Úrskurðir Archive - Úrskurðarnefnd umhverfis- og auðlindamála

jún 11

20/2025 Grundarland

Með UUA

Árið 2025, miðvikudaginn 11. júní, kom úrskurðarnefnd umhverfis- og auðlindamála saman til fundar í húsnæði nefndarinnar að Borgartúni 21, Reykjavík. Mætt voru Ómar Stefánsson varaformaður, Aðalheiður Jóhannsdóttir prófessor og Þorsteinn Þorsteinsson byggingarverkfræðingur.

Fyrir var tekið mál nr. 20/2025, kæra á ákvörðunum byggingarfulltrúans í Reykjavík frá 22. ágúst 2024 um að krefjast þess að kærendur fjarlægi bílskýli sem stendur á lóð þeirra að Grundarlandi 22 og frá 23. janúar 2025 um álagningu dagsekta að fjárhæð 25.000 kr.

Í málinu er nú kveðinn upp svofelldur

úrskurður:

Með bréfi til úrskurðarnefndar umhverfis- og auðlindamála, dags. 4. febrúar 2025, er barst nefndinni sama dag, kæra eigendur Grundarlands 22 ákvarðanir byggingarfulltrúans í Reykjavík frá 22. ágúst 2024 um að krefjast þess að þeir fjarlægi bílskýli sem stendur á lóð þeirra að Grundarlandi 22 og frá 23. janúar 2025 um álagningu dagsekta að fjárhæð 25.000 kr. Þess er krafist að báðar ákvarðanirnar verði felldar úr gildi. Einnig var þess krafist að réttaráhrifum ákvörðunar um dagsektir yrði frestað á meðan málið er til meðferðar fyrir úrskurðarnefndinni. Með bráðabirgðaúrskurði, uppkveðnum 24. febrúar 2025, var fallist á þá kröfu kærenda.

Gögn málsins bárust úrskurðarnefndinni frá Reykjavíkurborg 21. febrúar og 7. mars 2025.

Málavextir: Lóð nr. 18–24 við Grundarland er botngata þar sem eru fjögur einbýlishús. Á lóðarhluta Grundarlands 22 er bílskúr áfastur íbúðarhúsinu. Árið 2021 fjarlægðu kærendur skábraut sem lá upp að bílskúrnum og reistu einnig bílskýli á lóðinni. Með bréfi til kærenda, dags. 22. ágúst 2024, tilkynnti byggingarfulltrúi að borist hefði ábending um að búið væri að reisa skúr og bílskýli utan byggingarreits á lóðarhluta kærenda. Kom þar einnig fram að í eftirlitsferð á vegum Reykjavíkurborgar hafi sést að um væri að ræða 40 fermetra bílskýli með geymslu við endann. Ekki hafi verið sótt um byggingarleyfi fyrir skýlinu, það stæði utan byggingarreits samkvæmt samþykktu deiliskipulagi svæðisins og þá væri það staðsett innan við einn metra frá glugga íbúðarhússins að Grundarlandi 24, sem gæti falið í sér sambrunahættu. Kærendum var tilkynnt að þeim væri skylt að fjarlægja skýlið innan 90 daga, ella áformaði byggingarfulltrúi að leggja á dagsektir. Var þeim veittur 14 daga frestur til að koma að andmælum vegna kröfu um að eigendur fjarlægðu mannvirkið og áforma um álagningu dagsekta. Einnig var leiðbeint um að ákvörðunin væri kæranleg til úrskurðarnefndar umhverfis- og auðlindamála.

Kærendur sendu skýringar með tölvupósti til Reykjavíkurborgar 16. september 2024. Kom þar fram að skilningur þeirra hafi verið sá að ekki þyrfti að sækja um formlegt leyfi fyrir opnu skýli. Þegar það hafi verið sett upp hafi steinveggur skilið á milli Grundarlands 22 og 24, en gluggi hafi verið settur upp tveimur árum síðar þegar eigendur Grundarlands 24 hafi breytt bílskúr í íbúðarhúsnæði. Bílskýlið hafi verið sett upp í góðri trú og reist með vitund allra nágranna í botngötunni.

Á afgreiðslufundi með byggingarfulltrúa 20. september 2024 voru skýringar kærenda lagðar fram og ákveðið að benda kærendum á að senda inn fyrirspurn til skipulagsfulltrúa um breytingar á gildandi deiliskipulagi þar sem búinn yrði til byggingarreitur fyrir bílskýlið. Í tölvupósti frá starfsmanni umhverfis- og skipulagssviðs sama dag þar sem upplýst var um afgreiðslu þessa kom fram að á meðan beðið væri svara frá skipulagsfulltrúa yrði málið sett í biðstöðu hjá deild afnota og eftirlits á umhverfis- og skipulagssviði.

Kærendur sendu fyrirspurn um breytingar á gildandi deiliskipulagi til skipulagsfulltrúa 30. september 2024. Í umsögn skipulagsfulltrúa, dags. 16. október 2024, var tekið neikvætt í erindið og m.a. vísað til þess að heimild samkvæmt gildandi deiliskipulagi til byggingar bifreiðageymslu á lóðinni hefði verið fullnýtt. Við gerð hverfisskipulags fyrir hverfið væri ekki fyrirhugað að leyfa fjölgun bifreiðastæða innan lóða eða fjölgun bifreiðageymslna nema fram kæmi í eldra deiliskipulagi að sú heimild væri til staðar og myndi hún færast yfir í hverfisskipulag. Kærendur tilkynntu með tölvupósti til starfsmanns umhverfis- og skipulagssviðs 7. nóvember s.á. um afgreiðslu skipulagsfulltrúa. Í tölvupóstinum kom fram að þeir teldu ákvörðun skipulagsfulltrúa ekki byggjast á réttum upplýsingum og óskuðu eftir ráðleggingum um hvaða leiðir þeim væru færar í þessari stöðu. Svar barst frá starfsmanni umhverfis- og skipulagssviðs 11. s.m. þar sem vísað var til bréfs byggingarfulltrúa, dags. 22. ágúst 2024, og þess að þar sem skipulagsfulltrúi hefði tekið neikvætt í fyrirspurn kærenda stæði ákvörðun byggingarfulltrúa. Með tölvupósti 14. s.m. voru kærendur upplýstir um að byggingarfulltrúi hefði ákveðið á afgreiðslufundi að veita kærendum 60 daga frest til að verða við kröfum um niðurrif bílgeymslunnar.

Hinn 14. janúar 2025 sendi starfsmaður umhverfis- og skipulagssviðs tölvupóst til kærenda þar sem fram kom að farið hefði verið í eftirlitsferð og staðfest að ekki hafi verið orðið við kröfum byggingarfulltrúa um að fjarlægja bílskýli sem stendur á lóðinni Grundarlandi 22. Kom fram að þar sem frestur væri liðinn yrði erindið tekið fyrir á fundi með byggingarfulltrúa þar sem tekin yrði ákvörðun um fyrirhugaðar dagsektir. Með bréfi byggingarfulltrúa til kærenda, dags. 23. janúar 2025, var tilkynnt um ákvörðun um álagningu dagsekta að fjárhæð 25.000 kr. fyrir hvern þann dag sem dragast myndi að verða við kröfu um niðurrif bílskýlisins.

Málsrök kærenda: Af hálfu kærenda er bent á að bílskúr, sem sé sambyggður íbúðarhúsinu að Grundarlandi 22, hafi verið breytt í íbúðarhúsnæði vegna slysahættu, en aðkeyrsla að bílskúrnum hafi legið eftir 110 cm háum rampi. Árið 2021 hafi kærendur byggt bílskýli á lóðinni við húsið og hafi allir nágrannar samþykkt byggingu þess. Hönnuður skýlisins hafi sagt að ekki þyrfti að sækja um byggingarleyfi vegna þess. Bílskýlið sé ekki fyrir neinum og falli vel að umhverfinu. Tveimur árum síðar hafi íbúar að Grundarlandi 24 stækkað bílskúr sinn út á bílstæði og bætt við glugga.

Í kjölfar bréfs frá byggingarfulltrúa um að skylt væri að rífa skýlið hafi kærendur óskað eftir því að leitað yrði leiða til að skýlið fengi að standa. Þeirri málaleitan hafi verið hafnað með vísan til neikvæðrar umsagnar skipulagsfulltrúa Reykjavíkur, dags. 16. október 2024. Málið hafi strax í upphafi verið sett í harkalegan farveg með vettvangsathugun og síðar ákvörðun um niðurrif bílskýlisins að viðlögðum dagsektum, án samtals við kærendur. Með því hafi verið brotið gegn andmælarétti kærenda samkvæmt 13. gr. stjórnsýslulaga nr. 37/1993. Hin kærða ákvörðun brjóti einnig gegn rannsóknarreglu 10. gr. stjórnsýslulaga, en vegna skorts á andmælarétti hafi byggingarfulltrúi ekki vitað hvaða sjónarmið hafi legið að baki byggingu bílskýlisins, þ.e. að loka fyrir hættulegan aðgang að bílskúr sem væri áfastur húsinu og samþykki allra meðlóðarhafa hafi legið fyrir. Þá hafi verið brotið gegn jafnræðisreglu 11. gr. stjórnsýslulaga þar sem Reykjavíkurborg hafi m.a. lýst því að heimild til byggingar bifreiðageymslu hafi verið fullnýtt með bifreiðageymslu áfastri húsinu, en að við sambærilegar aðstæður í næstu götu sé hús með áföstum bílskúr sem hafi einnig frístandandi bílskúr. Meðalhófsregla 12. gr. stjórnsýslulaga hafi einnig verið brotin með því að krefjast niðurrifs bílskýlisins, þrátt fyrir að sambærileg staða sé uppi á nálægri lóð og með álagningu dagsekta á meðan málið hafi enn verið í kæruferli og krafist niðurrifs um hávetur.

Ósanngjarnt og íþyngjandi sé að vísa til þess að bílskýlið sé staðsett innan við einn metra frá glugga íbúðarhúss Grundarlands 24 sem geti falið í sér sambrunahættu. Þegar bílskýlið hafi verið reist árið 2021 hafi enginn opnanlegur gluggi verið á þeirri hlið á húsinu að Grundarlandi 24 sem snúi að Grundarlandi 22. Ekki hafi verið brugðist við tillögum um að klæða bílskýlið álplötum til að mæta brunahættu. Víða í hverfinu sé aðgreining lóðarhluta með timburgirðingum, sem tengi hús saman, og lítill munur sé á bílskýli kærenda og þeim girðingum varðandi brunahættu. Í ljósi þessa brjóti hin kærða ákvörðun gróflega gegn meðalhófs- og jafnræðisreglu stjórnsýslulaga.

Gildandi deiliskipulag svæðisins og ákvæði þess um áfastan bílskúr brjóti gegn ýmsum ákvæðum byggingarreglugerðar. Skort hafi á rökstuðning með neikvæðri afgreiðslu skipulagsfulltrúa á beiðni kærenda um athugun á því hvort skipulagsskilmálar hverfisins eigi við um fasteign kærenda. Brjóti það gegn 21. gr. stjórnsýslulaga. Viss ómöguleiki sé til staðar fyrir því að fasteign kærenda geti fallið að gildandi skipulagi þar sem ein mesta lóðarhækkun í hverfinu sé umhverfis fasteignina. Kærendur séu tilbúin að fjarlægja kalda reiðhjólageymslu við enda bílskýlisins breyti það niðurstöðu málsins. Þá muni kærendur óska eftir því að bílskúr sem áfastur sé íbúðarhúsinu verði hluti af íbúðarrými hússins.

Málsrök Reykjavíkurborgar: Bent er á að deilt sé um tvær ákvarðanir byggingarfulltrúa, annars vegar ákvörðun, dags. 22. ágúst 2024, um að gera þinglýstum eigendum að fjarlægja mannvirkið og hins vegar ákvörðun byggingarfulltrúa frá 23. janúar 2025 um að leggja á dagsektir. Kæran sé dagsett 4. febrúar 2025 og ákvörðun byggingarfulltrúa varðandi kröfu um niðurrif sé frá 22. ágúst 2024 og ítrekuð þann 11. nóvember 2024. Því sé liðinn kærufrestur samkvæmt lögum nr. 130/2011 um úrskurðarnefnd umhverfis- og auðlindamála varðandi kröfu um að gera kærendum að fjarlægja bílskýlið liðinn, sama við hvora dagsetningu sé miðað.

Fjallað sé um byggingarleyfisskyldar framkvæmdir í gr. 2.3.1. í byggingarreglugerð nr. 112/2012, en þar segi m.a: ,,Óheimilt er að grafa grunn fyrir mannvirki, reisa það, rífa eða flytja, breyta því, burðarkerfi þess eða lagnakerfum eða breyta notkun þess, útliti eða formi nema að fengnu leyfi viðkomandi leyfisveitanda sbr. 2.3.5. gr. og 2.3.6. gr.“ Ákvæði gr. 2.3.5. og 2.3.6. eigi ekki við og því sé bygging bílageymslu byggingarleyfisskyld framkvæmd.

Í gildi sé Aðalskipulag Reykjavíkur 2040 en samkvæmt því sé Grundarland 22 í skilgreindri íbúðarbyggð. Á svæðinu sé einnig í gildi deiliskipulag fyrir einbýlishús í Fossvogshverfi, samþykkt með breytingum 3. febrúar 2000. Í umsögn skipulagsfulltrúa, dags. 16. október 2024, vegna fyrirspurnar kærenda sé rakið að samkvæmt deiliskipulagi sé bifreiðargeymsla í húsinu sjálfu eða áföst við það og a.m.k. eitt bifreiðarstæði sé á hverjum lóðarhluta. Við Grundarland 22 hafi verið byggð bifreiðargeymsla áföst húsi og því hafi heimild til bifreiðargeymslu verið fullnýtt. Hið umrædda bílskýli að Grundarlandi 22 sé bílageymsla og slík framkvæmd sé háð byggingarleyfi. Ekki hafi verið gefið út byggingarleyfi vegna hennar og samræmist hún jafnframt ekki gildandi skipulagi á svæðinu.

Í 2. mgr. 55. gr. laga nr. 160/2010 um mannvirki komi fram að ef byggingarframkvæmd sé hafin án þess að leyfi sé fengið fyrir henni eða hún brjóti í bága við skipulag geti byggingarfulltrúi krafist þess að hið ólöglega mannvirki eða byggingarhluti sé fjarlægt, jarðrask afmáð eða starfsemi hætt. Sinni eigandi ekki þeirri kröfu sé heimilt að vinna slíkt verk á hans kostnað. Í 56. gr. laga nr. 160/2010 séu tilgreind þau þvingunarúrræði sem byggingarfulltrúi geti beitt til þess að koma á lögmætu ástandi. Í 2. mgr. ákvæðisins sé fjallað um heimild til að beita dagsektum til að knýja menn til þeirra verka sem þeir skulu hlutast til um samkvæmt lögunum og reglugerðum eða láta af ólögmætu atferli. Ekki verði því annað séð en að byggingarfulltrúi hafi haft heimild til þess að taka ákvörðun um að gera kærendum að fjarlægja bílgeymsluna þar sem hún sé óleyfisframkvæmd og taka ákvörðun um að leggja á dagsektir þar sem ekki hafði verið orðið við fyrri kröfu hans, en með því hafi byggingarfulltrúi verið að stuðla að því að komið væri á lögmætu ástandi.

Viðbótarathugasemdir kærenda: Í fjölmörgum úrskurðum nefndarinnar hafi verið staðfestar ákvarðanir byggingarfulltrúa þar sem hann hafi annað hvort ekki aðhafst vegna óleyfisframkvæmda eða fallið frá dagsektum sem þegar hafi verið lagðar á. Í þeim öllum hafi einhver nágranni leitað til byggingarfulltrúa, en þetta mál sé sérstakt þar sem samþykki allra nágranna fyrir bílskýlinu sé til staðar. Þá sé hægt að brunaverja skýlið svo ekki sé eldhætta til staðar.

Niðurstaða: Í máli þessu er deilt um lögmæti ákvarðana byggingarfulltrúans í Reykjavík um að krefjast niðurrifs bílskýlis að Grundarlandi 22 og álagningu dagsekta að fjárhæð 25.000 kr. fyrir hvern dag sem dregst að verða við kröfu hans.

Í 2. mgr. 4. gr. laga nr. 130/2011 um úrskurðarnefnd umhverfis- og auðlindamála er tilgreint að kærufrestur til nefndarinnar sé einn mánuður frá því að kæranda varð eða mátti vera kunnugt um ákvörðunina. Í 28. gr. stjórnsýslulaga nr. 37/1993 er fjallað um áhrif þess ef kæra berst að liðnum kærufresti. Ber þá samkvæmt 1. mgr. ákvæðisins að vísa kæru frá nema að afsakanlegt verði talið að kæran hafi ekki borist fyrr eða veigamiklar ástæður mæli með því að kæran verði tekin til efnismeðferðar. Ákvörðun byggingarfulltrúa um að fjarlægja skuli umdeilt bílskýli var tekin með bréfi til kærenda, dags. 22. ágúst 2024. Kæra í máli þessu barst úrskurðarnefndinni 4. febrúar 2025 og var kærufrestur vegna fyrrnefndrar ákvörðunar þá liðinn. Í kjölfar þess að ákvörðun byggingarfulltrúa barst kærendum var ákveðið að þeir myndu beina fyrirspurn til skipulagsfulltrúa um breytingu á gildandi deiliskipulagi og yrði máli kærenda hjá byggingarfulltrúa frestað þar til niðurstaða lægi fyrir hjá skipulagsfulltrúa. Umsögn skipulagsfulltrúa vegna fyrirspurnarinnar lá fyrir 16. október 2024, en kærendur voru ósáttir við niðurstöðu hans og voru þeir í samskiptum við borgaryfirvöld vegna málsins þar til kæra barst í máli þessu. Með hliðsjón af því þykir afsakanlegt að kæran hafi borist að liðnum kærufresti, sbr. 1. tl. 1. mgr. 28. gr. stjórnsýslulaga og verður málið því tekið til efnismeðferðar.

Samkvæmt 2. mgr. 4. gr. laga nr. 160/2010 um mannvirki ber sveitarstjórn ábyrgð á að stjórnsýsla og eftirlit byggingarfulltrúa sé í samræmi við ákvæði laganna og annast byggingarfulltrúi eftirlit með mannvirkjagerð er fellur undir 1. og 2. mgr. 9. gr. sömu laga. Í 9. gr. laganna er fjallað um byggingarleyfisskyldar framkvæmdir. Þar segir í 1. mgr. að óheimilt sé að grafa grunn fyrir mannvirki, reisa það, rífa eða flytja, breyta því, burðarkerfi þess eða lagnakerfum eða breyta notkun þess, útliti eða formi nema að fengnu leyfi viðkomandi leyfisveitanda. Samkvæmt skilgreiningu 13. tl. 3. gr. laganna telst til mannvirkja hvers konar jarðföst, manngerð smíð, svo sem m.a. hús og aðrar byggingar eða skýli. Í gr. 2.3.5. og 2.3.6. í byggingarreglugerð nr. 112/2012 eru talin upp þau minni háttar mannvirki og framkvæmdir sem undanþegnar eru byggingarleyfi og byggingarheimild. Bílskýli líkt og reist hefur verið á lóðarhluta kærenda fellur ekki þar undir.

Hlutverk byggingarfulltrúa hvers sveitarfélags er að hafa eftirlit með því að mannvirki og notkun þeirra sé í samræmi við útgefin leyfi og beita eftir atvikum þvingunarúrræðum, sbr. 55. og 56. gr. laga nr. 160/2010. Fjallað er um aðgerðir til að knýja fram úrbætur í 56. gr. laganna. Er þar m.a. tekið fram í 1. mgr. ákvæðisins að sé ásigkomulagi, frágangi, umhverfi eða viðhaldi húss, annars mannvirkis eða lóðar ábótavant, af því stafi hætta eða það teljist skaðlegt heilsu að mati byggingarfulltrúa eða frágangur ekki samkvæmt samþykktum uppdráttum, lögum, reglugerðum eða byggingarlýsingu, skuli gera eiganda eða umráðamanni þess aðvart og leggja fyrir hann að bæta úr því sem áfátt er. Sé það ekki gert er heimilt að beita dagsektum eða láta vinna verk á kostnað þess sem vanrækt hefur að vinna það, sbr. 2. og 3. mgr. nefnds lagaákvæðis.

Beiting þvingunarúrræða samkvæmt lögum um mannvirki verða að teljast til íþyngjandi ákvarðana sem háðar eru mati stjórnvalds hverju sinni. Tekið er fram í athugasemdum með frumvarpi því sem varð að mannvirkjalögum að eðlilegt sé að slík ákvörðun sé metin í hverju tilviki, m.a. með tilliti til meðalhófs. Verði þeim fyrst og fremst beitt sé það mat viðkomandi stjórnvalds að gengið sé gegn almannahagsmunum þeim er búi að baki mannvirkjalögum og skipulagslögum, svo sem skipulags-, öryggis- og heilbrigðishagsmunum. Við beitingu þvingunarúrræða eru stjórnvöld sem endranær bundin af meginreglum stjórnsýsluréttarins, s.s. um jafnræði og andmælarétt.

Lóðin Grundarland 18–24 er á svæði þar sem í gildi er deiliskipulag Fossvogshverfis. Samkvæmt skilmálum skipulagsins um einbýlishús frá árinu 1999 skal bifreiðageymsla eða geymslur vera í húsunum sjálfum eða áföst við þau. Hin kærða ákvörðun var studd þeim rökum að umdeilt bílskýli hafi verið reist án byggingarleyfis, það standi utan byggingarreits samkvæmt gildandi deiliskipulagi og þá sé það staðsett innan við einn metra frá glugga íbúðarhúss að Grundarlandi 24 sem geti falið í sér sambrunahættu. Verða slík sjónarmið talin til þess sem eðlilegt er að líta til við mat á því hvort beitt verði þvingunarúrræðum skv. 55. og 56. gr. laga nr. 160/2010.

Í ákvörðun byggingarfulltrúa, dags. 22. ágúst 2024, var kærendum veittur 14 daga frestur til að andmæla kröfu byggingarfulltrúa um að fjarlægja skuli umdeilt bílskýli. Verður af gögnum málsins ráðið að kærendur komu að sjónarmiðum sínum og liggja fyrir margvísleg samskipti milli þeirra og starfsmanna borgaryfirvalda. Var þeim m.a. leiðbeint um að beina fyrirspurn til skipulagsfulltrúa svo bílskýlið yrði í samræmi við deiliskipulag. Málinu var frestað þar til afgreiðsla skipulagsfulltrúa lá fyrir og veitti byggingarfulltrúi kærendum einnig viðbótarfresti til þess að fjarlægja bílskýlið. Verður því að líta svo á að kærendur hafi notið andmælaréttar, sbr. 13. gr. stjórnsýslulaga.

Kærendur vísa til þess að annar bílskúr standi í nálægri götu við sambærilegar aðstæður án þess að krafist sé niðurrifs á honum og því felist í umdeildri ákvörðun brot gegn jafnræðisreglu 11. gr. stjórnsýslulaga. Af hálfu borgarinnar hefur verið bent á að ekki sé um sambærileg mál að ræða þar sem veitt hafi verið undanþága fyrir byggingu þess bílskúrs. Hann hafi verið byggður fyrir ríflega 30 árum og fyrir gildistöku skipulagsskilmála um einbýlishús í Fossvogshverfi. Er því ekki um að ræða sambærileg tilvik sem gætu falið í sér brot á jafnræðisreglu stjórnsýsluréttar við afgreiðslu málsins.

Að því er meðalhóf varðar verður að líta til þess að hin kærða ákvörðun byggist á því að umdeilt bílskýli sé án byggingarleyfis og í andstöðu við gildandi skipulag. Var kærendum leiðbeint um að senda fyrirspurn til skipulagsfulltrúa þar sem afmarkaður yrði byggingarreitur fyrir bílskýlið. Í ljósi þess að skipulagsfulltrúi tók neikvætt í fyrirspurn kærenda verður ekki séð að önnur og vægari úrræði hafi verið möguleg í máli þessu.

Kærendur benda einnig á að skort hafi á rökstuðning í skilningi 21. gr. stjórnsýslulaga um hvort skilmálar skipulags hverfisins geti átt við um fasteign þeirra. Eiga kærendur þar við afgreiðslu skipulagsfulltrúa á fyrirspurn þeirra. Í máli þessu eru kærðar ákvarðanir byggingarfulltrúa um þvingunarúrræði og sætir afgreiðsla skipulagsfulltrúa á fyrirspurn kærenda ekki sérstakri endurskoðun. Verður því ekki tekin afstaða til þess hvort brotið hafi verið gegn 21. gr. stjórnsýslulaga í nefndu svari eða umsögn skipulagsfulltrúa vegna fyrirspurnar kærenda sem felur ekki í sér lokaákvörðun sem borin verður undir úrskurðarnefndina, sbr. 26. gr. stjórnsýslulaga.

Kærendum var tilkynnt um áform um álagningu dagsekta með bréfi, dags. 22. ágúst 2024, þar sem þeim var veittur 90 daga frestur til að verða við kröfu byggingarfulltrúa um að fjarlægja umdeilt bílskýli. Yrði ekki orðið við þeirri kröfu áformaði byggingarfulltrúi að leggja á dagsektir að fjárhæð 25.000 kr. Ákvörðun um álagningu dagsekta var tilkynnt kærendum með bréfi, dags. 23. janúar 2025, eftir að málinu hafði verið frestað á meðan kærendur leituðu leiða til að fá gildandi deiliskipulagi breytt þannig að byggingarreitur yrði afmarkaður fyrir bílskýlið. Liggur ekki annað fyrir en að byggingarfulltrúi hafi fylgt málsmeðferðarreglum stjórnsýslulaga við undirbúning ákvörðunarinnar um dagsektir og að meðalhófs hafi verið gætt. Þá voru færð fram rök að baki ákvörðuninni með vísan til málsatvika og viðeigandi réttarheimilda, sbr. 21. og 22. gr. laganna. Voru því uppfyllt skilyrði 56. gr. laga nr. 160/2010 og gr. 2.9.2. í byggingarreglugerð.

Að öllu framangreindu virtu verður kröfum um ógildingu hinna kærðu ákvarðana hafnað.

Með bráðabirgðaúrskurði uppkveðnum 24. febrúar 2025 frestaði úrskurðarnefndin réttaráhrifum hinnar kærðu ákvörðunar um álagningu dagsekta og falla því niður dagsektir sem kunna að hafa verið lagðar á til og með uppkvaðningu þessa úrskurðar, sbr. 2. mgr. 29. gr. stjórnsýslulaga.

Úrskurðarorð:

Hafnað er kröfum kærenda um að felldar verði úr gildi ákvarðanir byggingarfulltrúans í Reykjavík frá 22. ágúst 2024 um að krefjast þess að kærendur fjarlægi bílskýli á lóð þeirra að Grundarlandi 22 og frá 23. janúar 2025 um álagningu dagsekta að fjárhæð 25.000 kr.

jún 11

Love0

65/2025 Álfaskeið

Með UUA

Fyrir var tekið mál nr. 65/2025, kæra á ákvörðun byggingarfulltrúa Hafnarfjarðarbæjar frá 2. apríl 2025 um að samþykkja ekki gerð dyraops á burðarvegg innan séreignar íbúðar 0201 í fjöleignarhúsinu að Álfaskeiði 37.

Í málinu er nú kveðinn upp svofelldur

úrskurður:

Með bréfi til úrskurðarnefndar umhverfis- og auðlindamála, dags. 24. apríl 2025, er barst nefndinni sama dag, kæra eigendur íbúðar 0201 í fjöleignarhúsinu að Álfaskeiði 37, Hafnarfirði, þá ákvörðun byggingarfulltrúa Hafnarfjarðarbæjar frá 2. apríl 2025 að samþykkja ekki gerð dyraops á burðarvegg innan séreignar kæranda. Er þess krafist að ákvörðunin verði felld úr gildi.

Gögn málsins bárust úrskurðarnefndinni frá Hafnarfjarðarbæ 14. maí 2025.

Málavextir: Fasteignin Álfaskeið 35–37 er sambyggt parhús með fjórum íbúðum sem stendur á einni lóð. Með úrskurði uppkveðnum 29. janúar 2025, í máli nr. 178/2024, felldi úrskurðar-nefnd umhverfis- og auðlindarmála úr gildi ákvörðun byggingarfulltrúa Hafnarfjarðarbæjar frá 28. nóvember 2024 um beitingu dagsekta að fjárhæð 20.000 kr. frá og með 12. desember s.á. vegna ætlaðrar óleyfisbúsetu og framkvæmda í geymslum merktum 00-02 og 00-03 í séreign kæranda máls þessa. Var það mat úrskurðarnefndarinnar að byggingarfulltrúi hefði ekki með viðhlítandi hætti gengið úr skugga um hvort óleyfisbúseta væri til staðar eða metið framkvæmdir út frá staðfestum gögnum. Var rannsókn máls við undirbúning hinnar kærðu ákvörðunar að því leyti ábótavant, sbr. 10. gr. stjórnsýslulaga nr. 37/1993, og þar með rökstuðningi ákvörðunarinnar.

Hinn 24. mars 2025 lögðu kærendur inn umsókn til byggingarfulltrúa um skráningu á tilkynningarskyldri framkvæmd. Í umsókninni var óskað eftir því að heimilað yrði hurðarop á milli rýma í fasteigninni Álfaskeið 37. Á afgreiðslufundi byggingarfulltrúa 2. apríl 2025 var erindinu synjað með vísan til þess að samþykki annarra meðeigenda fasteignarinnar vantaði. Kærendum var birt ákvörðunin með bréfi, dags. 3. apríl 2025.

Málsrök kærenda: Vísað er til þess að hinn 3. febrúar 2025 hafi kærendum borist tölvupóstur frá byggingarfulltrúa Hafnarfjarðarbæjar þar sem óskað hafi verið eftir því að fá að skoða húsnæðið án tafar. Þeirri beiðni hafi verið vísað til föðurhúsanna þar sem kærendur telji byggingarfulltrúa ekkert hafa inn á heimili sitt að gera til þess að leggja mat á framkvæmdir út frá eigin geðþótta þar sem viðkomandi væri ekki með tilskilda menntun í burðarþolsfræðum. Hafi kærendur í kjölfarið vísað byggingarfulltrúa á að leita formlegs úrskurðar dómara, sbr. 3. gr. 37. gr. laga nr. 160/2010 um mannvirki. Þrátt fyrir framangreint hafi tölvupóstar og ítrekanir frá byggingarfulltrúa haldið áfram að berast með miklum ákafa og þrýstingi sem kærendur hafi upplifað sem íþyngjandi og ólögmæt afskipti af einkalífi sínu. Í ljósi þess að engar samþykktar burðarvirkisteikningar liggi fyrir vegna umræddrar fasteignar hafi verið leitað til sérfræðings í burðarþoli til að framkvæma faglegt mat á áhrifum dyraopsins.

Hinn 22. mars 2025 hafi kærendur lagt fram formlega tilkynningu um tilkynningarskylda framkvæmd, nánar tiltekið vegna dyraops í burðarvegg í geymslurými í kjallara. Umrædd geymsla sé skilgreind sem séreign kæranda samkvæmt gildandi eignaskiptayfirlýsingu. Með tilkynningunni hafi fylgt skýrsla framangreinds burðarþolsérfræðings, þar sem hann hafi komist að þeirri niðurstöðu að framkvæmdin hefði engin áhrif á burðarvirki hússins. Framkvæmdin sé innan þeirra viðmiða sem byggingarreglugerð nr. 112/2012 mæli fyrir um í grein 2.3.5. þar sem fram komi að viðhald eða breytingar á burðarvirki sem sé innan við 5% af heildarburðarvirki hússins teljist leyfilegar án þess að byggingarleyfi þurfi til.

Hinn 29. mars 2025 hafi byggingarfulltrúi óskað eftir samþykki annarra eigenda hússins vegna framkvæmdarinnar með vísan til þess að um breytingu á burðarvirki væri að ræða. Því hafi kærendur mótmælt með ítarlegu erindi, dags. 30. s.m., þar sem bent hafi verið á að framkvæmdin væri innan séreignar, hefði engin áhrif á sameign og raskaði ekki lögvörðum hagsmunum annarra eigenda. Þar með væri ekki þörf á samþykki meðeigenda, sbr. 26. og 27. gr. fjöleignahúsalaga nr. 26/1994. Auk þess séu kærendur meirihlutaeigendur að fasteigninni Álfaskeiði 37. Samkvæmt ákvæðum laga nr. 26/1994 séu framkvæmdir á sameign sem víki frá samþykktum teikningum háðar samþykki einfalds meirihluta eigenda, en það skilyrði sé uppfyllt í þessu tilviki. Þrátt fyrir framangreint hafi byggingarfulltrúi hafnað skráningu framkvæmdarinnar með þeim rökum að skortur væri á samþykki annarra eigenda hússins.

Vísað sé til úrskurðar nefndarinnar frá 11. október 2024 í máli nr. 91/2024. Þar hafi verið staðfest að samþykki annarra eigenda sé ekki skilyrði þegar framkvæmd innar séreignar raski hvorki burðarvirki né réttindum annarra, sem eigi óumdeilanlega við í máli kærenda. Sama eigi við í úrskurði nefndarinnar frá 18. nóvember 2009 þar sem staðfest hafi verið að skv. 1. mgr. 26. gr. fjöleignarhúsalaga gildi sú meginregla í íslenskum rétti að eiganda sé heimilt að nýta eign sína að vild nema að lög eða aðrar réttarheimildir mæli sérstaklega fyrir á annan veg. Í 1. mgr. 27. gr. sömu laga komi fram að samþykki annarra eigenda sé aðeins áskilið ef breyting á hagnýtingu séreignar geti leitt til skerðingar á lögvörðum hagsmunum annarra eigenda.

Húsið við Álfaskeið 35 og 37 sé skilgreint sem parhús, þar sem hvor eign hafi sína eigin séreign, inngang og lóð. Að mati kærenda byggi rökstuðningur byggingarfulltrúa á röngum skilningi á eignaskipan húsanna tveggja. Það liggi fyrir tvær aðskildar eignaskiptayfirlýsingar fyrir hvorn hluta fyrir sig sem staðfesti að hvor fasteignaeining fyrir sig sé sjálfstæð, bæði hvað varði eignarétt, hagnýtingu og skipulag. Sú staðreynd að þessar eignir séu skráðar á sömu lóð samkvæmt fasteignaskrá feli ekki í sér að sameign nái yfir báðar eignirnar. Slík skráning breyti því ekki að í reynd og samkvæmt lögformlegum gögnum sé um að ræða aðskildar fasteignaeiningar með sérlóðum og engri sameign milli eignarhlutanna.

Með vísan til þessa verði ekki talið að eigendur Álfaskeiðs 35 eigi aðild að eða rétt til að samþykkja framkvæmdir sem séu alfarið innan séreignar Álfaskeiðs 37 og hafi hvorki áhrif á burðarvirki hvors hluta né skerði sameign, þar sem engin slík sameign sé til staðar.

Því liggi fyrir að synjun byggingarfulltrúa á skráningu framkvæmdarinnar byggi á röngum lagaskilningi, röngum forsendum um eignaskipan húseignarinnar að Álfaskeiði 35 og 37 og vanmati á gögnum málsins. Fyrir liggi faglegt álit burðarþolsfræðings þess efnis að framkvæmdin hafi engin áhrif á burðarvirki auk þess sem staðfest sé með eignaskiptayfirlýsingum að hún sé innan afmarkaðrar séreignar kærenda. Rökstuðningur byggingarfulltrúa sýni skort á nauðsynlegri rannsókn samkvæmt 10. gr. stjórnsýslulaga nr. 37/1993 og gangi gegn rétti eiganda samkvæmt 26. og 27. gr. fjöleignahúsalaga. Þá sé byggt á jafnræðisreglu 11. gr. stjórnsýslulaga þar sem sambærilegar framkvæmdir hafi fengið afgreiðslu hjá byggingarfulltrúa án slíkra skilyrða.

Málsrök Hafnarfjarðarbæjar: Af hálfu sveitarfélagsins er farið fram á að úrskurðarnefndin vísi kærumáli þessu frá þar sem kæra í máli þessu hafi borist að liðnum kærufresti.

Fasteignin Álfaskeið 35–37 sé sambyggt parhús með fjórum íbúðum, tvær eignir hvoru megin og teljist því fjöleignarhús samkvæmt 1. gr. fjöleignarhúsalaga nr. 26/1994. Það komi skýrt fram í 8. gr. laganna að burðarveggir séu sameign. Í 36. gr. sömu laga sé tekið fram að eigendum sé óheimilt að framkvæma nokkrar breytingar á sameign nema allir hlutaðeigandi samþykki hana, sbr. 39. gr. laganna. Hafnarfjarðarbær telji að samþykki annarra eigenda fasteignarinnar skorti og því sé ekki hægt að samþykkja umsókn kærenda um dyraop í burðarvegg. Ákvörðunin hafi verið tekin í samræmi við lög og reglur.

Niðurstaða: Í máli þessu er deilt um lögmæti ákvörðunar byggingarfulltrúa Hafnarfjarðarbæjar um að samþykkja ekki tilkynningaskylda framkvæmd, sbr. gr. 2.3.6. í byggingarreglugerð nr. 112/2012, vegna gerðar dyraops í burðarvegg innan séreignar kærenda. Var ástæða ákvörðunarinnar sú að samþykki sameigenda fjöleignarhússins fyrir nefndri framkvæmd hafi skort. Kæruheimild er í 59. gr. laga nr. 160/2010 um mannvirki.

Samkvæmt 2. mgr. 4. gr. laga nr. 130/2011 um úrskurðarnefnd umhverfis- og auðlindamála er kærufrestur til úrskurðarnefndarinnar einn mánuður frá því að kæranda varð kunnugt eða mátti vera kunnugt um ákvörðun þá sem kæra lýtur að. Af gögnum málsins má ráða að kærendur hafi sent beiðni um skráningu framkvæmdarinnar til Hafnarfjarðarbæjar 2. mars 2025 sem afgreidd hafi verið 2. apríl s.á. og niðurstaðan tilkynnt kærendum 3. s.m. Hinn 24. apríl 2025 barst kæra til úrskurðarnefndarinnar eða innan lögbundins eins mánaða kærufrests. Þá er kærandi aðili máls í skilningi 1. mgr. 26. gr. stjórnsýslulaga nr. 371993, sbr. 1. gr. laganna, og verður málið því tekið til efnismeðferðar.

Í 1. mgr. 9. gr. laga um mannvirki nr. 160/2010 kemur fram sú meginregla að gerð mannvirkja og breytingar á þeim séu háðar byggingarleyfi og á það m.a. við um burðarvirki mannvirkis. Með byggingarleyfisumsókn skulu fylgja nauðsynleg gögn, m.a. samþykki meðeigenda ef þess er þörf samkvæmt ákvæðum laga nr. 26/1994 um fjöleignarhús, sbr. nánar 1. mgr. 10. gr. laga nr. 160/2010. Í kafla 2.3. í byggingarreglugerð nr. 112/2012 er fjallað um byggingarleyfisskyldar framkvæmdir og hvaða framkvæmdir eru undanþegnar slíku leyfi. Í gr. 2.3.1. segir m.a. að óheimilt sé að breyta burðarkerfi mannvirkis nema að fengnu leyfi viðkomandi leyfisveitanda, sbr. þó gr. 2.3.5. og gr. 2.3.6. Í hinni síðarnefndu er talið upp hvað teljist til tilkynningarskyldrar mannvirkjagerðar sem sé undanþegin byggingarheimild og leyfi. Samkvæmt e-lið greinarinnar er þar m.a. lítilsháttar breyting á burðarvirki sem nemur minna en 5% af hjúpfleti burðarhluta, þó aldrei meira en 5 m².

Samkvæmt 4. tl. 3. mgr. 1. gr. laga um fjöleignarhús gilda lögin um raðhús og önnur sambyggð og samtengd hús, bæði eingöngu til íbúðar og að einhverju leyti eða öllu til annarra nota, allt eftir því sem við getur átt. Í eignaskiptayfirlýsingu fyrir parhúsið Álfaskeið 35–37 kemur fram að fjórar íbúðir séu í húsinu og eru kærendur eigendur íbúðar 02-02-01 á 2. hæð Álfaskeiðs 37. Séreign kærenda er íbúð sem skráð er 60,7 m² ásamt tveimur sérgeymslum í kjallara. Önnur geymslan er 16,1 m² merkt 00-02 á uppdrætti, en hin merkt 00-03 og er 7,2 m². Skráð séreign íbúðarinnar er því 84,0 m².

Fyrir liggur að kærendur hafa komið í veg fyrir að byggingarfulltrúi hafi átt þess kost að skoða umdeildar framkvæmdir og leggja mat á hvort þær falli að framangreindri undantekningu í gr. 2.3.6 í byggingarreglugerð. Þess í stað hafa kærendur lagt fram minnisblað verkfræðings, dags. 27. febrúar 2025, þar sem kemur fram að dyraopið sé 80 cm breytt og 186 cm hátt. Mat nefndur verkfræðingur það svo út frá byggingaruppdráttum frá 1946 að langlíklegast væri um burðarvegg að ræða þar sem opið hefði verið gert. Mat hann byggingaruppdrætti svo að op að þessari stærð og staðsetningu hafi ekki áhrif á burðargetu eða stífleika hússins. Þetta var þó sagt með fyrirvara um að undirritaður hafi ekki farið á staðinn og minnisblaðið væri gert með þeim fyrirvara að skoðun eigi eftir að fara fram.

Liggur því fyrir að ekki er unnt að meta með viðhlítandi hætti hvort að framangreindar heimildir til undantekninga frá byggingarleyfisskyldu samkvæmt byggingarreglugerð eigi við um þá framkvæmd sem kærendur óskuðu eftir að byggingarfulltrúi myndi skrá sem tilkynningarskylda framkvæmd skv. gr. 2.3.6. í nefndri reglugerð. Er ekki hægt að útiloka að að umdeildar breytingar á séreign leyfishafa geti raskað lögvörðum hagsmunum annarra sameigenda fjöleignarhússins. Var byggingarfulltrúa því rétt og skylt að samþykkja ekki umdeilda framkvæmd án frekari rannsóknar. Að öllu framangreindu virtu verður því að hafna kröfu kæranda í máli þessu.

Úrskurðarorð:

Hafnað er kröfu kærenda um ógildingu ákvörðunar byggingarfulltrúa Hafnarfjarðarbæjar frá 2. apríl 2025 um að samþykkja ekki skráningu dyraops í burðarvegg innan séreignar kærenda.

jún 11

Love0

15/2025 Lækjarhorn

Með UUA

Árið 2025, miðvikudaginn 11. júní, tók Arnór Snæbjörnsson, formaður úrskurðarnefndar umhverfis- og auðlindamála, með heimild í 3. mgr. 3. gr. laga nr. 130/2011, fyrir:

Mál nr. 15/2025, kæra á ákvörðun Sveitarfélagsins Árborgar frá 27. janúar 2025 um álagningu rotþróargjalds fyrir fasteignina Lækjarhorn.

Í málinu er nú kveðinn upp svofelldur

úrskurður:

Með bréfi til úrskurðarnefndar umhverfis- og auðlindamála, dags. 30. janúar 2025, er barst nefndinni sama dag, kærir A þá ákvörðun sveitarfélagsins Árborgar frá 27. janúar 2025 að leggja rotþróargjald á fasteignina Lækjarhorn á Selfossi. Er þess krafist að ákvörðunin verði felld úr gildi. Gögn málsins bárust úrskurðarnefndinni frá sveitarfélaginu 11. mars 2025.

Málavextir: Kærandi er eigandi fasteignarinnar Lækjarhorns í sveitarfélaginu Árborg. Hinn 27. janúar 2025 voru lögð á hana fasteignagjöld vegna ársins 2025. Hluti þeirra var rotþróargjald að fjárhæð 19.585 kr. og kom fram að væri vegna 0–6.000 lítra rotþróar. Með tölvubréfi til sveitarfélagsins 30. janúar 2025 var óskað eftir niðurfellingu gjaldsins með vísan til þess að kærandi væri ekki með rotþró á fasteigninni heldur hreinsistöð. Í svari sveitarfélagsins í tölvupósti sama dag kom fram að samkvæmt samþykkt sveitarfélagsins um fráveitu bæri að hreinsa seyru reglulega frá öllum frá öllum hreinsivirkjum og væri rotþróargjaldi ætlað að standa undir þeim kostnaði. Var um nánari upplýsingar vísað til samþykktarinnar og leiðbeint um kæruheimild til úrskurðarnefndar umhverfis- og auðlindamála.

Málsrök kæranda: Kærandi bendir á að hreinsistöð hafi verið sett niður á fasteign hans árið 2021. Samkvæmt leiðbeiningum frá framleiðanda sé hún fyrir einn til sex menn og tæma þurfi hana á þriggja til fimm ára fresti. Tveir einstaklingar búi á fasteigninni en til viðbótar sé einn einstaklingur þar skráður með lögheimili. Ósanngjarnt sé að krefja um sama gjald fyrir hreinsistöðina og rotþró. Kærandi hafi „lagt út meiri kostnað með því að fá sér hreinsistöð til þess að vera umhverfisvænn og sleppa einnig við rotþróargjald.“ Samkvæmt 19. gr. samþykktar um fráveitu í Sveitarfélaginu Árborg nr. 1403/2023 sé sveitarfélaginu heimilt að innheimta aukagjald þegar um óvenjumikinn kostnað sé að ræða við hreinsun og tæmingu eða þegar um sérstaka rotþró við útihús sé að ræða. Gjaldið megi þó aldrei vera hærra en nemi sannanlegum kostnaði við verkið. Velta megi fyrir sér hvort þessi grein gildi aðeins í aðra áttina og hvort sveitarfélaginu sé heimilt að rukka umfram þörf. Þá vanti tæmingaráætlun sveitarfélagsins og gögn um hvað liggi til grundvallar gjaldinu.

Málsrök Sveitarfélagsins Árborgar: Af hálfu sveitarfélagsins kemur fram að ekki sé að finna neina form- eða efnisannmarka á málsmeðferð hinnar kærðu ákvörðunar sem raskað geti gildi hennar. Álagning rotþróargjalda hjá sveitarfélaginu sé byggð á lögum nr. 9/2009 um uppbyggingu og rekstur fráveitna, laga nr. 7/1998 um hollustuhætti og mengunarvarnir, laga nr. 55/2003 um meðhöndlun úrgangs, samþykkt um fráveitu í Sveitarfélaginu Árborg nr. 1403/2023 og gjaldskrá fráveitugjalda í Sveitarfélaginu Árborg nr. 1776/2024. Í samræmi við reglugerð nr. 799/1999 um meðhöndlun seyru annist sveitarfélagið alla meðferð seyru í sveitarfélaginu. Samkvæmt 1. mgr. 14. gr. reglugerðarinnar skuli sveitarstjórnir sjá til þess að komið sé á kerfisbundinni tæmingu seyru úr rotþróm. Sveitarfélögum sé skylt að innheimta gjald fyrir alla meðhöndlun úrgangs, sbr. 2. mgr. 23. gr. laga nr. 55/2003. Í 19. gr. samþykktar um fráveitu í Sveitarfélaginu Árborg komi fram að húseigandi skuli greiða gjald sem standa skuli undir kostnaði við tæmingu rotþróa, annarra stakra hreinsimannvirkja og förgun seyru.

Í sveitarfélaginu sé innheimt árlegt rotþróargjald til niðurjöfnunar á kostnaði við hreinsun og tæmingu rotþróa og sé miðað við fast árlegt gjald og séu stök hreinsimannvirki tæmd á þriggja ára fresti, sbr. 9. og 1. mgr. 14. gr. samþykktar um fráveitu í Sveitarfélaginu Árborg. Við útreikning gjaldsins skv. 4. gr. gjaldskrár fráveitugjalda í Sveitarfélaginu Árborg, sé ekki gerður greinarmunur á stökum hreinsimannvirkjum og því sé tekið gjald vegna tæmingar slíkra hreinsistöðva. Væri gjald ákveðið atviksbundið á grundvelli útlagðs kostnaðar væri fyrirséð að kostnaður yrði meiri en samkvæmt gjaldskrá. Viðmið um að tæma skuli hreinsimannvirki á þriggja ára fresti taki m.a. mið af þörf á tæmingu stakra hreinsimannvirkja að jafnaði innan sveitarfélagsins. Þegar komi að viðhaldi og notkun slíks búnaðar sé mælt með tæmingu á þriggja ára fresti. Sé þörf á tíðari tæmingu stakra hreinsimannvirkja sé innheimt viðbótargjald. Með þessu fyrirkomulagi sé sveitarfélaginu unnt að halda kostnaði og þjónustugjaldi í lágmarki fyrir íbúa sveitarfélagsins sem séu með stök hreinsimannvirki við fasteignir sínar. Þá sé viðmið um tæmingu á þriggja ára fresti í samræmi við leiðbeiningar framleiðanda þess búnaðar sem komið hafi verið fyrir við fasteign kæranda.

Viðbótarathugasemdir kæranda: Kærandi bendir á að rök vanti fyrir viðmið um losanir hreinsimannvirkja og hvaðan viðmiðunartölur komi. Samkvæmt leiðbeiningum frá framleiðanda sé nóg að tæma hreinsistöð kæranda á fimm ára fresti. Því væri eðlilegra að rukka 11.779 kr. á ári.

Niðurstaða: Í máli þessu er deilt um lögmæti álagningar rotþróargjalds fyrir fasteignina að Lækjarhorni í Árborg og er kæruheimild í 65. gr. laga nr. 7/1998 um hollustuhætti og mengunarvarnir.

Samkvæmt 1. mgr. 14. gr. reglugerðar nr. 799/1999 um meðhöndlun seyru, sem sett var með stoð í 5. gr. laga nr. 7/1998, skulu sveitarstjórnir sjá til þess að komið sé á kerfisbundinni tæmingu á seyru úr rotþróm. Í 14. gr. samþykktar nr. 1403/2023 um fráveitu í Sveitarfélaginu Árborg segir að hvert hreinsivirki skuli hreinsa og tæma eftir þörfum, og ekki sjaldnar en þriðja hvert ár, og skuli húseigandi tryggja greiðan aðgang að þeim. Hreinsun fari fram á vegum sveitarfélagsins eða þess aðila sem falin sé framkvæmd verksins og skuli hann hafa starfsleyfi heilbrigðisnefndar til að annast verkið. Mannvirkja- og umhverfissvið sveitarfélagsins ákveði verktilhögun og annað sem skipti máli til að tryggja góðan árangur. Samkvæmt 1. mgr. 19. gr. samþykktarinnar skal húseigandi greiða gjald fyrir hreinsun og tæmingu á rotþró, annarra stakra hreinsivirkja og förgun seyru sem standa skuli undir útlögðum kostnaði vegna verksins. Gjaldið megi aldrei vera hærra en svo að nemi sannanlegum kostnaði við verkið. Í 2. mgr. greinarinnar segir að gjald þetta skuli ákveðið með sérstakri gjaldskrá í samræmi við ákvæði laga nr. 7/1998, um hollustuhætti og mengunarvarnir, sbr. og ákvæði 23. gr. laga nr. 55/2003 um meðhöndlun úrgangs. Hreinsigjald skuli innheimt á sama hátt og fasteignagjöld til sveitarsjóðs.

Sveitarfélagið Árborg hefur sett gjaldskrá nr. 1776/2024 um fráveitugjöld í Sveitarfélaginu Árborg og var hún birt í B-deild Stjórnartíðinda 10. janúar 2025. Í 1. gr. gjaldskrárinnar kemur fram að sveitarfélagið innheimti stofngjald fráveitu, fráveitugjald og gjald fyrir hreinsun rotþróa í sveitarfélaginu samkvæmt gjaldskránni og II. kafla samþykktar um fráveitur í Sveitarfélaginu Árborg nr. 1403/2023. Um rotþróargjald er fjallað í 4. gr. gjaldskrárinnar. Þar segir að sveitarfélagið innheimti árlega rotþróargjald til niðurjöfnunar á kostnaði við hreinsun og tæmingu rotþróa skv. 19. gr. samþykktar um fráveitur í Sveitarfélaginu Árborg. Árlegt rotþróargjald þar sem tæming eigi sér stað að jafnaði þriðja hvert ár skuli vera 19.632 kr. á ári vegna 0–6.000 lítra rotþróa.

Þegar um svokölluð þjónustugjöld er að ræða gilda ýmis sjónarmið um álagningu þeirra, m.a. að beint samhengi sé á milli fjárhæðar gjaldsins og þess kostnaðar sem til fellur við það að veita þjónustuna. Fjárhæðin verður einnig að byggja á traustum útreikningi, en þó hefur verið litið svo á að sé ekki hægt að sérgreina nákvæmlega ákveðna kostnaðarliði sé heimilt að byggja þá á skynsamlegri áætlun. Sá sem greiðir þjónustugjöld getur hins vegar almennt ekki krafist þess að sá kostnaður sem hlýst af því að veita þjónustuna sé reiknaður nákvæmlega út heldur er heimilt að haga gjaldtöku svo að um sé að ræða jafnaðargjald.

Við meðferð þessa máls óskaði úrskurðarnefndin eftir upplýsingum frá Sveitarfélaginu Árborg um forsendur fjárhæðar rotþróargjalds. Sveitarfélagið greindi frá því að árið 2024 hafi nýtt skipulag um um tæmingu rotþróa verið sett á fót sem felist í „skipulögðum þriggja ára tæmingarhring“ með það að markmiði að auka hagræði og minnka kostnað fyrir íbúa. Þá hefur sveitarfélagið birt tæmingaráætlun á vefsíðu sinni. Samkvæmt fyrirliggjandi upplýsingum og gögnum tekur umdeilt gjald mið af áætluðum kostnaði sveitarfélagsins við veitta þjónustu vegna tæmingar rotþróa og annarra hreinsivirkja og telur úrskurðarnefndin ekki tilefni til þess að kalla eftir nánari gögnum frá sveitarfélaginu hér að lútandi.

Af hálfu kæranda hefur komið fram að hann telji sér óskylt að greiða sama gjald fyrir tæmingu á hreinsistöð á lóð sinni og eigi við um rotþrær þar sem hreinsistöðina þurfi að tæma sjaldnar en rotþrær. Til þess er að líta af þessu tilefni að samkvæmt lögum nr. 9/2009 um uppbyggingu og rekstur fráveitna teljast til fráveitna margvísleg mannvirki sem eru til meðhöndlunar og flutnings á frárennsli og eru hreinsistöðvar þar nefndar í dæmaskyni. Má einnig vísa til þeirra sem stakra hreinsivirkja. Í 1. mgr. 19. gr. samþykktar nr. 1403/2023 um fráveitu í Sveitarfélaginu Árborg er enginn greinarmunur gerður á rotþróm og öðrum hreinsistöðvum sem sambærileg geta talist og eru ekki tengd sameiginlegu fráveitukerfi. Að þessu virtu verður að telja að sveitarfélaginu hafi verið heimilt að innheimta rotþróargjald vegna tæmingar á hreinsistöð kæranda eru því ekki skilyrði til að fallast á kröfu kæranda um ógildingu hinnar kærðu ákvörðunar.

Úrskurðarorð:

Hafnað er kröfu kæranda um að felld verði úr gildi ákvörðun Sveitarfélagsins Árborgar frá 27. janúar 2025 um álagningu rotþróargjalds fyrir fasteignina á Lækjarhorni.

jún 11

Love0

28/2025 Hafnarstræti

Með UUA

Árið 2025, miðvikudaginn 11. júní kom úrskurðarnefnd umhverfis- og auðlindamála saman til fundar í húsnæði nefndarinnar að Borgartúni 21, Reykjavík. Mætt voru Ómar Stefánsson varaformaður, Aðalheiður Jóhannsdóttir prófessor og Þorsteinn Þorsteinsson byggingarverkfræðingur.

Fyrir var tekið mál nr. 28/2025, kæra á ákvörðun byggingarfulltrúa Akureyrarbæjar frá 28. janúar 2025 um að synja beiðni um að grípa til aðgerða vegna meintra óleyfisframkvæmda að Hafnarstræti 33.

Í málinu er nú kveðinn upp svofelldur

úrskurður:

Með bréfi til úrskurðarnefndar umhverfis- og auðlindamála, dags. 11. febrúar 2025, er barst nefndinni sama dag, kærir eigandi íbúðar á neðri hæð í fasteigninni að Hafnarstræti 33, þá ákvörðun byggingarfulltrúa Akureyrarbæjar frá 28. janúar 2025 að synja beiðni um að grípa til aðgerða vegna óleyfisframkvæmda að Hafnarstræti 33. Skilja verður málskot kæranda svo að krafist sé ógildingar hinnar kærðu ákvörðunar og að úrskurðarnefndin mæli fyrir um beitingu úrræða vegna greindra framkvæmda eða leggi ella fyrir Akureyrarbæ að beita þeim heimildum sem mælt sé fyrir um í lögum nr. 160/2010 um mannvirki.

Gögn málsins bárust úrskurðarnefndinni frá Akureyrarbæ 24. febrúar 2025.

Málavextir: Árið 2015 útbjó þáverandi eigandi efri hæðar Hafnarstrætis 33, Akureyri, baðherbergi í stigahúsi sameignarinnar. Árið 2018 sendi byggingarfulltrúi Akureyrarbæjar bréf til þáverandi eigenda efri hæðar og fór fram á að sótt yrði um byggingarleyfi vegna baðherbergisins og tók fram að beitt yrði dagsektum ef nauðsynlegum gögnum yrði ekki skilað. Á sama tíma var íbúð efri hæðar í söluferli og var ekki brugðist við bréfinu. Kærandi festi kaup á íbúð á neðri hæð hússins vorið 2021 og sama ár var efri hæðin seld til núverandi eiganda. Um sama leyti var fengin byggingafræðingur til að taka út stigahúsið og samkvæmt umsögn hans voru útveggir viðbyggingar skemmdir af raka og mikill raki í veggjum efri hæðar. Kærandi sendi bréf til Akureyrarbæjar 18. desember 2024 og krafðist þess að gripið yrði til aðgerða vegna meintra óleyfisframkvæmda sem leitt hafi til kostnaðarsamra framkvæmda, en þeirri kröfu var hafnað 28. janúar 2025 eins og að framan greinir.

Málsrök kæranda: Bent er á að fyrri eigandi efri hæðar hússins að Hafnarstræti 33 hafi árið 2015 innréttað í stigahúsi, sem sé í sameign efri- og neðri hæðar hússins, baðherbergi með baðkari, sturtu og salerni ásamt hitalögnum í gólfi. Við framkvæmdirnar hafi neðri hæð stigahússins orðið lagnageymsla og niðurfallarými fyrir hið nýja baðherbergi. Samkvæmt fyrirliggjandi upplýsingum hafi erlendir verkamenn unnið verkið án þess að nokkuð hafi verið gætt að til að mynda burðarþoli. Hörmulegu ástandi stigahúss hafi verið leynt, en árið 2005 hafi stigahúsið verið lýst ónýtt af húsasmið sem þá hafi annast viðgerðir á þaki íbúðarhússins. Ekki hafi verið gert við þak stigahúss því eigendum beggja íbúða þess tíma hafi verið ráðlagt að rífa stigahúsið.

Hafi framkvæmdaraðilinn og þáverandi eigandi efri hæðar selt eign sína árið 2018. Fljótlega hafi kaupendur haft uppi athugasemdir vegna leka á þaki stigahúss og leitað réttar síns. Á þeim tíma hafi ýmsir fagaðilar komið að málinu. Meðal gagna frá þeim tíma sé að finna erindi verkfræðings, dags. 29. ágúst 2018, m.a. til starfsmanns skipulagssviðs, þar sem fram komi að brýnt sé að gera seljanda efri hæðar grein fyrir að byggingarreglugerð hafi ekki verið fylgt við framkvæmdirnar. Sama dag hafi Akureyrarbær sent framkvæmdaraðilanum bréf varðandi óleyfisframkvæmdir ásamt broti á lögum um menningarminjar nr. 80/2012.

Núverandi eigandi efri hæðar hafi fest kaup á eigninni árið 2021. Samkvæmt kaupsamningi hafi sérstaklega verið tekið fram að kaupandi væri upplýstur um að baðherbergi hefði verið fært út í stigahús. Fljótlega eftir kaupin hafi komið í ljós að ekki væri allt með felldu. Fyrir hönd fasteignasölu sem annaðist sölu íbúðar, hafi verið fenginn byggingafræðingur til þess að meta ástand stigahússins. Í umsögn hans hafi verið staðfest að útveggir viðbyggingar væru skemmdir af raka og upprunalegu veggjagrindurnar ásamt borðaklæðningu útveggja ónýtir. Á neðri hæð væru borð og burðarviður mikið fúinn og samkvæmt rakamælingu væri mikill raki í veggjum efri hæðar.

Núverandi eigandi efri hæðar hafi einn tekið ákvörðun um að hefja viðgerðir á stigahúsi sumarið 2022 án allra tilskilinna leyfa. Hafi hann m.a. rifið upp gólf og hafi þá komið í ljós að enginn grunnur sé undir stigahúsi. Hafi í kjölfarið verið rifnir upp útveggir stigahússins og komið fyrir járnburðarstöngum til þess að halda uppi umþrættu baðherbergi. Á húsfundi hinn 27. október 2022 hafi kærandi mótmælt frekari greiðsluskyldu á byggingu nýs stigahúss eftir að hafa tekið þátt í viðgerð á þaki stigahússins.

Kærandi gjaldi fyrir sinnuleysi bæjaryfirvalda í málinu og sé ætlað að bera kostnað af auknu verðgildi efri hæðar enn og aftur. Húsasmíðameistari, sem skoðað hafi stigahús í apríl 2023, telji endurbyggingu umfangsmeiri en áður hafi verið áætlað. Reisa þurfi burðarstoðir, endurbyggja veggi, steypa grunn og plötu. Hvorki kostnaðaráætlanir né teikningar virðast þó hafa verið gerðar eða sótt um leyfi svo vitað sé fremur en árið 2018. Sé því ljóst að endurbyggja þurfi stigahúsið langt umfram það sem kallast megi venjulegt viðhald.

Kærandi hafi í þrígang gengið eftir því að fá afhent öll gögn í vörslu skipulagssviðs Akureyrarbæjar viðvíkjandi fyrrgreindum óleyfisframkvæmdum án árangurs og á fundi með byggingarfulltrúa hafi hann vísað til þess að engin gögn fyndust í skjalasafni. Kærandi hafi hinn 12. desember 2024 enn og aftur óskað eftir því að fá öll gögn málsins varðandi Hafnarstræti 33 afhent. Hinn 11. febrúar 2025 hafi loks borist einhver tiltekin málsgögn eftir alla fyrrgreinda eftirgangsmuni, þar með talið bréfið frá 29. ágúst 2018 þar sem bærinn hafi sjálfur viðurkennt margumrætt ólögmætisástand. Sú afstaða sveitarstjórnar standi óröskuð. Í því sambandi gildi einu þótt þinglýst hafi verið einum uppdrætti af efri hæð af hálfu fyrrum eiganda efri hæðar og hann með einhverjum hætti áritaður hjá Akureyrarbæ. Uppdrátturinn teljist hvorki aðaluppdráttur né séruppdráttur í skilningi laga nr. 160/2010 um mannvirki. Ekki skipti heldur máli í lagalegu tilliti þótt fyrir liggi einhvers staðar fráviksteikning eða reyndartreikning af húsnæðinu. Slíkt gagn geti aldrei eitt og sér talist til byggingarleyfis í merkingu mannvirkjalaga eða talist gilt samþykki fyrir ólögmætum eða leyfislausum framkvæmdum.

Málsrök Akureyrarbæjar: Bæjaryfirvöld fara fram á að máli þessu verði vísað frá úrskurðarnefndinni þar sem ekki liggi fyrir kæranleg stjórnvaldsákvörðun í málinu og kæran auk þess borist að loknum kærufresti. Til vara eru gerðar kröfur um að kröfum kæranda verði hafnað.

Aðdragandi sá sem kærandi reki í kæru sinni breyti engu um þá afstöðu Akureyrarbæjar að telja sér ekki skylt að bregðast við beiðni hans. Bréf það sem kærandi vísi til, sem sent hafi verið til þáverandi eigenda að efri hæð Hafnarstrætis 33 í ágúst 2018, geti vart talist grundvöllur frekari aðgerða sex árum síðar. Misfarist hafi á sínum tíma að fylgja málinu eftir en það sé þó ekki unnt að slá því föstu að baðherbergi á 2. hæð sé óleyfisframkvæmd vegna þeirra samskipta. Þó að kærandi krefjist þess að Akureyrarbær grípi til tiltekinna aðgerða vegna mögulegrar eignarskerðingar þá þýði það ekki að bæjaryfirvöldum sé skylt að aðhafast í málinu. Líkt og bent sé á í bréfi til kæranda, dags. 28. janúar 2025, geti hann meðal annars leitað til kærunefndar húsamála, sbr. 80. gr. laga nr. 26/1994 um fjöleignarhús, þar sem ágreiningur virðist vera um skiptingu kostnaðar vegna framkvæmda á sameign.

Vísað sé til þinglýstrar eignaskiptayfirlýsingar sem kærandi og eigendur efri hæðar hafi undirritað 9. desember 2023. Í eignaskiptayfirlýsingunni sé sérstaklega teiknað baðherbergi í stigahúsi 2. hæðar sem teikningin beri með sér að tilheyri íbúð á 2. hæð í húsinu. Ekki sé annað hægt en að draga þá ályktun af eignaskiptayfirlýsingunni og teikningu á efri og neðri hæð, sem sé hluti hennar, að með því að samþykkja eignaskiptayfirlýsinguna hafi kærandi samþykkt að efri hæð stigahúss væri hluti af séreign 2. hæðar hússins og að þar væri baðherbergi. Telji bæjaryfirvöld því kæranda ekki geta krafist þess að gripið sé til aðgerða til að knýja fram úrbætur með vísan til 56. gr. laga um mannvirki nr. 160/2010.

Vissulega komi eignaskiptayfirlýsing ekki í stað byggingarleyfis, sbr. dóm Landsréttar í máli nr. 373/2020, en þar hafi komið fram að samkvæmt dómaframkvæmd feli eignaskiptayfirlýsing í sér samning milli eigenda fjöleignarhúss og marki grundvöll að réttindum þeirra og skyldum innbyrðis, sbr. dóma Hæstaréttar 22. október 2015 í máli nr. 252/2015 og 19. nóvember s.á. í máli nr. 194/2015. Eignaskiptayfirlýsingin hafi verið undirrituð tveimur árum eftir að kærandi hafi fest kaup á neðri hæð hússins. Á þeim tíma hefði hann einnig átt að vera upplýstur um mat byggingarfræðings sem tekið hafi út stigahúsið árið 2021 þegar nýir eigendur hafi keypt efri hæðina. Það skjóti því skökku við að kærandi, sem telji um óleyfisframkvæmd vera að ræða sem eigi að kalla á aðgerðir byggingaryfirvalda, skrifi undir eignaskiptayfirlýsingu þar sem meðal annars sé teiknað inn baðherbergið á 2. hæð og það gert að séreign 2. hæðar hússins og þannig fært úr sameign í séreign. Auk þess sé neðri hæð stigahússins skýrlega sameign samkvæmt eignaskiptayfirlýsingunni.

Kærandi geti þess sérstaklega í kæru sinni að aðeins eitt baðherbergi sé teiknað í Hafnarstræti 33 sem sé baðherbergið á efri hæð stigahússins og ekki hafi verið talin ástæða til að teikna annað inn á eignaskiptayfirlýsinguna. Það sé einmitt það sem lögð sé áhersla á, að einungis baðherbergið, sem kærandi reyni nú að fá í gegn að sé ólögmætisframkvæmd og krefjist að gripið verði til aðgerða vegna, sé teiknað inn á teikningar eignaskiptayfirlýsingarinnar. Bæjaryfirvöld hljóti að þurfa að líta á málið heildstætt. Megi þar benda á niðurstöðu úrskurðarnefndarinnar í máli nr. 95/2024 en þar hafi eignaskiptayfirlýsing haft þó nokkurt vægi þar sem kæranda hafi verið talið í lófa lagið að setja inn kvaðir og réttindi eða hafa áhrif á hver sameign allra yrði. Akureyrarbæ telji því liggja ljóst fyrir að hér sé um einkaréttarlegan ágreining að ræða og sveitarfélaginu beri ekki að grípa til neinna tiltekinna aðgerða þó að kærandi krefjist þess. Með hliðsjón af framangreindu telji sveitarfélagið að hvorki beri þeim skylda til að bregðast við sbr. 56. gr. gr. laga um mannvirki né taka málið fyrir á nýjan leik.

Athugasemdir eiganda efri hæðar: Bent er á að stjórnsýslukæra þessi snúist ekki um hvort að sótt hafi verið um leyfi fyrir framkvæmdum á sínum tíma eða hvernig viðbrögð Akureyrarbæjar hafi verið gagnvart kæranda. Þau gögn sem fylgi máli þessu séu full af rangfærslum og geti undirritaður fært rök að því sé þess óskað. Mestu varði sú staðreynd að umrætt baðherbergi hafi verið í stigahúsinu í einhverri mynd í áratugi og sennilega síðan um miðja síðustu öld. Hafi því allar þær lagnir sem í stigahúsinu séu verið þar sem þær eru í dag hvort sem þær komi frá baðherberginu eða frá eldhúsinu sem fært hafi verið. Þessar lagnir hafi greinilega verið endurnýjaðar þegar húsið var gert upp, en þær endi svo allar í upprunalega rörinu sem sé úr pottsteypu og ekki mikið mál að komast að því hvenær slík rör hafi síðast veið notað við pípulagnir á Íslandi.

Á einhverjum tímapunkti hafi klósettið verið fært úr stigahúsinu yfir í eitt svefnherbergið og sett upp baðkar þar, en eftir hafi staðið sturta og vaskur og tenging fyrir þvottavél í stigahúsinu og eins og áður hafi allar lagnir farið í gegnum stigahúsið. Síðan hafi þáverandi eigandi efri hæðar einfaldlega fært baðherberið á sinn upprunalega stað og endurheimt svefnherbergið. Því til stuðnings séu ljósmyndir og gamlir uppdrættir. Að stigahúsið sé ónýtt eigi ekki við nein rök að styðjast. Ástandið sé vissulega slæmt en það sé ekki skrýtið miðað við aldur og viðhaldsleysi fyrri ára.

Viðbótarathugasemdir kæranda: Ítrekað sé að 29. ágúst 2018 hafi Akureyrarbær sent fyrrum eiganda efri hæðar bréflega yfirlýsingu þess efnis að um óleyfisframkvæmd væri að ræða ásamt brotum á lögum nr. 80/2012 um menningarminjar. Hafi það því verið bæjarfélagið sem upprunalega hafi lýst því yfir að um óleyfisframkvæmd og ólögmætisástand væri að tefla í fasteigninni en ekki kærandi. Í apríl 2022 hafi byggingafræðingur gert úttekt á stigahúsi fasteignarinnar með eftirfarandi niðurlagi og áherslum: „Útveggir viðbyggingar eru skemmdir af raka og eru að mati undirritaðs upprunalegu veggjagrindurnar ásamt borðaklæðningu útveggja ónýtir. Á neðri hæð eru borð og burðarviður mikið fúinn og samkvæmt rakamælingu þá er mikill raki í veggjum efri hæðar.” Þá hafi húsasmíðameistari einnig skoðað stigahúsið fyrir núverandi eiganda efri hæðar í apríl 2023 og hafi hann talið að endurbygging væri umfangsmeiri en áður hefði verið áætlað og reisa þyrfti burðarstoðir, endurbyggja veggi, steypa grunn og plötu.

Á það sé bent að ekkert liggi fyrir um að bærinn hafi kannað og þannig upplýst aðstæður á vettvangi um ástand hússins, sbr. m.a. rannsóknarreglu stjórnsýsluréttarins, en kjarni málsins sé sá að endurbyggja þurfi umrætt stigahús sem reist hafi verið fyrir voldugan stiga upp á 2. hæð. Eftir að stiginn hafi verið fjarlægður virðist sem burðarþol hafi veikst mjög. Hafi núverandi eigandi efri hæðar þá komið fyrir járnburðarstoðum. Við blasi að ekki hafi verið gætt að öryggissjónarmiðum, varúðarreglum og ákvæðum laga nr. 160/2010 um mannvirki. Ítrekað sé að Hafnarstræti 33 falli undir lög um menningarminjar enda fasteignin orðin 122 ára gömul og stigahús klætt bárujárni í stað Akureyrarklæðningar.

Bæjarlögmaður viðurkenni að misfarist hafi að fylgja málum eftir varðandi bréfið frá 2018 og bæti við að ekki sé unnt „að slá því föstu að baðherbergi á 2. hæð sé óleyfisframkvæmd.” Þessi tilvitnun eða ályktun bæjarlögmanns gangi bersýnilega í berhögg við fyrrgreinda yfirlýsingu bæjarins frá 2018. Jafnvel þótt tilvistar fyrrgreinds bréfs bæjarins frá 2018 nyti ekki við hljóti umrætt orðalag bæjarlögmanns að teljast viðurkenning á því að vettvangurinn, Hafnarstræti 33, sé að verulegu leyti órannsakaður af hálfu bæjarins og málið þannig óupplýst og þar með framganga og málsmeðferð bæjarins í hróplegu ósamræmi við gildandi lög, sbr. einkum rannsóknarskyldu stjórnvalds samkvæmt 10. gr. stjórnsýslulaga nr. 37/1993.

Kærandi hafi leitað til Akureyrarbæjar um að bærinn myndi axla ábyrgð og m.a. átt fund með byggingarfulltrúa í maí 2024 þar sem honum hafi verið tjáð að bærinn „gæti ekkert gert.” Næst hafi verið leitað eftir fundi með bæjarlögmanni sem hafnað hefði fundarbeiðni á þeim forsendum að málið kæmi bænum ekki við. Fyrrgreind yfirlýsing bæjarins varðandi einhvers konar valdþurrð í málinu standist engan veginn að mati kæranda, sbr. einnig bréf bæjarins frá í ágúst 2018 þar sem viðurkennt hafi verið með skýlausum og óyggjandi hætti að tilfellið tilheyrði að sjálfsögðu lagalegu hlutverki og starfsskyldum bæjarins.

Niðurstaða: Í máli þessu er deilt um lögmæti synjunar byggingarfulltrúa Akureyrarbæjar á beiðni kæranda um að grípa til lögmætra aðgerða vegna ætlaðra óleyfisframkvæmda að Hafnarstræti 33.

Samkvæmt 1. gr. laga nr. 130/2011 um úrskurðarnefnd umhverfis- og auðlindamála hefur nefndin það hlutverk að úrskurða í kærumálum vegna stjórnvaldsákvarðana og ágreiningsmálum vegna annarra úrlausnaratriða á sviði umhverfis- og auðlindamála eftir því sem mælt er fyrir um í lögum á því sviði. Í samræmi við þetta tekur úrskurðarnefndin lögmæti kærðrar ákvörðunar til endurskoðunar en tekur ekki nýja ákvörðun í málinu eða leggur fyrir stjórnvöld að taka ákvarðanir með tilteknu innihaldi. Verður því í máli þessu ekki tekin afstaða til þeirrar kröfu kæranda að úrskurðarnefndin mæli fyrir um beitingu úrræða vegna umræddra framkvæmda, en leggi ella fyrir Akureyrarbæ að beita þeim heimildum sem mælt er fyrir um í lögum nr. 160/2010 um mannvirki.

Samkvæmt 1. mgr. 9. gr. laga um mannvirki er ekki heimilt að breyta notkun mannvirkis nema að fengnu leyfi viðkomandi byggingarfulltrúa og skulu með byggingarleyfisumsókn fylgja nauðsynleg gögn, m.a. samþykki meðeigenda ef þess er þörf samkvæmt ákvæðum laga um fjöleignarhús nr. 26/1994, sbr. nánar 1. mgr. 10. gr. laga nr. 160/2010.

Það er hlutverk byggingarfulltrúa hvers sveitarfélags að hafa eftirlit með því að mannvirki og notkun þeirra sé í samræmi við útgefin leyfi og beita eftir atvikum þvingunarúrræðum, sbr. 55. og 56. gr. laga nr. 160/2010. Er nánar kveðið á um það í 2. mgr. 55. gr. laganna að sé byggingarframkvæmd hafin án þess að leyfi sé fengið fyrir henni eða hún brjóti í bága við skipulag geti byggingarfulltrúi krafist þess að hið ólöglega mannvirki eða byggingarhluti sé fjarlægt. Þá er fjallað um aðgerðir til að knýja fram úrbætur í 56. gr. laganna. Er þar m.a. tekið fram í 1. mgr. að sé ásigkomulagi, frágangi, umhverfi eða viðhaldi húss, annars mannvirkis eða lóðar ábótavant að mati byggingarfulltrúa eða frágangur ekki samkvæmt samþykktum uppdráttum, lögum, reglugerðum og byggingarlýsingu, skuli gera eiganda eða umráðamanni eignarinnar aðvart og leggja fyrir hann að bæta úr því sem áfátt sé. Sé það ekki gert er heimilt að beita dagsektum eða láta vinna verk á kostnað þess sem vanrækt hefur að vinna verkið, sbr. 2. og 3. mgr. nefnds lagaákvæðis.

Í athugasemdum við frumvarp það sem varð að mannvirkjalögum er tekið fram að sú breyting hafi verið gerð frá fyrri lögum að byggingarfulltrúa sé heimilt en ekki skylt að beita þvingunarúrræðum. Þar kemur fram að eðlilegt sé að ákvörðun um beitingu úrræðanna sé metin í hverju tilviki, m.a. með tilliti til meðalhófs. Ákvörðun um beitingu þvingunarúrræða er því háð mati stjórnvalds hverju sinni og gefur sveitarfélögum kost á að bregðast við sé gengið gegn almannahagsmunum þeim er búa að baki mannvirkjalögum, svo sem skipulags-, öryggis- og heilbrigðishagsmunum. Fer það því eftir atvikum hvort nefndum þvingunarúrræðum verði beitt í tilefni af framkvæmd sem telst vera ólögmæt. Með hliðsjón af þessu verður ekki talið að einstaklingum sé tryggður lögvarinn réttur til að knýja byggingaryfirvöld til beitingar þvingunarúrræða vegna einstaklingshagsmuna enda eru þeim tryggð önnur réttarúrræði til að verja þá hagsmuni sína. Þótt beiting þvingunarúrræða sé háð mati stjórnvalds þarf ákvörðun þess efnis að vera studd efnislegum rökum, m.a. með hliðsjón af þeim hagsmunum sem búa að baki fyrrgreindum lagaheimildum og fylgja þarf meginreglum stjórnsýsluréttarins, s.s. um rannsókn máls og að málefnaleg sjónarmið búi að baki ákvörðun.

Ákvörðun byggingarfulltrúa um að aðhafast ekki frekar, svo sem með beitingu þvingunarúrræða mannvirkjalaga, var studd þeim rökum að 24. nóvember 2023 hafi eigendur efri og neðri hæðar að Hafnarstræti 33 gert með sér eignaskiptayfirlýsingu sem undirrituð sé af núverandi eigendum íbúðanna. Í eignaskiptayfirlýsingunni sé sérstaklega teiknað inn það baðherbergi í stigahúsi 2. hæðar sem kærandi telji vera óleyfisframkvæmd og af teikningunni sjáist að það tilheyri íbúð á 2. hæð í húsinu. Með því að samþykkja eignaskiptayfirlýsinguna hafi kærandi samþykkt að efri hæð stigahúss væri hluti af séreign 2. hæðar hússins og að þar væri baðherbergi. Því telji bæjaryfirvöld kæranda ekki geta krafist þess að bærinn grípi til aðgerða til að knýja fram úrbætur með vísan til 56. gr. laga um mannvirki. Þá var á það bent að sé ágreiningur milli eigenda um skiptingu á kostnaði vegna framkvæmda sé unnt að leita til kærunefndar húsamála, sbr. 80. gr. laga um fjöleignarhús.

Samkvæmt 10. gr. stjórnsýslulaga nr. 37/1993 skal stjórnvald sjá til þess að mál sé nægjanlega upplýst áður en ákvörðun er tekin í því. Um ákvæðið segir í frumvarpi því sem varð að nefndum lögum að: „Mál telst nægjanlega upplýst þegar þeirra upplýsinga hefur verið aflað sem eru nauðsynlegar til þess að hægt sé að taka efnislega rétta ákvörðun í því. Um nánari afmörkun verður m.a. að líta til þess hversu mikilvægt málið er og hversu nauðsynlegt það er að taka skjóta ákvörðun í málinu. Því tilfinnanlegri eða meira íþyngjandi sem stjórnvaldsákvörðun er, þeim mun strangari kröfur verður almennt að gera til stjórnvalds um að það gangi úr skugga um að upplýsingar, sem búa að baki ákvörðun, séu sannar og réttar.“

Ljóst er að íbúð efri hæðar umrædds húss hefur gengið kaupum og sölum frá því að hinar meintu óleyfisframkvæmdir áttu sér stað. Að sögn kæranda hafði stigahúsið verið lýst ónýtt af húsasmið árið 2005, sem þá hafði annast viðgerðir á þaki íbúðarhússins. Þá hefur nefnd fasteignasala sem annast hafði sölu efri hæðar árið 2021, fengið byggingafræðing til þess að leggja mat á ástand stigahússins í apríl 2022, sem staðfesti að útveggir séu skemmdir af raka og að upprunalegu veggjagrindurnar ásamt borðaklæðningu útveggja séu ónýt. Á neðri hæð séu borð og burðarviður mikið fúin og samkvæmt rakamælingu þá sé mikill raki í veggjum efri hæðar. Í apríl 2023 fengu eigendur efri hæðar húsasmíðameistara til að skoða stigahúsið sem mat það svo að endurbygging sé umfangsmeiri en áður hafi verið áætlað, reisa þurfi burðarstoðir, endurbyggja veggi og steypa grunn og plötu. Með tilliti til þessa var fullt tilefni til að kanna ástand umrædds byggingarhluta, svo sem með skoðun á vettvangi, en ekki verður séð að svo hafi verið gert eða gengið hafi verið með öðrum hætti úr skugga um ástand umrædds stigahúss, svo sem með tilliti til heilbrigðis- og öryggiskrafna byggingarreglugerðar nr. 112/2012. Var rannsókn máls við undirbúning hinnar kærðu ákvörðunar að því leyti ábótavant. Þá getur í þessu sambandi engu breytt hvort um sameign eða séreign sé að ræða þar sem heilbrigðis- og öryggiskröfur byggingareglugerðar eiga jafnt við um séreign og sameign í fjöleignarhúsi.

Með vísan til þess sem að framan er rakið þykja þeir ágallar vera á rannsókn máls, sbr. 10. gr. stjórnsýslulaga, og rökstuðningi hinnar kærðu ákvörðunar að ógildingu varði.

Úrskurðarorð:

Ákvörðun byggingarfulltrúa Akureyrarbæjar frá 28. janúar 2025, um að synja beiðni um að grípa til lögmæltra aðgerða vegna meintra óleyfisframkvæmda að Hafnarstræti 33, er felld úr gildi.

jún 06

Love0

72/2025 Vorbraut

Með UUA

Árið 2025, föstudaginn 6. júní, tók Ómar Stefánsson, varaformaður úrskurðarnefndar umhverfis- og auðlindamála fyrir með heimild í 3. mgr. 3. gr., sbr. 1. mgr. 2. gr. laga nr. 130/2011:

Mál nr. 72/2025, kæra á ákvörðun bæjarstjórnar Garðabæjar frá 6. febrúar 2025 um að samþykkja breytingu á deiliskipulagi Hnoðraholts norður og ákvörðunum byggingarfulltrúa frá 8. apríl s.á. um að samþykkja byggingaráform vegna Vorbrautar 8-12 annars vegar og Vorbrautar 14 hins vegar.

Í málinu er nú kveðinn upp til bráðabirgða

úrskurður

um kröfu kærenda um stöðvun framkvæmda:

Með bréfi til úrskurðarnefndar umhverfis- og auðlindamála, dags. 6. maí 2025, er barst nefndinni 7. s.m., kæra HABS ehf., A og B, D og Admin ehf., lóðarhafar Skerpluholts 1, 3, 5 og 7, þá ákvörðun bæjarstjórnar Garðabæjar frá 6. febrúar 2025 að samþykkja breytingu á deiliskipulagi Hnoðraholts norður. Jafnframt eru kærðar ákvarðanir byggingarfulltrúa frá 8. apríl 2025 um að samþykkja byggingaráform vegna Vorbrautar 8-12 annars vegar og Vorbrautar 14 hins vegar. Er þess krafist að ákvarðanirnar verði felldar úr gildi, en til vara að felldur verði úr gildi sá hluti samþykktra byggingaráforma Vorbrautar 8–12 er varðar hæðarkóða lóða, bílakjallara og bílastæði. Kærendur gera einnig kröfu um að framkvæmdir við Vorbraut 8–12 og 14 verði stöðvaðar til bráðabirgða á meðan málið er til meðferðar fyrir úrskurðarnefndinni. Verður nú tekin afstaða til framkominnar stöðvunarkröfu, sbr. 5. gr. laga nr. 130/2011 um úrskurðarnefnd umhverfis- og auðlindamála.

Málsatvik og rök: Að undangenginni auglýsingu skv. 41. gr. skipulagslaga nr. 123/2010 var á fundi bæjarstjórnar Garðabæjar 6. febrúar 2025 tekin fyrir og samþykkt tillaga að breytingu á deiliskipulagi Hnoðraholts norður er fólst m.a. í því að breikka byggingarreit fjölbýlishúsa (F3) úr 14 m í 15 m, sameina lóðir við Vorbraut 8–12 í eina lóð og heimila þar byggingu sameiginlegs bílakjallara. Var breytingin birt í B-deild Stjórnartíðinda 7. apríl 2025. Næsta dag samþykkti byggingarfulltrúi umsóknir um byggingarleyfi fyrir fjölbýlishúsum á lóðum Vorbrautar 8–12 og 14. Hinn 29. s.m. gaf byggingarfulltrúi út byggingarleyfi fyrir framkvæmdum að Vorbraut 8–12.

Kærendur vísa til þess að framkvæmdir við Vorbraut 8–12 og 14 nái að mörkum lóða þeirra og hafi þar að auki áhrif inn fyrir lóðamörk vegna hættu á skriði jarðvegs. Til standi að grafa allt að 1,2 m inn fyrir lóðarmörk þeirra en kærendur hafi ekki veitt samþykki fyrir framkvæmdum innan sinna lóða. Þegar af þeirri ástæðu beri að fallast á kröfu um stöðvun. Veruleg hætta sé á tjóni á mannvirkjum og lóðum vegna óvissu um öryggi og framvindu framkvæmda og graftar og tilfinnanlegs skorts á undirbúningi, útreikningum og gögnum vegna fyrirliggjandi framkvæmda. Ekki sé um afturkræfar framkvæmdir að ræða að öllu leyti, því að jarðvegsskrið og skemmdir á mannvirkjum verði ekki tekin til baka. Samþykkt byggingaráforma feli ekki í sér heimild til framkvæmda og því sé enn engin heimild fyrir þeim framkvæmdum sem standi yfir á Vorbraut 14.

Garðabær bendir á að lóðarhafi Vorbrautar 8–12 hafi áður verið veitt heimild til að hefja jarðvinnu í september 2024 og hafi framkvæmdir þær sem krafist sé stöðvunar á í þessu máli að mestu leyti farið fram á grundvelli þeirrar heimildar. Framkvæmdir hafi um tíma legið niðri en hafist aftur þegar byggingarleyfi hafi verið veitt. Sé nú lögð áhersla á að ljúka gerð útveggjar bílageymslu, sem sé jafnframt stoðveggur gagnvart lóðum kærenda, til að tryggja öryggi á svæðinu. Kærendur hafi ekki hæðarsett lóðir sínar í samræmi við skipulag sem auki á þann hæðarmun sem nú sé lóðamörkum þeirra gagnvart lóðum 8–12 og 14 við Vorbraut. Því sé mótmælt að verið sé að grafa inn á lóðir kærenda ef miðað sé við rétta hæðarsetningu. Jarðvegsframkvæmdum við Vorbraut 8–12 sé að mestu lokið og hafi því enga raunhæfa þýðingu að stöðva þær á þessu stigi. Um sé að ræða framkvæmdir sem í eðli sínu séu afturtækar og undir yfirborði lóðar. Nauðsynlegt sé að koma fyrir stoðvegg sem fyrst til að styðja við jarðveg á lóðum kærenda og sé óráðlegt að fresta þeirri framkvæmd, enda geti það ollið tjóni. Stöðvun framkvæmda hafi það að markmiði að koma í veg fyrir byggingu óafturkræfra mannvirkja sem gætu skert hagsmuni kærenda til frambúðar á meðan málið sé til meðferðar fyrir úrskurðarnefndinni. Þessi sjónarmið eigi ekki við í málinu.

Af hálfu ÞG verktaka ehf., sem er framkvæmdaraðili við Vorbraut 8–12, er tekið fram að framkvæmdin sé í samræmi við samþykkt byggingarleyfi og hafi útgreftri og raski við lóðamörk verið haldið í algjöru lágmarki. Jarðvegspúði á mörkum lóða kærenda standi allt að 2 m hærra en leyfilegt sé og hafi þeir ekki brugðist við ábendingum og áskorunum um úrbætur. Vegna þess hafi framkvæmdaraðili þurft að ráðast í kostnaðarsamar aðgerðir og m.a. grafið og fjarlægt aukinn jarðveg sem sé eini jarðvegurinn sem hafi verið grafið í innan lóðarmarka kærenda. Ráðist hafi verið í aðgerðir á borð við að koma fyrir girðingum og vörnum með dúklögn og neti. Við gröftinn hafi verið gætt að áhættuþáttum en ljóst sé að því lengur sem grunnurinn standi óhaggaður þeim mun meiri líkur séu á að runnið geti úr bakkanum. Að stöðva framkvæmdir sé kærendum ekki til hagsbóta heldur þvert á móti sé þeim í hag að framkvæmdaraðili fái að halda áfram störfum og koma fyrir stoðveggjum, fylla að þeim og verja þannig bakkann sem standi opinn. Þar að auki myndi stöðvun hafa í för með sér fjárhagslegt tjón fyrir framkvæmdaraðila sem yrði margfalt hærra en það sem kærendur geti orðið fyrir.

Af hálfu Meistarasmíða ehf., sem er framkvæmdaraðili við Vorbraut 14, er bent á að það sé einungis Skerpluholt 7 sem liggi að mörkum lóðar Vorbrautar 14 og þá aðallega að bílastæðum þar sem engu hafi verið breytt frá upphaflegu deiliskipulagi. Efni kærunnar snúi því tæknilega séð ekki að þeirri framkvæmd, enda aðstæður og mannvirkjahönnun með töluvert öðrum hætti en í tilfelli sameinaðrar lóðar Vorbrautar 8–12. Rétt sé þó að benda á að lóð Skerpluholts 7 sé 1–2 m of há við lóðamörkin og væri gott ef það yrði lagað með tilliti til slysahættu og landskriðs. Engar forsendur séu fyrir stöðvun framkvæmda að Vorbraut 14 enda myndi slík aðgerð valda framkvæmdaraðila verulegu tjóni.

Niðurstaða: Í 1. mgr. 5. gr. laga nr. 130/2011 um úrskurðarnefnd umhverfis- og auðlindamála er tekið fram að kæra til úrskurðarnefndarinnar fresti ekki réttaráhrifum kærðrar ákvörðunar en jafnframt er kæranda þar heimilað að krefjast stöðvunar framkvæmda séu þær hafnar eða yfirvofandi, sbr. 2. mgr. sömu lagagreinar. Þá getur úrskurðarnefndin að sama skapi frestað réttaráhrifum ákvörðunar komi fram krafa um það af hálfu kæranda, sbr. 3. mgr. 5. gr. Með sama hætti er kveðið á um það í 29. gr. stjórnsýslulaga nr. 37/1993 að kæra til æðra stjórnvalds fresti ekki réttaráhrifum kærðrar ákvörðunar en þó sé heimilt að fresta réttaráhrifum hinnar kærðu ákvörðunar til bráðabirgða meðan málið er til meðferðar hjá kærustjórnvaldi þar sem ástæður mæli með því. Tilvitnuð lagaákvæði bera með sér að meginreglan er sú að kæra til æðra stjórnvalds frestar ekki réttaráhrifum kærðrar ákvörðunar og eru heimildarákvæði fyrir stöðvun framkvæmda eða frestun réttaráhrifa kærðrar ákvörðunar undantekning frá nefndri meginreglu sem skýra ber þröngt. Verða því að vera ríkar ástæður eða veigamikil rök fyrir ákvörðun um stöðvun framkvæmda eða frestun réttaráhrifa. Almennt mælir það á móti því að fallast á kröfu um stöðvun ef fleiri en einn aðili eru að máli og þeir eiga gagnstæðra hagsmuna að gæta. Einnig geta komið til álita þau tilvik þar sem kæruheimild verður í raun þýðingarlaus ef framkvæmdir eru ekki stöðvaðar, svo sem ef sú framkvæmd sem krafist er stöðvunar á er óafturkræf.

Í máli þessu er gerð krafa um stöðvun framkvæmda á grundvelli tveggja samþykktra byggingaráforma er fela í sér heimild til að byggja niðurgrafinn bílastæðakjallara, annars vegar á lóð Vorbrautar 8–12 og hins vegar á lóð Vorbrautar 14. Vegna staðhátta hefur reynst nauðsynlegt að koma fyrir stoðvegg nærri lóðamörkum til að fyrirbyggja jarðvegsskrið á lóðum kærenda, en þeir telja að jarðvegsframkvæmdirnar fari inn fyrir mörk lóða þeirra.

Með hliðsjón af framangreindum lagaákvæðum og þeim sjónarmiðum sem liggja þeim að baki, því tjóni sem stöðvun framkvæmda myndi hafa í för með sér og að um er að ræða afturkræfar framkvæmdir sem munu að mestu vera lokið, verður ekki talin knýjandi þörf á að stöðva þær á meðan málið er til meðferðar hjá úrskurðarnefndinni. Verður kröfu kærenda þar um því hafnað.

Rétt þykir þó að taka fram að framkvæmdaraðilar bera áhættu af úrslitum kærumálsins kjósi þeir að halda áfram framkvæmdum áður en niðurstaða þessa máls liggur fyrir.

Úrskurðarorð:

Hafnað er kröfu kæranda um stöðvun framkvæmda til bráðabirgða á grundvelli hinna kærðu ákvarðana byggingarfulltrúa.

jún 06

Love0

82/2025 Leifsgata

Með UUA

Árið 2025, föstudaginn 6. júní, tók Ómar Stefánsson, varaformaður úrskurðarnefndar umhverfis- og auðlindamála, fyrir með heimild í 3. mgr. 3. gr., sbr. 1. mgr. 2. gr. laga nr. 130/2011:

Mál nr. 82/2025, kæra á ákvörðun byggingarfulltrúans í Reykjavík frá 6. maí 2025 um að krefjast þess að bakhús á lóð nr. 4 við Leifsgötu verði fjarlægt.

Í málinu er nú kveðinn upp til bráðabirgða svofelldur

úrskurður

um kröfu kæranda um frestun réttaráhrifa:

Með bréfi til úrskurðarnefndar umhverfis- og auðlindamála, dags. 26. maí 2025, er barst nefndinni sama dag, kærir A þá ákvörðun byggingarfulltrúans í Reykjavík frá 6. maí 2025 að krefjast þess að kærandi fjarlægi bakhús á lóð nr. 4 við Leifsgötu. Er þess krafist að ákvörðunin verði felld úr gildi. Jafnframt er þess krafist að réttaráhrifum hinnar kærðu ákvörðunar verði frestað. Verður nú tekin afstaða til framkominnar kröfu um frestun réttaráhrifa, sbr. 5. gr. laga nr. 130/2011 um úrskurðarnefnd umhverfis- og auðlindamála.

Málsatvik og rök: Með bréfi byggingarfulltrúans í Reykjavík, dags. 19. febrúar 2025, var kæranda tilkynnt um þau áform embættisins að krefjast þess að hann myndi fjarlægja bakhús sem stæði við bílskúr á lóð nr. 4 við Leifsgötu þar sem bakhúsið væri ekki með tilskilið byggingarleyfi, bryti í bága við skipulagsáætlanir svæðisins og af því stafaði brunahætta. Var kæranda gefinn kostur á að koma að skriflegum skýringum og andmælum fyrir 12. mars s.á. Kærandi andmælti áformum byggingarfulltrúa með bréfi, dags. 5. s.m., og benti á að bakhúsið hefði fengið að standa óáreitt frá árinu 1950 auk þess sem ekki stafaði mikil ef nokkur brunahætta frá mannvirkinu. Fór hann fram á að embættið félli frá fyrirætlan sinni. Með bréfi, dags. 6. maí 2025, svaraði byggingarfulltrúi andmælum kæranda og tók ákvörðun um að gera kæranda að fjarlægja bakhúsið fyrir 6. júní s.á. Var og vakin athygli á því að embættið gæti látið vinna verkið á kostnað kæranda ef hann myndi ekki bregðast við innan tilskilins frests.

Kærandi vísar til þess að ákvörðunin sé gölluð að formi til þar sem hún sé ekki nægilega skýr m.t.t. hvaða eign beri að fjarlægja og á hvaða lagagrundvelli ákvörðunin hafi verið tekin. Borgaryfirvöldum sé ekki stætt á því að krefjast niðurrifs á fasteign sem fengið hafi að standa óáreitt í tæp 80 ár. Sé hin kærða ákvörðun brot á stjórnarskrárvörðum eignarrétti kæranda sem gangi framar ákvæðum laga nr. 160/2010 um mannvirki. Brotið hafi verið gegn meðalhófsreglu þar sem beita hefði mátt vægari úrræðum.

Vegna kröfu kæranda um frestun réttaráhrifa lýsti Reykjavíkurborg því yfir að hún legðist ekki gegn því að fallist yrði á þá kröfu á meðan málið væri til meðferðar hjá úrskurðarnefndinni.

Niðurstaða: Í 1. mgr. 5. gr. laga nr. 130/2011 um úrskurðarnefnd umhverfis- og auðlindamála er tekið fram að kæra til úrskurðarnefndarinnar fresti ekki réttaráhrifum kærðrar ákvörðunar en jafnframt er kæranda þar heimilað að krefjast stöðvunar framkvæmda séu þær hafnar eða yfirvofandi, sbr. 2. mgr. sömu lagagreinar. Þá getur úrskurðarnefndin að sama skapi frestað réttaráhrifum ákvörðunar komi fram krafa um það af hálfu kæranda, sbr. 3. mgr. Með sama hætti er kveðið á um það í 29. gr. stjórnsýslulaga nr. 37/1993 að kæra til æðra stjórnvalds fresti ekki réttaráhrifum kærðrar ákvörðunar en þó sé heimilt að fresta réttaráhrifum hinnar kærðu ákvörðunar til bráðabirgða meðan málið er til meðferðar hjá kærustjórnvaldi þar sem ástæður mæli með því. Tilvitnuð lagaákvæði bera með sér að meginreglan er sú að kæra til æðra stjórnvalds frestar ekki réttaráhrifum kærðrar ákvörðunar og eru heimildarákvæði fyrir stöðvun framkvæmda eða frestun réttaráhrifa kærðrar ákvörðunar undantekning frá nefndri meginreglu sem skýra ber þröngt. Verða því að vera ríkar ástæður eða veigamikil rök fyrir ákvörðun um stöðvun framkvæmda eða frestun réttaráhrifa. Almennt mælir það á móti því að fallast á slíkar kröfur ef fleiri en einn aðili eru að máli og þeir eiga gagnstæðra hagsmuna að gæta. Einnig geta komið til álita þau tilvik þar sem kæruheimild verður í raun þýðingarlaus ef framkvæmdir eru ekki stöðvaðar eða réttaráhrifum frestað.

Í máli þessu er kærð sú ákvörðun byggingarfulltrúans í Reykjavík frá 6. maí 2025 að krefjast þess að bakhús á lóð nr. 4 við Leifsgötu verði fjarlægt. Kærandi hefur nýtt sér heimild til að bera lögmæti hinnar kærðu ákvörðunar undir úrskurðarnefndina en um íþyngjandi ákvörðun er að ræða sem beinist að kæranda. Eins og málsatvikum er háttað þykir rétt að fresta réttaráhrifum ákvörðunarinnar enda liggja ekki fyrir knýjandi ástæður sem gera það að verkum að varhugavert sé að bíða niðurstöðu úrskurðarnefndarinnar um ágreiningsefni máls þessa.

Úrskurðarorð:

Frestað er réttaráhrifum ákvörðunar byggingarfulltrúans í Reykjavík frá 6. maí 2025 um að krefjast þess að bakhús á lóð nr. 4 við Leifsgötu verði fjarlægt.

jún 04

Love0

3/2025 Alcoa

Með UUA

Árið 2025, miðvikudaginn 4. júní, kom úrskurðarnefnd umhverfis- og auðlindamála saman til fundar í húsnæði nefndarinnar að Borgartúni 21, Reykjavík. Mætt voru Arnór Snæbjörnsson formaður, Aðalheiður Jóhannsdóttir prófessor og Geir Oddsson auðlindafræðingur.

Fyrir var tekið mál nr. 3/2025, kæra á ákvörðun Umhverfisstofnunar frá 13. desember 2024 að því er varðar gr. 3.20 og 2. efnisgrein gr. 4.6 í starfsleyfi fyrir álver á Reyðarfirði.

Í málinu er nú kveðinn upp svofelldur

úrskurður:

Með bréfi til úrskurðarnefndar umhverfis- og auðlindamála, dags. 10. janúar 2025, er barst nefndinni sama dag, kærir Alcoa Fjarðaál sf., ákvörðun Umhverfisstofnunar, nú Umhverfis- og orkustofnunar, frá 13. desember 2024 að veita starfsleyfi fyrir álver á Reyðarfirði að því er varðar gr. 3.20 og 4.6 í starfsleyfinu. Er þess krafist að 2. efnisgrein gr. 4.6 og lokamálsliður gr. 3.20 í starfsleyfinu verði felld úr gildi og þeim breytt með nánar tilgreindum hætti.

Gögn málsins bárust úrskurðarnefndinni frá Umhverfis- og orkustofnun 20. febrúar 2025.

Málavextir: Kærandi starfrækir álver á Reyðarfirði og hafði starfsleyfi fyrir starfseminni skv. lögum nr. 7/1998 um hollustuhætti og mengunarvarnir til 1. desember 2026. Með bréfi Umhverfisstofnunar til kæranda, dags. 26. febrúar 2020, var honum tilkynnt að áformað væri að endurskoða starfsleyfi álversins vegna breyttrar stöðu þynningarsvæða og útgáfu nýrra BAT-niðurstaðna fyrir járnlausan iðnað. Meðal þess sem lagt var fyrir kæranda af þessu tilefni, sbr. tölvubréf frá 18. ágúst 2023, var að gerð yrði grein fyrir áhrifum á vatnshlot, þ.e. væntum áhrifum starfseminnar á líffræðilega-, efna- og eðlisfræðilega gæðaþætti samkvæmt vatnaáætlun vegna tveggja vatnshlota, strandsjávarhlotsins Reyðarfjörður-Eskifjörður nr. 102–1349–C og straumvatnshlotsins Norðurá nr. 102–1265–R. Frekari skýringar voru gefnar í bréfi, dags. 30. s.m., þar sem vísað var til stefnumörkunar vatnaáætlunar og laga nr. 36/2011 um stjórn vatnamála og upplýst að litið væri til hennar við endurskoðun starfsleyfa atvinnurekstrar sem væri með beina eða óbeina losun í vatn.

Í september 2023 bárust kæranda drög að endurskoðuðu starfsleyfi og gerði hann athugasemd um að þátttaka hans í vöktun á vatnshlotum yrði að vera í samræmi við umfang losunar frá starfseminni og kom fram að ekkert beint frárennsli væri frá álveri hans til sjávar. Um ári síðar barst kæranda ný tillaga að starfsleyfi sem hafði að geyma breytt ákvæði um vöktun á vatni sem nokkur frekari samskipti urðu um. Í október 2024 sendi Umhverfisstofnun kæranda nýja tillögu að starfsleyfi, en þá höfðu ákvæði um vöktun á vatni tekið breytingum að nýju. Tillaga að endurskoðuðu starfsleyfi fyrir álver Alcoa á Reyðarfirði var loks auglýst til kynningar á tímabilinu frá 24. október 2024 til og með 25. nóvember s.á. Kærandi gerði við það tilefni athugasemdir við m.a. gr. 3.20 og 2. efnisgrein gr. 4.6 sem varða vöktun á vatni/sjó, en umrædd ákvæði starfsleyfisins eru svolátandi:

3.20 Vatnshlot

Starfssvæði rekstraraðila er við strandsjávarhlotið Reyðarfjörður-Eskifjörður (102-1349-C) og straumvatnshlotið Norðurá (102-1265-R). Umhverfismarkmið fyrir vatnshlot eru sett fram í vatnaáætlun í samræmi við ákvæði III. kafla laga nr. 36/2011 um stjórn vatnamála. Til að uppfylla umhverfismarkmiðin skulu öll yfirborðsvatnshlot skulu vera í a.m.k. góðu vistfræðilegu og efnafræðilegu ástandi. Samkvæmt 12. gr. laga um stjórn vatnamála má ástand vatnshlotsins ekki versna og eiga vatnshlot að ná umhverfismarkmiðum sem sett hafa verið fyrir þau. Upplýsingar um markmið vatnshlotanna um vistfræðilegt og efnafræðilegt ástand má nálgast í Vatnavefsjá. Gæðaþættir sem notaðir eru til að meta ástand vatnshlota eru settir fram í reglugerð nr. 535/2011 um flokkun vatnshlota, eiginleika þeirra, álagsgreiningu og vöktun, og eru útfærðir nánar m.t.t. ástandsflokka í vatnaáætlun. Vöktun vatns vegna starfseminnar skal fara fram í samræmi við gr. 4.6, sbr. 2. mgr. 22. gr. laga nr. 36/2011.

4.6. Vöktunarmælingar

[…]

Vöktun á gæðaþáttum samkvæmt stjórn vatnamála skal fara fram í strandsjávarhlotinu Reyðarfjörður-Eskifjörður nr. 102-1349-C og straumvatnshlotinu Norðurá nr. 102-1265-R. Slíkar mælingar skulu eftir atvikum taka til samþykktra líffræðilegra og eðlisefnafræðilegra gæðaþátta, auk efnafræðilegra gæðaþátta (forgangsefni) sbr. Vatnaáætlun. Við mælingar á efnafræðilegum gæðaþáttum (forgangsefni) skal nota þau viðmiðunargildi sem eru sett fram í lista III í viðauka reglugerðar nr. 796/1999, um varnir gegn mengun vatns. Vakta skal dreifingu mengunarefna í viðtaka og hugsanlegar afleiðingar þeirra á vistkerfið.

Hinn 13. desember 2024 samþykkti Umhverfisstofnun útgáfu nýs starfsleyfis fyrir Alcoa og er gildistími þess til 13. desember 2040. Í leyfinu eru almenn ákvæði er varða m.a. umfang starfseminnar, eftirlit og endurskoðun starfsleyfis. Þá eru kaflar um starfshætti, varnir gegn mengun ytra umhverfis og innra eftirlit og vöktun. Loks er umfjöllun um gjaldskyldu og gildistöku. Leyfið er veitt með heimild í lögum nr. 7/1998 og reglugerð nr. 550/2018 um losun frá atvinnurekstri og mengunarvarnaeftirlit.

Málsrök kæranda: Kærandi byggir á því að sú skylda til vöktunarmælinga sem lögð sé á hann í 2. efnisgrein gr. 4.6 verði hvorki leidd af ákvæðum laga nr. 36/2011 um stjórn vatnamála né reglugerðar nr. 535/2011 um flokkun vatnsflota, eiginleika þeirra, álagsgreiningu og vöktun. Að auki sé skyldan of íþyngjandi og gangi lengra en efnisrök heimili að teknu tilliti til fyrirliggjandi gagna. Krafa um viðhlítandi lagagrundvöll sé sérstaklega rík þegar stjórnvald hyggist leggja íþyngjandi kröfur eða kvaðir á einstaklinga eða fyrirtæki. Ekki standist ákvæði laga að honum sé gert skylt að standa að svo umfangsmikilli vöktun á vatnshlotum þar sem allt framleiðsluvatn fyrirtækisins sé endurnýtt og engin losun sé í þau vatnshlot er um ræði.

Vísað sé til greinargerðar, dags. 4. október 2023, sem unnin hafi verið fyrir kæranda af óháðum sérfræðiaðila um áhrif af starfsemi álversins á líffræðilega, eðlis- og efnafræðilega gæðaþætti vatnshlota nr. 102–1349–C og nr. 102–1265–R. Þær kröfur sem gerðar séu til hans séu ekki í neinu samræmi við þá greinargerð og sé með öllu óljóst á grundvelli hvaða gagna eða upplýsinga afstaða Umhverfisstofnunar byggist. Þá sé önnur umfangsmikil starfsemi í Reyðarfirði sem losi fráveituvatn auk fiskeldis í opnum sjókvíum. Ekki sé gætt meðalhófs og jafnræðis með þeim kröfum sem um ræði sem feli í sér að kæranda sé svo gott sem alfarið falið að kosta og annast vöktun umræddra vatnshlota.

Málsrök Umhverfis- og orkustofnunar: Af hálfu leyfisveitanda er mótmælt þeirri staðhæfingu kæranda að honum sé svo gott sem einum skylt að annast vöktun í þeim vatnshlotum sem um ræði. Þvert á móti komi fram í 1. efnisgrein gr. 4.6 í starfsleyfinu að vöktun skuli vera í samræmi við umfang losunar. Geti þær kröfur sem settar séu fram í 2. efnisgrein greinarinnar ekki talist íþyngjandi og sé því mótmælt að ákvæðið brjóti gegn meðalhófsreglu 12. gr. stjórnsýslulaga nr. 37/1993. Á það sé bent að vöktunaráætlun kæranda hafi ekki verið uppfærð í samræmi við 1. efnisgrein gr. 4.6 og því hafi vöktun vegna laga nr. 36/2011 um stjórn vatnamála ekki verið útfærð frekar. Með því sé átt við frekari útfærslu á vali gæðaþátta til vöktunar, tíðni mælinga og sýnatökustaði. Nefnt er sem dæmi að ekki sé ráðgert að vakta gæðaþætti sem tengjast augljóslega ekki losun, t.d. vöktun á næringarefnum og blaðgrænu a. Í greinargerð sem kærandi hafi aflað sé gert ráð fyrir bæði beinum og óbeinum áhrifum starfseminnar á vatnshlot og sé gerð krafa í starfsleyfi um vöktun svo unnt sé að fylgjast með áhrifum af starfseminni. Hvað snerti aðra atvinnustarfsemi á svæðinu þá séu öll starfsleyfi til hennar frá því áður en gerðar hafi verið breytingar í leyfisveitingum vegna vatnaáætlunar.

Viðbótarathugasemdir kæranda: Kærandi áréttar þá afstöðu sína að með orðalagi gr. 3.20 og gr. 4.6 í starfsleyfinu sé gengið lengra en nauðsyn hafi staðið til og unnt hefði verið að hnika til orðalagi í því skyni að afmarka skyldur betur. Hefði um leið verið eðlilegt að uppfæra vöktunaráætlun áður en starfsleyfið hefði verið gefið út að nýju í stað þess að láta útfærslur um íþyngjandi og kostnaðarsamar skyldur bíða betri tíma.

Upplýsingaöflun úrskurðarnefndarinnar: Með tölvubréfi frá 9. maí 2025 óskaði úrskurðarnefndin eftir nánari upplýsingum hjá leyfisveitanda, m.a. um hvernig til stæði að standa að vöktun frá heimilaðri starfsemi. Svör við erindinu bárust 16. maí s.á.

Niðurstaða: Í máli þessu er deilt um starfsleyfi Alcoa Fjarðaáls sf. dags. 13. desember 2024 sem heimilar félaginu að framleiða allt að 360.000 tonn af áli á ári í kerskálum álversins auk þess að reka tilheyrandi málmsteypu, ker- og skautsmiðju og aðra þjónustu sem heyrir beint undir starfsemina. Hið kærða leyfi var gefið út með vísan til 15. gr., sbr. 1. mgr. 6. gr. laga nr. 7/1998 um hollustuhætti- og mengunarvarnir og I. viðauka við þau. Af málsgögnum verður ráðið að um heildarendurskoðun á starfsleyfi kæranda var að ræða. Gerir kærandi ágreining um gr. 3.20 og 2. efnisgrein gr. 4.6 starfsleyfisins sem skylda hann til að vakta gæðaþætti samkvæmt lögum nr. 36/2011 um stjórn vatnamála í tilteknum vatnshlotum. Álítur hann þá skyldu sem í því felst of umfangsmikla í ljósi þess að engu vatni sé veitt frá starfsemi hans og að framleiðsluvatn sé endurnýtt. Til stuðnings málsrökum er m.a. vísað til meðalhófs- og jafnræðissjónarmiða auk rannsóknarreglu stjórnsýslulaga nr. 37/1993. Úrskurðarnefndin telur ekki ástæðu til að fjalla um aðra þætti starfsleyfisins í máli þessu. Kæruheimild til úrskurðarnefndarinnar er í 65. gr. laga nr. 7/1998 og barst kæra innan kærufrests.

Markmið laga nr. 36/2011 er að vernda vatn og vistkerfi þess, hindra frekari rýrnun vatnsgæða og bæta ástand vatnavistkerfa til þess að vatn njóti heildstæðrar verndar, sbr. 1. mgr. 1. gr. Ráðherra hefur staðfest vatnaáætlun skv. 2. mgr. 1. gr. laganna sem nær til áranna 2022–2027 auk aðgerðaáætlunar og vöktunaráætlunar. Í 1. mgr. 22. gr. laganna er mælt fyrir um að vöktunaráætlun skuli veita heildarsýn á ástand vatnshlota og skv. 2. mgr. ákvæðisins skal hún taka til viðeigandi vistfræðilegra, vatnsformfræðilegra og eðlisefnafræðilegra gæðaþátta, svo og til vöktunar á magnstöðu grunnvatns. Í áætluninni skuli jafnframt kveðið á um tíðni og þéttleika vöktunarstaða. Sjá hlutaðeigandi stofnanir ríkis og heilbrigðiseftirlit sveitarfélaga um vöktun gæðaþátta ásamt vöktun á magnstöðu grunnvatns. Nánari fyrirmæli eru í reglugerð nr. 535/2011 um flokkun vatnshlota, eiginleika þeirra, álagsgreiningu og vöktun og er þar í 1. mgr. 13. gr. mælt fyrir um skyldu leyfisveitanda til að koma upp vöktunarneti fyrir yfirborðsvatn sem gefa skuli „heildarsýn yfir vistfræðilegt og efnafræðilegt ástand innan hvers vatnasviðs og skal vöktunarnet yfirborðsvatnshlota birt í landfræðilegu upplýsingakerfi.“ Í 3. mgr. reglugerðargreinarinnar kemur fram að vöktun skuli vera „skilvirk, árangursrík og nægilega nákvæm“ til þess að hægt sé að meta álag á vatnshlot, langtímabreytingar á náttúrulegu ástandi og langtímabreytingar sem stafi af umfangsmikilli starfsemi. Um álagsgreiningu á vatnshlotum sem og yfirlits- og aðgerðavöktun eru fyrirmæli í 7.–9. gr. reglugerðarinnar.

Í umsögn leyfisveitanda til úrskurðarnefndarinnar í máli þessu kemur fram að til að fylgja eftir setningu vatnaáætlunar og ákvæðum laga nr. 36/2011 væri stofnunin með endurskoðun á ákvæðum um vöktun í vatni í starfsleyfi hjá þeim rekstraraðilum sem væru með beina og/eða óbeina losun í vatn. Til að framfylgja þessu hafi stofnunin óskað eftir því að þeir rekstraraðilar „sem hefðu starfsleyfi í vinnslu og beina og/eða óbeina losun í vatn“ framkvæmdu mat á þeim áhrifum sem losun þeirra gæti haft á líffræðilega, efna- og eðlisfræðilega gæðaþætti þeirra vatnshlota sem þeir losi í og hvort áhrifin væru slík að þau gætu haft áhrif á umhverfismarkmið vatnshlotanna. Hér má einnig vísa til kafla 1.1. í vöktunaráætlun vatnaáætlunar en þar kemur fram að þegar við eigi skuli viðkomandi leyfisveitandi endurskoða útgefin starfsleyfi með það að markmiði að þau áhrif sem starfsemi starfsleyfishafa hafi á viðkomandi vatnshlot séu vöktuð. Kröfur í starfsleyfi um vöktun geti ýmist tekið til vistfræðilegrar og efnafræðilegrar vöktunar. Kemur og fram að ákvæði starfsleyfa um vöktun muni taka mið af því álagi sem viðkomandi starfsemi valdi á viðkomandi vatnshloti sem og þeim ákvæðum laga og reglugerða sem um starfsemina gildi. Þessi umfjöllun beinist að leyfisveitanda, en ekki einstökum rekstraraðilum. Af hálfu kæranda virðist ekki gerð athugasemd við þetta fyrirkomulag, en fundið að óskýru orðalagi í starfsleyfi og óvissu um nánari skyldur sem af því leiða.

Tilvísuð fyrirmæli laga nr. 36/2011 og greindrar reglugerðar fela fyrst og fremst í sér athafnaskyldu fyrir stjórnvöld, þ.m.t. heilbrigðisnefndir sveitarfélaga, og verður slík skylda ekki yfirfærð á borgara og atvinnulíf án lagaheimildar. Nefna má einnig að reglugerð nr. 535/2011 er m.a. sett til innleiðingar á tilskipun framkvæmdastjórnarinnar 2009/90/EB frá 31. júlí 2009 um tækniforskriftir fyrir efnagreiningu og vöktun á ástandi vatns samkvæmt tilskipun Evrópuþingsins og ráðsins 2000/60/EB, en sú tilskipun varðar ekki sérstaklega ákvæði um vöktun eða vöktunarskyldur einstakra starfsleyfishafa heldur staðlaða aðferðafræði við greiningu og vöktun á ástandi vatns. Leyfisveitandi hefur vísað til þess að í 2. mgr. 22. gr. laga nr. 36/2011 komi fram að um vöktun vatns vegna atvinnurekstrar sem geti haft í för með sér mengun fari samkvæmt ákvæðum starfsleyfis. Í athugasemdum með frumvarpi því sem varð að lögunum kom fram að með þessu væri vísað til ákvæða í starfsleyfi sem veitt væri með heimild í reglugerð um starfsleyfi fyrir atvinnurekstur sem gæti haft í för með sér mengun. Sú reglugerð var leyst af hólmi með reglugerð nr. 550/2018 um losun frá atvinnurekstri og mengunarvarnaeftirlit. Með þessu er um inntak vöktunar í starfsleyfi vísað til annarra laga og reglugerða. Jafnframt hefur þó þýðingu við slíka vöktun að vatnaáætlun inniheldur umhverfismarkmið fyrir vatnshlot, sem þýðingu hafa fyrir starfsleyfisskylda starfsemi.

Í starfsleyfi kæranda, sem gilti til 1. desember 2026, áður en því var breytt með hinni kærðu ákvörðun, voru fyrirmæli um vöktun í vatni og sjó. Samkvæmt vöktunaráætlun fyrir starfsemi kæranda frá árinu 2014 er honum skylt að safna reglulega yfirborðsvatni til efnamælinga á tíu stöðvum á nálægum vatnasviðum, auk þess að taka sýni við vatnsból og í botndýralífi í sjó. Má vænta þess að vöktun þessi sé í samræmi við áform sem lýst var í mati á umhverfisáhrifum álvers á Reyðarfirði á sínum tíma. Þau sækja stoð í 9. gr. laga nr. 7/1998 þar sem kveðið er á um að leyfisveitandi skuli tryggja að í starfsleyfi séu öll skilyrði sem nauðsynleg séu til að tryggja að farið verði að kröfum 12. og 38. gr. laganna og er m.a. vísað til viðeigandi krafna um vöktun losunar. Þá er í 11. gr. laga nr. 7/1998 kveðið á um að leyfisveitandi skuli byggja kröfur um vöktun á BAT-niðurstöðum (bestu aðgengilegu tækni) og ákvarða tíðni reglubundins viðhalds og eftirlits í starfsleyfi. Einnig eru fyrirmæli í reglugerð nr. 550/2018 af þýðingu, sbr. 8. gr. þar sem m.a. er kveðið á um setningu skilyrða sem varði vernd jarðvegs og grunnvatns og viðeigandi vöktun losunar þar sem tilgreind verði aðferðafræði við mælingar, tíðni og matsferli. Auk þess er mælt fyrir um heimild til að mæla fyrir um eftirlitsmælingar og rannsóknir.

Upphaf þessa máls má rekja til bréfs leyfisveitanda, dags 26. febrúar 2020, þar sem tilkynnt voru áform um endurskoðun á starfsleyfi vegna m.a. útgáfu nýrra BAT-niðurstaðna fyrir járnlausan málm. Um er að ræða BAT-niðurstöður sem hafa verið skilgreindar í Best Available Techniques (BAT) Reference Document for the Non Ferrous Metals Industries og birtar á formi framkvæmdarákvörðunar framkvæmdarstjórnarinnar (ESB) nr. 2016/1032, samkvæmt tilskipun Evrópuþingsins og ráðsins 2010/75/ESB, vegna iðnaðar með járnlausan málm, sbr. 14. tl. 6. gr. reglugerðar 935/2018 um BAT o.fl. á sviði atvinnurekstrar sem haft getur í för með sér mengun. Það verður ekki um það deilt sem ráða má af tilvísuðum BAT niðurstöðum að þörf er reglulegra mælinga á losun fráveituvatns frá iðjuveri (BAT 14-17). Má hér einnig vísa til umfjöllunar í BREF tækniskýrslu fyrir járnlausan málm Best Available Techniques (BAT) Reference Document for the Non-Ferrous Metals Industries.

Í 2. efnisgrein gr. 4.6 í starfsleyfi kæranda er m.a. kveðið á um að vöktun á gæðaþáttum samkvæmt lögum um stjórn vatnamála skuli „fara fram“ í strandsjávarhlotinu Reyðarfjörður-Eskifjörður nr. 102–1349–C og straumvatnshlotinu Norðurá nr. 102–1265–R. Skuli sú vöktun „eftir atvikum“ taka til samþykktra líffræðilegra og eðlisefnafræðilegra gæðaþátta, auk efnafræðilegra gæðaþátta (forgangsefna). Fram kemur m.a. að við mælingar á efnafræðilegum gæðaþáttum skuli nota þau viðmiðunargildi sem sett séu fram í lista III. í viðauka reglugerðar nr. 796/1999 um varnir gegn mengun vatns, þ.e. „umhverfisgæðakröfur fyrir forgangsefni og tiltekin önnur mengunarefni.“ Vakta skuli dreifingu mengunarefna í viðtaka og hugsanlegar afleiðingar þeirra á vistkerfið. Þá er mælt fyrir um mælingar og úttektir fyrir vatnsmengun í gr. 4.3 í starfsleyfinu. Hvað kostnað varðar skuli rekstraraðili, þ.e. leyfishafi, greiða kostnað við rannsóknir og vöktun á mengun í nágrenninu eða kostnað í samræmi við hlutdeild í losun ef önnur fyrirtæki á svæðinu valda samskonar mengun, sbr. gr. 4.12. í starfsleyfinu.

Í tilefni af sjónarmiðum sem færð eru fram í umsögn leyfisveitanda til úrskurðarnefndarinnar var óskað nánari skýringa um inntak þessara starfsleyfisskilyrða. Spurt var hvort með þeim væri aukið við skyldu til vöktunar í viðtaka og í hverju sú skylda væri þá fólgin. Í svari hans voru áréttuð þau sjónarmið sem komið höfðu fram við meðferð þessa máls um að vöktunaráætlun kæranda hefði ekki verið uppfærð, en viðbúið væri að vöktun myndi breytast vegna aukinnar vöktunarskyldu. Fram kom að hún gæti falist í breytingum á þeirri vöktun sem nú þegar færi fram, s.s. vegna mælinga á viðeigandi forgangsefnum í viðeigandi vatnshlotum.

Í 2. mgr. 22. gr. laga nr. 36/2011 kemur fram að um vöktun vatns vegna atvinnurekstrar sem getur haft í för með sér mengun fari samkvæmt ákvæðum starfsleyfis. Um nánara inntak slíkra skilyrða fer eftir þeim lögum sem um viðkomandi starfsemi gilda. Gæti slík vöktun náð til umhverfismælinga sem afmarkist af þeim markmiðum um umhverfisgæði sem leiða af lögum nr. 36/2011. Að áliti úrskurðarnefndarinnar skortir nokkuð á skýrleika gr. 3.20 og 2. efnisgreinar gr. 4.6 í umræddu starfsleyfi sem veldur ákveðinni réttaróvissu hvað varðar umfang og kostnað starfsleyfishafa af vöktun. Af hálfu leyfisveitanda hefur verið vísað til þess að nánari útfærsla muni fara fram við uppfærslu á vöktunaráætlun. Mögulegt getur verið að bera ágreining um umfang hennar undir úrskurðarnefndina. Að því virtu verður ekki talið að svo verulegum annmarka sé til að dreifa á hinni kærðu ákvörðun að fallist verði á ógildingu hennar.

Úrskurðarorð:

Hafnað er kröfu um ógildingu ákvörðunar Umhverfisstofnunar frá 13. desember 2024 að því er varðar gr. 3.20 og 2. efnisgrein gr. 4.6 í starfsleyfi fyrir álver á Reyðarfirði.

jún 04

Love0

55/2025 Sigölduvirkjun

Með UUA

Árið 2025, miðvikudaginn 4. júní, tók Arnór Snæbjörnsson, formaður úrskurðarnefndar umhverfis- og auðlindamála, með heimild í 3. mgr. 3. gr. laga nr. 130/2011, fyrir:

Mál nr. 55/2025, kæra á ákvörðun Orkustofnunar frá 12. september 2024 um að veita Landsvirkjun virkjunarleyfi fyrir 215 MW Sigölduvirkjun.

Í málinu er nú kveðinn upp svofelldur

úrskurður:

Með bréfi til úrskurðarnefndar umhverfis- og auðlindamála, dags. 7. apríl 2025, er barst nefndinni sama dag, kæra samtökin Náttúrugrið, þá ákvörðun Orkustofnunar frá 12. september 2024 að veita Landsvirkjun virkjunarleyfi fyrir 215 MW Sigölduvirkjun. Er þess krafist að ákvörðunin verði felld úr gildi.

Gögn málsins bárust úrskurðarnefndinni frá Umhverfis- og Orkustofnun 21. maí 2025.

Málsatvik og rök: Í janúar 2023 lagði Landsvirkjun fram umhverfismatsskýrslu um stækkun Sigöldustöðvar til kynningar og athugunar í samræmi við fyrirmæli 23. gr. laga nr. 111/2021 um umhverfismat framkvæmda og áætlana. Í skýrslunni kom fram að framkvæmdin fælist í stækkun stöðvarinnar um allt að 65 MW og væri tilgangurinn hennar að auka afl í raforkukerfinu, auka sveigjanleika í orkuafhendingu og mæta afltoppum þegar eftirspurn væri í hámarki. Álit Skipulagsstofnunar um umhverfismat framkvæmdarinnar lá fyrir 18. desember 2023 og að mati stofnunarinnar uppfyllti umhverfismatsskýrslan skilyrði laga nr. 111/2021. Í janúar 2024 sótti Landsvirkjun um leyfi Orkustofnunar til auka uppsett afl stöðvarinnar úr 150 MW í 215 MW. Umsóknin var auglýst opinberlega í Lögbirtingablaðinu 17. maí s.á. í samræmi við fyrirmæli raforkulaga nr. 65/2003 og kom kærandi að athugasemd á kynningartíma. Hinn 12. september s.á. gaf Orkustofnun út hið umsótta virkjunarleyfi og birtist tilkynning um útgáfuna í Lögbirtingablaðinu 27. s.m. Þá birtist frétt um veitingu virkjunarleyfisins á vefsíðu Orkustofnunar 24. s.m.

Kærandi bendir á að virkjunarleyfið hafi ekki verið auglýst opinberlega í nokkru blaði eða gert almenningi kunnugt með neinum formlegum hætti. Ákvörðunin hafi ekki verið kynnt kæranda sérstaklega þrátt fyrir að samtökin hafi sent umsagnir vegna umhverfismats framkvæmdarinnar. Samkvæmt raforkulögum gildi engin lagafyrirmæli um opinbera birtingu virkjunarleyfa líkt og mælt sé fyrir um í sérlögum er varði önnur leyfi fyrir meiriháttar framkvæmdum. Orkustofnun hafi borið að birta opinberlega með auglýsingu ákvörðun sína á grundvelli hinnar almennu skyldu í 4. mgr. 27. gr. laga nr. 111/2021. Engin slík auglýsing hafi farið fram svo kæranda sé kunnugt. Umhverfismatið sem liggi hinu kærða leyfi til grundvallar hafi verið verulegum annmörkum háð þar sem við málsmeðferð þess hafi ekki verið gætt að þátttökurétti almennings og samspili löggjafar sem byggð sé á tilskipunum 2011/92/ESB og 2000/60/EB. Orkustofnun hafi verið óheimilt að veita virkjunarleyfið vegna ákvæða í lögum nr. 36/2011 um stjórn vatnamála sem leggi þá skyldu á íslenska ríkið að meta ástanda allra vatnshlota.

Umhverfis- og Orkustofnun bendir á að þar sem um sé að ræða framkvæmd sem sætt hafi mati á umhverfisáhrifum í samræmi við lög nr. 111/2021 miðist upphaf kærufrests við opinbera birtingu virkjunarleyfisins. Auglýsing um útgáfu virkjunarleyfisins hafi birst í Lögbirtingablaðinu 27. september 2024 og því hafi kærufrestur verið liðinn þegar kæra hafi borist úrskurðarnefnd umhverfis- og auðlindamála 7. apríl 2025. Í ljósi þess að ekki séu fyrir hendi afsakanlegar ástæður til að taka kæru til meðferðar beri að vísa málinu frá á grundvelli 2. mgr. 4. gr. laga nr. 130/2011 um úrskurðarnefnd umhverfis- og auðlindamála og 1. mgr. 28. gr. stjórnsýslulaga nr. 37/1993.

Landsvirkjun gerir kröfu um frávísun kærumálsins á grundvelli þess að kæra hafi borist að liðnum kærufresti. Frétt um útgáfu virkjunarleyfisins hafi birst á vefsíðu Landsvirkjunar, á vefsíðum fjölmiðla, í Morgunblaðinu og á vefsíðu Orkustofnunar í september 2024. Umsókn virkjunarleyfisins hafi þar að auki verið auglýst í Lögbirtingablaðinu 17. maí s.á. Sé því beinlínis rangt að virkjunarleyfið hafi ekki sætt opinberri auglýsingu, en kærandi sem og allur almenningur hafi fengið næg tækifæri til að kynna sér efni hinnar kærðu ákvörðunar. Kærandi hafi augljóslega vitað eða mátt vita af útgáfu leyfisins, en hafa beri hugfast að kæra hafi borist nefndinni tæpum sjö mánuðum eftir útgáfu leyfisins.

Niðurstaða: Samkvæmt 2. mgr. 4. gr. laga nr. 130/2011 er kærufrestur til úrskurðarnefndar umhverfis- og auðlindamála einn mánuður frá því að kæranda varð kunnugt eða mátti vera kunnugt um ákvörðunina eða ætlað brot á þátttökurétti almennings. Sé hins vegar um að ræða ákvarðanir sem sæta opinberri birtingu telst kærufrestur frá birtingu ákvörðunar.

Í raforkulögum nr. 65/2003 er ekki kveðið á um skyldu til að birta virkjunarleyfi opinberlega. Aftur á móti hefur sú framkvæmd sem deilt er um í þessu máli sætt mati á umhverfisáhrifum í samræmi við ákvæði laga nr. 111/2021 um umhverfismat framkvæmda og áætlana. Við útgáfu leyfis vegna matsskyldra framkvæmda er leyfisveitanda skv. 4. mgr. 27. gr. laganna skylt að birta slík leyfi opinberlega með auglýsingu. Orkustofnun birti í Lögbirtingablaðinu 27. september 2024 auglýsingu um útgáfu hins kærða virkjunarleyfis og tók kærufrestur að líða degi síðar, sbr. 1. mgr. 8. gr. stjórnsýslulaga nr. 37/1993. Kæra í máli þessu barst úrskurðarnefndinni 7. apríl 2025 og var kærufrestur þá liðinn.

Í 28. gr. stjórnsýslulaga er fjallað um áhrif þess ef kæra berst að liðnum kærufresti. Ber þá skv. 1. mgr. ákvæðisins að vísa kæru frá nema að afsakanlegt verði talið að kæran hafi ekki borist fyrr eða veigamiklar ástæður mæli með því að hún verði tekin til efnismeðferðar. Verður kærumáli þessu vísað frá úrskurðarnefndinni þar sem ekki verður talið eins og atvikum er háttað að skilyrði séu til að taka málið til meðferðar að liðnum kærufresti, en lögmælt opinber birting ákvörðunar hefur þá þýðingu að almenningi telst við hana vera kunnugt um hina birtu ákvörðun. Þá verður ekki séð að til sé að dreifa veigamiklum ástæðum til að taka kærumálið til efnismeðferðar.

Úrskurðarorð:

Kærumáli þessu er vísað frá úrskurðarnefndinni.

jún 04

Love0

54/2025 Borgarás

Með UUA

Árið 2025, miðvikudaginn 4. júní, tók Arnór Snæbjörnsson, formaður úrskurðarnefndar umhverfis- og auðlindamála, með heimild í 3. mgr. 3. gr. laga nr. 130/2011, fyrir:

Mál nr. 54/2025, kæra á ákvörðun byggingarfulltrúa, sem staðfest var af bæjarráði Garðabæjar 30. janúar 2024, um að breyta og stækka stiga út fyrir byggingarreit.

Í málinu er nú kveðinn upp svofelldur

úrskurður:

Með bréfi til úrskurðarnefndar umhverfis- og auðlindamála, dags. 3. apríl 2025, er barst nefndinni 4. s.m., kæra eigendur fasteignarinnar að Borgarási 12, þá ákvörðun byggingarfulltrúa, sem staðfest var af bæjarráði Garðabæjar 30. janúar 2024, að veita eigendum Borgaráss 10 leyfi til að breyta og stækka stiga út fyrir byggingarreit án breytinga á deiliskipulagi. Er einnig kærð ákvörðun um samþykkt gagna eftir grenndarkynningu og að ekki hafi verið gætt að mænishæð húss að Borgarás 10 við samþykki á breytingum. Er þess krafist að stiginn verði færður í upprunalega stærð og fjarlægð frá lóðamörkum.

Gögn málsins bárust úrskurðarnefndinni frá Garðabæ 13. apríl 2025.

Málsatvik og rök: Á afgreiðslufundi skipulagsfulltrúa Garðabæjar 27. október 2023 var samþykkt að grenndarkynna óverulega breytingu á deiliskipulagi Hraunholts vestra (Ásahverfis) í samræmi við 1. mgr. 44. gr. skipulagslaga nr. 123/2010. Gerði tillagan ráð fyrir stækkun byggingarreits til vesturs fyrir sólstofu á neðri hæð og svalir á efri hæð. Tillagan gerði ráð fyrir að húsið gæti verið tvær hæðir, mænishæð 6,5 m en vegghæð 5 m. Á fundi skipulagsnefndar 14. desember s.á. var tillagan lögð fram að nýju. Engar athugasemdir bárust við grenndarkynningu og var tillagan samþykkt og henni vísað til bæjarstjórnar sem samþykkti hana á fundi sínum 15. júní s.á. Deiliskipulagsbreytingin tók gildi með birtingu í B-deild Stjórnartíðinda 28. desember s.á.

Á fundi bæjarráðs 30. janúar 2024 var samþykkt afgreiðsla byggingarfulltrúa um að veita leyfi til að endurbyggja efri hæð og endurnýja þak tvíbýlishússins við Borgarás 10. Var byggingarleyfi fyrir framkvæmdunum gefið út 3. febrúar s.á. Kærendur áttu í nokkrum samskiptum við sveitarfélagið vegna framkvæmdanna og óskuðu m.a. eftir stöðvun framkvæmda með bréfum dags. 11. desember 2024 og 22. janúar 2025. Með bréfi, dags. 21. janúar 2025, upplýsti byggingarfulltrúi kærendur um að til að hægt væri að taka athugasemdir og sjónarmið þeirra til athugunar þyrfti að liggja fyrir formlegt erindi þar sem óskað væri eftir að byggingarleyfið yrði afturkallað eða endurupptekið. Með bréfi, dags. 31. janúar 2025, óskuðu kærendur eftir því að ákvörðun um byggingarleyfi yrði endurupptekin. Var erindinu svarað af sviðsstjóra fjármála- og stjórnsýslusviðs með bréfi, dags. 4. mars s.á., þar sem fram kom að ekki væru taldar forsendur fyrir ógildingu eða endurupptöku byggingarleyfisins.

Af hálfu kærenda er vísað til þess að við grenndarkynningu hafi verið kynnt stækkun á byggingarreit fyrir sólstofu til suðvesturs, á efri hæð, mænishæð yrði 6,5 m og vegghæð 5 m sem og stækkun á byggingarreit í austur og vestur sem félli að þáverandi útlínum hússins. Kærendur hefðu samþykkt þessa stækkun. Síðar hafi komið í ljós áform um að endurbyggja stiga og svalir vestan megin við húsið, nánast að lóðarmörkum Borgaráss 12 og langt umfram byggingarreit Borgaráss 10. Þessi stækkun hafi ekki verið grenndarkynnt eða upplýst um hana af hálfu eigenda Borgaráss 10 og hafi gögnum um grenndarkynningu verið breytt eftir undirritun, sem hefði átt að leiða til ógildingar. Áformuð stækkun byggingarreitsins sé of nálægt lóðarmörkum og komi til með að valda kærendum verulegum óþægindum.

Í umsögn sveitarfélagsins er gerð krafa um að máli þessu verði vísað frá úrskurðarnefndinni þar sem kærufrestur vegna byggingarleyfisins sé löngu liðinn og samþykkt gagna og teikninga sé liður í meðferð máls sem sæti ekki kæru til æðra stjórnvalds. Það kunni að vera rétt að skilja kæruna sem svo að kærð sé synjun bæjaryfirvalda á erindi um afturköllun eða endurupptöku málsins, sbr. bréf þess efnis, dags. 31. janúar 2025. Því erindi hafi verið synjað með bréfi sviðsstjóra fjármála- og stjórnsýslusviðs Garðabæjar, dags. 4. mars 2025, og hafi í niðurlagi þess verið leiðbeint um kæruleið til úrskurðarnefndarinnar. Ákvörðun um afturköllun eða endurupptöku máls eigi undir það stjórnvald sem hafi tekið upphaflega ákvörðun, í þessu tilfelli ákvörðun um byggingarleyfi sem heyri undir bæjarráð. Svar sviðsstjóra hafi ekki verið lagt fyrir bæjarráð til samþykktar og því liggi ekki fyrir lokaákvörðun í málinu sem sætt geti kæru til úrskurðarnefndarinnar.

Niðurstaða: Samkvæmt 59. gr. laga nr. 160/2010 verða stjórnvaldsákvarðanir sem teknar eru á grundvelli laganna kærðar til úrskurðarnefndar umhverfis- og auðlindamála. Framkvæmd grenndarkynningar telst ekki til slíkrar ákvörðunar heldur liður í málsmeðferð. Sú stjórnvaldsákvörðun sem borin er undir nefndina í máli þessu er um samþykkt byggingarleyfis dags. 30. janúar 2024. Kæra í máli þessu barst úrskurðarnefndinni ekki fyrr en 4. apríl 2025, löngu eftir að eins mánaðar kærufrestur til nefndarinnar var liðinn, sbr. 2. mgr. 4. gr. laga nr. 130/2011 um úrskurðarnefnd umhverfis- og auðlindamála. Samkvæmt 1. mgr. 28. gr. stjórnsýslulaga nr. 37/1993 skal vísa kæru frá hafi hún borist að liðnum kærufresti nema afsakanlegt verði talið að kæran hafi ekki borist fyrr, sbr. 1. tl. 1. mgr. 28. gr. eða veigamiklar ástæður mæli með því að kæran verði tekin til efnismeðferðar, sbr. 2. tl. ákvæðisins. Verður ekki ráðið að slíkum aðstæðum sé til að dreifa í máli þessu og verður kæru þessari því vísað frá nefndinni.

Með bréfi dags. 31. janúar 2025 óskuðu kærendur eftir því við sveitarfélagið Garðabæ að hið umdeilda byggingarleyfi yrði endurupptekið og sjónarmið og athugasemdir þeirra teknar til skoðunar. Þessu erindi var svarað af skrifstofustjóra fjármála- og stjórnsýslusviðs sveitarfélagsins. Afgreiðsla umsóknar um byggingarleyfi og útgáfu þess er í höndum byggingarfulltrúa samkvæmt ákvæðum laga nr. 160/2010 um mannvirki, sbr. 2. mgr. 9. gr., 11. gr. og 13. gr. laganna. Þá getur ákvörðun byggingarfulltrúa einnig verið háð samþykkt byggingarnefndar, sbr. 7. gr. laga nr. 160/2010. Í Garðabæ eru byggingarleyfisumsóknir háðar samþykkt bæjarráðs sem fer með hlutverk byggingarnefndar sveitarfélagsins. Ákvörðun um afturköllun eða endurupptöku ákvörðunar um byggingarleyfi verður einungis tekin af því stjórnvaldi sem er til þess bært sem í þessu tilfelli er bæjarráð. Afstaða þess liggur ekki fyrir og er því ekki til að dreifa lokaákvörðun hér að lútandi, sbr. 2. mgr. 26. gr. stjórnsýslulaga.

Í 9. gr. stjórnsýslulaga kemur fram að stjórnvald skuli taka ákvarðanir í málum svo fljótt sem unnt er. Í 4. mgr. 9. gr. kemur enn fremur fram að unnt sé að kæra óhæfilegan drátt á afgreiðslu máls til þess stjórnvalds sem ákvörðun í málinu verður kærð til. Með vísan til þess að Garðabær hefur enn ekki svarað erindi kæranda frá 31. janúar 2025 um endurupptöku máls með fullnægjandi hætti er því beint til sveitarfélagsins að afgreiða erindi kæranda. Þá verður ekki séð í gögnum þessa máls fyrir nefndinni hvort erindum kærenda um stöðvun framkvæmda, dags. 11. desember 2024 og 22. janúar 2025, hafi verið svarað og er því einnig beint til sveitarfélagsins að svara þeim erindum, hafi það ekki verið gert.

Með vísan til framangreinds verður kærumáli þessu vísað frá úrskurðarnefndinni.

Úrskurðarorð:

Kærumáli þessu er vísað frá úrskurðarnefndinni.

jún 04

Love0

75/2025 Fossnes

Með UUA

Árið 2025, miðvikudaginn 4. júní, tók Arnór Snæbjörnsson, formaður úrskurðarnefndar umhverfis- og auðlindamála, með heimild í 3. mgr. 3. gr. laga nr. 130/2011, fyrir:

Mál nr. 75/2025, kæra á ákvörðun sveitarstjórnar Skeiða- og Gnúpverjahrepps frá 16. apríl 2025 um að samþykkja umsókn um framkvæmdaleyfi fyrir töku á 30.000 m³ af efni á svæði E26 í landi Fossness.

Í málinu er nú kveðinn upp svofelldur

úrskurður

um kröfu kæranda um stöðvun framkvæmda:

Með bréfi til úrskurðarnefndar umhverfis- og auðlindamála, dags. 10. maí 2025, er barst nefndinni sama dag, kærir eigandi, Stöðulfelli, þá ákvörðun sveitarstjórnar Skeiða- og Gnúpverjahrepps frá 16. apríl 2025 að samþykkja umsókn um framkvæmdaleyfi fyrir töku á 30.000 m³ af efni á svæði E26 í landi Fossness. Er þess krafist að ákvörðunin verði felld úr gildi. Jafnframt er þess krafist að framkvæmdir verði stöðvaðar til bráðabirgða á meðan málið er til meðferðar fyrir úrskurðarnefndinni. Verður nú tekin afstaða til framkominnar stöðvunarkröfu, sbr. 5. gr. laga nr. 130/2011 um úrskurðarnefnd umhverfis- og auðlindamála.

Málsatvik og rök: Hinn 12. febrúar 2025 var á fundi skipulagsnefndar Umhverfis- og tæknisviðs Uppsveita bs. tekin fyrir umsókn um leyfi til efnistöku í landi Fossnes, annars vegar 200.000 m³ af efni á svæði E26 og 30.000 m³ af efni á svæði E25. Mæltist nefndin til þess að framlögð umsókn yrði samþykkt á grundvelli heimilda í aðalskipulagi og því umhverfismati sem fram hefði farið vegna Hvammsvirkjunar. Einnig mæltist hún til þess að tekin yrði saman greinargerð og vakti athygli á að framkvæmdin væri háð leyfi Fiskistofu. Sveitarstjórn Skeiða- og Gnúpverjahrepps tók umsóknina fyrir á fundi sínum 19. s.m. þar sem hún samþykkti að framkvæmdaleyfi yrði veitt þegar leyfi Fiskistofu lægi fyrir. Á fundi sveitarstjórnar 16. apríl 2025 var tekin fyrir uppfærð umsókn vegna töku efnis á svæði E26 þar sem magn efnis var tilgreint 30.000 m³. Samþykkti sveitarstjórn umsóknina á grundvelli heimilda í aðalskipulagi.

Kærandi vísar til þess að hann hafi lögvarða hagsmuni af úrlausn kærumálsins þar sem hann sé félagsmaður í Veiðifélagi Þjórsá og hafi því veiðirétt í ánni. Ekki séu nein gögn að finna með bókuninni á vefsíðu sveitarfélagsins. Hvorki sé getið leyfishafa né neins af því sem mælt sé fyrir um í reglugerð nr. 772/2012 um framkvæmdaleyfi. Rannsóknir sýni að á efnistökusvæðinu sé ríkulegt uppeldi seiða og að þar séu góð uppeldissvæði fyrir lax. Í tengslum við hina kærðu ákvörðun hafi ekki verið fjallað um áhrif framkvæmdarinnar á vatnshlotin Þjórsá 1 og Þverá eða önnur vatnshlot er kunni að verða fyrir áhrifum af efnistökunni í samræmi við lög nr. 36/2011 um stjórn vatnamála. Stjórnvaldi sé óheimilt að heimila efnistöku án slíks mats, sbr. m.a. úrskurð úrskurðarnefndar umhverfis- og auðlindamála frá 21. desember 2023 í máli nr. 127/2023. Sé því afar brýnt að framkvæmdir verði stöðvaðar nú þegar, en ella yrði kæruréttur kæranda fyrir borð borinn.

Í umsögn sveitarfélagsins er bent á að efnistaka hafi átt sér stað á þessu svæði í langan tíma sem og víða í grenndinni. Unnið sé að því að færa þau mál í rétt horf hvað leyfisveitingar varði. Efnistakan sé ekki í virkum árfarvegi og því séu áhöld um hvort framkvæmdin falli yfirhöfuð undir lög nr. 61/2006 um lax- og silungsveiði. Framkvæmdaleyfi hafi ekki verið gefið út og verði ekki gert nema að fengnu leyfi Fiskistofu, sem óvíst sé hvenær verði. Engar forsendur séu til að fallast á stöðvunarkröfuna, en efnistakan hafi ekki haft neikvæð áhrif á lífríki. Þá séu hvorki fyrir hendi brýnir hagsmunir kæranda né almennings fyrir stöðvun framkvæmdanna.

Í svörum kæranda við umsögn sveitarfélagsins kemur fram að athygli veki að því sé ekki borið á móti að efnistaka fari fram. Það sé því ágreiningslaust að hún eigi sér stað án lögbundins leyfis Fiskistofu. Einnig fari framkvæmdin fram í skjóli sveitarfélagsins sem leyfisveitanda þrátt fyrir að sveitarfélagið segist ekki hafa gefið út leyfi.

Niðurstaða: Í 1. mgr. 5. gr. laga nr. 130/2011 um úrskurðarnefnd umhverfis- og auðlindamála er tekið fram að kæra til úrskurðarnefndarinnar fresti ekki réttaráhrifum kærðrar ákvörðunar en jafnframt er kæranda þar heimilað að krefjast stöðvunar framkvæmda séu þær hafnar eða yfirvofandi, sbr. 2. mgr. sömu lagagreinar. Þá getur úrskurðarnefndin að sama skapi frestað réttaráhrifum ákvörðunar komi fram krafa um það af hálfu kæranda, sbr. 3. mgr. 5. gr. Með sama hætti er kveðið á um það í 29. gr. stjórnsýslulaga nr. 37/1993 að kæra til æðra stjórnvalds fresti ekki réttaráhrifum kærðrar ákvörðunar en þó sé heimilt að fresta réttaráhrifum hinnar kærðu ákvörðunar til bráðabirgða meðan málið er til meðferðar hjá kærustjórnvaldi þar sem ástæður mæli með því. Tilvitnuð lagaákvæði bera með sér að meginreglan er sú að kæra til æðra stjórnvalds frestar ekki réttaráhrifum kærðrar ákvörðunar og eru heimildarákvæði fyrir stöðvun framkvæmda eða frestun réttaráhrifa kærðrar ákvörðunar undantekning frá nefndri meginreglu sem skýra ber þröngt. Verða því að vera ríkar ástæður eða veigamikil rök fyrir ákvörðun um stöðvun framkvæmda eða frestun réttaráhrifa. Geta þar verið af þýðingu réttmætir hagsmunir allra aðila máls auk þess sem horfa þarf til þess hversu líklegt er að ákvörðuninni verði breytt. Almennt mælir það á móti því að fallast á kröfu um stöðvun ef fleiri en einn aðili eru að máli og þeir eiga gagnstæðra hagsmuna að gæta. Einnig geta komið til álita þau tilvik þar sem kæruheimild verður í raun þýðingarlaus ef framkvæmdir eru ekki stöðvaðar, svo sem ef sú framkvæmd sem krafist er stöðvunar á er óafturkræf.

Fyrir liggur í máli þessu að sveitarstjórn Skeiða- og Gnúpverjahrepps samþykkti 16. apríl 2025 umsókn um framkvæmdaleyfi fyrir töku á 30.000 m³ af efni á svæði E26 í landi Fossness. Kærandi bendir á að efnistaka eigi sér nú þegar stað á umræddu svæði og hefur því ekki verið mótmælt af hálfu sveitarfélagsins. Aftur á móti kemur fram í umsögn þess að ekkert framkvæmdaleyfi hafi verið gefið út og verði ekki gert fyrr en leyfi Fiskistofu liggi fyrir. Með hliðsjón af því verður ekki talið að efni séu til að stöðva framkvæmdir, enda fara þær framkvæmdir sem kærandi vísar til að séu nú í gangi ekki fram á grundvelli hinnar kærðu ákvörðunar. Þykir af því tilefni rétt að benda á að í 53. gr. skipulagslaga nr. 123/2010 er mælt fyrir um þvingunarúrræði sem skipulagsfulltrúi getur beitt ef framkvæmdaleyfisskyld framkvæmd er hafin án þess að framkvæmdaleyfi sé fengið fyrir henni. Unnt er að beina erindi til skipulagsfulltrúa um beitingu þvingunarúrræða á þeim grundvelli en synji hann þeirri beiðni er eftir atvikum hægt að kæra þá ákvörðun til úrskurðarnefndarinnar. Þá þykir jafnframt rétt að benda á að verði framkvæmdaleyfi gefið út er hægt að óska eftir endurupptöku á bráðabirgðaúrskurði þessum með vísan til 2. töluliðar 24. gr. stjórnsýslulaga.

Úrskurðarorð:

Hafnað er kröfu kæranda um stöðvun framkvæmda til bráðabirgða á grundvelli hinnar kærðu ákvörðunar sveitarstjórnar Skeiða- og Gnúpverjahrepps frá 16. apríl 2025 um að samþykkja umsókn um framkvæmdaleyfi fyrir töku á 30.000 m³ af efni á svæði E26 í landi Fossness.

20/2025 Grundarland

65/2025 Álfaskeið

15/2025 Lækjarhorn

28/2025 Hafnarstræti

72/2025 Vorbraut

82/2025 Leifsgata

3/2025 Alcoa

55/2025 Sigölduvirkjun

54/2025 Borgarás

75/2025 Fossnes

Um okkur

Opnunartími