Skip to main content
Úrskurðarnefnd umhverfis- og auðlindamála
júl 09
Love0

10/2025 Sjókvíaeldi í Önundarfirði

Með

Árið 2025, þriðjudaginn 8. júlí, kom úrskurðarnefnd umhverfis- og auðlindamála saman til fundar í húsnæði nefndarinnar að Borgartúni 21, Reykjavík. Mætt voru Arnór Snæbjörnsson formaður, Aðalheiður Jóhannsdóttir prófessor og Geir Oddsson auðlindafræðingur.

Fyrir var tekið mál nr. 10/2025, kæra á ákvörðun Matvælastofnunar frá 19. desember 2024 um að hafna umsókn um endurnýjun á rekstrarleyfi Arctic Sea Farm ehf. fyrir sjókvíaeldi á regnbogasilungi og bleikju í Önundarfirði.

Í málinu er nú kveðinn upp svofelldur

úrskurður:

Með bréfi til úrskurðarnefndar umhverfis- og auðlindamála, dags. 17. janúar 2025, er barst nefndinni sama dag, kærir Arctic Sea Farm ehf. þá ákvörðun Matvælastofnunar frá 19. desember 2024 að hafna umsókn um endurnýjun á rekstrarleyfi kæranda fyrir sjókvíaeldi í Önundarfirði. Er þess krafist að ákvörðunin verði felld úr gildi.

Gögn málsins bárust úrskurðarnefndinni frá Matvælastofnun 12. mars 2025.

Málavextir: Kærandi fékk árið 2016 framselt rekstrarleyfi sem gefið hafði verið út 19. júlí 2011 til tíu ára til að stunda sjókvíaeldi í Önundarfirði. Samkvæmt leyfinu, FE-1114/IS-36083, naut kærandi heimildar til framleiðslu á allt að 200 tonnum árlega af regnbogasilungi og bleikju í sjókvíum í firðinum. Með bréfi Matvælastofnunar til kæranda, dags. 27. janúar 2020, var tilkynnt um afturköllun leyfisins með vísan til 15. gr. laga nr. 71/2008 um fiskeldi, þar sem kveðið er á um skyldu stofnunarinnar til að fella úr gildi rekstrarleyfi hefjist starfsemi fiskeldisstöðvar ekki innan þriggja ára frá útgáfu leyfis eða ef starfsemi stöðvarinnar stöðvast í tvö ár. Þá ákvörðun afturkallaði stofnunin með bréfi, dags. 21. febrúar s.á., og veitti kæranda frest til 21. febrúar 2021 til að hefja starfsemi samkvæmt leyfinu. Nokkru síðar, eða 4. maí 2020 tilkynnti Matvælastofnun kæranda að stofnunin hefði ákveðið að hafast ekki frekar að varðandi afturköllun leyfisins þar sem stutt væri í að það rynni sitt skeið.

Hinn 19. janúar 2021 sótti kærandi um endurnýjun rekstrarleyfisins og urðu frekari samskipti milli Matvælastofnunar og kæranda í framhaldinu. Urðu lyktir þær að stofnunin hafnaði umsókninni þar sem ekki hefði verið sótt um endurnýjun sjö mánuðum áður en þágildandi rekstrarleyfi hefði runnið út, sbr. 14. gr. reglugerðar nr. 540/2020 um fiskeldi. Sætti sú ákvörðun kæru til úrskurðarnefndar umhverfis- og auðlindamála sem með úrskurði, uppkveðnum 10. nóvember 2021 í máli nr. 105/2021, felldi ákvörðunina úr gildi. Taldi nefndin að málsmeðferð hinnar kærðu ákvörðunar hefði ekki verið í samræmi við lög, en Matvælastofnun hefði ekki viðhaft hið skyldubundna mat sem 3. mgr. 7. gr. laga nr. 71/2008 kvæði á um við meðferð umsóknarinnar.

Í framhaldi þessa tilkynnti Matvælastofnun kæranda að hún myndi taka umsóknina til efnislegrar meðferðar og fór stuttu síðar fram á að fá afhenta eldisáætlun til sex ára sem var send stofnuninni. Með bréfi kæranda til Matvælastofnunar, dags. 22. júní 2023, var óskað eftir færslu á eldisstaðsetningum samhliða endurnýjun rekstrarleyfisins. Svaraði stofnunin samdægurs á þá leið að ekki væri hægt að afgreiða beiðnina þar sem endurnýjun á leyfi væri alltaf miðuð við óbreytt ástand samkvæmt reglugerð. Kom kærandi á framfæri andmælum sínum með bréfi, dags. 6. júlí 2023, ítrekaði beiðni sína um endurnýjun leyfisins með hliðsjón af umbeðnum staðsetningum og tók fram að þær væru í samræmi við strandssvæðisskipulag Vestfjarða. Í september s.á. kom fram í svarbréfi Matvælastofnunar við fyrirspurn kæranda um fiskeldi í Önundarfirði að leyfi hans fyrir fiskeldi í firðinum hefði runnið út fyrir nokkru en það hefði staðið á hinu opinbera að endurnýja það svo tæknilega væri leyfið í gildi. Með bréfi Matvælastofnunar til kæranda, dags. 29. nóvember 2023, var honum veittur frestur til 31. desember s.á. til að leggja fram áhættumat siglingaöryggis fyrir fyrirhugaða starfsemi sína í Önundarfirði. Að þeim tíma liðnum yrði umsókn um endurnýjun leyfisins hafnað og felld niður. Kæranda voru í þrígang veittir frekari frestir til að skila inn áhættumati siglingaöryggis, sem þá var í vinnslu.

Með bréfi Matvælastofnunar til kæranda, dags. 18. júní 2024, var honum tilkynnt um fyrirhugaða höfnun á endurnýjun rekstrarleyfisins. Var kæranda veittur frestur til 28. s.m. til að skila inn andmælum, og var sá frestur síðan framlengdur til 10. júlí s.á. Bárust stofnuninni andmæli kæranda og áhættumat siglingaöryggis 9. s.m. Hinn 19. desember 2024 lá fyrir sú ákvörðun Matvælastofnunar að hafna umsókn kæranda um endurnýjun rekstrarleyfisins í Önundarfirði. Var niðurstaðan á því reist að forsendur fyrir endurmati væru ekki fyrir hendi skv. 3. mgr. 7. gr. laga nr. 71/2008, sbr. 14. gr. reglugerðar nr. 540/2020, í ljósi þess að engin starfsemi hefði verið í firðinum af hálfu kæranda frá yfirtöku rekstrarleyfisins og frá því að starfsemi hefði lokið af hálfu fyrra rekstraraðila sumarið 2016 þangað til gildistími leyfisins hefði runnið út 19. júlí 2021.

Málsrök kæranda: Kærandi telur að Matvælastofnun hafi borið að endurmeta hvort hann uppfyllti kröfur sem gerðar séu til rekstursins í 2. mgr. 7. gr. laga nr. 71/2008 um fiskeldi og endurnýja rekstrarleyfið væru skilyrði 2. og 3. mgr. 7. gr. laganna uppfyllt, sbr. úrskurð úrskurðarnefndar umhverfis- og auðlindamála frá 10. desember 2021 í máli nr. 105/2021.

Í 2. og 3. mgr. 7. gr. laga nr. 71/2008 séu með tæmandi hætti talin þau skilyrði sem fullnægja þurfi svo að rekstrarleyfi sé endurnýjað. Um sé að ræða svokallaðar fastmótaðar reglur sem gefi afar takmarkað svigrúm til túlkunar og fyllingar. Sú niðurstaða Matvælastofnunar að „endurmat gæti í raun og veru ekki farið fram skv. 3. mgr. 7. gr. laga nr. 71/2008“ sé bersýnilega röng, villandi og ólögmæt. Hvergi sé gerður áskilnaður um að endurnýjun rekstrarleyfa sé „bundin við virk leyfi“ og fari þannig hið skyldubundna mat samkvæmt ákvæðinu fram án tillits til þess hversu mikið leyfið hafi verið nýtt á gildistíma þess. Ekki liggi fyrir nein skilgreining á því hvað teljist „virk leyfi“ og eigi heimatilbúin skilgreining Matvælastofnunar á því sér enga lagalega stoð. Stofnunin fullyrði ranglega að enginn rekstur hafi verið samkvæmt rekstrarleyfi, en eins og henni sé kunnugt um hafi leyfið verið nýtt á gildistíma þess. Skýrlega liggi fyrir að stofnunin hafi ekki framkvæmt það skyldubundna og lögbundna mat sem ákvæðið kveði á um, en það hafi einmitt verið meginforsendan í niðurstöðu úrskurðarnefndarinnar í máli nr. 105/2021. Um sé að ræða brot á rannsóknarreglu stjórnsýsluréttarins og brot á reglunni um skyldubundið mat stjórnvalda.

Að auki sé rangt að það sé forsenda 3. mgr. 7. gr. laganna að leyfishafi hafi m.a. fylgt rekstraráætlunum. Mótmælt sé fullyrðingum Matvælastofnunar um að „markmið ákvæðis 3. mgr. 7. gr. laganna“ sé að raska ekki rekstri aðila sem hafi haldið úti starfsemi á tilteknu eldissvæði og að þau sjónarmið „eiga ekki við um óvirk leyfi, sem lögum samkvæmt bar að afturkalla“. Lögskýringargögn séu afdráttarlaus um að 3. mgr. 7. gr. taki til allra rekstrarleyfishafa og sé þannig enginn greinarmunur gerður á því hversu mikið sá aðili hafi nýtt leyfið áður en til endurnýjunar komi, sbr. greinargerð með frumvarpi því sem síðar hafi orðið að lögum nr. 101/2019 til breytinga á lögum nr. 71/2008.

Matvælastofnun hafi með ólögmætum hætti gert atlögu að því að nýta lagaákvæði um afturköllun leyfa, sbr. 15. gr. laga nr. 71/2008, til að synja um endurútgáfu leyfis, en í ákvörðuninni sé á 21 stað að finna beina tilvísun til ákvæðisins. Óumdeilt sé að stofnunin hafi tekið þá ákvörðun að fella hið formlega afturköllunarferli niður og því feli röksemdir á grundvelli 15. gr. laganna í sér misbeitingu valds við val á leiðum til úrlausnar máls og sé að auki brot á réttmætisreglunni. Slík málsmeðferð sé ekki aðeins ólögmæt í sjálfu sér heldur að auki sérstaklega ámælisverð í ljósi þess að engin efnisskilyrði fyrir afturköllun leyfisins séu til staðar. Hin kærða ákvörðun sé því haldin verulegum efnisannmarka og sé hún af þeim sökum ógildanleg, sbr. til hliðsjónar dóma Hæstaréttar í málum nr. 41/2003 og nr. 275/2003.

Málsmeðferð Matvælastofnunar hafi að margvíslegu leyti farið í bága við málsmeðferðarreglur stjórnsýsluréttar, m.a. lögmætis-, málshraða- og meðalhófsregluna sem og þá málsmeðferð sem kveðið sé á um í lögum nr. 71/2008 og reglugerð nr. 540/2020 um fiskeldi. Í stað þess að framkvæma skyldubundið mat á því hvort skilyrðum 3. mgr. 7. gr. laga nr. 71/2008 væri fullnægt hafi Matvælastofnun óskað eftir greinargerð frá kæranda um áætlanir hans. Kærandi hafi í tvígang ítrekað umsókn sína og m.a. vísað til þess að félagið væri búið að fjárfesta í búnaði til að stunda starfsemi á grundvelli endurnýjaðs rekstrarleyfis. Margir mánuðir hafi liðið þar til umsókninni hafi síðan verið hafnað með ólögmætum hætti. Hefði málsmeðferðinni verið hagað með lögmætum hætti hefði kærandi fengið endurútgefið rekstrarleyfi í Önundarfirði fyrir um þremur árum og hafið þar rekstur.

Sama gildi um málsmeðferð Matvælastofnunar í kjölfar fyrrgreinds úrskurðar í máli nr. 105/2021, en umfangsmiklar tafir hafi orðið á efnislegri meðferð umsóknarinnar. Þrátt fyrir að kærandi hafi sent stofnuninni umbeðin gögn í desember 2021 hafi hún ekki haft frumkvæði að samskiptum um afgreiðslu umsóknarinnar fyrr en í nóvember 2023 þegar óskað hafi verið eftir því að kærandi skilaði inn áhættumati siglingaöryggis. Kærandi hafi unnið í góðri trú að áhættumati í samráði við utanaðkomandi sérfræðinga þrátt fyrir að hann hafi talið og telji enn að lagastoð skorti fyrir slíkum áskilnaði. Með því að krafist hafi verið áhættumats hafi kærandi haft réttmætar væntingar til þess að fá rekstrarleyfið endurnýjað, að fenginni jákvæðri niðurstöðu úr matinu. Þá styðji það enn frekar réttmætar væntingar að í umsögn Matvælastofnunar við drögum að strandsvæðisskipulagi Vestfjarða hafi komið fram að eldissvæði kæranda í Önundarfirði vantaði í skipulagið og að unnið væri að endurnýjun þess.

Orsakir þess að umsókn um endurnýjun hafi tafist óheyrilega megi rekja til Matvælastofnunar. Komi það m.a. fram í tölvubréfi frá starfsmanni stofnunarinnar til kæranda 6. september 2023 þar sem segi að það hafi staðið „á hinu opinbera að endurnýja leyfið svo tæknilega er það í gildi“. Þá komi fram í bréfi stofnunarinnar til kæranda, dags. 18. júní 2024, að ástæður tafanna megi rekja til m.a. mikilla anna hjá fiskeldisdeild stofnunarinnar. Málsmeðferð sem með réttu hafi átt að taka nokkra daga eða vikur hafi ekki enn verið lokið eftir rúmlega þriggja og hálfs árs málsmeðferð, en það sé gróft brot á málshraðareglu stjórnsýsluréttar, sbr. 9. gr. stjórnsýslulaga nr. 37/1993. Verði að taka tillit til þess að afar mikil verðmæti hafi farið forgörðum í starfsemi kæranda allan þennan tíma, enda hafi honum verið ókleift að nýta umrætt leyfi til verðmætasköpunar. Hafa beri í huga að um sé að ræða stjórnarskrárvarin réttindi kæranda.

Til viðbótar séu gerðar margþættar og alvarlegar athugasemdir við hina kærðu ákvörðun sem ekki sé rökstudd með sjálfstæðri umfjöllun heldur sé í henni aðeins svarað athugasemdum kæranda við boðaða höfnun Matvælastofnunar. Stofnunin horfi fram hjá þeirri staðreynd að kærandi hafi gert ítrekaðar tilraunir á árinu 2021 til að hefja rekstur auk þess sem augljóslega hafi ekki verið hægt að hefja rekstur á því tímabili þegar umsókn kæranda hafi verið til meðferðar hjá stofnuninni eftir úrskurð úrskurðarnefndarinnar í máli nr. 105/2021. Sé það alfarið á ábyrgð Matvælastofnunar að ekki hafi verið hafinn rekstur á árinu 2021 á grundvelli leyfisins, en áréttað sé að kærandi hafi áform um uppbyggingu fiskeldis í Önundarfirði. Hin ósamrýmanlega og ólögmæta málsmeðferð stofnunarinnar kristallist í því að stofnunin hafi gert að skilyrði fyrir endurnýjun að kærandi myndi hefja starfsemi áður en gildistími leyfisins rynni út, en þrátt fyrir það átt í ítarlegum samskiptum við kæranda um efnislega meðferð málsins.

Þeirri niðurstöðu Matvælastofnunar að kærandi hafi brotið gegn skilyrðum rekstrarleyfis og að það hafi þýðingu við úrlausn umsóknar um endurnýjun þess sé harðlega mótmælt. Fyrir liggi að löggjafinn hafi markað málum sem varði heimild Matvælastofnunar til að afturkalla rekstrarleyfi vegna brota á skilyrðum þess lögformlegan farveg sem mælt sé fyrir um í 16. gr. laga nr. 71/2008. Í 2. mgr. greinarinnar komi fram að áður en gripið sé til afturköllunar leyfis skv. 1. mgr. skuli veita skriflega viðvörun og hæfilegan frest til úrbóta, en óumdeilt sé að engin slík viðvörun eða úrbótafrestur hafi verið veittur. Því sé hafnað að kærandi hafi ekki orðið við áskorun Matvælastofnunar um að hefja starfsemi enda liggi fyrir að hann hafi gert ítrekaðar tilraunir til að fá leyfið endurútgefið án þess að fá svar við þeim beiðnum. Stofnunin hafi að eigin frumkvæði ákveðið að fella niður afturköllunarferli rekstrarleyfisins og hafi kærandi þar af leiðandi haft réttmætar væntingar um að sjónarmið um afturköllun yrði ekki nýtt til að koma í veg fyrir endurútgáfu leyfisins, enda engin heimild fyrir slíkri ákvörðun. Þá sé óumdeilt að umsókn kæranda falli ekki undir nein þeirra tilvika sem séu tæmandi upptalin í 6–9. mgr. 10. gr. laga nr. 71/2008, um heimild til að hafna umsókn um útgáfu rekstrarleyfis.

Málsrök Matvælastofnunar: Af hálfu stofnunarinnar er bent á að fyrir liggi að engin starfsemi hafi verið af hálfu kæranda frá árinu 2016 þangað til hann hafi sótt um endurnýjun rekstrarleyfisins 19. janúar 2021. Skoða þurfi heildstætt og í samhengi við málsatvik hvernig kærandi hafi nýtt leyfið, sbr. markmið laga nr. 71/2008 um fiskeldi þar sem segi að markmiðið sé að skapa skilyrði til uppbyggingar fiskeldis og efla þannig atvinnulíf og byggð í landinu, stuðla að ábyrgu fiskeldi og tryggja verndun villtra nytjastofna.

Rekstrarleyfi sjókvíaeldis sé ekki einungis hagsmunamál leyfishafa, en allt sjókvíaeldi fari fram á sameiginlegu hafsvæði, sem metið hafi verið með tilliti til burðarþols viðkomandi svæðis og hættu á erfðablöndun. Leyfi til reksturs fiskeldis í sjókvíum séu því takmörkuð gæði. Ef endurnýjun rekstrarleyfis eigi að fara fram án þess að rekstur hafi hafist eða hann einungis verið stundaður óreglulega og ekki í samræmi við upphaflega áætlanir séu möguleikar annarra aðila til að nýta sama hafsvæði skertir fram úr hófi. Slík staða sé hvorki í samræmi við markmið fiskeldislaganna, sem ætlað sé að sporna við því að einstakir rekstrarleyfishafar stundi ekki rekstur á úthlutuðu eldissvæði, né forsendum fyrir útgáfu leyfisins.

Með heimild skv. 3. mgr. 7. gr. laga nr. 71/2008 til endurnýjunar með endurmati við lok gildistíma rekstrarleyfa sé átt við tilvik þar sem virk starfsemi hafi farið fram samkvæmt viðkomandi leyfi. Ákvörðun um hvort sú heimild sé nýtt eða ekki þurfi að byggja á málefnalegum sjónarmiðum og hafi svo verið í máli þessu. Það sé forsenda ákvæðisins að umsækjandi starfræki fiskeldisstöð og fylgi eftir rekstraráætlunum sem leyfið byggi á, sbr. 2. mgr. 8. gr. laga um fiskeldi. Jafnframt sé það forsenda að hann framkvæmi vöktun og rannsóknir til þess að meta vistfræðileg áhrif á nánasta umhverfi eldisstöðvarinnar, sbr. lið 2.2. í leyfinu og kröfur í 2. mgr. 7. gr. laganna. Markmið ákvæðis 3. mgr. 7. gr. sé að raska ekki rekstri aðila sem hafi haldið úti starfsemi á tilteknu eldissvæði og veita fyrirsjáanleika, en þau sjónarmið eigi ekki við um óvirk leyfi, sem lögum samkvæmt beri að fella úr gildi.

Ákvæði 3. mgr. 7. gr. laganna hafi komið inn með 8. gr. laga nr. 101/2019 um breytingu á ýmsum lagaákvæðum sem tengjast fiskeldi. Í athugasemdum með frumvarpinu komi fram að gert sé ráð fyrir að eldisfyrirtæki séu með starfsemi á viðkomandi eldissvæði til að tryggja þeim eðlilegan fyrirsjáanleika um starfsemi sína. Jafnframt sé tekið fram í 8. gr. að Matvælastofnun sé skylt við endurnýjun á rekstrarleyfi að endurmeta hvort rekstrarleyfishafi uppfylli kröfur laga um heilbrigði lagareldisdýra og afurða þeirra, forvarnir og varnir gegn tilteknum sjúkdómum í lagardýrum og um velferð lagareldisdýra. Með því hafi verið aukið við skyldur stjórnvalds frá því sem áður hafi verið.

Rekstrarleyfi kæranda hafi skýrlega verið bundið því skilyrði, samkvæmt leyfinu sjálfu og lögum nr. 71/2008, sbr. reglugerð nr. 540/2020 um fiskeldi, að nýta þyrfti leyfið til fiskeldis á gildistíma þess. Að öðrum kosti hefði ekki átt að gefa það út og því hafi forsendur verið brostnar fyrir endurnýjun þess. Ljóst sé því að kærandi hafi brotið gegn skilyrðum leyfisins. Við ákvörðun um nýtingu heimildarákvæðis 3. mgr. 7. gr. laga nr. 71/2008 sé málefnalegt að horfa til þeirra sjónarmiða sem kveðið sé á um í 15. gr. laganna, en af síðarnefnda ákvæðinu leiði að gert sé ráð fyrir að rekstrarleyfi séu virk á gildistíma þess, en að öðrum kosti beri að fella þau niður. Breyti engu í þessu sambandi þótt Matvælastofnun hafi fallið frá því að fylgja eftir niðurfellingu leyfisins skv. 15. gr. laganna vegna beiðni kæranda um lengri frest en til 21. febrúar 2021 til að koma rekstrinum í gang með útsetningu seiða að sumri. Þrátt fyrir veittan frest hafi ekkert orðið af útsetningu og því engin starfsemin hafist. Í stað þess hafi kærandi sótt um endurnýjun leyfisins þvert á fyrirheit og markmið fiskeldislaga og með því tekið áhættu og ábyrgð á eigin stöðu. Það sé ekki skylda að endurúthluta eldissvæðum og gefa út nýtt rekstrarleyfi þegar forsendur fyrir gildi viðkomandi leyfis séu brostnar, ella hefði ákvæði 3. mgr. 7. gr. laganna kveðið á um skyldu til endurúthlutunar.

Við endurmat þurfi eðli málsins samkvæmt að meta hvernig til hafi tekist með reksturinn, þ.e. heildstætt og í samhengi við málsatvik hvernig leyfishafi hafi nýtt leyfið í ljósi markmiða laga nr. 71/2008, en slíkt sé ekki hægt ef óregluleg eða takmörkuð starfsemi hafi verið á svæðinu. Í því samhengi sé rétt að vekja athygli á úrskurði úrskurðarnefndar umhverfis- og auðlindamála í máli nr. 49/2024, þar sem fjallað hafi verið um endurúthlutun eldissvæðis á grundvelli eldra rekstrarleyfis. Við meðferð þess máls hafi úrskurðarnefndin leitað eftir upplýsingum um það hvernig mat skv. 2. og 3. mgr. 7. gr. laganna hefði farið fram og hafi Matvælastofnun m.a. upplýst að viðkomandi leyfishafi hefði stundað sjókvíaeldi um nokkurra ára skeið á eldissvæðunum sem endurúthlutað hafi verið og því lægju fyrir viðamiklar upplýsingar sem stofnunin hefði aflað. Í máli því sem hér sé til umfjöllunar sé slíkum gögnum og upplýsingum ekki fyrir að fara þar sem rekstur hafi ekki verið á eldissvæðinu frá árinu 2016.

Þau gögn sem hafi verið lögð fram af hálfu kæranda vegna endurnýjunarinnar séu m.a. umsókn, „produktsertikat“ varðandi búnað, staðarúttekt á grundvelli staðalsins NS9415:2009 og greinargerð kæranda, en í þessum gögnum hafi ekki komið fram neinar upplýsingar varðandi heilbrigðisástand eða velferð eldisfiska. Kærandi hafi ekki stundað vöktun og rannsóknir til meta vistfræðileg áhrif á nánasta umhverfi eldissvæðisins, líkt og gerð hafi verið krafa um í rekstrarleyfinu. Þá liggi fyrir að fjarlægðarmörk milli eldissvæðis kæranda og eldissvæða annars aðila sem hafi rekstrarleyfi til sjókvíaeldis í Önundarfirði sé innan við 5 km. Í ljósi úrskurðar úrskurðarnefndarinnar í máli nr. 49/2024 myndi það stríða gegn óskráðri meginreglu stjórnsýsluréttar um jafnræði ef stofnunin fjallaði einangrað um hvernig viðmið um fjarlægð milli eldisstöðva lytu að rekstri eins aðila ef sambærilegur rekstur annars aðila á sama svæði sé ekki jafnhliða til meðferðar, en slíkri endurskoðun verði að mati stofnunarinnar ekki komið við varðandi umsókn kæranda. Sú starfsemi sem stunduð hafi verið á grundvelli rekstrarleyfisins hafi verið fram á sumar 2016, en eftir að leyfið hafi verið framselt kæranda hafi það ekki verið virkt.

Mótmælt sé öllum aðfinnslum varðandi málsmeðferð stofnunarinnar. Matvælastofnun hafi veitt kæranda umframfrest til að koma rekstri sínum í Önundarfirði af stað. Farið hafi verið yfir umsókn hans um endurnýjun og við fyrri höfnun stofnunarinnar hafi verið stuðst við 14. gr. reglugerðar nr. 540/2020 varðandi móttöku umsókna um endurnýjun. Í kjölfar úrskurðar úrskurðarnefndarinnar í máli nr. 105/2021 hafi stofnunin óskað gagna skv. 14. gr. reglugerðarinnar, en þar með hafi ekki verið fallist á að umsókn kæranda um endurnýjun væri samþykkt þótt málið væri tekið til efnislegrar meðferðar.

Þegar bréf Matvælastofnunar um fyrirhugaða höfnun endurnýjunar leyfisins hafi borist kæranda 18. júní 2024 hafi ekki legið fyrir áhættumat siglingaöryggis, en lögskylt hafi verið að leggja slíkt mat fram. Ef það væri ekki gert yrði endurnýjun rekstrarleyfis hafnað á grunni ófullnægjandi gagna, eins og fram hafi komið í bréfi stofnunarinnar til kæranda, dags. 29. nóvember 2023. Áhættumat siglingaöryggis hafi verið hluti af þeim gögnum sem skila hafi átt fyrir nýtt rekstrarleyfi og endurnýjun þeirra skv. 3. mgr. 10. gr. og 9. mgr. 10. gr. laga nr. 71/2008, sbr. lög nr. 88/2018 um skipulag haf- og strandsvæða, sbr. fyrrnefnt bréf Matvælastofnunar til kæranda.

Í kæru sé bent á tölvupóst frá starfsmanni Matvælastofnunar þar sem fram hafi komið að rekstrarleyfið væri tæknilega í gildi þar sem staðið hefði á hinu opinbera að endurnýja leyfið. Bent sé á að slíkur texti eigi fyrst og fremst við um rekstrarleyfi þar sem starfsemi sé í gangi, en rekstrarleyfi séu ekki felld niður þegar umsókn um endurnýjun sé til meðferðar. Þá sé því ranglega haldið fram í kæru að stofnunin hafi sett sem skilyrði fyrir endurnýjun leyfisins að kærandi myndi hefja starfsemi áður en gildistími þess rynni út 19. júlí 2021. Hafi komið fram í tölvupósti frá forsvarsmanni kæranda 21. febrúar 2020 að nauðsyn væri að setja út seiði og hefja rekstur fyrir lok gildistíma rekstrarleyfisins, sem ekkert hafi síðan orðið af.

Athugasemdir ÍS 47 ehf.: Úrskurðarnefndinni bárust athugasemdir félagsins ÍS 47 þar sem gerð er krafa um að hin kærða ákvörðun verði staðfest. Bendir félagið á að það stundi fiskeldi í Önundarfirði og að svæðin sem hin umdeilda umsókn kæranda varði séu í mikilli nálægð við eldissvæði félagsins út af Valþjófsdal, þ.e. í 2,5 og 3,7 km fjarlægð frá eldissvæðunum. Feli það í sér brot gegn fjarlægð milli fiskeldisstöðva ótengdra aðila, sbr. 5. mgr. 18. gr. reglugerðar nr. 540/2020 um fiskeldi og sé til þess fallið að ógna velferð og heilbrigði eldisfisks í sjókvíum félagsins. Að auki verði allur flutningur og þjónusta við eldi í botni fjarðarins í mikilli nálægð við eldi ÍS 47 vegna þess hve þröngur fjörðurinn sé og vegalengdir skammar og því smithætta vegna starfsemi ótengds aðila enn meiri fyrir vikið. Í ljósi þess og með vísan til úrskurða úrskurðarnefndar umhverfis- og auðlindamála í málum nr. 74/2024 og nr. 33/2024 telji félagið yfir vafa hafið að það eigi beinna, sérstakra, verulegra og lögvarinna hagsmuna að gæta í máli þessu. Það sé því aðili máls í skilningi stjórnsýslulaga nr. 37/1993 og njóti réttar til andmæla.

Sé litið til orðalags 3. mgr. 7. gr. laga nr. 71/2008 um fiskeldi og áherslna í greinargerð frumvarps að þeim lögum sé ljóst að um heimildarákvæði sé að ræða sem bundið sé við að tilskildar lagalegar forsendur séu til staðar fyrir útgáfu leyfisins. Í samræmi við það segi í 14. gr. reglugerðar nr. 540/2020 að við endurnýjun rekstrarleyfis skuli Matvælastofnun meta hvort umsækjandi uppfylli kröfur sem gerðar séu til rekstursins og skuli umsækjandi leggja fram öll gögn sem stofnunin telji nauðsynleg. Einnig sé lögð sérstök áhersla á að endurmeta hvort mikilvæg lagaskilyrði rekstrarleyfis séu uppfyllt, þ.m.t. með tilliti til krafna um dýravelferð og varna gegn smitsjúkdómum. Þá geti breytingar á lögum og reglum, með vísan til almennra sjónarmiða um lagaskil, staðið í vegi fyrir endurútgáfu leyfis og endurúthlutun eldissvæðis. Leiði athugun á málavöxtum með tilliti til framangreindra áhersluatriða löggjafans til þeirrar niðurstöðu að engar forsendur séu til að gefa hið umþrætta leyfi út á nýjan leik.

Leyfisveitandi skuli við undirbúning ákvörðunar um hvort veita eigi rekstrarleyfi fiskeldis taka rökstudda afstöðu til sjúkdómstengdra þátta sem kunni að fylgja starfsemi fiskeldisstöðvar og beri að hafna umsókn ef slík mat bendi til þess að fyrirhugað eldi feli í sér umtalsverða hættu á útbreiðslu sjúkdóma eða umtalsverð óæskileg áhrif á vistkerfi, sbr. 9. mgr. 10. gr. laga um fiskeldi. Séu engar forsendur til að víkja frá fjarlægðarmörkum 5. mgr. 18. gr. reglugerðar nr. 540/2020 og beri að hafna umsókn kæranda til að tryggja að skipulag fiskeldis í Önundarfirði verði í samræmi við öryggisreglur sem ætlað sé að draga úr hættu á útbreiðslu smitsjúkdóma og lágmarka lífrænt álag frá fiskeldi.

Eitt af því sem skyldubundið mat stjórnvalds við endurnýjun leyfis þurfi að beinast að er hvort rekstur umsækjanda hafi verið í lögmætu horfi á gildistíma þess og hvort það hafi verið nýtt með þeim hætti sem lög og skilmálar leyfisins kveði á um. Kærandi hafi ekki stundað fiskeldi í Önundarfirði a.m.k. síðastliðin níu ár og raunar hafi starfsemin verið óveruleg frá því að leyfið hafi verið veitt fyrir rúmum áratug. Hafi kærandi ekki brugðist við áskorunum Matvælastofnunar um að nýta heimildir til fiskeldis á gildistíma leyfisins. Þegar gildistími þess hafi verið liðinn hafi verið liðin tæplega fimm ár frá því að reksturinn hafi stöðvast. Hafi stofnuninni borið að fella leyfið úr gildi, sbr. 15. gr. laga nr. 71/2008, en forsendubrestur hafi þá orðið fyrir leyfinu. Komi endurúthlutun eða endurútgáfa leyfisins ekki til greina ef forsendur fyrir gildi þess séu brostnar, stjórnvaldi geti ekki verið skylt að endurnýja leyfi sem fella beri úr gildi lögum samkvæmt. Verði ekki séð að Matvælastofnun sé við þessar aðstæður rétt og skylt að nýta þá heimild sem sé að finna í 3. mgr. 7. gr. laga um fiskeldi. Ákvæðið um forsendubrest í 15. gr. laganna sé m.a. ætlað að stuðla að hagkvæmri og eðlilegri nýtingu fiskeldisheimilda. Jafnframt sé því ætlað að koma í veg fyrir að einstakir rekstraraðilar hangi á rekstrarleyfum árum saman án þess að nýta þau. Hafi Matvælastofnun afturkallað leyfi kæranda í Skötufirði af þessum ástæðum og hafi úrskurðarnefndin staðfest þá niðurstöðu með úrskurði í máli nr. 79/2021. Sérstaklega hafi verið tekið fram í niðurstöðu nefndarinnar að áform kæranda um frekari uppbyggingu fiskeldis í Ísafjarðardjúpi gætu ekki haggað gildi hinnar kærðu ákvörðunar. Sé heimild 3. mgr. 7. gr. laga nr. 71/2008 bundin við virk leyfi. Markmið ákvæðisins sé að raska ekki rekstri aðila sem hafi haldið út starfsemi á tilteknu eldissvæði, en þau sjónarmið eigi ekki við um óvirk leyfi, sem lögum samkvæmt beri að afturkalla.

Þá sé Matvælastofnun óheimilt að veita kæranda rekstrarleyfi þar sem það stangist á við gildandi skipulag. Samkvæmt samþykktu strandsvæðisskipulagi fyrir Önundarfjörð sé ekki gert ráð fyrir fiskeldi á því svæði sem umsókn kæranda og fyrra leyfi lúti að og sé botn fjarðarins, svæði UN10, skilgreint sem svæði þar sem vernda beri umhverfi og náttúru og fiskeldi sé óheimilt.

Viðbótarathugasemdir kæranda: Kærandi hafnar skýringum og túlkunum Matvælastofnunar er varða markmið laga nr. 71/2008 um fiskeldi. Jafnframt sé rangt því sem haldið sé fram að umsókn kæranda um rekstrarleyfi hafi tafist sökum þess að strandsvæðisskipulag Vestfjarða hafi ekki verið staðfest fyrr en 2. mars. 2023. Fram til gildistöku skipulagsins hafi ekkert skipulag verið í gildi og þar með hafi Matvælastofnun hvorki verið rétt né skylt að bíða með afgreiðslu umsóknar kæranda á því tímabili. Um eftiráskýringu sé að ræða sem eigi sér enga stoð. Hafi Matvælastofnun á umræddu tímabili bæði gefið út ný rekstrarleyfi og endurnýjað eldri leyfi.

Með því að vísa til ætlaðs markmiðs laga nr. 71/2008 um að sporna við því að einstakir rekstrarleyfishafar stundi ekki rekstur á úthlutuðu eldissvæði sé horft fram hjá grundvallaratriði málsins, en löggjafinn hafi með 15. gr. laganna kveðið á um lögbundinn farveg fyrir slík tilvik. Ljóst sé að í umsögn til úrskurðarnefndarinnar hafi Matvælastofnun staðfest að tilvitnuð 15. gr. hafi haft þýðingu við töku hinnar kærðu ákvörðunar og leiði þessi staðfesting ein og sér til ógildingar.

Fullyrt sé í umsögninni að hvorki í umsókn kæranda frá 19. janúar 2021 né í greinargerð kæranda frá 10. mars s.á. hafi verið „getið um hvernig félagið uppfyllti ákvæði 2. mgr. 7. gr. laganna við lok gildistímans.“ Hafi þessi sjónarmið hvorki komið fram áður né legið til grundvallar hinni kærðu ákvörðun og hafi því tæpast þýðingu við úrlausn þessa máls. Samkvæmt 15. gr. reglugerðar nr. 540/2020 um fiskeldi hafi Matvælastofnun borið að tilkynna umsækjanda innan mánaðar frá því að umsókn barst hvort hún teldist fullnægjandi. Enn fremur leiði af leiðbeiningar- og rannsóknarskyldu stjórnsýsluréttar að stofnuninni hafi borið að kalla eftir frekari gögnum og upplýsingum ef hún teldi þörf á slíku til að framkvæma umrætt endurmat. Loks mótmæli kærandi því að umræddar upplýsingar eða gögn hafi skort.

Við töku hinnar kærðu ákvörðunar hafi ekki verið byggt á því að fjarlægðarmörk milli eldissvæðis kæranda og rekstraraðilans ÍS 47 ehf. í Önundarfirði væru innan við 5 km, sbr. 5. mgr. 18. gr. reglugerðar nr. 540/2020, og komi það því ekki til álita við mat á því hvort ógildingarannmarkar hafi verið á henni. Þá liggi fyrir að rekstrarleyfið hafi verið gefið út árið 2011, þ.e. áður en ÍS 47 hafi hafið starfsemi sína í firðinum. Það hafi því verið ÍS 47 sem fengið hafi undanþágu frá fjarlægðarmörkum og því fráleitt að ætla að beita fjarlægðarmörkum gegn kæranda. Loks sé bent á að Matvælastofnun hafi með öllu horft fram hjá því grundvallaratriði að áhættumat siglinga hafi verið sent stofnuninni rúmum fimm mánuðum áður en hin kærða ákvörðun hafi verið tekin.

Kærandi leggst gegn því að ÍS 47 verði játuð kæruaðild að málinu enda hafi félagið ekki lögvarða hagsmuni tengda hinni kærðu ákvörðun í skilningi 3. mgr. 4. gr. laga nr. 130/2011 um úrskurðarnefnd umhverfis- og auðlindamála. Verði því veitt kæruaðild að málinu verði að taka afstöðu til umsagnar félagsins með hliðsjón af þeirri staðreynd að það hafi ríka fjárhagslega hagsmuni af því að verða eina fiskeldisfyrirtækið með starfsemi í Önundarfirði. Þá blasi við að 5. mgr. 18. gr. reglugerðar nr. 540/2020 komi ekki með sama hætti til skoðunar við endurnýjun rekstrarleyfis og þegar leyfi sé upphaflega gefið út, en um leið sé áréttað að þetta atriði komi ekki til álita við úrlausn þessa máls.

——-

Aðilar máls þessa hafa fært fram ítarlegri rök fyrir máli sínu, sem ekki verða rakin hér frekar, en úrskurðarnefndin hefur haft þau öll til hliðsjónar við úrlausn málsins.

Niðurstaða: Í máli þessu er deilt um þá ákvörðun Matvælastofnunar frá 19. desember 2024 að hafna umsókn Arctic Sea Farm ehf. um endurnýjun á rekstrarleyfi fyrir sjókvíaeldi á regnbogasilungi og bleikju í Önundarfirði. Kæruheimild til úrskurðarnefndarinnar er í 4. gr. laga nr. 71/2008 um fiskeldi.

Við meðferð þessa máls bárust úrskurðarnefndinni athugasemdir ÍS 47 ehf. þar sem gerð er krafa um að hin kærða ákvörðun verði staðfest. Félagið starfrækir fiskeldi í nálægð við eldissvæði kæranda samkvæmt því leyfi sem kærandi sækir um endurnýjun á og á því verulegra lögmætra hagsmuna að gæta af þeirri starfsemi. Verður þar af leiðandi að telja það njóta aðildar að máli þessu.

Samkvæmt 1. mgr. 7. gr. laga nr. 71/2008 þarf rekstrarleyfi sem Matvælastofnun veitir til starfrækslu fiskeldisstöðva. Í 3. mgr. lagagreinarinnar kemur fram að við lok gildistíma rekstrarleyfis sé heimilt, að framkominni umsókn, að úthluta eldissvæðum að nýju til hlutaðeigandi. Sé um endurúthlutun leyfa að ræða skal stofnunin endurmeta hvort umsækjandi uppfyllir kröfur sem gerðar séu til rekstursins skv. 2. mgr., en þar segir í 2. málslið að umsækjandi skuli uppfylla kröfur sem gerðar séu um heilbrigði lagareldisdýra og afurða þeirra, um forvarnir og varnir gegn tilteknum sjúkdómum í lagardýrum og um velferð lagareldisdýra.

Árið 2016 fékk kærandi framselt rekstrarleyfi til fiskeldis í Önundarfirði með heimild til framleiðslu á allt að 200 tonnum árlega af regnbogasilungi og bleikju. Var rekstrarleyfið gefið út 19. júlí 2011 með gildistíma til tíu ára. Kærandi sótti um endurnýjun þess 19. janúar 2021, en Matvælastofnun hafnaði umsókninni með vísan til þess að ekki hefði verið sótt um endurnýjun rekstrarleyfisins a.m.k. sjö mánuðum áður en gildistími þess rynni út, sbr. 14. gr. reglugerðar nr. 540/2020 um fiskeldi. Með úrskurði úrskurðarnefndar umhverfis- og auðlindamála, sem kveðinn var upp 10. nóvember 2021 í máli nr. 105/2021, var greind ákvörðun felld gildi. Taldi úrskurðarnefndin að málsmeðferð hinnar kærðu ákvörðunar hefði ekki verið í samræmi við lög, en ekki hefði verið viðhaft það skyldubundna mat sem 3. mgr. 7. gr. laga nr. 71/2008 kvæði á um við meðferð umsóknar um endurnýjun rekstrarleyfis.

Í desember 2021 tilkynnti Matvælastofnun kæranda að stofnunin myndi taka umsókn um endurnýjun rekstrarleyfisins til efnislegrar meðferðar og óskaði eftir því að eldisáætlun yrði skilað. Frekari samskipti áttu sér stað milli stofnunarinnar og kæranda er lutu m.a. að breyttri staðsetningu eldissvæðis. Hinn 29. nóvember 2023 fór stofnunin fram á að fá sent áhættumat siglingaöryggis og barst það henni í júlí 2024. Hin kærða ákvörðun Matvælastofnunar lá síðan fyrir 19. desember s.á. eða um þremur árum eftir að kæranda var tilkynnt að stofnunin myndi taka umsókn um endurnýjun til efnislegrar meðferðar. Mat stofnunin það svo að forsendur fyrir endurmati væru ekki fyrir hendi skv. 3. mgr. 7. gr. laga nr. 71/2008, sbr. 14. gr. reglugerðar nr. 540/2020, í ljósi þess að engin starfsemi hefði verið af hálfu félagsins á eldissvæðinu í firðinum frá yfirtöku rekstrarleyfisins árið 2016 og frá því að starfsemi hefði lokið af hálfu fyrri rekstraraðila sumarið 2016 þangað til gildistími leyfisins hefði runnið út 19. júlí 2021.

Gera verður athugasemd við þessa málsmeðferð Matvælastofnunar með hliðsjón af málshraðareglu stjórnsýsluréttarins, sbr. 1. mgr. 9. gr. stjórnsýslulaga nr. 37/1993 er kveður á um að ákvarðanir í málum skuli teknar svo fljótt sem unnt er. Hafi það verið afstaða stofnunarinnar frá upphafi að ekki kæmi til endurnýjunar rekstrarleyfis í tilvikum þar sem ekki væri um „virkt rekstrarleyfi“ að ræða er óljóst hvaða tilgangi það þjónaði að óska eftir frekari gögnum, sem voru til þess fallin að vekja upp réttmætar væntingar hjá kæranda um að umsókn hans um endurnýjun gæti hlotið jákvæða afgreiðslu. Slíkar væntingar geta þó einar og sér ekki ráðið úrslitum þessa kærumáls.

Líkt og að framan greinir skal Matvælastofnun við endurúthlutun leyfa endurmeta hvort umsækjandi uppfylli kröfur sem gerðar séu til rekstursins skv. 2. mgr., sbr. 3. mgr. 7. gr. laga nr. 71/2008. Er hér um að ræða sömu kröfur og umsækjandi um nýtt rekstrarleyfi þarf að uppfylla. Kom ákvæði 3. mgr. 7. gr. laganna inn með lögum nr. 101/2019 um breytingu á ýmsum lagaákvæðum sem tengjast fiskeldi og í athugasemdum með því frumvarpi er m.a. tekið fram að rétt þyki að hafa skýr fyrirmæli hér um til að tryggja fiskeldisfyrirtækjum eðlilegan fyrirsjáanleika um starfsemi sína. Þá kemur fram í 14. gr. reglugerðar nr. 540/2020 að umsækjandi um endurnýjun leyfis skuli leggja fram öll þau gögn sem Matvælastofnun telur nauðsynleg til að meta hvort skilyrði til útgáfu rekstrarleyfis séu fyrir hendi. Segir í frumvarpi því sem varð að lögum nr. 71/2008 að skylda til upplýsingagjafar við meðferð umsóknar um rekstrarleyfi þjóni þeim tilgangi að rekstrarleyfi verði einungis veitt þeim sem fyrir fram geti sýnt fram á að hann sé líklegur til að fullnægja skilyrðum laga og rekstrarleyfis, komi til útgáfu þess.

Sjónarmið Matvælastofnunar um synjun á endurnýjun rekstrarleyfis kæranda eru í hnotskurn á því byggð að til að endurmat geti farið fram þurfi að hafa verið starfrækt fiskeldisstöð sem fylgt hafi eftir rekstraráætlunum sem leyfið hafi byggst á, sbr. 2. mgr. 8. gr. laga nr. 71/2008, og að framkvæmdar hafi verið vaktanir og rannsóknir farið fram til að meta vistfræðileg áhrif. Nánar tiltekið þurfi að vera um „virkt leyfi“ að ræða, en markmið 3. mgr. 7. gr. laganna sé að raska ekki rekstri aðila sem haldið hafi út starfsemi á tilteknu eldissvæði. Einnig séu ekki forsendur fyrir endurnýjun leyfisins, en það hafi verið bundið því skilyrði að stunda þyrfti fiskeldi á gildistíma þess og því ljóst að brotið hefði verið gegn skilyrðum þess. Þá hefur stofnunin bent á að hvorki í umsókn um endurnýjun rekstrarleyfis né í greinargerð kæranda, dags. 10. mars 2021, sem skilað hafi verið inn við fyrri meðferð umsóknarinnar, sé getið hvernig kærandi hyggist uppfylla þær kröfur sem gerðar séu um heilbrigði lagareldisdýra og afurða þeirra, um forvarnir og varnir gegn tilteknum sjúkdómum í lagardýrum og um velferð lagareldisdýra. Um leið bendir stofnunin á að fyrir liggi gögn um burðarþolsmat eldissvæðisins og að ekki sé talin hætta á erfðablöndun. Ljóst sé að ekki hafi orðið breytingar sem gefi tilefni til að ætla að fyrirhugaðar eldistegundir, eldisstofnar eða eldisaðferðir leiði til neikvæðra vistfræði- eða erfðafræðiáhrifa sem stafað geti af starfsemi kæranda.

Ekki er í lögum nr. 71/2008, lögskýringargögnum eða reglugerð nr. 540/2020 að finna skýra stoð fyrir því sjónarmiði Matvælastofnunar að ekki komi til endurúthlutunar rekstrarleyfa nema þegar um ræðir „virk rekstrarleyfi“. Þrátt fyrir að sú afstaða geti eftir atvikum verið rökrétt m.t.t. markmiða laga um fiskeldi verður ekki hjá því litið að um ræðir takmarkandi skilyrði fyrir hagnýtingu framleiðslutækja og aðstöðu, sem gera verður kröfu til að hafi skýra heimild að lögum. Má og vænta þess að ástæður þess að starfsemi hefur ekki hafist geta verið af margvíslegum toga. Af framangreindum laga- og reglugerðarákvæðum verður að telja að þær kröfur sem uppfylla þarf til endurnýjunar rekstrarleyfis séu þær sömu og gerðar eru fyrir útgáfu nýs leyfis, en eðli málsins samkvæmt kemur þá ekki til skoðunar hvort eldissvæði hafi verið í notkun eða ekki.

Þá verður ekki annað ráðið en að baki ákvörðun stofnunarinnar hafi legið sjónarmið er þýðingu hafa við mat á því hvort fella eigi rekstrarleyfi úr gildi vegna forsendubrests, sbr. 15. gr. fiskeldislaga. Þykir ekki tækt að byggja synjun um endurnýjun rekstrarleyfis á slíkum grundvelli, enda um að ræða aðra málsmeðferð sem á við um leyfi sem enn eru í gildi.

Að öllu framangreindu virtu verður að álíta rökstuðningi hinnar kærðu ákvörðunar svo áfátt að fella verði hana úr gildi.

Úrskurðarorð:

Felld er úr gildi ákvörðun Matvælastofnunar frá 19. desember 2024 um að hafna umsókn um endurnýjun á rekstrarleyfi Arctic Sea Farm ehf. fyrir sjókvíaeldi á regnbogasilungi og bleikju í Önundarfirði.

júl 09
Love0

62/2025 Sjókvíaeldi í Önundarfirði

Með

Árið 2025, þriðjudaginn 8. júlí, kom úrskurðarnefnd umhverfis- og auðlindamála saman til fundar í húsnæði nefndarinnar að Borgartúni 21, Reykjavík. Mætt voru Arnór Snæbjörnsson formaður, Aðalheiður Jóhannsdóttir prófessor og Geir Oddsson auðlindafræðingur.

Fyrir var tekið mál nr. 62/2025, kæra á ákvörðun Matvælastofnunar frá 13. mars 2025 um að gefa út breytt rekstrarleyfi vegna sjókvíaeldis ÍS 47 ehf. í Önundarfirði.

Í málinu er nú kveðinn upp svofelldur

úrskurður:

Með bréfi til úrskurðarnefndar umhverfis- og auðlindamála, dags. 15. apríl 2025, er barst nefndinni sama dag, kærir Arctic Sea Farm ehf., rekstraraðili sjókvíaeldis í Önundarfirði, þá ákvörðun Matvælastofnunar frá 13. mars 2025 að gefa út breytt rekstrarleyfi vegna sjókvíaeldis ÍS 47 ehf. í Önundarfirði. Er þess krafist að ákvörðunin verði felld úr gildi.

Gögn málsins bárust úrskurðarnefndinni frá Matvælastofnun 30. maí 2025.

Málavextir: Árið 2013 fékk ÍS 47 ehf. útgefið rekstrarleyfi til að stunda sjókvíaeldi á þorski og regnbogasilungi í Önundarfirði til framleiðslu á allt að 200 tonnum árlega. Í janúar 2021 gaf Matvælastofnun út rekstrarleyfi FE-1109 til félagsins fyrir 1.000 tonna hámarkslífmassa á eldi á sömu tegundum á svæðunum Valþjófsdal og Ingjaldssandi. Í október 2022 barst Skipulagsstofnun tilkynning frá félaginu, sbr. 19. gr. laga nr. 111/2021 um umhverfismat framkvæmda og áætlana, um framleiðsluaukningu, færslu eldissvæðis og tegundabreytingu, þ.e. að stunda eldi á frjóum laxi í stað þorsks. Í ákvörðun Skipulagsstofnunar um matsskyldu framkvæmdarinnar, dags. 7. febrúar 2023, komst stofnunin að þeirri niðurstöðu að fyrirhuguð framkvæmd væri ekki líklegt til að hafa í för með sér umtalsverð umhverfisáhrif og væri því ekki háð mati á umhverfisáhrifum. Á grundvelli þeirrar ákvörðunar sótti félagið um breytingu á rekstrarleyfi er fólst í því að heimila eldi á frjóum laxi samhliða því sem heimild til eldis á þorski mundi falla út en hámarkslífmassi yrði eftir sem áður óbreyttur. Þá var einnig sótt um færslu svæðis frá Ingjaldssandi yfir á Hundsá. Hinn 20. desember 2024 auglýsti Matvælastofnun tillögu að breyttu rekstrarleyfi og veitti frest til að koma að athugasemdum til 27. janúar 2025. Bárust athugasemdir á kynningartíma tillögunnar frá kæranda þessa máls, Skipulagsstofnun og Landhelgisgæslu Íslands. Hinn 13. mars s.á. gaf Matvælastofnun út umsótt rekstrarleyfi og er það hin kærða ákvörðun í máli þessu.

Árið 2016 fékk kærandi framselt rekstrarleyfi FE-1114/IS-36083 sem gefið hafði verið út á árinu 2011 til tíu ára til að stunda sjókvíaeldi í Önundarfirði á svæði innarlega í botni fjarðarins. Á árinu 2021 sótti kærandi um endurnýjun leyfisins en þeirri umsókn var hafnað af Matvælastofnun 4. júní 2021. Sætti sú ákvörðun kæru til úrskurðarnefndar umhverfis- og auðlindamála sem með úrskurði uppkveðnum 10. nóvember s.á. í máli nr. 105/2021 felldi ákvörðunina úr gildi þar sem málsmeðferð hinnar kærðu ákvörðunar hafði ekki verið í samræmi við lög. Í kjölfarið tók stofnunin umsókn kæranda um endurnýjun til meðferðar að nýju og urðu lyktir málsins þær að umsókninni var hafnað 19. desember 2024. Var niðurstaðan á því reist að forsendur fyrir endurmati væru ekki fyrir hendi í ljósi þess að engin starfsemi hefði verið í firðinum af hálfu kæranda, en endurnýjun væri bundin við virk rekstrarleyfi. Kærandi kærði þá ákvörðun til úrskurðarnefndarinnar, sbr. kærumál nr. 10/2025, sem með úrskurði uppkveðnum fyrr í dag felldi ákvörðun Matvælastofnunar úr gildi á þeim grundvelli að rökstuðningi ákvörðunarinnar hafi verið áfátt.

Málsrök kæranda: Af hálfu kæranda er vísað til þess að með lögum nr. 59/2021 til breytinga á lögum nr. 71/2008 um fiskeldi, sbr. bráðabirgðaákvæði IX, hafi verið lögfest sérstök heimild til að úthluta óráðstöfuðum lífmassa, m.a. í Önundarfirði. Hafi það verið vilji löggjafans að ekki kæmi til frekari úthlutunar á ófrjóum laxi nema að undangengnu útboði. Ekki verði með góðu móti séð hvernig hin kærða breyting á rekstrarleyfi leyfishafa samrýmist greindu bráðabirgðaákvæði. Tilefni sé til að varpa ljósi á hið augljósa og ótvíræða fordæmisgildi sem felist í hinni kærðu breytingu, en nánar tiltekið yrði leyfishöfum sem stundi eldi í öðrum tegundum en laxi heimilt að breyta tegund framleiðslunnar í lax og þannig komast hjá fyrirhuguðu útboði samkvæmt lögum nr. 59/2021.

Fyrir liggi að synjun Matvælastofnunar á umsókn kæranda um endurnýjun rekstrarleyfis sjókvíaeldis í Önundarfirði hafi verið kærð til úrskurðarnefndar umhverfis- og auðlindamála, sbr. mál nr. 10/2025. Verði fallist á kröfu kæranda og leyfi hans endurnýjað þurfi m.a. að taka afstöðu til þess í máli þessu, m.a. að því er varði fjarlægðarmörk skv. 18. gr. reglugerðar nr. 540/2020 um fiskeldi. Verði það raunin sé ljóst að forsendur hinnar kærðu ákvörðunar séu brostnar.

Staðsetning eldissvæða í breyttu rekstrarleyfi leyfishafa fari gegn áformum kæranda um sjókvíaeldi í Önundarfirði. Þannig liggi fyrir að kærandi hafi undanfarin ár unnið að umhverfismati vegna aukinnar framleiðslu í Önundarfirði. Umhverfismatið hafi hins vegar tafist vegna meðferðar Matvælastofnunar á umsókn kæranda um endurnýjun á rekstrarleyfinu, en það haggi ekki skýrum og metnaðarfullum áformum félagsins þar að lútandi til framtíðar.

Í 4. tl. 2. mgr. 13. gr. reglugerðar nr. 540/2020 sé kveðið á um að í umsókn um breytingu á rekstrarleyfi skuli m.a. koma fram önnur þau gögn sem tilgreind séu í 12. gr. sem nauðsynleg séu til að Matvælastofnun geti metið hvort skilyrði til breytingar á gildandi rekstrarleyfi séu fyrir hendi. Það sé með öllu óljóst hvaða gagna stofnunin hafi aflað við töku hinnar kærðu ákvörðunar. Þannig megi m.a. nefna kröfu b-liðar 2. mgr. 12. gr. um að umsókn skuli fylgja áætlun um fjárfestingar í búnaði ásamt staðfestingu á stöðu eigin fjár og eiginfjárhlutfalli umsækjanda. Fyrir liggi að með hinni kærðu ákvörðun hafi kæranda verið veitt leyfi til eldis á frjóum laxi, en ljóst sé að slík framleiðsla sé fjárfrekari og háð mun strangari kröfum en gildi um þorsk og regnbogasilung. Því hafi stofnuninni borið skylda til að leggja mat á framangreint, m.a. með yfirferð yfir ársreikninga leyfishafa, sem og önnur mikilvæg atriði sem tilgreind séu í reglugerðarákvæðinu.

Í ákvörðun Skipulagsstofnunar um matsskyldu framkvæmdarinnar frá 7. febrúar 2023 hafi verið sett skilyrði sem Matvælastofnun hafi borið, sbr. m.a. 24. og 27. gr. laga nr. 111/2021 um umhverfismat framkvæmda og áætlana, að ganga úr skugga um að væri fullnægt fyrir útgáfu leyfis. Þannig hafi Minjastofnun Íslands komið á framfæri athugasemdum um að afla þyrfti heimilda um skipsskaða í Önundarfirði og fá fornleifafræðing til að fara yfir athuganir sem gerðar yrðu á hafsbotninum undir eldiskvíunum og eftir atvikum gera Minjastofnun grein fyrir niðurstöðum slíkra athuganna. Í greinargerð Matvælastofnunar með hinni kærðu ákvörðun bendi stofnunin á að í tillögu að rekstrarleyfi væri „gerð krafa um að framkvæmdaraðili leiti til Minjastofnunar áður en búnaður er settur út.“ Það skilyrði gangi of skammt til að koma til móts við athugasemdir Minjastofnunar.

Kærandi hafi gert athugasemdir við auglýsta tillögu að breyttu rekstrarleyfi leyfishafa að því er varði skilyrði um samstarf við aðra leyfishafa og lagt áherslu á mikilvægi þess að það yrði gert afdráttarlausara. Hafi kærandi m.a. haldið því fram að það yrði gert að skilyrði fyrir starfsemi á grundvelli rekstrarleyfisins að leyfishafi myndi skuldbinda sig til að undirrita samning við kæranda um samstarf félaganna í þessu tilliti þar sem skyldur aðila yrðu áréttaðar með skýrum hætti. Með slíkum samningi yrði betur tryggt að aðilar stæðu sameiginlega að m.a. sjúkdómavörnum, viðbrögðum við sjúkdómum og vöktun laxalúsar, en í því tilliti sé vísað til úrskurðar úrskurðarnefndar umhverfis- og auðlindamála í máli nr. 33/2024. Í hinni kærðu ákvörðun hafi í engu verið tekið tillit til athugasemda kæranda.

Málsrök Matvælastofnunar: Stofnunin telur að vísa eigi kæru frá úrskurðarnefndinni þar sem hvorki skýr lagaheimild fyrir kæruaðild né lögvarðir hagsmunir geti rennt stoðum undir aðild kæranda. Hin kærða ákvörðun varði breytingu á rekstrarleyfi, en ekki hafi reynt á það fyrir nefndinni, svo stofnunin viti til, hvort kæruréttur sé fyrir hendi í slíkum tilvikum með tilliti til orðalags kæruheimildar 2. mgr. 4. gr. laga nr. 71/2008 um fiskeldi. Að því er varði lögvarða hagsmuni sé alls óvíst hvort fyrirhuguð starfsemi kæranda í Önundarfirði muni eiga sér stað. Þá geti kæruaðild ekki byggst á því að kærandi hafi gert athugasemdir við auglýsta tillögu að rekstrarleyfi, enda hafi öllum verið frjálst að senda inn athugasemdir.

Heimild Matvælastofnunar til útgáfu á breyttu rekstrarleyfi byggi á 13. gr. reglugerðar nr. 540/2020 um fiskeldi þar sem segi að stofnuninni sé heimilt að gera breytingar á eldistegundum að undangenginni umsókn. Óvíst sé hver vilji löggjafans hafi verið með lögum nr. 59/2021 er breytt hafi lögum nr. 71/2008 um fiskeldi, en í breytingalögunum sé vísað til lífmassa en ekki tegunda, tilfærslu eldissvæða eða frjós lax. Með hinni kærðu breytingu á rekstrarleyfi leyfishafa hafi lífmassi ekki aukist heldur eingöngu verið gerð breyting á tegund og staðsetningu eldissvæðis.

Matvælastofnun hafi komist að þeirri niðurstöðu að hafna endurnýjun rekstrarleyfis kæranda, en sú ákvörðun sé til skoðunar hjá úrskurðarnefndinni, sbr. kærumál nr. 10/2025, og alls óvíst hvort það falli honum í vil. Stofnuninni beri að fara eftir málshraðareglu stjórnsýslulaga nr. 37/1993 og hafi henni því ekki verið stætt á að bíða með leyfisveitinguna þar til niðurstaða í kærumálinu lægi fyrir.

Að því er varði þau gögn sem kærandi telji að Matvælastofnun hafi borið að afla sé bent á að sami búnaður sé fyrir bæði lax og regnbogasilung sem standast verði þær kröfur sem gerðar séu í staðli NS 9415:2009, sbr. d-lið 23. gr. 29. gr. reglugerðar nr. 540/2020. Farið hafi verið yfir eiginfjárhlutfall vegna fjárfestinga í búnaði í upphafi og liggi það því fyrir. Framlögð gögn sem fylgt hafi umsókn leyfishafa hafi verið fullnægjandi.

Leyfishafi hafi staðfest að hann muni fá fornleifafræðing til að kanna svæðið við Hundsá, þ.e. breytingarsvæðið, með tvígeislamæli svo ganga megi úr skugga um hvort einhverjar óþekktar minjar leynist á svæðinu. Í greinargerð með hinu breytta rekstrarleyfi komi fram að gerð sé krafa um að framkvæmdaraðili leiti til Minjastofnunar Íslands áður en búnaður sé settur út. Sama krafa komi fram í leyfinu sjálfu. Því hafi verið komið til móts við þær athugasemdir Minjastofnunar sem hún hafi komið á framfæri vegna matsskylduákvörðunar Skipulagsstofnunar.

Fyrir liggi að leyfishafi sé með rekstrarleyfi og starfsemi í Önundarfirði en kærandi ekki. Af því leiði að leyfishafi hafi forgang að svæðinu, samanber reglu um 5 km fjarlægðarmörk milli fiskeldisstöðva ótengdra aðila í 5. mgr. 18. gr. reglugerðar nr. 540/2020. Engar forsendur hafi verið fyrir hendi til að gera skilyrði rekstrarleyfisins um samræmda útsetningu seiða og hvíld svæða og samstarf milli aðila innan sjókvíaeldissvæðis afdráttarlausara.

Athugasemdir leyfishafa: Af hálfu leyfishafa er farið fram á frávísun kærumálsins þar sem kæranda skorti lögvarða hagsmuni. Kærandi hafi ekki stundað fiskeldi í Önundarfirði a.m.k. síðastliðin níu ár og í raun hafi starfsemi verið nánast engin frá því að leyfi hafi upphaflega verið veitt fyrir rúmum áratug. Telja verði útilokað að leyfi kæranda í botni Önundarfjarðar verði endurnýjað, en fyrirhuguð áform hans um fiskeldi í firðinum fari gegn gildandi strandssvæðisskipulagi sem Matvælastofnun sé bundin af. Það sé ekki raunhæft að ganga út frá því að kærandi muni hefja starfsemi í Önundarfirði og geti hann því ekki talist aðili máls á þeim forsendum þar sem á skorti að hann hafi þá beinu, verulegu og sérstöku hagsmuni sem réttlætt geti aðild. Engu breyti þó hann hafi komið athugasemdum á framfæri eftir auglýsingu að tillögu rekstrarleyfisins, enda ótvírætt að slíkt skapi viðkomandi ekki réttarstöðu aðila máls.

Fullyrðing kæranda um að sú breyting sem gerð hafi verið með breytingalögum nr. 59/2021 um fiskeldi hafi sérstaklega snúið að frjóum laxi sé hreinn og klár heilaspuni, enda komi slík sjónarmið hvorki fram í lagatexta né lögskýringargögnum. Tilgangur ákvæðisins um vannýttan lífmassa, þ.e. bráðabirgðaákvæði IX, hafi verið að lagfæra ágalla sem telja megi að hafi verið á 2. mgr. 4. gr. a. í lögum nr. 71/2008 um fiskeldi sem fjalli um úthlutun eldissvæða. Fljótlega eftir gildistöku laganna hafi stjórnvöld komist að þeirri niðurstöðu að umrætt lagaákvæði myndi skapa réttaróvissu um ónýttar framleiðsluheimildir, þ.e. í tilteknum fjörðum væri leyfilegur lífmassi samkvæmt útgefnum rekstrarleyfum minni en metið burðarþol fjarðar, en hinum ónýtta lífmassa væri ekki hægt að úthluta þar sem ekki væri mögulegt að úthluta nýjum eldissvæðum í viðkomandi firði. Svæðin sem um ræði séu tæmandi talin í ákvæðinu og sé Önundarfjörður þar tilgreindur. Af því leiði afdráttarlaust að uppboð skv. 4. gr. a. komi ekki til álita vegna eldis í firðinum.

Benda megi á nokkur atriði sem sýni að úthlutun sé ekki möguleg. Í fyrsta lagi séu eldissvæðin sem til greina gætu komið á grundvelli strandsvæðisskipulags Vestfjarða öll innan helgunarsvæðis leyfishafa með hliðsjón af fjarlægðarmörkum á grundvelli 5. mgr. 18. gr. reglugerðar nr. 540/2020 um fiskeldi. Þrátt fyrir að gömul fordæmi liggi fyrir um undanþágu frá reglunni geti það í dag ekki talist ásættanlegt að veita undanþágur fyrir jafn mikla nálægð fiskeldisstöðva ótengdra aðila í ljósi ríkari krafna sem gerðar séu um varnir gegn útbreiðslu smitsjúkdóma og sýkinga. Af úrskurði úrskurðarnefndar umhverfis- og auðlindamála í máli nr. 33/2024 megi ráða að ekki verði hvikað frá lágmarksfjarlægðarmörkum nema á grundvelli heildstæðs mats á áhættu á aukinni dreifingu dýrasjúkdóma og sníkjudýra sem leitt geti í ljós að réttlætanlegt kunni að vera að heimila frávik. Jafnframt sé vísað til forsendna sem hafi legið til grundvallar burðarþolsmati Hafrannsóknastofnunar frá 18. júní 2018, en í lokaorðum matsins hafi stofnunin sagt að ástæða væri til að halda í þau lágmarksfjarlægðarmörk milli eldissvæða sem reglugerðin kvæði á um.

Í annan stað verði að líta til þess að núverandi eldissvæði í Önundarfirði þeki um 7% af flatarmáli fjarðarins. Í umsögn Hafrannsóknastofnunar, dags. 22. nóvember 2022, um tilkynningu leyfishafa um færslu eldissvæðis í firðinum, komi fram að nágrannaþjóðir miði við að þetta viðmið sé að hámarki 5%. Þótt stofnunin vísi ekki í heimildir til að skýra forsendur þessa viðmiðs megi ráða af umsögninni að stofnunin telji að vistfræðilegar forsendur, sem og kröfur sem leiði af lögum nr. 36/2011 um stjórn vatnamála, hafi þá þýðingu að ekki komi til álita að heimila eldissvæði sem yrði verulega umfram þetta viðmið í sama vatnshloti. Verði nýjum eldissvæðum úthlutað í Önundarfirði yrði hlutfallið væntanlega 10–12% af heildarflatarmáli fjarðarins, sem samræmist ekki framangreindum viðmiðum.

Þau sjónarmið kæranda að hin kærða breyting á rekstrarleyfi leyfishafa sé ósamrýmanleg endurútgáfu rekstrarleyfis kæranda styðjist ekki við haldgóð rök. Eldissvæðið út af Valþjófsdal, sem sé í mestri nálægð við eldissvæði kæranda í botni fjarðarins, taki engum breytingum. Þá blasi við að Matvælastofnun hafi lagt mat á það hvort kærandi nyti lögvarinna hagsmuna sem gætu staðið í veg fyrir breytingum á rekstrarleyfi leyfishafa. Niðurstaða stofnunarinnar hafi verið sú að slíkir hagsmunir væru ekki fyrir hendi, m.a. vegna þess að umsókn kæranda um endurnýjun stangist á við gildandi strandssvæðisskipulag eins og fram hafi komið.

Ekki beri að leggja fram öll gögn sem tilgreind séu í 12. gr. reglugerðar nr. 540/2020 þegar sótt sé um breytingu á rekstrarleyfi, heldur aðeins þau sem Matvælastofnun meti að nauðsynleg séu til að stofnunin geti lagt mat á þær breytingar sem sótt sé um. Af reglugerðinni verði ekki ráðið að strangari kröfur séu gerðar að þessu leyti til þegar um sé að ræða eldi á frjóum laxi heldur en regnbogasilungi, enda sé kostnaður, fjárfesting og rekstrarskilyrði í meginatriðum með sama hætti. Skilyrði er varði minjavernd séu nú þegar uppfyllt þar sem leyfishafi hafi látið framkvæma rannsóknir á hafsbotni undir eldissvæðinu við Hundsá, en búnaður til fiskeldis verði ekki settur út fyrr en Minjastofnun Íslands hafi yfirfarið niðurstöðurnar. Að því er varði það sjónarmið kæranda að „mikilvægt“ sé að skilyrði um samstarf við ótengda rekstraraðila verði gert afdráttarlausara, sé bent á að ekkert bendi til þess að fyrirtækin tvö muni í náinni framtíð starfrækja eldi í Önundarfirði. Þar að auki verði ekki séð að tilefni eða heimild hafi verið til þess að Matvælastofnun mælti fyrir um strangari skilyrði en þau sem fram komi í rekstrarleyfinu. Í því samhengi verði að líta til þess að ekki hafi verið um að ræða nýtt leyfi heldur breytingu á leyfi, en heimild stofnunarinnar til þess að setja skilyrði skv. 19. gr. reglugerðar nr. 540/2020 beinist vitanlega fyrst og fremst að nýjum leyfum.

Viðbótarathugasemdir kæranda: Af hálfu kæranda er vísað til þess að Húsnæðis- og mannvirkjastofnun hafi 13. febrúar 2024 tilkynnt á heimasíðu sinni um breytta stjórnsýsluframkvæmd vegna byggingarleyfisskyldra sjókvía utan netlaga. Ekki liggi fyrir upplýsingar um hvort leyfishafi hafi í samræmi við það aflað sér byggingarleyfis vegna þeirra sjókvía sem hann hyggist setja niður á hinu nýja eldissvæði, en ef svo sé ekki leiði slíkt til ógildingar á kærðri ákvörðun. Það sé ekki rétt sem fram komi í umsögn Matvælastofnunar að ekki hafi reynt hafi á kæruheimild vegna breytingu á útgefnum rekstrarleyfum, en í dæmaskyni megi nefna úrskurð úrskurðarnefndarinnar í máli nr. 80/2022 þar sem kærð breyting á rekstrarleyfi hafi hlotið efnismeðferð.

Viðbótarathugasemdir leyfishafa: Leyfishafi bendir á að ekki sé þörf á að byggingarleyfi liggi fyrir áður en rekstrarleyfi sé gefið út, eins og fram hafi komið í úrskurði úrskurðarnefndarinnar í kærumáli nr. 36/2024, sem hafi einmitt varðað rekstrarleyfi kæranda í Ísafjarðardjúpi. Leyfishafi muni afla byggingarleyfis vegna hins nýja eldissvæðis áður en starfsemi hefjist þar.

Niðurstaða: Um kæruaðild í þeim málum sem undir úrskurðarnefndina heyra er fjallað í 3. mgr. 4. gr. laga nr. 130/2011 um úrskurðarnefnd umhverfis- og auðlindamála. Þar er kveðið á um að þeir einir geti kært stjórnvaldsákvarðanir til nefndarinnar sem eigi lögvarða hagsmuni tengda þeirri ákvörðun sem kæra eigi. Verður að skýra þetta ákvæði í samræmi við almennar reglur stjórnsýsluréttarins um aðild að kærumálum þar sem áskilið er að kærandi eigi einstaklingsbundinna hagsmuna að gæta af úrlausn máls umfram aðra og jafnframt að þeir hagsmunir séu verulegir. Almennt ber þó að gæta varfærni við að vísa málum frá á þeim grunni að kæranda skorti lögvarða hagsmuni tengda kærðri ákvörðun nema augljóst sé að það hafi ekki raunhæfa þýðingu fyrir slíka hagsmuni að fá úr ágreiningi leyst.

Fyrir liggur að kærandi hefur um árabil haft með höndum rekstrarleyfi til að starfrækja sjókvíaeldi í Önundarfirði, en af fyrirliggjandi gögnum verður ráðið að engin starfsemi hafi farið fram í sjókvíum frá því kærandi fékk rekstrarleyfið framselt árið 2016. Rann gildistími leyfisins út árið 2021 og hefur kærandi freistað þess síðastliðin ár að fá það endurnýjað auk þess sem áform hans standa til þess að stunda umfangsmeira eldi í firðinum. Fyrr í dag kvað úrskurðarnefndin upp úrskurð í kærumáli nr. 10/2025 þar sem ákvörðun Matvælastofnunar frá 19. desember 2024, um að synja umsókn kæranda um endurnýjun leyfisins, var felld úr gildi á þeim grundvelli að rökstuðningi hinnar kærðu ákvörðunar hefði verið áfátt. Á þessum tímapunkti er því ekki útséð um að kærandi muni starfrækja sjókvíaeldi í Önundarfirði. Af þeim sökum er ekki loku fyrir það skotið að úrlausn þessa kærumáls, um gildi rekstrarleyfis ÍS 47 ehf. fyrir sjókvíaeldi í Önundarfirði, geti haft áhrif á lögvarða hagsmuni kæranda. Uppfyllir hann því skilyrði kæruaðildar skv. fyrrgreindri 3. mgr. 4. gr. laga nr. 130/2011.

Krafa kæranda um ógildingu hinnar kærðu ákvörðunar byggir að meginstefnu til á því að bráðabirgðaákvæði IX í lögum nr. 71/2008 um fiskeldi, sbr. 1. gr. breytingalaga nr. 59/2021, hefði átt að girða fyrir útgáfu hins breytta rekstrarleyfis þar sem á grundvelli ákvæðisins komi ekki til frekari úthlutunar á heimild til að ala frjóan lax nema að undangengnu útboði. Fram kemur í fyrsta málslið þessa bráðabirgðaákvæðis að heimilt sé að „úthluta opinberlega því magni í lífmassa sem heimilt getur verið að ala í Arnarfirði, Berufirði, Fáskrúðsfirði, Ísafjarðardjúpi, Reyðarfirði og Önundarfirði og er umfram heimildir í leyfum til fiskeldis og heimildir sem kunna að verða veittar á grundvelli umsókna sem til meðferðar koma samkvæmt ákvæði til bráðabirgða II.“ Af orðalagi bráðabirgðaákvæðisins verður ráðið að frekari lífmassi eldisdýra, sem heimilt getur verið að ala í Önundarfirði, komi ekki til úthlutunar nema að undangengnu útboði í samræmi við 3. mgr. 4. gr. a. í lögum nr. 71/2008. Engin aukning varð á heimiluðum lífmassa þegar gerð var breyting á rekstrarleyfi leyfishafa. Samkvæmt því á greint ákvæði ekki við um það tilfelli sem hér er til umfjöllunar og verður því að hafna sjónarmiðum kæranda þar að lútandi.

Af hálfu kæranda er á því byggt að staðsetning eldissvæða í breyttu rekstrarleyfi leyfishafa á nýtingarreitnum SN22 samkvæmt strandsvæðisskipulagi Vestfjarða fari gegn áformum kæranda um sjókvíaeldi í Önundarfirði. Ekki er hægt að líta svo á að áform kæranda um sjókvíaeldi á því sama svæði, sem ekki hafa hlotið málsmeðferð samkvæmt lögum nr. 111/2021 um umhverfismat framkvæmda og áætlana, geti girt fyrir að kærandi nýti svæðið.

Í 13. gr. reglugerðar nr. 540/2020 um fiskeldi er greint frá þeim gögnum sem fylgja skulu umsókn um breytingu á rekstrarleyfi, en eftir atvikum getur þurft að leggja fram sömu gögn og þegar sótt er um nýtt rekstrarleyfi, sbr. 4. tl. 2. mgr. reglugerðargreinarinnar. Telur kærandi að skort hafi á tilskilin gögn, s.s. um áætlun um fjárfestingar í búnaði ásamt staðfestingu á stöðu eigin fjár og eiginfjárhlutfalli umsækjanda, sbr. b-lið 2. mgr. 12. gr. reglugerðarinnar. Þrátt fyrir að eldisstarfsemi taki óhjákvæmilega einhverjum breytingum þegar ala á lax í kví í stað þorsks verður ekki talið að um slíka breytingu sé að ræða að þörf hafi verið á þeim gögnum sem kærandi vísar til. Að þessu virtu verður að telja að fullnægjandi gögn hafi legið fyrir Matvælastofnun við afgreiðslu umsóknar leyfishafa.

Í matsskylduákvörðun Skipulagsstofnunar frá 7. febrúar 2023 er að finna umfjöllun um menningarminjar, en þar segir að með vísan til umsagnar Minjastofnunar Íslands þurfi að setja skilyrði í rekstrarleyfi um að fornleifafræðingur, með þekkingu á neðansjávarminjum, verði fenginn til að fara yfir athuganir sem gerðar verði á hafsbotninum undir eldiskvíum á eldissvæði við Hundsá og eftir atvikum gera Minjastofnun grein fyrir niðurstöðum. Í hinu kærða rekstrarleyfi segir að leyfishafa beri að hafa samráð við Minjastofnun um staðsetningu botnfestinga fyrir sjókvíaeldisstöð. Fallast má á með kæranda að skilyrðið sé ekki fyllilega í samræmi við tilmæli Skipulagsstofnunar. Til þess er á hinn bóginn að líta að í matsskylduákvörðun getur stofnunin einvörðungu sett fram ábendingar en ekki skilyrði um tilhögun framkvæmdarinnar, sbr. 2. mgr. 20. gr. laga nr. 111/2021 um umhverfismat og áætlana. Í samræmi við það er leyfisveitanda, við útgáfu leyfis fyrir tilkynningarskyldri framkvæmda, einungis skylt skv. 26. gr. laganna að kynna sér tilkynningu framkvæmdaraðila og ákvörðun og kanna hvort framkvæmdin sé í samræmi við tilkynnta framkvæmd. Að þessu athuguðu er ekki um ræða annmarka að lögum sem varðað getur gildi hinnar kærðu ákvörðunar, en leyfishafi hefur við meðferð þessa kærumáls upplýst að þegar hafi farið fram rannsóknir á hafsbotni undir eldissvæðinu við Hundsá og að búnaður til fiskeldis verði ekki settur út fyrr en Minjastofnun hafi farið yfir niðurstöðu þeirra rannsókna.

Að lokum hefur kærandi gert athugasemdir við skilyrði í umþrættu rekstrarleyfi sem snýr að samstarfi við aðra leyfishafa um samræmda útsetninga seiða og hvíld eldissvæða og sameiginlegar sjúkdómavarnir, en að mati kæranda hefði skilyrðið átt að vera afdráttarlausara og skyldur aðila í því tilliti áréttaðar með skýrari hætti. Með hliðsjón af því að greint skilyrði er í samræmi við orðalag 6. mgr. 19. gr. reglugerðar nr. 540/2020, sem og því að engu öðru fiskeldi er nú til að dreifa í Önundarfirði, verður að hafna þessum sjónarmiðum kæranda.

Fyrir liggur að hin umþrætta ákvörðun Matvælastofnunar frá 13. mars 2025, um að gefa út breytt rekstrarleyfi vegna sjókvíaeldis kæranda í Önundarfirði, var í samræmi við matsskylduákvörðun Skipulagsstofnunar. Að teknu tilliti til þess og því sem að framan greinir, svo og þar sem ekki verður séð að neinir þeir annmarkar séu á málsmeðferð eða efni hinnar kærðu ákvörðunar sem varða geta gildi hennar, verður kröfu kæranda þar um því hafnað.

Úrskurðarorð:

Hafnað er kröfu kæranda um að ógilda ákvörðun Matvælastofnunar frá 13. mars 2025 um að gefa út breytt rekstrarleyfi vegna sjókvíaeldis ÍS 47 ehf. í Önundarfirði.

júl 04
Love0

96/2025 Arnartangi

Með

Árið 2025, föstudaginn 4. júlí, tók Ómar Stefánsson, varaformaður úrskurðarnefndar umhverfis- og auðlindamála fyrir með heimild í 3. mgr. 3. gr., sbr. 1. mgr. 2. gr. laga nr. 130/2011:

Mál nr. 96/2025, kæra á afgreiðslu lögmanns á bæjarskrifstofu Mosfellsbæjar frá 27. júní 2025 á fyrirspurn um innheimtu byggingarleyfisgjalda.

Í málinu er nú kveðinn upp svofelldur

úrskurður:

Með kæru til úrskurðarnefndar umhverfis- og auðlindamála, er barst nefndinni 30. júní 2025, kærir A afgreiðslu lögmanns á bæjarskrifstofu Mosfellsbæjar frá 27. júní 2025 á fyrirspurn um innheimtu byggingarleyfisgjalda. Er þess krafist að innheimta afgreiðslugjalds og gjalds fyrir lokaúttekt og lokaúttektarvottorð verði felld niður.

Málsatvik og rök: Á árinu 2008 sótti kærandi um byggingarleyfi fyrir stækkun húss á lóð nr. 47 við Arnartanga í Mosfellsbæ. Voru byggingaráform samþykkt og byggingarleyfisgjöld innheimt, en engar framkvæmdir áttu sér stað í kjölfarið. Árið 2013 sótti kærandi að nýju um byggingarleyfi vegna sömu byggingaráforma. Voru þau samþykkt og munu framkvæmdir á grundvelli þess hafa farið fram. Árið 2023 fékk kærandi samþykkt byggingaráform fyrir innanhúsbreytingum. Hinn 29. mars s.á. var gefinn út reikningur þar sem m.a. var innheimt fyrir gjaldaliðina afgreiðslugjald að upphæð 14.100 kr., lokaúttekt að upphæð 25.000 kr. og lokaúttektarvottorð að upphæð 15.800 kr. Í janúar 2024 mótmælti kærandi álagningu greindra gjalda á þeim grundvelli að hann hefði þegar greitt gjöldin og óskaði útskýringa á því hvers vegna gjöldin hefðu verið innheimt. Mun hann hafa ítrekað erindið margsinnis þar til svar barst frá lögmanni á bæjarskrifstofu sveitarfélagsins hinn 27. júní 2025. Í svarinu kemur fram að reikningurinn hafi verið gefinn út í samræmi við gjaldskrá Mosfellsbæjar um byggingargjöld. Samþykkt byggingaráforma falli niður hafi byggingarleyfi ekki verið gefið út innan tveggja ára frá samþykkt þeirra, sbr. gr. 2.4.2. í byggingarreglugerð nr. 112/2012. Telji sveitarfélagið eðlilegt að hið sama eigi við um byggingarleyfisumsóknir, þ.e. hafi ekki verið hafist handa í samræmi við umsókn þá falli málið niður í heild sinni og þar með þær greiðslur sem reiddar hafi verið fram vegna umsóknarinnar. Að lokum var leiðbeint um að hægt væri að kæra afgreiðsluna til úrskurðarnefndar umhverfis- og auðlindamála.

Kærandi telur það sanngirnismál að þurfa ekki að greiða byggingarleyfisgjöld í tvígang fyrir sömu framkvæmd.

Niðurstaða: Í máli þessu er kærð afgreiðsla lögmanns á bæjarskrifstofu Mosfellsbæjar á fyrirspurn um innheimtu byggingarleyfisgjalda. Í fyrirspurninni kom fram að kærandi skildi ekki innheimtu sveitarfélagsins frá 29. mars 2023 þar sem honum var gert að greiða afgreiðslugjald og gjald fyrir lokaúttekt og lokaúttektarvottorð. Hann hefði þegar greitt gjöldin og  vissi ekki ástæðu þess að hann væri nú krafinn um greiðslu gjaldanna að nýju en yrði þakklátur að fá útskýringu á því.

Af gögnum málsins verður ráðið að erindi kæranda hafi falið í sér fyrirspurn þar sem óskað var útskýringa á innheimtu þjónustugjalda. Svar lögmanns á bæjarskrifstofu sveitarfélagsins við slíku erindi getur eðli máls samkvæmt ekki talist stjórnvaldsákvörðun þar til bærs stjórnvalds með þeirri réttarverkan sem slíkri ákvörðun fylgir, sbr. 2. mgr. 1. gr. stjórnsýslulaga nr. 37/1993. Getur engu um það breytt þótt kæruleiðbeiningar hafi verið veittar af hálfu sveitarfélagsins. Verður kærumáli þessu því vísað frá úrskurðarnefndinni.

Úrskurðarorð:

Kærumáli þessu er vísað frá úrskurðarnefndinni.

júl 04
Love0

67/2025 Grenimelur

Með

Árið 2025, föstudaginn 4. júlí, kom úrskurðarnefnd umhverfis- og auðlindamála saman til fundar í húsnæði nefndarinnar að Borgartúni 21, Reykjavík. Mætt voru Ómar Stefánsson varaformaður, Karólína Finnbjörnsdóttir lögmaður og Þorsteinn Þorsteinsson byggingar­verkfræðingur.

Fyrir var tekið mál nr. 67/2025, kæra á ákvörðun byggingarfulltrúans í Reykjavík frá 8. apríl 2025 um að synja umsókn um leyfi til að fá samþykkta íbúð í kjallara hússins að Grenimel 25 í Reykjavík.

Í málinu er nú kveðinn upp svofelldur

úrskurður:

Með bréfi til úrskurðarnefndar umhverfis- og auðlindamála, dags. 24. apríl 2025, er barst nefndinni 28. s.m., kæra eigendur matshluta 0001 í kjallara hússins að Grenimel 25 synjun byggingar­fulltrúans í Reykjavík frá 8. apríl s.á. um að breyta skráningu ósamþykktrar íbúðar í kjallara hússins í samþykkta íbúð. Er þess krafist að ákvörðunin verði felld úr gildi og að lagt verði fyrir byggingarfulltrúa að taka málið til afgreiðslu að nýju.

Gögn málsins bárust úrskurðarnefndinni frá Reykjavíkurborg 13. maí 2025.

Málavextir: Grenimelur 25 í Reykjavík er parhús, sambyggt húsi númer 23 við sömu götu. Var húsið reist árið 1945 og samkvæmt skráningu Húsnæðis- og mannvirkjastofnunar eru í því tvær samþykktar íbúðir, merktar 0101, fnr. 202-7176 og 0201, fnr. 202-7177 og ein ósam­þykkt íbúð í kjallara, merkt 0001, fnr. 202-7175, í samræmi við eignaskiptasamning frá árinu 2004.

Árið 2021 festu kærendur kaup á hinni ósamþykktu íbúð og 5. maí 2024 sóttu þeir um byggingarleyfi til að breyta skráningu íbúðarinnar í samþykkta. Var því synjað á afgreiðslu­fundi byggingarfulltrúa 10. september s.á., með vísan til þess að það samræmdist ekki ákvæðum byggingarreglugerðar nr. 112/2012. Sætti ákvörðunin kæru til úrskurðar­nefndar umhverfis- og auðlindamála, sem með úrskurði uppkveðnum 5. nóvember 2024 í máli nr. 101/2024, hafnaði kröfu um ógildingu hennar. Taldi nefndin að byggingar­fulltrúa hefði verið rétt að synja umsókninni, en kærendur hefðu ekki að öllu leyti brugðist við þeim athugasemdum sem gerðar höfðu verið af hans hálfu við meðferð umsóknarinnar. Meðal þess sem út af hefði staðið væru ákvæði byggingarreglugerðarinnar um lofthæð og skilyrði vegna íbúða á jarðhæð og í kjallara sem og flóttaleiðir og brunavarnir, sem hefði þurft að fjalla um í greinargerð hönnuðar.

Hinn 12. febrúar 2025 sóttu kærendur að nýju um leyfi byggingarfulltrúa til að breyta skráningu íbúðarinnar og fylgdi erindinu m.a. greinargerð hönnuðar, dags. 11. febrúar s.á. Synjaði byggingar­fulltrúi umsókn kærenda á afgreiðslufundi 4. mars s.á., en afturkallaði þá ákvörðun á afgreiðslufundi 1. apríl 2025 með vísan til þess að rökstudd afstaða hans til greinargerðar hönnuðar hefði ekki legið fyrir við afgreiðslu málsins. Umsóknin var tekin fyrir að nýju á afgreiðslu­fundi byggingarfulltrúa 8. s.m. þar sem henni var synjað og var um rökstuðning vísað til afstöðu hans við greinargerð hönnuðar.

Málsrök kærenda: Kærendur benda á að á teikningum af eigninni sem samþykktar hafi verið árið 1944 sjáist kjallararými með salerni og handlaug, en ekkert eldhús. Sé rýmið aflokað frá annarri sameign og sannarlega ein heild. Hafi eignin verið skráð í fasteignaskrá sem íbúðarrými á sér fasteignanúmeri og gengið kaupum og sölum í mörg ár.

Umrædd íbúð uppfylli ekki skilyrði gr. 6.7.4. í núgildandi byggingarreglugerð nr. 112/2012 þar sem gerð sé krafa um að ein hlið íbúðar í kjallara sé óniðurgrafin og snúi til suðurs, suðvesturs og vesturs. Stofa íbúðarinnar snúi til suðurs, en sé niðurgrafin. Ekki sé mögulegt að grafa frá hlið hússins vegna aðkomu inn í sameiginlegan garð og vegna samliggjandi garðs við Grenimel 23. Skemmi það einnig stíl hússins ef grafið sé frá einni hlið á parhúsi en ekki báðum. Þá er því haldið fram að misskilnings gæti hjá Reykjavíkurborg varðandi túlkun greinarinnar um að stakt íbúðar­herbergi geti verið niðurgrafið að ákveðnum skilyrðum uppfylltum og ef gluggahlið sé ekki nær akbraut en 3 m. Þetta eigi ekki við um íbúð, en að auki snúi íbúðin ekki að götu.

Skýrt sé tekið fram í gr. 6.1.5. í byggingarreglugerð að hús sem byggð hafi verið í tíð eldri reglugerðar og sem geti ekki uppfyllt öll ákvæði núgildandi reglugerðar falli ekki undir ákvæði nýju reglugerðarinnar. Geti leyfisveitandi heimilað að vikið sé frá einstökum ákvæðum þessa hluta reglugerðarinnar. Þá séu mörg dæmi um að Reykjavíkurborg hafi fyrir árið 2012 samþykkt sambærilegar umsóknir í húsum sem reist hafi verið á svipuðum tíma og téð íbúð. Eigi breyting á byggingarreglugerð árið 2012 að hamla samþykkt sé um eignaupptöku að ræða.

Ef ekki sé unnt að víkja frá ákvæðum byggingarreglugerðar um aðgengi og algilda hönnun sökum aldurs mannvirkis þýði það að fjöldamörg hús geti aldrei uppfyllt kröfu um algilda hönnun. Sé litið til þéttingarstefnu Reykjavíkurborgar þar sem tilgreint sé í hverfaskipulagi að fjölga megi íbúðum orki þetta tvímælis. Einnig sé bent á að sama dag og erindi kærenda hafi verið synjað hafi verið samþykkt að fjölga íbúðum á Laugavegi 80 og gerð undanþága á algildri hönnun vegna aldurs hússins. Ógerlegt sé að hafa kjallaraíbúðina með aðgengi fyrir alla þar sem setja þyrfti langan ramp í stað útitrappa og sá rampur kæmist ekki fyrir framan við húsið.

Málsrök Reykjavíkurborgar: Af hálfu borgarinnar er gerð krafa um frávísun málsins, í heild eða að hluta. Þegar hafi verið úrskurðað um álitaefnið, en kæra í máli nr. 101/2024 hafi að hluta til verið byggð á sömu eða svipuðum sjónarmiðum. Hafi byggingarfulltrúi gert ítarlegar athugasemdir við umsókn kæranda frá 5. maí 2024. Aftur hafi verið gerðar athugasemdir í skráningartöflu við stiga, björgunarop og lofthæð, enda sé hvorki op né stigi skráð í töfluna. Samkvæmt samþykktum og gildandi aðaluppdráttum sé gert ráð fyrir vinnustofu og tveimur geymslum í kjallara, en ekki íbúð. Ekki hafi verið sótt um byggingarleyfi fyrir íbúð í kjallara fyrr en með umsókn kærenda í maí 2024.

Ekkert sé fram komið í kæru sem valdið geti ógildingu hinnar kærðu ákvörðunar. Meginreglan sé að uppfylla þurfi ákvæði byggingarreglugerðar nr. 112/2012 við breytingar á mannvirkjum sem byggðar séu í tíð eldri byggingarreglugerðar. Þurfi hönnuður að skila inn sérstakri og rökstuddri greinargerð svo unnt sé að taka til skoðunar frávik frá meginreglunni, þegar og ef svo eigi við. Hafi byggingarfulltrúi skilað skriflegum rökstuðningi við öllum liðum í greinargerð hönnuðar, dags. 11. febrúar 2025. Ekki hafi verið gerð athugasemd við frávik vegna lofthæðar, en önnur frávik og ástæður þeirra ekki teknar til greina.

Samkvæmt gr. 6.7.4. í byggingarreglugerð sé óheimilt að hafa sjálfstæða nýja íbúð þar sem útveggir íbúðar séu niðurgrafnir nema að uppfylltum öllum skilyrðum sem talin séu upp í liðum a–d ákvæðisins. Fram komi í svari byggingarfulltrúa við greinargerð hönnuðar að ekki sé hægt að samþykkja íbúð í kjallara ef ekki sé hægt að uppfylla ákvæði gildandi byggingarreglugerðar um íbúðarhúsnæði í kjallara. Yrði að hafa í huga að þótt hægt væri að grafa það mikið frá húsinu að unnt væri að koma til móts við umrætt ákvæði þá væri lóðin í óskiptri sameign allra og allar framkvæmdir á lóð háðar samþykki allra meðlóðarhafa með tilheyrandi hlutdeild í kostnaði og viðhaldi. Þá þyrfti eflaust einnig að grenndarkynna framkvæmdina.

Hvað algilda hönnun varði þá hafi úrskurðarnefnd umhverfis- og auðlindamála þegar tekið afstöðu til þess í úrskurði sínum í máli nr. 101/2024 að við breytingar á þegar byggðum mannvirkjum skuli taka mið af gildandi byggingarreglugerð nema annað sé tekið fram í einstökum ákvæðum hennar. Megi af úrskurðinum ráða að taka þurfi hvert tilvik til skoðunar með hliðsjón af þeim breytingum sem fyrirhugaðar séu og þá hvaða ákvæði reglugerðarinnar eigi við.

Ekki sé hægt að víkja frá 6. hluta byggingarreglugerðar um algilda hönnun í heild, en hægt sé að víkja frá stökum ákvæðum þar sem þess sé getið. Sé vikið frá sjónarmiðum um algilda hönnun skuli hönnuður skila sérstakri greinargerð um það frá hvaða ákvæðum óskað sé eftir fráviki, um ástæður þess að ekki sé unnt að uppfylla þau, og hvort hægt sé með öðrum hætti að tryggja aðgengi þannig að markmið reglugerðarinnar séu uppfyllt. Af framansögðu verði ráðið að frávik frá kröfunni um algilda hönnun sé undantekning sem túlka skuli þröngt. Taki byggingarfulltrúi afstöðu til framlagðrar greinargerðar með hliðsjón af ofangreindum meginreglum og markmiðum byggingarreglugerðarinnar. Við mat á vægi rökstuðnings vegi þyngst hvort og þá hvernig unnt sé að ná markmiðum um algilda hönnun með öðrum hætti en fram komi í 6. hluta byggingarreglugerðar. Þurfi veigamiklar ástæður, ítarlega rökstuddar, að liggja að baki því að vikið sé frá ákvæðum gildandi byggingarreglugerðar. Aldur mannvirkis einn og sér réttlæti ekki frávik.

Í greinargerð hönnuðar hafi ekki verið tiltekið hvort og hvernig unnt væri að ná markmiðum reglugerðarinnar með öðrum hætti og hafi byggingarfulltrúi því ekki fallist á að víkja frá ákvæðum hennar um aðgengi og algilda hönnun. Þá hafi kröfur til heilnæmra bygginga og vistvænnar byggðar í þéttbýli aukist í íslensku lagaumhverfi og sjónarmið um gæði, öryggi og almannaheill verið ráðandi. Beri byggingarreglugerð nr. 112/2012 þess glöggt vitni, enda hafi hún falið í sér umtalsverðar breytingar til batnaðar í þessum efnum, en jafnframt sé vísað til markmiðs reglugerðarinnar, sbr. 1. gr. hennar. Það að eldra byggt mannvirki geti aldrei uppfyllt skilyrði gildandi reglugerðar um algilda hönnun nægi ekki eitt og sér til þess að samþykkja íbúð í kjallara. Hafi ekki þótt tilefni til að vera með íbúð í kjallara þegar húsin hafi verið byggð og eigi það enn síður við í dag.

Sjónarmiðum kærenda um eignaupptöku og brot á jafnræðisreglu sé hafnað. Samanburður á öðrum eignum sem skráðar hafi verið fullgerðar og samþykktar fyrir gildistöku gildandi byggingarreglugerðar sé að jafnaði ekki tækur. Þær séu ekki fordæmisgefandi fyrir aðrar sam­bæri­legar eignir sökum þess að taka verði mið af gildandi reglum og lögum þar sem gerðar séu ríkari kröfur en hafi verið í eldri reglugerð. Þá geti jafnræðisreglan ekki veitt réttindi sem séu í andstöðu við lög og gildandi reglugerðir.

Niðurstaða: Í máli þessu er deilt um þá ákvörðun byggingarfulltrúans í Reykjavík frá 8. apríl 2025 að synja umsókn kærenda um leyfi til að breyta skráningu eignarhluta 0001 í húsinu að Grenimel 25 úr ósamþykktri íbúð í samþykkta. Eignarhlutinn er í húsi sem reist var árið 1945.

Í núgildandi byggingarreglugerð nr. 112/2012 er ekki að finna almenn ákvæði um hvernig fara skuli með byggingarleyfisumsóknir sem varða breytingar á byggingum sem byggðar hafa verið fyrir gildistöku reglugerðarinnar, en tekin er afstaða til þess í einstökum ákvæðum hennar hvort þar greindar kröfur þurfi að uppfylla við breytingar á eldri mannvirkjum. Í gr. 6.1.6. byggingar-reglugerðar, sem fjallar um framsetningu krafna, er tekið fram að meginreglur í 6. hluta reglugerðarinnar séu ófrávíkjanlegar en viðmiðunarreglur séu frávíkjanlegar ef sýnt sé fram á að að­gengi og öryggi sé tryggt með jafngildum hætti og ef meginregla viðkomandi ákvæðis væri uppfyllt. Verður þá að skila með hönnunargögnum greinargerð hönnuðar þar sem gerð er grein fyrir og rökstutt með hvaða hætti meginregla ákvæðisins er uppfyllt og aðgengi og öryggi tryggt. Séu önnur ákvæði umrædds hluta reglugerðarinnar ófrávíkjanleg nema annað sé sérstak-lega tekið fram í viðkomandi ákvæði.

Samkvæmt 2. mgr. gr. 6.1.5. reglugerðarinnar skal við breytingu á mannvirki sem byggt er í gildistíð eldri byggingarreglugerða almennt byggt á sjónarmiðum algildrar hönnunar, sbr. þó 3. mgr. Þar kemur fram að leyfisveitandi geti heimilað að vikið sé frá einstökum ákvæðum þessa hluta reglugerðarinnar ef sérstökum erfiðleikum er bundið að uppfylla ákvæði þessa hluta hennar án þess að breyta að verulegu leyti megin gerð mannvirkis, burðarvirki, útliti, innra skipulagi eða öðrum sérkennum sem vert er að varðveita. Skal hönnuður þá skila sérstakri greinargerð um það hvaða ákvæðum er óskað eftir að víkja frá, um ástæður þess að ekki er unnt að uppfylla þau og hvort unnt sé með öðrum hætti að tryggja aðgengi þannig að markmið þessa hluta reglugerðarinnar séu uppfyllt.

Líkt og áður er rakið tók úrskurðarnefnd umhverfis- og auðlindamála fyrir í máli nr. 101/2024 lögmæti sambærilegrar synjunar byggingarfulltrúa á umsókn kærenda um breytta skráningu eignar þeirra að Grenimel 25. Taldi nefndin að honum hefði verið rétt að synja umsókn kærenda, en þeir hefðu ekki brugðist við öllum athugasemdum sem komið hefðu fram af hans hálfu. Meðal þess sem út af hefði staðið og fjalla hefði þurft um í greinargerð hönnuðar væru ákvæði byggingarreglugerðar um lofthæð, íbúðir í kjallara og á jarðhæð sem og um flóttaleiðir og brunavarnir. Í kjölfarið sóttu kærendur að nýju um leyfi til að fá kjallaraíbúðina samþykkta og fylgdi með umsókninni greinargerð hönnuðar, dags. 11. febrúar 2025. Í henni er færður fram rökstuðningur fyrir því hvers vegna heimila eigi frávik frá gr. 6.1.2. um algilda hönnun, gr. 6.7.2. um lofthæð og birtuskilyrði og gr. 6.7.4. um íbúðir í kjallara og á jarðhæð. Jafnframt er tekið fram að í íbúðinni séu tvær flóttaleiðir í samræmi við meginmarkmið gr. 9.1.1., en björgunarop í stofu sé með hliðarhengdu opnanlegu fagi og nægilega stórt til þess að íbúar geti forðað sér.

Lágu svör byggingarfulltrúa við greinargerð hönnuðar fyrir við afgreiðslu málsins. Gerði hann engar athugasemdir við að lofthæð íbúðarinnar næði ekki því lágmarki sem gerður er áskilnaður um í gr. 6.7.2. í reglugerðinni. Þá verður ekki af gögnum ráðið að sérstaklega hafi verið tekið á rökstuðningi hönnuðar um flóttaleiðir, en fyrir lá sú afstaða Slökkviliðs höfuðborgar­svæðisins við meðferð fyrri umsóknar kærenda að flóttaleið um björgunarop teldist ekki full­gild flóttaleið og samræmdist ekki algildri hönnun. Hvað algilda hönnun varðaði féllst byggingar­fulltrúi ekki á að víkja skyldi frá ákvæðum byggingarreglugerðar um aðgengi og algilda hönnun sökum aldurs mannvirkis.  Þegar sótt væri um leyfi fyrir nýrri íbúð í kjallara þá þyrfti sú íbúð að uppfylla öll ákvæði þeirrar byggingarreglugerðar sem í gildi væri á þeim tíma. Varðandi íbúðir í kjallara var m.a. tekið fram að kjallari væri ekki hannaður sem íbúðarhúsnæði og að ef ekki væri hægt að uppfylla gildandi ákvæði reglugerðarinnar um íbúðarhúsnæði í kjallara þá væri ekki hægt að samþykkja þar íbúð. Eitt skilyrðanna væri að a.m.k. 25% af veggjum skyldu vera ofan frágengins yfirborðs lóðar, en aðrir veggir þó mest 0,5 m niður­grafnir sem ekki væri um að ræða í þessu tilviki.

Samkvæmt 1. mgr. gr. 6.7.4. er óheimilt að hafa sjálfstæða nýja íbúð þar sem útveggir hennar eru niðurgrafnir nema að uppfylltum öllum þeim skilyrðum sem tiltekin eru í liðum a–d. Þar kemur m.a. fram í a. lið að minnst ein hlið íbúðarrýmis skuli ekki vera niðurgrafin, þ.e. frágengið yfirborð jarðvegs skal vera neðar en gólfkóti íbúðarinnar. Jafnframt er tekið fram í b. lið að óniðurgrafin hlið skuli snúa móti suðaustri, suðri, suðvestri eða vestri og þar skuli vera stofa íbúðarinnar. Þá kemur fram í 3. mgr. að allar kröfur til íbúða sem fram koma í reglu­gerðinni gildi um íbúðir sem falli undir 1. mgr., þ.m.t. eru kröfur um birtuskilyrði, loftræsingu og flóttaleiðir. Í kæru kemur fram að íbúðin uppfylli ekki skilyrði ákvæðisins, en stofa íbúðarinnar snúi til suðurs, en sé niðurgrafin. Ekki sé mögulegt að grafa frá hlið hússins m.a. vegna aðkomu í sameiginlegan garð og vegna áhrifa á útlit hússins, svo sem nánar var lýst í greinargerð hönnuðar. Í greinargerðinni kom einnig fram að ógerlegt væri að gera íbúðina með aðgengi fyrir alla. Ekki var þó tilgreint hvort unnt væri með öðrum hætti að tryggja aðgengi þannig að markmið þessa hluta reglugerðarinnar væru uppfyllt, sbr. 3. mgr. gr. 6.1.5., er heimilar leyfisveitanda að víkja frá einstökum ákvæðum reglugerðarinnar að nánar greindum skilyrðum upp­fylltum. Að auki kemur fram í gildandi deiliskipulagi fyrir Mela, norðan Hagamels, staðgreinireit 1.540, sem tekur til umræddrar lóðar, að ekki sé heimilt að gera nýjar íbúðir í kjallara, en skv. 13. gr. laga nr. 160/2010 um mannvirki er meðal skilyrða fyrir útgáfu byggingarleyfis að mann­virkið og notkun þess samræmist skipulagsáætlunum á svæðinu.

Að öllu framangreindu virtu var byggingarfulltrúa rétt að synja umsókn kærenda um breytingu á skráningu umræddrar íbúðar.

Úrskurðarorð:

Hafnað er kröfu kærenda um að felld verði úr gildi ákvörðun byggingarfulltrúans í Reykjavík frá 8. apríl 2025 um að synja umsókn um leyfi til að fá samþykkta íbúð í kjallara hússins að Grenimel 25 í Reykjavík.

júl 04
Love0

59/2025 Gerðakot

Með

Árið 2025, föstudaginn 4. júlí, kom úrskurðarnefnd umhverfis- og auðlindamála saman til fundar í húsnæði nefndarinnar að Borgartúni 21, Reykjavík. Mætt voru Ómar Stefánsson varaformaður, Karólína Finnbjörnsdóttir lögmaður og Þorsteinn Þorsteinsson byggingar­verkfræðingur.

Fyrir var tekið mál nr. 59/2025, kæra á ákvörðun byggingarfulltrúa Sveitarfélagsins Ölfuss frá 27. nóvember 2023 um að samþykkja byggingaráform fyrir viðbyggingu íbúðar­húss á jörðinni Gerðakoti í Ölfusi.

Í málinu er nú kveðinn upp svofelldur

úrskurður:

Með kæru til úrskurðarnefndar umhverfis- og auðlindamála, er barst nefndinni 11. apríl 2025, kærir arkitekt þá ákvörðun byggingarfulltrúa Sveitarfélagsins Ölfuss frá 27. nóvember 2023 að samþykkja byggingaráform fyrir viðbyggingu íbúðarhúss á jörðinni Gerðakoti í Ölfusi. Er þess krafist að ákvörðunin verði felld úr gildi.

Gögn málsins bárust úrskurðarnefndinni frá Sveitarfélaginu Ölfusi 19. júní 2025.

Málavextir: Á árinu 2017 sótti þáverandi eigandi fasteignarinnar Gerðakots í Ölfusi um byggingarleyfi fyrir viðbyggingu íbúðarhúss og var nafn kæranda tilgreint á aðaluppdráttum sem fylgdu umsókninni. Var byggingarleyfi gefið út af byggingarfulltrúa 11. október 2017. Í júní 2018 tilkynnti kærandi með tölvupósti til sveitarfélagsins að hann hefði dregið sig úr verkinu og bæri því enga ábyrgð á því lengur. Hinn 27. nóvember 2023 samþykkti byggingar­fulltrúi aðaluppdrætti fyrir viðbyggingu íbúðarhússins að Gerðakoti í Ölfusi. Á uppdrætti þeim er sýnir grunnmynd byggingaráformanna er kærandi tilgreindur sem hönnuður og upp­drátturinn dagsettur 22. ágúst 2017. Hinn 14. mars 2025 sendi kærandi tölvupóst til byggingarfulltrúa og tók fram að hann hefði nýlega orðið þess var að teikning í hans nafni hefði verið samþykkt af byggingarfulltrúa. Krafðist kærandi þess að leyfisveitingin yrði afturkölluð og teikningin „tekin út úr málinu.“

Málsrök kæranda: Bent er á að hinir samþykktu aðaluppdrættir séu ekki undirritaðir af aðal­hönnuði í samræmi við gr. 4.2.3. í byggingarreglugerð nr. 112/2012. Kærandi hafi unnið umræddan uppdrátt árið 2017 og hafi hann verið lagður inn til sveitarfélagsins sama ár. Vegna samskiptaörðuleika við eiganda Gerðakots og ógreiddra reikninga hafi kærandi hins vegar dregið sig úr verkinu og tilkynnt þáverandi byggingarfulltrúa um það. Teikning kæranda hafi síðar legið til grundvallar þeim byggingaráformum sem samþykktir hafi verið 27. nóvember 2023 án hans vitneskju. Þess sé krafist að samþykktin verði felld úr gildi, enda séu uppdrættirnir hvorki undirritaðir né lagðir fram að beiðni aðalhönnuðar eða með samþykki hans. Sömuleiðis sé farið fram á að leyfisveitingar sem byggi á teikningum kæranda verði felldar úr gildi og uppdrættirnir fjarlægðir af kortavef bæjarins.

Málsrök Sveitarfélagsins Ölfuss: Sveitarfélagið fer fram á frávísun málsins á þeim grundvelli að lögboðinn kærufrestur sé liðinn með vísan til 2. mgr. 4. gr. laga nr. 130/2011 um úrskurðarnefnd umhverfis- og auðlindamála. Annað hvort verði að líta svo á að ákvörðun byggingarfulltrúa frá 27. nóvember 2023 hafi sætt opinberri birtingu í skilningi ákvæðisins eða þá að kæranda hafi mátt vera kunnugt um ákvörðunina þegar teikningar hafi verið birtar á vef sveitarfélagsins sama dag. Kæran varði ekki einungis hagsmuni sveitarfélagsins heldur einnig eiganda mannvirkisins sem verði að ákveðnum tíma liðnum að geta treyst því að samþykkt byggingaráform sæti ekki kæru. Líta verði til þess að eignarhald fasteignarinnar hafi breyst. Sé kæran ekki tæk til meðferðar úrskurðarnefndarinnar.

Einnig sé farið fram á frávísun málsins þar sem kærandi hafi ekki lögvarinna hagsmuna að gæta af hinni kærðu ákvörðun í skilningi 3. mgr. 4. gr. laga nr. 130/2011. Hönnuðir hafi almennt ekki aðild að þeirri stjórnvaldsákvörðun byggingarfulltrúa að samþykkja uppdrætti þar sem slíkt hafi ekki í för með sér réttaráhrif fyrir hönnuði heldur eiganda mannvirkis, enda sé ábyrgð hönnuðar á verki ekki bundin við afgreiðslu sveitarfélagsins á umsókn um byggingarleyfi. Þannig beri hönnuður ábyrgð jafnvel þótt byggingarfulltrúi hafi talið hönnun fullnægjandi. Um sé að ræða ágreining sem sé á milli kæranda og upphaflegs eiganda Gerðakots sem leysa þurfi þeirra á milli, t.d. með höfðun innheimtu- eða skaðabótamáls.

Töluvert sé síðan kærandi hafi sent þáverandi byggingarfulltrúa tölvupóst þar sem hann hafi sagst vera komin út úr verkinu og bæri því enga ábyrgð. Ekki sé hægt að fallast á að til einhvers­konar haldsréttar stofnist hjá hönnuði þegar teikningar séu annars vegar. Geti tilkynningin ekki haft þau réttaráhrif að kæranda hafi verið unnt einhliða að afturkalla staðfestingu sína á því að hann hafi unnið það verk sem kæran beinist að. Þá leiði ekki af tilkynningunni að allar leyfis­veitingar séu ógildanlegar, hvort sem þær hafi átt sér stað fyrir eða eftir tilkynninguna.

Viðbótarathugasemdir kæranda: Því er andmælt að kæra í máli þessu sé utan kærufrests, enda hafi kæran verið send innan mánaðar frá því að kæranda varð kunnugt um að uppdrættir í hans nafni hafi verið samþykktir og gerðir aðgengilegir á heimasíðu sveitarfélagsins. Birting fundargerða geti ekki talist opinber birting ef þeir sem í hlut eiga, eins og hönnuðir aðal­uppdrátta, fái ekki skilaboð frá stjórnvaldi um að ákvörðun hafi verið tekin. Venjan sé sú að senda hlutaðeigandi tilkynningu um afgreiðslu máls. Þá sé það í besta falli langsótt að halda því fram að höfundur byggingarteikningar sé ekki aðili máls þegar málið varði notkun á hugverki hennar. Í 1. gr. höfundalaga nr. 73/1972 komi fram að höfundur eigi eignarrétt á teikningum og uppdráttum. Þá sé það málinu óviðkomandi að fasteignin Gerðakot hafi verið seld enda sé kærunni beint að sveitarfélaginu og þeim aðilum sem unnið hafi að byggingar­leyfisumsókninni frá 2023.

Niðurstaða: Um kæruaðild í þeim málum sem undir úrskurðarnefndina heyra er fjallað í 3. mgr. 4. gr. laga nr. 130/2011 um úrskurðarnefnd umhverfis- og auðlindamála. Þar er kveðið á um að þeir einir geti kært stjórnvaldsákvarðanir til úrskurðarnefndarinnar sem eigi lögvarða hagsmuni tengda þeirri ákvörðun sem kæran lýtur að. Verður að skýra þetta ákvæði í samræmi við almennar reglur stjórnsýsluréttarins um aðild að kærumálum þar sem áskilið er að kærandi eigi einstaklingsbundinna hagsmuna að gæta af úrlausn máls umfram aðra og jafnframt að þeir hagsmunir séu verulegir. Almennt ber þó að gæta varfærni við að vísa málum frá á þeim grunni að kæranda skorti lögvarða hagsmuni tengda kærðri ákvörðun nema augljóst sé að það hafi ekki raunhæfa þýðingu fyrir slíka hagsmuni að fá úr ágreiningi leyst.

Í máli þessu er kærð ákvörðun byggingarfulltrúa Sveitarfélagsins Ölfuss frá 27. nóvember 2023 um að samþykkja byggingaráform fyrir viðbyggingu íbúðarhúss á jörðinni Gerðakoti. Telja verður að samþykkt byggingaráforma á grundvelli laga nr. 160/2010 um mannvirki hafi fyrst og fremst þýðingu þegar kemur að réttindum og skyldum eiganda mannvirkis og byggingar­leyfishafa, sbr. 15. gr. laganna. Þó er ljóst að slík ákvörðun getur snert lögvarða hagsmuni annarra aðila, einkum þá nágranna sem geta byggt kæruaðild á grenndarsjónarmiðum. Við mat á því hvort játa beri kæranda aðild að hinni kærðu ákvörðun er til þess að líta að við samþykkt byggingar­áforma er byggingarfulltrúa ekki skylt að sannreyna að framlagðir aðaluppdrættir stafi í reynd frá tilgreindum hönnuði, þótt honum beri vissulega að gæta þess að uppdrættir séu áritaðir af hönnuði, sbr. gr. 4.2.3. í byggingarreglugerð nr. 112/2012. Með hliðsjón af því og þar sem álitaefni um inntak og vernd höfundaréttar á grundvelli ákvæða höfundalaga nr. 73/1972 falla utan valdsviðs úrskurðarnefndarinnar, sbr. 1. gr. laga nr. 130/2011, verður kröfu kæranda í máli þessu vísað frá vegna skorts á kæruaðild.

Úrskurðarorð:

Kærumáli þessu er vísað frá úrskurðarnefndinni.

júl 04
Love0

33/2025 Sæbraut

Með

Árið 2025, föstudaginn 4. júlí, kom úrskurðarnefnd umhverfis- og auðlindamála saman til fundar í húsnæði nefndarinnar að Borgartúni 21, Reykjavík. Mætt voru Ómar Stefánsson varaformaður, Karólína Finnbjörnsdóttir lögmaður og Þorsteinn Þorsteinsson byggingar­verkfræðingur.

Fyrir var tekið mál nr. 33/2025, kæra á ákvörðun bæjarstjórnar Seltjarnarness frá 22. janúar 2025 um að synja beiðni um breytingu á deiliskipulagi Melhúsatúns vegna lóðarinnar Sæbrautar 4.

Í málinu er nú kveðinn upp svofelldur

úrskurður:

Með bréfi til úrskurðarnefndar umhverfis- og auðlindamála, dags. 21. febrúar 2025, er barst nefndinni sama dag, kæra eigendur Sæbrautar 4, Seltjarnarnesi, þá ákvörðun bæjarstjórnar Seltjarnarness frá 22. janúar 2025 að synja beiðni um breytingu á deiliskipulagi Melhúsatúns vegna lóðarinnar Sæbrautar 4. Er þess krafist að ákvörðunin verði felld úr gildi.

Gögn málsins bárust úrskurðarnefndinni frá Seltjarnarnesbæ 25. mars 2025.

Málsatvik og rök: Á lóðinni Sæbraut 4 á Seltjarnarnesi stendur tveggja hæða einbýlishús sem var byggt árið 1979. Deiliskipulag Melhúsatúns frá árinu 2015 er í gildi á svæðinu. Hinn 31. október 2023 lögðu kærendur inn fyrirspurn til byggingarfulltrúa vegna fyrirhugaðra fram­kvæmda á fasteigninni sem fólust m.a. í gerð nýs kvists, endurbyggingu þaks á bílskúrshluta fasteignarinnar og byggingu svala þar ofan á. Skipulags- og umferðarnefnd tók neikvætt í erindið á fundi sínum 21. desember s.á. og var bókað í fundargerð að fyrirhugaður þakkvistur rúmaðist ekki innan hámarks hæðarkóta gildandi deiliskipulags. Í kjölfar afgreiðslunnar sendu kærendur erindi til skipulags- og umferðarnefndar og var það tekið fyrir á fundi hennar 15. febrúar 2024. Bókað var í fundargerð að nefndin teldi „ekki einsýnt“ að tillagan rúmaðist innan deiliskipulags og beindi því til bæjarstjórnar að skipulagsfulltrúa yrði falið að grenndarkynna tillögu kærenda að deiliskipulagsbreytingu fyrir íbúum nærliggjandi húsa. Bæjarstjórn samþykkti afgreiðslu nefndarinnar á fundi sínum 21. s.m. Athugasemdir bárust á kynningartíma og á fundi skipulags- og umferðarnefndar 17. júlí s.á. var tillögunni synjað. Fundargerðin var í heild sinni staðfest á fundi bæjarstjórnar 22. janúar 2025.

Kærendur telja að hin kærða ákvörðun sé haldin efnis- og formannmörkum sem leiða eigi til ógildingar hennar. Við meðferð málsins hafi sveitarfélagið brotið gegn reglum stjórnsýslu­réttarins um skýrleika ákvörðunar, rannsókn, andmælarétt, meðalhóf og rökstuðning. Einnig hafi verið brotið gegn ákvæðum skipulagslaga nr. 123/2010 þar sem engin afstaða hafi verið tekin til athugasemda sem bárust vegna grenndarkynningar. Litið sé svo á að staðfesting bæjarstjórnar á fundargerð skipulags- og umferðarnefndar feli í sér fullnaðarafgreiðslu málsins, enda sé ekki að finna í samþykktum sveitarfélagsins að nefndinni hafi verið veitt heimild til fullnaðarafgreiðslu mála og því sé kæra komin fram innan kærufrests. Telji úrskurðarnefndin að staðfesting bæjarstjórnar hafi ekki falið í sér fullnaðarafgreiðslu málsins, sbr. úrskurð nefndarinnar uppkveðnum 6. júlí 2010 í máli nr. 42/2008, sé þess óskað að úrskurðarnefndin beini því til sveitarfélagsins að máli kærenda verði lokið án frekari tafa og á lögmætan hátt, sbr. til hliðsjónar úrskurð nefndarinnar sem kveðinn var upp 26. júní 2003 í máli nr. 36/2001.

Af hálfu sveitarfélagsins er því hafnað að sveitarfélagið hafi ekki fylgt hlutaðeigandi máls­meðferðarreglum í máli þessu. Ekki hafi þurft umfangsmikla rannsókn til að kanna réttmæti þeirra athugasemda sem borist hafi vegna grenndarkynningar. Þá sé byggt á því að í bókunum skipulags- og umferðarnefndar um málið hafi falist nægjanleg umsögn til bæjarstjórnar í þessu tiltekna máli. Því hafi málið verið nægjanlega upplýst áður en ákvörðun hafi verið tekin, sbr. 10. gr. stjórnsýslulaga nr. 37/1993. Kærendum hafi verið kynnt  ákvörðun skipulagsnefndar með bréfi skipulagsfulltrúa. Það hafi hins vegar tafist að afgreiða fundargerð nefndarinnar hjá bæjarstjórn og tilkynna kærendum um ákvörðun hennar og upplýsa um kæruheimild. Beðist sé velvirðingar á því en bent á að það hafi ekki komið að sök, enda hafi kæru verið skilað til úrskurðarnefndarinnar innan kærufrests.

Niðurstaða: Samkvæmt 3. mgr. 3. gr. skipulagslaga nr. 123/2010 annast sveitarstjórnir m.a. gerð svæðis-, aðal- og deiliskipulagsáætlana. Samkvæmt 2. mgr. 6. gr. sömu laga fara skipulagsnefndir með skipulagsmál undir yfirstjórn sveitarstjórna og er sveitarstjórn heimilt í samþykkt sveitarfélagsins að fela skipulagsnefnd eða öðrum aðilum innan stjórnsýslu sveitar­félagsins heimild til fullnaðarafgreiðslu mála samkvæmt lögunum, svo sem afgreiðslu deili­skipulagsáætlana. Í 1. mgr. 9. gr. sveitarstjórnarlaga nr. 138/2010 kemur fram að sveitarstjórnir skuli gera sérstaka samþykkt um stjórn og stjórnsýslu sveitarfélagsins og um meðferð þeirra málefna sem sveitarfélagið annist. Ákveður sveitarstjórn valdsvið nefnda, ráða og stjórna sem hún kýs nema slíkt sé ákveðið í lögum, sbr. 1. mgr. 40. gr. laganna. Hafi nefnd ekki verið falin fullnaðarafgreiðsla máls samkvæmt lögum eða samþykkt um stjórn sveitarfélagsins teljast ályktanir hennar tillögur til sveitarstjórnar enda þótt þær séu orðaðar sem ákvarðanir eða samþykktir nefndar, sbr. 2. mgr. 40. gr. laganna. Í 1. mgr. 42. gr. sömu laga er kveðið á um að í því skyni að stuðla að hagræðingu, skilvirkni og hraðari málsmeðferð geti sveitarstjórn ákveðið í samþykkt um stjórn sveitarfélagsins að fela fastanefnd fullnaðarafgreiðslu einstakra mála sem ekki varða verulega fjárhag sveitarfélagsins, nema lög eða eðli máls mæli sérstaklega gegn því.

Samþykkt um stjórn Seltjarnarnesbæjar nr. 831/2013 var birt í B-deild Stjórnartíðinda 17. september 2013. Í VI. kafla samþykktarinnar er fjallað um fastanefndir, ráð og stjórnir, aðrar en bæjarráð. Í 45. gr. hennar er tekið fram að bæjarstjórn geti ákveðið með viðauka við samþykktina, sbr. 10. tl. 5. gr. hennar, að fela nefnd, ráði eða stjórn á vegum Seltjarnarnesbæjar fullnaðarafgreiðslu mála og eru sett við því sömu skilyrði og er að finna í 1. mgr. 42. gr. sveitarstjórnarlaga. Í 56. gr. samþykktarinnar er að finna upptalningu á þeim nefndum, ráðum og stjórnum sem bæjarstjórn kýs til að fara með tiltekin málefni eftir því sem lög eða reglur mæli fyrir um og eru fastanefndir taldar upp í C-lið. Í 7. tl. hans segir að í skipulags- og umferðarnefnd séu skipaðir fimm aðalmenn og jafn margir til vara skv. samþykkt bæjarstjórnar frá 26. júní 2013 og skv. 6. gr. skipulagslaga. Ekki eru frekari upplýsingar um hlutverk og heimildir skipulags- og umferðarnefndar í samþykktinni. Á vef sveitarfélagsins eru tveir viðaukar við samþykktina. Annars vegar viðauki 1 um fullnaðarafgreiðslur fastanefnda án staðfestingar bæjarráðs eða bæjarstjórnar sem tekur til íþrótta- og tómstundaráðs og menningar- og safnanefndar. Hins vegar viðauki 2 um embættisafgreiðslur skipulagsstjóra. Samkvæmt efni þeirra er ljóst að þeir taka ekki til skipulags- og umferðarnefndar.

Samkvæmt framansögðu hefur bæjarstjórn Seltjarnarness ekki framselt vald sitt til fullnaðarafgreiðslu skipulagsmála til skipulags- og umferðarnefndar. Brast nefndina því vald til að ljúka endanlega afgreiðslu hinnar umdeildu umsóknar um breytingu á deiliskipulagi og verður að líta svo á að í synjun hennar hafi falist tillaga til sveitarstjórnar til afgreiðslu, sbr. 2. mgr. 40. gr. sveitarstjórnarlaga.

Samkvæmt 1. mgr. 41. gr. sveitarstjórnarlaga skulu fundargerðir nefnda, ráða og stjórna lagðar fyrir byggðarráð eða sveitarstjórn eftir því hver háttur er hafður á fullnaðarafgreiðslu í viðkomandi málaflokki. Ef fundargerðir nefnda innihalda ályktanir eða tillögur sem þarfnast staðfestingar byggðarráðs eða sveitarstjórnar ber að taka viðkomandi ályktanir og tillögur fyrir sem sérstök mál og afgreiða þau með formlegum hætti. Ef fundargerðir nefnda innihalda hins vegar ekki slíkar ályktanir eða tillögur er nægjanlegt að þær séu lagðar fram til kynningar. Er og tekið fram í athugasemdum með 41. gr. í frumvarpi því sem varð að sveitarstjórnarlögum að vönduð meðferð mála í stjórnsýslu sveitarfélaga eigi almennt að byggjast á því að bókað sé í fundargerðir um þau mál sem lögð séu fyrir fund, en ekki um þær fundargerðir sem þar séu lagðar fyrir. Þá er jafnframt mælt fyrir um það í 3. mgr. 5. gr. auglýsingar nr. 1181/2021 um leiðbeiningar um ritun fundargerða sveitarstjórna að fundargerðir nefnda, sem lagðar eru fyrir sveitarstjórn, skuli lagðar fyrir í heild, þ.e. með öllum þeim dagskrármálum sem þær mynda. Ályktanir eða samþykktir í fundargerðum nefnda sem þarfnast staðfestingar sveitarstjórnar skuli færa sérstaklega í fundargerð. Skýrt þurfi að koma fram hvaða afgreiðslu slíkir dagskrárliðir fá.

Í fundargerð skipulags- og umferðarnefndar frá fundi hennar 17. júlí 2024 er rakið hvað komið hafði fram um málið á fyrri fundum nefndarinnar, þ.e. að fjallað hefði verið um málamiðlunar­tillögu og skýringaruppdrátt frá kærendum. Er vísað til bókunar frá fyrri fundi og þess að skipulags­fulltrúa hafði þá verið falið að leggja fram málamiðlunartillögu kærenda. Svo segir að skipulagsfulltrúi hefði síðan þá fundað með nágrönnum kærenda og tekið fram að þeir teldu að mótmæli þeirra væru enn í fullu gildi hvað varðaði útsýni, skuggavarp og innsýn. Er svo bókað í fundargerðina að erindi kærenda sé synjað. Svo sem greinir að framan var fundargerðin frá þessum fundi lögð fram á fundi bæjarstjórnar 22. janúar 2025. Er þar bókað í fundargerð að bæjarstjórn samþykkti fundargerðina og hún væri í 14 liðum.

Með hliðsjón af framangreindu var afgreiðsla bæjarstjórnar ekki í samræmi við 1. mgr. 41. gr. sveitarstjórnarlaga og liggur því ekki fyrir lokaákvörðun um tillögu kærenda frá 9. febrúar 2024 um breytingu á deiliskipulagi í skilningi 26. gr. stjórnsýslulaga nr. 37/1993. Verður kærumáli þessu af þeim sökum vísað frá úrskurðarnefndinni.

Úrskurðarorð:

Kærumáli þessu er vísað frá úrskurðarnefndinni.

jún 26
Love0

63/2025 Flensborgarhöfn

Með

Árið 2025, fimmtudaginn 26. júní, kom úrskurðarnefnd umhverfis- og auðlindamála saman til fundar í húsnæði nefndarinnar að Borgartúni 21, Reykjavík. Mætt voru Ómar Stefánsson varaformaður, Aðalheiður Jóhannsdóttir prófessor og Þorsteinn Þorsteinsson byggingar­verkfræðingur.

Fyrir var tekið mál nr. 63/2025, kæra á ákvörðun bæjarstjórnar Hafnarfjarðar frá 15. janúar 2025 um að samþykkja breytingu á deiliskipulagi Suðurhafnar vegna Flensborgarhafnar.

 Í málinu er nú kveðinn upp svofelldur

úrskurður:

Með bréfi til úrskurðarnefndar umhverfis- og auðlindamála, dags. 17. apríl 2025, er barst nefndinni sama dag, kærir A, Suðurgötu 70, Hafnarfirði, þá ákvörðun bæjar­stjórnar Hafnarfjarðar frá 15. janúar 2025 að samþykkja breytingu á deiliskipulagi Suðurhafnar vegna Flensborgarhafnar. Er þess krafist að ákvörðunin verði felld úr gildi.

Gögn málsins bárust úrskurðarnefndinni frá Hafnarfjarðarbæ 14. maí 2025.

Málavextir: Hinn 31. ágúst 2022 samþykkti bæjarstjórn Hafnarfjarðar breytingu á Aðal­skipulagi Hafnarfjarðar 2013–2025 vegna Suðurhafnar og Flensborgarhafnar. Fólst breytingin m.a. í því að landnotkun Flensborgarhafnar fór úr því að vera hafnarsvæði (H2) í miðsvæði (M5). Tók breytingin gildi við birtingu í B-deild Stjórnartíðinda 27. janúar 2023. Á fundi skipulags- og byggingarráðs 5. september 2024 var tekin fyrir tillaga að breytingu á deili­skipulagi Flensborgarhafnar á 4,4 ha svæði er gerði ráð fyrir uppbyggingu blandaðrar byggðar með verslun og þjónustu á jarðhæðum og allt að 151 íbúð á efri hæðum. Samþykkti ráðið að tillagan yrði auglýst og staðfesti bæjarstjórn þá afgreiðslu á fundi sínum 11. s.m. Tillagan var auglýst til kynningar frá 19. s.m. til 3. nóvember s.á. og bárust athugasemdir á kynningartíma, m.a. frá kæranda þessa máls. Á fundi skipulags- og byggingaráðs 18. desember s.á. var lögð fram uppfærð greinargerð ásamt svörum skipulagsfulltrúa við framkomnum athugasemdum. Tók ráðið undir svör skipulagsfulltrúa og samþykkti uppfærða greinargerð og vísaði málinu til staðfestingar bæjarstjórnar. Á fundi bæjarstjórnar 15. janúar 2025 var tillaga að deiliskipulags­breytingunni samþykkt og hún send Skipulagsstofnun sem með bréfi, dags. 6. febrúar 2025, gerði ekki athugasemd við að birt yrði auglýsingu um samþykkt hennar, en taldi þó að lagfæra og skýra þyrfti tiltekin atriði. Gerðar voru breytingar á samþykktri tillögu í samræmi við athugasemdir Skipulagsstofnunar. Deiliskipulagsbreytingin tók að lokum gildi við birtingu auglýsingar þar um í B-deild Stjórnartíðinda 21. mars 2025.

Málsrök kæranda: Kærandi telur hið kærða deiliskipulag ekki vera í samræmi við gildandi Aðalskipulag Hafnarfjarðar 2013–2025 hvað varði byggingarmagn, hæðir húsa og ásýnd hverfisins. Það sé óviðunandi að aðilar með sérhagsmuni geti alltaf náð fram aukningu á byggingarmagni á öllum stigum skipulagsvinnu. Skipulagsyfirvöld standi ekki í lappirnar um það sem þau hafi lofað í skipulagslýsingu, rammaskipulagi og aðalskipulagi. Þessa þróun þurfi að stöðva.

Í gildandi aðalskipulagi segi að á reitnum Flensborgarhöfn (M5) skuli hámarkshæð húsa vera þrjár hæðir, en undantekning sé gerð fyrir hús vestast á reitnum sem megi vera fjórar hæðir. Auk þess sé sérstaklega tekið fram í aðalskipulaginu að byggð skuli vera smágerð. Í hinu kærða deiliskipulagi séu fjölmargar byggingar með fleiri en þrjár hæðir. Margar þeirra séu með þrjár hæðir, kjallara og ris, en hæðir slíkra húsa séu a.m.k. 4,5. Vegna ósamræmis milli hins kærða deiliskipulags og aðalskipulags hvað þetta varði verði ekki hjá því komist að fella það úr gildi, sbr. 7. mgr. 12. gr. skipulagslaga nr. 123/2010.

Í aðalskipulaginu segi m.a. í kafla 3.2.1 að sjónlínur á milli bygginga verði tryggðar til að skapa sjónræn tengsl á milli hafnar og nærliggjandi byggðar. Í hinu kærða deiliskipulagi sé hins vegar búið að raða upp byggingum á vesturhelmingi hverfisins frá Flensborgarstræti 1a–9 og 2a–14b sitt á hvað, þannig að búið sé að loka öllum sjónásum milli hafnar og nærliggjandi byggðar. Hér sé aftur brotið gegn skilmálum aðalskipulagsins. Þá eigi samkvæmt aðalskipulagi að vera verslun og/eða þjónusta á neðstu hæðum en eingöngu íbúðir á efri hæðum. Deiliskipulagið brjóti gegn þessum skilmálum þar sem á lóðum Flensborgarstrætis 12–16 sé gert ráð fyrir íbúðum á öllum hæðum og ekki gerð kvöð um starfsemi á 1. hæð.

Búið sé að hrúga mikilli íbúabyggð og nýrri starfsemi á hið umrædda svæði auk aðliggjandi svæða á grundvelli skipulagsáætlana sem séu annað hvort nýlega samþykktar eða í vinnslu. Lausnir sem lagðar séu til í umferðarmálum séu í besta falli ósannfærandi og að líkum algjörlega ófullnægjandi. Farið sé fram á að úrskurðarnefndin leggi mat á hvort skipulags­yfirvöld Hafnarfjarðarbæjar hafi fullnægt rannsóknarskyldu sinni og gætt að markmiðum skipulagslaga hvað þetta varði.

Málsrök Hafnarfjarðarbæjar: Sveitarfélagið bendir á að í kæru komi ekki fram á hvaða grundvelli kærandi byggi kæruheimild sína. Beri úrskurðarnefnd umhverfis- og auðlindamála að taka kæruaðild til skoðunar ex officio og vísa kæru frá ef kæruaðild skorti. Það sama eigi við um kærufrest. Að því er varði efni kærunnar telur sveitarfélagið að það hafi farið í einu og öllu eftir lögum og reglum við breytingu á deiliskipulagi Suðurhafnar vegna Flensborgarhafnar.

Viðbótarathugasemdir kæranda: Vísað er til þess að í umsögn Hafnarfjarðarbæjar hafi ekki verið fjallað efnislega um málsástæður kæranda sem megi túlka á þá leið að sveitarfélagið hafi engin mótrök. Málsástæður í kæru séu ítrekaðar og bent á að allt að 16 húsnúmer í hinni kærðu deiliskipulagsbreytingu séu með meira en þrjár hæðir. Breyti engu þó um sé að ræða ris eða kjallara, því hvoru tveggja eykur hæð bygginga. Augljóslega sé um að ræða heilar rishæðir sem eigi að verða íbúðir. Myndefni frá aðalskipulagi og rammaskipulagi sýni svo ekki verði um villst að aðeins hafi verið gert ráð fyrir þremur hæðum að hámarki með engu risi eða kjallara.

Niðurstaða: Í máli þessu er deilt um lögmæti ákvörðunar bæjarstjórnar Hafnarfjarðar frá 15. janúar 2025 um að samþykkja breytingu á deiliskipulagi Suðurhafnar vegna Flensborgarhafnar. Kæruheimild til úrskurðarnefndarinnar er í 52. gr. skipulagslaga nr. 123/2010. Er kærandi helmingseigandi fasteignarinnar að Suðurgötu 70 í Hafnarfirði sem er í tæpa 70 m fjarlægð frá deiliskipulagssvæðinu. Með hliðsjón af því verður kærandi talinn eiga slíka grenndarhagsmuni af skipulagsbreytingunni að játa verður honum aðild að málinu. Þá barst kæra innan kærufrests, sbr. 2. mgr. 4. gr. laga nr. 130/2011 um úrskurðarnefnd umhverfis- og auðlindamála.

Samkvæmt 3. mgr. 3. gr. skipulagslaga annast sveitarstjórn gerð skipulagsáætlana og ber ábyrgð á gerð aðal- og deiliskipulags í sínu umdæmi, sbr. 29. gr. og 38. gr. laganna. Í aðal­skipulagi er sett fram stefna sveitarstjórnar um þróun sveitarfélags, m.a. varðandi landnotkun, sbr. 1. mgr. 28. gr., en við gerð deiliskipulags ber að byggja á stefnu aðalskipulags og skal deiliskipulag rúmast innan heimilda aðalskipulags, sbr. 2. mgr. 37. gr. og 7. mgr. 12. gr. nefndra laga.

Samkvæmt breytingu á Aðalskipulagi Hafnarfjarðar 2013–2025 vegna Suðurhafnar og Flens­borgarhafnar, sem tók gildi árið 2023, er landnotkun á hinu umrædda svæði Flensborgar­hafnar skilgreind sem miðsvæði (M5). Í greinargerð með aðalskipulags­breytingunni segir m.a. í kafla um helstu forsendur skipulagsbreytingarinnar að þar rísi lágreist byggð fyrir blandaða starfsemi, s.s. afþreyingu, smávöruverslun og nýsköpun og heimild fyrir íbúðir á efri hæðum. Hámarkshæðir húsa verði allt að þrjár hæðir með undantekningu fyrir fjögurra hæða hús vestast á reitnum og stakstæð kennileiti. Byggð verði smágerð og áhersla lögð á skjólgóð dvalarsvæði og stíga. Þá er í kafla um áherslu og sérákvæði við gerð deiliskipulags ítrekað að hámarkshæð húsa verði þrjár hæðir með heimild fyrir fjórum hæðum vestast á reitnum. Jafnframt kemur þar fram að verslun og þjónusta verði í götuhæð en íbúðir á efri hæðum.

Í greinargerð með hinni kærðu deiliskipulagsbreytingu er í 4. kafla að finna sérskilmála lóða á skipulagssvæðinu. Þar er í skilmálatöflu tilgreint að á átta lóðum verði heimilt að reisa þriggja hæða hús ásamt rishæð. Slíkt er í ósamræmi við þá skilmála aðalskipulagsins að hámarkshæðir húsa verði allt að þrjár hæðir. Þá verður ekki annað ráðið af fyrirliggjandi gögnum málsins en að einungis þrjár lóðanna teljist til vesturhluta svæðisins sem falla undir fyrrgreinda undan­þáguheimild aðalskipulagsins. Einnig liggur fyrir að nokkuð ósamræmi er á milli heimilaðra fjölda hæða samkvæmt skilmálatöflu í greinargerð og skipulagsuppdráttar. Nánar tiltekið er um að ræða ósamræmi viðvíkjandi lóðirnar Flensborgarstræti 2a, 2b, 5, 9 og 16b, en í öllum tilfellum er tilgreind heimild fyrir rishæð auk þriggja hæða á skipulagsuppdrætti sem ekki kemur fram í skilmálatöflu. Þá er í nefndri skilmálatöflu tilgreint að á sumum lóðum verði einungis gert ráð fyrir atvinnuhúsnæði eða íbúðum sem víkur frá skilmálum aðalskipulags um að verslun og þjónusta skuli vera „í götuhæð“ en íbúðir á efri hæðum húsa.

Samkvæmt 7. mgr. 12. gr. skipulagslaga skulu gildandi skipulagsáætlanir vera í innbyrðis samræmi og er aðalskipulag rétthærra en deiliskipulag. Eins og rakið hefur verið felur hin kærða deiliskipulagsbreyting í sér heimildir til uppbyggingar umfram það sem kveðið er á um í Aðalskipulagi Hafnarfjarðar 2013–2025 auk þess sem ekki var fylgt þeim fyrirmælum aðal­skipulagsins að íbúðir eigi að vera á efri hæðum húsa.

Eins og rakið er í málavöxtum taldi Skipulagsstofnun í bréfi sínu til Hafnarfjarðarbæjar, dags. 6. febrúar 2025, að áður en birt yrði auglýsing um samþykki deiliskipulagstillögunnar þyrfti að lagfæra og skýra tiltekin atriði. Var þar m.a. bent á að tillagan vísaði til umhverfisskýrslu aðalskipulagsbreytingar fyrir svæðið frá árinu 2022, en í greinargerð þyrfti að fjalla um umhverfisáhrif deiliskipulagsbreytingar, t.d. skuggavarpsáhrifum, áhrifum vinds og fleiri atriði eftir því sem við ætti. Í kjölfarið á því var gerð breyting á greinargerð hinnar samþykktu deiliskipulagsbreytingartillögu er fólst m.a. í því að bæta við kafla um umhverfismat, sbr. kafla 5. Þar kemur fram að umhverfismat sé unnið í samræmi við lög nr. 111/2021 um umhverfismat framkvæmda og áætlana og sé markmið þess að meta umhverfisáhrif breytingarinnar, tryggja að umhverfissjónarmið séu höfð að leiðarljósi og stuðla að sjálfbærri þróun. Í tilefni af því er rétt að benda á að lög nr. 111/2021 kveða á um tiltekna málsmeðferð vegna umhverfismats áætlana, er m.a. felst í kynningu og samráði um umhverfismatsskýrslu við umsagnaraðila og almenning og úrvinnslu framkominna athugasemda, sbr. 15. og 16. gr. laganna. Er og ljóst að þess var ekki gætt við gerð nefndrar umhverfismatsskýrslu.

Með vísan til þess sem að framan er rakið er hin kærða ákvörðun haldin slíkum ágöllum að ekki verður hjá því komist að fella hana úr gildi.

 Úrskurðarorð:

Felld er úr gildi ákvörðun bæjarstjórnar Hafnarfjarðar frá 15. janúar 2025 um að samþykkja breytingu á deiliskipulagi Suðurhafnar vegna Flensborgarhafnar.

jún 26
Love0

58/2025 Suður-Reykjaland

Með

Árið 2025, fimmtudaginn 26. júní, kom úrskurðarnefnd umhverfis- og auðlindamála saman til fundar í húsnæði nefndarinnar að Borgartúni 21, Reykjavík. Mætt voru Ómar Stefánsson varaformaður, Aðalheiður Jóhannsdóttir prófessor og Þorsteinn Þorsteinsson byggingar­verkfræðingur.

Fyrir var tekið mál nr. 58/2025, kæra á ákvörðun bæjarstjórnar Mosfellsbæjar frá 2. apríl 2025 um að synja beiðni um gerð deiliskipulags í Suður-Reykjalandi.

 Í málinu er nú kveðinn upp svofelldur

úrskurður:

Með kæru til úrskurðarnefndar umhverfis- og auðlindamála, er barst nefndinni 10. apríl 2025, kærir  eigandi lands í Mosfellsbæ með landnúmer 125425 þá ákvörðun skipulagsnefndar Mosfellsbæjar frá 28. mars 2025, sem staðfest var á fundi bæjar­stjórnar 2. apríl s.á., að synja beiðni kæranda um gerð deiliskipulags í Suður-Reykjalandi. Er þess krafist að kæranda verði veitt heimild til að gera deiliskipulag á eigin landi.

Gögn málsins bárust úrskurðarnefndinni frá Mosfellsbæ 8. maí 2025.

Málavextir: Hinn 4. maí 2023 sendi kærandi skipulagsnefnd Mosfellsbæjar rökstudda beiðni um heimild til að vinna sjálfur að deiliskipulagi á eigin landareign, sbr. 2. mgr. 38. gr. skipulagslaga nr. 123/2010. Beiðninni fylgdu drög að deiliskipulagslýsingu þar sem greind voru áform um skipulag landsins. Að fenginni umsögn skipulagsfulltrúa hafnaði nefndin beiðni kæranda á fundi 16. júní 2023 þar sem ekki lægi fyrir áætlun um uppbyggingu eða framkvæmd nauðsynlegra innviða. Var kæranda tilkynnt um þá ákvörðun 19. s.m. Með tölvupósti til formanns skipulagsnefndar Mosfellsbæjar hinn 24. október 2024 óskaði kærandi að nýju eftir heimild til að vinna að deiliskipulagi fyrir eigin landareign. Skipulagsfulltrúi bæjarfélagsins svaraði þeirri beiðni í tölvupósti, dags. 25. nóvember s.á., með þeim orðum að erindið hefði þegar hlotið efnislega meðferð, verið hafnað með rökstuddum hætti og þar sem eðli og innihald þess væri óbreytt myndi það ekki hljóta frekari fyrirtöku skipulagsnefndar. Skaut kærandi þeirri afgreiðslu til úrskurðarnefndar umhverfis- og auðlindamála sem með úrskurði, uppkveðnum 12. mars 2025 í máli nr. 173/2024, vísaði kærumálinu frá þar sem ekki lægi fyrir endanleg stjórnvaldsákvörðun, en nefndin taldi að gögn málsins bæru ekki með sér að erindi kæranda hefði komið til umfjöllunar hjá því stjórnvaldi sem valdbært væri til að taka afstöðu til þess. Í kjölfar úrskurðarins tók skipulagsnefnd erindi kæranda fyrir á fundi 28. mars 2025 og synjaði beiðninni með vísan til fyrri afgreiðslu á fundi þess 16. júní 2023. Bæjarstjórn staðfesti þá afgreiðslu skipulagsnefndar á fundi 2. apríl 2025.

Málsrök kæranda: Kærandi telur að Mosfellsbæ sé ekki heimilt að synja beiðni um heimild til að gera deiliskipulag á eigin landi á eigin kostnað með vísan til 2. mgr. 38. gr. skipulagslaga nr. 123/2010, en fyrirhuguð áform séu í samræmi við aðalskipulag. Vel hafi verið tekið í hugmyndir og áform landeigenda sem fram komi í deiliskipulagslýsingu og hafi verið kynnt á fundum með ráðamönnum sveitarfélagsins. Þar sem deiliskipulag sé framtíðaráætlun um landnotkun sé mikilvægt að deiliskipulagsáætlun liggi fyrir þegar ákvarðanir um nauðsyn­legar innviði séu teknir. Sveitarfélagið geti hvenær sem er sýnt frumkvæði í að gera breytingar á deiliskipulagstillögunni ef það telur þörf á auk þess sem það geti stjórnað því hvenær áætlunin verði framkvæmd. Því sé sveitarfélaginu ekki stætt á að synja kæranda um heimild til að gera deiliskipulag fyrir landareign sína.

Málsrök Mosfellsbæjar: Vísað er til þess að sveitarfélög fari með skipulagsvald innan sveitarfélagamarka, sbr. 3. mgr. 3. gr., 12. gr. og 1. mgr. 38. gr. skipulagslaga. Sveitarfélögum sé það í sjálfsvald sett hvort landeiganda sé veitt heimild til að gera deiliskipulagsáætlun eða ekki, að því gefnu að málsmeðferðin sé lögum samkvæmt og að málefnaleg sjónarmið búi að baki ákvörðun um hvort fallist eigi á beiðni eða ekki. Erindi kæranda hafi verið synjað með vísan til þess að ekki lægi fyrir áætlun um uppbyggingu eða framkvæmd nauðsynlegra innviða á fyrirhuguðu skipulagssvæði, en varðandi frekari efnislegar ástæður synjunarinnar sé bent á það sem fram komi í umsögn skipulagsfulltrúa, dags. 8. júní 2023, vegna beiðni kæranda um gerð deiliskipulags.

Viðbótarathugasemdir kæranda: Kærandi telur þau rök sveitarfélagsins um að ekki liggi fyrir áætlun um uppbyggingu eða framkvæmd nauðsynlegra innviða ekki ganga upp þar sem deiliskipulag sé einmitt áætlun um uppbyggingu og nauðsynlega innviði. Sjaldnast liggi fyrir áætlun um framkvæmd nauðsynlegra innviða þegar nýtt deiliskipulag sé unnið, enda sé gert grein fyrir því í deiliskipulagi. Liggi engin deiliskipulagsáætlun um uppbyggingu fyrir sé almennt ekki hægt að gefa út framkvæmdaleyfi. Ákvörðun Mosfellsbæjar í máli þessu sé því ekki málefnaleg heldur sé fremur um að ræða geðþóttaákvörðun. Færa þurfi fram sannfærandi rök fyrir synjun, t.d. að tillagan brjóti í bága við aðalskipulag en svo sé ekki í þessu tilfelli.

Niðurstaða: Samkvæmt 1. gr. laga nr. 130/2011 um úrskurðarnefnd umhverfis- og auðlinda–mála er það hlutverk nefndarinnar að úrskurða í kærumálum vegna stjórnvaldsákvarðana og í ágreiningsmálum vegna annarra úrlausnaratriða á sviði umhverfis- og auðlindamála eftir því sem mælt er fyrir um í lögum á því sviði. Úrskurðarnefndin tekur því lögmæti kærðrar stjórnvaldsákvörðunar til endurskoðunar en tekur ekki nýja ákvörðun í máli eða leggur fyrir stjórnvöld að framkvæma tilteknar athafnir. Fellur það því utan valdheimilda nefndarinnar að veita kæranda heimild til að gera deiliskipulag í landi hans. Telur úrskurðarnefndin því rétt að líta svo á að í málskoti kæranda felist krafa um að hin kærða ákvörðun verði felld úr gildi.

Samkvæmt skipulagslögum er vald til að skipuleggja land innan marka sveitarfélags í höndum sveitarstjórna, sbr. 3. mgr. 3. gr. skipulagslaga nr. 123/2010. Annast þær jafnframt og bera ábyrgð á gerð aðal- og deiliskipulags skv. 29. og 38. gr. sömu laga. Getur landeigandi óskað eftir því við sveitarstjórn að gerð sé tillaga að deiliskipulagi eða breytingu á deiliskipulagi á sinn kostnað skv. 2. mgr. 38. gr. sömu laga, en ekki verður talið að landeigandi eigi lögvarða kröfu á grundvelli nefnds ákvæðis til þess að knýja skipulagsyfirvöld til deiliskipulagsgerðar. Aftur á móti ber sveitarstjórn við meðferð slíkra beiðna að gæta að málsmeðferðarreglum stjórnsýsluréttarins og byggja ákvörðun á málefnalegum sjónarmiðum í samræmi við rétt­mætisregluna.

Í deiliskipulagslýsingu þeirri sem fylgdi með beiðni kæranda um heimild til að gera deili­skipulag á grundvelli 2. mgr. 38. gr. skipulagslaga er því lýst að í fyrirhuguðu deiliskipulagi yrði heimild fyrir byggingu 10 einbýlishúsa í samræmi við gildandi aðalskipulag. Beiðninni var synjað með þeim rökum að ekki lægi fyrir áætlun um uppbyggingu eða framkvæmd nauðsynlegra innviða. Var um nánari rökstuðning vísað til umsagnar skipulagsfulltrúa sveitar­félagsins, dags. 8. júní 2023, þar sem m.a. kom fram að innviðauppbygging á svæðinu, s.s. veitur eða vegtengingar, væru ekki á neinni tímasettri langtímaáætlun sveitarfélagsins. Einnig var tekið fram að ekki væri að fullu gerð grein fyrir innviðum í skipulagslýsingu, óvissa væri með uppbyggingu svæðisins og undirbúningur og hönnun annarra fyrirliggjandi íbúðarsvæða væri yfirstandandi. Verður að telja framangreind sjónarmið málefnaleg og með hliðsjón af því sem að framan er rakið um víðtækt vald sveitarfélaga til að annast og ákveða efni skipulags standa engin rök til þess að hnekkja hinni kærðu ákvörðun. Verður kröfu þess efnis því hafnað.

Úrskurðarorð:

Hafnað er kröfu kæranda um ógildingu ákvörðunar bæjarstjórnar Mosfellsbæjar frá 2. apríl 2025 um að synja beiðni kæranda um gerð deiliskipulags í Suður-Reykjalandi.

jún 26
Love0

41/2025 Hofsbót

Með

Árið 2025, fimmtudaginn 26. júní, kom úrskurðarnefnd umhverfis- og auðlindamála saman til fundar í húsnæði nefndarinnar að Borgartúni 21, Reykjavík. Mætt voru Ómar Stefánsson varaformaður, Aðalheiður Jóhannsdóttir prófessor og Þorsteinn Þorsteinsson byggingar­verkfræðingur.

Fyrir var tekið mál nr. 41/2025, kæra á ákvörðun byggingarfulltrúa Akureyrarbæjar frá 19. febrúar 2025 um að synja beiðni um endurupptöku ákvörðunar um samþykki byggingar­áforma vegna fjöleignarhúsanna Hofsbótar 2 og 4.

 Í málinu er nú kveðinn upp svofelldur

úrskurður:

Með bréfi til úrskurðarnefndar umhverfis- og auðlindamála, dags. 17. mars 2025, er barst nefndinni sama dag, kæra eigendur íbúðar 01 0401 að Hofsbót 4 þá ákvörðun byggingarfulltrúa Akureyrarbæjar frá 19. febrúar 2025 að synja beiðni um endurupptöku ákvörðunar um samþykki byggingaráforma vegna fjöleignarhúsanna Hofs­bótar 2 og 4. Er þess krafist að ákvörðunin verði felld úr gildi.

Gögn málsins bárust úrskurðarnefndinni frá Akureyrarbæ 31. mars 2025.

Málavextir: Á afgreiðslufundi byggingarfulltrúa Akureyrarbæjar 11. apríl 2024 var samþykkt umsókn um byggingarleyfi fyrir breytingum innanhúss fyrir Hofsbót 2 og 4 er fólust í því að opna á milli húsanna tveggja. Með tölvupósti 19. júní s.á. var af hálfu byggingarfulltrúa óskað eftir uppfærðri brunahönnun vegna brunahólfunar og því beint til hönnuðar að sýna á upp­dráttum brunavarnahurð. Brunavarnauppdráttur fyrir Hofsbót 4 var uppfærður 20. s.m. og fyrir Hofsbót 2 þann 25. s.m. Í samræmi við uppfærða brunavarnauppdrætti samþykkti byggingar­fulltrúi byggingaráform á fundi sínum 27. júní s.á.

Með bréfi til byggingarfulltrúa, dags. 27. janúar 2025, bentu kærendur á að hvorki hafi legið fyrir samþykki meðeigenda né hafi verið uppfyllt skilyrði um brunavarnir vegna byggingar­leyfis fyrir breytingum á Hofsbót 4. Kröfðust þeir þess að byggingarfulltrúi tæki upp ákvörðun sína um samþykkt byggingaráforma um opnun milli húsanna. Byggingarfulltrúi svaraði erindinu með bréfi, dags. 19. febrúar s.á., þar sem beiðninni var synjað. Er það hin kærða ákvörðun í máli þessu.

Málsrök kærenda: Kærendur telja að rökstuðningi byggingarfulltrúa fyrir hinni kærðu ákvörðun sé svo áfátt að fella beri hana úr gildi. Sú framkvæmd sem um ræði í máli þessu feli í sér verulegar breytingar á fjölbýlishúsunum Hofsbót 2 og 4 sem einungis sé heimilt að gera í algjörum undantekningartilvikum að uppfylltum ákveðnum skilyrðum, m.a. að fyrir liggi samþykki allra meðeigenda í húsunum, sbr. 1. mgr. 10. gr. laga nr. 160/2010 um mannvirki. Um sé að ræða tvö fjöleignarhús á tveimur lóðum en samkvæmt lögum nr. 26/1994 um fjöleignarhús falli allt ytra byrði húss, útveggir, burðarvirki og burðarveggir undir sameign, sbr. 1. og 2. tl. 8. gr. laganna. Þannig sé allt ytra byrði fjöleignarhússins Hofsbótar 4, útveggir og burðarvirki í sameign allra eigenda og það sama gildi fyrir Hofsbót 2. Sú framkvæmd að opna milli tveggja eignarhluta í sitthvoru fjöleignarhúsinu á sitthvorri lóðinni geti ekki talist minniháttar mannvirkjagerð eða talist til smávægilegra breytinga sem eingöngu sé tilkynningarskyld skv. f-lið gr. 2.3.6. byggingarreglugerðar nr. 112/2012.

Í lögum nr. 26/1994 sé tilgreint hvað falli undir sameign eigenda slíkra húsa og að eigendur eigi óskoraðan rétt á að taka þátt í öllum ákvörðunum er varði sameignina, bæði innan húss og utan, og sameiginleg málefni sem snerti hana beint eða óbeint. Skuli ákvarðanir vera teknar á húsfundum og fari eftir eðli ákvörðunar hverju sinni hve margir þurfi að samþykkja hana. Samþykki allra eigenda þurfi fyrir breytingum á þinglýstri eignaskiptayfirlýsingu og hlut­fallstölum skv. 18. gr., sbr. 1. tl. a-liðar 41. gr., fyrir varanlegri skiptingu séreignar í fleiri einingar skv. 3. mgr. 21. gr., sbr. 4. tl. a-liðar 41. gr., fyrir verulegum breytingu á hagnýtingu séreignar skv. 1. mgr. 27. gr., sbr. 5. tl. a-liðar 41. gr., vegna bygginga, framkvæmda og endur­bóta sem ekki hafi verið gert ráð fyrir í upphafi og á samþykktri teikningu sem hafi í för með sér verulegar breytingar á sameign skv. 2. mgr. 28. gr. og 1. mgr. 30. gr., sbr. 6. tl. a-liðar 41. gr., og vegna verulegra breytingar á hagnýtingu og afnotum sameignar skv. 31. gr., sbr. 7. tl. a-liðar 41. gr.

Í 36. gr. laga nr. 26/1994 sé kveðið á um það að eiganda sé á eigin spýtur óheimilt að framkvæma nokkrar breytingar á sameign með ákveðnum undantekningum sem eigi ekki við í máli þessu. Hafi eigendum í hvoru húsi fyrir sig því verið óheimilt að framkvæma breytingarnar án samþykkis meðeiganda á grundvelli laga nr. 26/1994 og byggingarfulltrúa ekki mátt veita leyfi fyrir framkvæmdinni. Breyti engu í því sambandi þó gatið á veggnum sjáist ekki utan frá. Það að opna á milli eignarhluta í sitthvoru húsinu sé ekki sambærilegt þeim tilvikum þegar eigandi geri op á burðarvegg innan viðkomandi eignarhluta að uppfylltum skilyrðum um að burðarvirki sé ekki veikt. Opnunin feli því ekki einungis í sér framkvæmd við umbúnað innan hvors eignarhluta fyrir sig í sitthvoru húsinu heldur hafi verið að opna á milli tveggja húsa og þannig fara á svig við þá meginreglu sem gildi um skilgreiningu hugtaksins húss í skilningi laga nr. 26/1994.

Með opnun milli fjöleignarhúsanna og samnýtingu eignarhlutanna hafi aðalinngangi í eignar­hluta 01 0101 að Hofsbót 4 verið lokað með veggjum innan frá og filmur settar í glugga og hurðir. Sé bakdyrainngangurinn nú notaður inn í eignarhlutann, sem einnig sé starfsmanna­inngangur fyrir eignarhlutana tvo í sitthvoru húsinu. Hafi umgengni um bílastæði, m.a. um bílastæði kærenda sem standi sitthvoru megin við bakdyrainnganginn, aukist verulega við breytingarnar.

Ekki sé fjallað um svona tilvik í lögum nr. 26/1994 enda geri lögin ekki ráð fyrir slíkum heimildum. Eingöngu sé að finna ákvæði um slíkt í byggingarreglugerð en í gr. 9.7.4., sem sé undantekningarákvæði, sé að finna viðmiðunarreglu þess efnis að sambyggðar byggingar megi hafa sameiginlegan eldvarnarvegg á lóðarmörkum. Þegar tvær sambyggðar byggingar standi á sitthvorri lóðinni sé leyfisveitanda heimilt að samþykkja tímabundna opnun á eldvarnarvegg á lóðarmörkum enda séu brunavarnir tryggðar með fullnægjandi hætti. Í leiðbeiningum frá Húsnæðis- og mannvirkjastofnun komi fram að þetta geti átt við þegar sami eigandi eigi húsin beggja vegna eldvarnarveggjar og ætli að nýta húsin saman. Í þessu tilviki eigi hvorki sami eigandinn bæði húsin né umrædda eignarhluta. Ljóst sé að ef ætti að veita slíka heimild, eins og um ræði í þessu tilviki, þurfi samþykki allra eigenda viðkomandi húsa enda sé um að ræða verulegar breytingar þar sem verið sé að hagnýta tvo eignarhluta saman í sitthvoru húsinu á sitthvorri lóðinni eins og um einn eignarhluta væri að ræða.

Samþykki meðeigenda á grundvelli ákvæða fjöleignarhúsalaga hefði þurft að liggja fyrir áður en byggingarfulltrúi hefði veitt leyfið og þá einungis fyrir tímabundinni opnun og að upp­fylltum skilyrðum byggingarreglugerðar um brunavarnir. Hefði þurft að setja ákvæði um slíka tímabundna kvöð þess efnis á húsin sem allir eigendur beggja húsanna hefðu þurft að skrifa undir.

Stjórnvaldi geti verið skylt að endurupptaka mál á grundvelli 24. gr. stjórnsýslulaga nr. 37/1993 eða eftir atvikum á ólögfestum grundvelli hafi verulegum annmörkum verið til að dreifa við undirbúning ákvörðunar. Með vísan til framangreint sé ljóst að rökstuðningur byggingar­fulltrúa og undirbúningur að ákvörðun hans hafi verið verulega ábótavant.

Málsrök Akureyrarbæjar: Sveitarfélagið bendir á að samkvæmt 2. mgr. 4. gr. laga nr. 130/2011 um úrskurðarnefnd umhverfis- og auðlindamála sé kærufrestur til nefndarinnar einn mánuður frá því að kæranda varð kunnugt eða mátti vera kunnugt um ákvörðunina. Sú stjórnvaldsákvörðun sem kærendur vilji fá ógilta hafi verið tekin á afgreiðslufundi byggingar­fulltrúa 11. apríl 2024 og sé kærufrestur því liðinn.

Þegar kærendur hafi sent byggingarfulltrúa erindi 27. janúar 2025 hafi verið liðnir rúmir níu mánuðir frá því að ákvörðun um byggingarleyfi hafi verið tekin. Erindið beri ekki með sér að hafa verið beiðni um endurupptöku í samræmi við 24. gr. stjórnsýslulaga nr. 37/1993 og því hafi erindinu verið svarað af byggingarfulltrúa 19. febrúar 2024 í samræmi við svarreglu stjórnvalda. Ekki sé unnt að líta á bréf kærenda um formlega beiðni um endurupptöku enda hafi hvorki verið vísandi til viðeigandi lagaákvæða stjórnsýslulaga né fullnægjandi rök færð fyrir því að taka ætti málið upp að nýju. Ekki hafi verið vísað til þess að ákvörðun byggingar­fulltrúa hafi byggst á ófullnægjandi eða röngum upplýsingum um málsatvik eða ákvörðun hafi byggst á atvikum sem breyst hafi verulega frá því að ákvörðun hafi verið tekin. Í 20. gr. samþykktar fyrir skipulagsráð Akureyrarbæjar sé kveðið á um endurupptöku eftir að skipulags­ráð eða starfsmenn þess hafi tekið ákvörðun. Þar sé sérstaklega tekið fram að aðili skuli beina kröfu um endurupptöku máls til bæjarráðs. Í 2. mgr. 24. gr. stjórnsýslulaga sé að finna heimild til að taka beiðni um endurupptöku til greina að þremur mánuðum liðnum en þó einungis að fengnu samþykki frá öðrum aðilum máls. Það samþykki liggi ekki fyrir í málinu auk þess sem sýnt hefði verið fram á að ástæður endurupptökubeiðni væru ekki til staðar.

Samkvæmt 3. mgr. 4. gr. laga nr. 130/2011 geti þeir einstaklingar einir átt aðild að kærumáli fyrir nefndinni sem eigi lögvarða hagsmuni tengda þeirri ákvörðun sem kæra varði. Fram­kvæmd sú sem um ræði hafi verið minniháttar breyting og tilkynningarskyld mannvirkja­gerð sem sé undanþegin byggingarheimild- og leyfi. Opnun á milli fasteignanna hafi engin áhrif á sameign eða hlutfallstölur og ekki sé um eignatilfærslu að ræða. Þá kalli framkvæmdin ekki á breytingu á eignaskiptayfirlýsingu og hafi engan kostnað í för með sér fyrir kærendur. Kærendur hafi því ekki einstaklega og verulega hagsmuni af úrlausn málsins og beri því að vísa því frá.

Samkvæmt 1. mgr. 10. gr. laga nr. 160/2010 um mannvirki skuli umsókn um byggingarleyfi fylgja samþykki meðeigenda samkvæmt ákvæðum laga um fjöleignarhús nr. 26/1994. Þetta feli þó ekki í sér að samþykki meðeigenda sé ófrávíkjanleg krafa fyrir útgáfu byggingarleyfis. Þótt veitt hafi verið byggingarleyfi fyrir breytingunni þá hafi þetta samt sem áður einungis verið tilkynningaskyld framkvæmd og samþykki annarra eigenda því ekki áskilið. Um sé að ræða mannvirkjagerð sem falli undir f-lið gr. 2.3.6. í byggingarreglugerð nr. 112/2012, sbr. 3. mgr. 10. gr. laga um mannvirki, tilkynningarskyld mannvirkjagerð sem sé undanþegin byggingarheimild- og leyfi. Samkvæmt f-lið teljist það til lítilsháttar breytingar á brunahólfum ef breytingin nemi minna en 5% af hjúpfleti brunahólfandi hluta, þó aldrei meiri en 5 m². Opið sem gert hafi verið á milli húsanna tveggja sé 3,9% af hjúpfletinum. Því sé um að ræða lítilsháttar breytingu sem sé undanþegin byggingarheimild- og leyfi. Byggingarfulltrúi hafi reiknað út stærð ops auk þess sem minnisblað frá fyrirtæki sem sérhæfir sig í stjórnsýslu byggingarmála staðfesti að opið nái ekki 5%. Það liggi fyrir að sami raunverulegi eigandi sé að fyrstu hæð í húsunum tveimur en á sitthvorri kennitölunni. Fyrir liggi yfirlýsing frá eiganda rýmis á 1. hæð Hofsbótar 4 þar sem fram komi að eigandi veiti leyfi til tímabundinnar opnunar á milli sinnar eignar yfir í Hofsbót 2 og gildi leyfið á meðan leigjandi beggja fasteignanna hafi starfsemi í báðum bilunum.

Byggingarfulltrúi hafi samþykkt framkvæmdina 11. apríl 2024 og síðar gert kröfu um að sett yrði brunahurð í gatið þar sem um sitthvort brunahólfið væri að ræða. Fyrir liggi aðaluppdrættir fyrir Hofsbót 2 og 4 sem hafi verið yfirfarnir af brunahönnuði þar sem fram hafi komið að brunavarnahurð með segli verði í opinu. Byggingarleyfi hafi verið veitt fyrir fram­kvæmdunum, en nægilegt hefði verið að tilkynna um framkvæmdirnar og byggingarleyfi því í raun óþarft. Hvað varði tímabundna opnun skv. viðmiðunarreglum 9.7.4. gr. byggingar­reglugerðar komi fram í leiðbeiningum Húsnæðis- og mannvirkjastofnunar um greinina að viðmiðunarreglur séu frávíkjanlegar með tækniskiptum eða brunahönnun, enda sé sýnt fram á að brunaöryggi sé ekki skert og uppfyllt séu meginmarkmið reglugerðar og meginreglur þeirra ákvæða sem vikið sé frá. Ekki sé því um ófrávíkjanlegt skilyrði að ræða að bóka hefði átt um tímabundna opnun. Það sé ljóst að um tímabundna opnun var að ræða og nú sé eldvarnarhurð milli rýmanna vegna kröfu frá byggingarfulltrúa þar að lútandi.

Viðbótarathugasemdir kærenda: Kærendur andmæla því að kærufrestur sé liðinn. Í hinni kærðu ákvörðun sé að finna rökstuðning fyrir synjun á endurupptöku en fyrir liggi að slík ákvörðun sé kæranleg, sbr. úrskurð úrskurðarnefndar umhverfis- og auðlindamála frá 3. maí 2024 í máli nr. 23/2024.

Kærendur ítreki sjónarmið sín um að samþykki meðeigenda hafi þurft að liggja fyrir á grundvelli ákvæða fjöleignarhúsalaga nr. 26/1994 og að framkvæmdin teljist ekki vera minni­háttar breyting sem fallið geti undir undanþáguákvæði byggingarreglugerðar nr. 112/2012. Þegar opna eigi EI 120 eldvarnarvegg sé um byggingarleyfisskylda framkvæmd að ræða. Ekki verði annað ráðið af útreikningum sem framkvæmdaraðili hafi látið gera fyrir sig en að veggurinn í sameign (lagnarými), sem ekki sé í sama brunahólfi, hafi verið tekinn með í útreikninginn. Án hans sé opið um 6,5% en ekki tæp 5%.

Niðurstaða: Í máli þessu er kærð sú ákvörðun byggingarfulltrúa Akureyrarbæjar frá 19. febrúar 2025 að synja beiðni um endurupptöku ákvörðunar hans um samþykki byggingar­áforma vegna fjöleignarhúsanna Hofsbótar 2 og 4.

Sveitarfélagið hefur krafist frávísunar kærumálsins á þeim grundvelli að kærufrestur sam­þykktra byggingaráforma frá 11. apríl 2024 sé löngu liðinn. Sú ákvörðun er ekki kærð í þessu máli heldur eins og fyrr greinir ákvörðun um synjun endurupptöku frá 19. febrúar 2025. Sveitarfélagið hefur einnig krafist frávísunar með vísan til þess að hin kærða ákvörðun sé ekki kæranleg þar sem einungis hafi verið um að ræða svar við erindi kærenda í samræmi við svarreglu stjórnvalda, en ekki formlega synjun á beiðni um endurupptöku. Að virtum gögnum málsins verður ekki á það fallist þar sem í erindi kærenda frá 27. janúar 2025 kemur skýrlega fram krafa um að byggingarfulltrúi „taki upp ákvörðun sína um samþykki byggingaráforma“ og fól svar embættisins frá 19. febrúar s.á. í sér synjun á þeirri kröfu. Þá verður að hafna þeim sjónarmiðum sveitarfélagsins að kærendur skorti lögvarða hagsmuni af úrlausn málsins enda eru þeir aðilar að því máli sem ágreiningur þessa máls lýtur að, þ.e. lögmæti ákvörðunar byggingarfulltrúa að synja beiðni þeirra um endurupptöku. Að lokum verður ekki talið að 20. gr. samþykktar fyrir skipulagsráð Akureyrarbæjar, sem samþykkt var í bæjarstjórn 17. desember 2024 og sveitarfélagið vísar til í umsögn sinni, hafi þýðingu í máli þessu þar sem ákvæðið á við um skipulagsmál og ákvarðanir sem teknar eru á grundvelli skipulagslaga nr. 123/2010. Með hliðsjón af framangreindu verður mál þetta því tekið til efnismeðferðar.

Stjórnvaldi getur verið skylt að endurupptaka mál skv. 24. gr. stjórnsýslulaga nr. 37/1993 eða eftir atvikum á grundvelli ólögfestra reglna stjórnsýsluréttarins hafi verulegum annmörkum verið til að dreifa við undirbúning ákvörðunar. Endurupptaka máls getur leitt til breytinga á fyrri ákvörðun eða eftir atvikum afturköllunar hennar í samræmi við 25. gr. stjórnsýslulaga, en á móti slíkri niðurstöðu geta mælt réttmætar væntingar leyfishafa. Eðli þeirrar ákvörðunar sem um er að ræða kann að skipta máli, en á sviði skipulags- og byggingarmála hafa réttarvörslu­sjónarmið oft þýðingu sem og sjónarmið um mikilvægi þess að komast hjá eyðileggingu verðmæta. Getur stjórnvaldi jafnframt verið rétt að gefa frest til úrbóta.

Í endurupptökubeiðni sinni til byggingarfulltrúa vísuðu kærendur til þess að samþykki með­eigenda Hofsbótar 2 og 4 hefði þurft að liggja fyrir við samþykkt byggingaráforma og vísuðu þar að lútandi til 1. mgr. 10. gr. laga nr. 160/2010 um mannvirki, sbr. 1. og 2. tl. 8. gr. laga nr. 26/1994 um fjöleignarhús. Um verulegar breytingar væri að ræða sem háðar væru samþykki allra eigenda. Í svarbréfi byggingarfulltrúa var beiðni kærenda synjað með vísan til þess að fram­kvæmdin félli undir undanþáguheimild f-liðar gr. 2.3.6. byggingarreglugerðar nr. 112/2012 og hefði hvorki verið þörf á byggingarleyfi né samþykki meðeigenda.

Samkvæmt 1. mgr. 10. gr. laga nr. 160/2010 skal umsókn um byggingarleyfi meðal annars fylgja samþykki meðeigenda samkvæmt lögum um fjöleignarhús. Samkvæmt 1. mgr. 6. gr. þeirra laga er sameign allir þeir hlutar húss, bæði innan og utan, og lóðar sem ekki eru ótvírætt í séreign. Í 2. mgr. segir enn fremur að þótt fjöleignarhús samanstandi af einingum eða hlutum (stigahúsum) sem eru sjálfstæðar eða aðgreindar að einhverju leyti og hvort sem þau standa á einni lóð eða fleirum er allt ytra byrði hússins alls staðar, þak, útveggir og gaflar í sameign allra eigenda þess. Allt burðarvirki húss, þ.m.t. burðarveggir, er í sameign eigenda fjöleignarhúss samkvæmt 2. tl. 1. mgr. 8. gr., sbr. 3. tl. 1. mgr. 5. gr. fjöleignarhúsalaga. Breytingar, endur­bætur og fram­kvæmdir á sameign sem víkja frá samþykktum teikningum eru háðar sam­þykki eigenda fjöleignarhúss skv. 30. gr. laganna, eftir atvikum samþykki einfalds eða aukins meiri­hluta eða allra eigenda. Enn fremur segir í 39. gr. laganna að allir hlutaðeigandi eigendur eigi óskoraðan rétt á að eiga og taka þátt í öllum ákvörðunum er varði sameignina, bæði innanhúss og utan, og sameiginleg málefni sem snerti hana beint og óbeint, en af 2. mgr. greinarinnar leiðir að slíkur ákvörðunarréttur á við um breytingar og hvers kyns framkvæmdir.

Sá veggur sem hin umdeilda samþykkt byggingarfulltrúa snertir er í sameign allra eigenda að Hofsbót 2 og 4. Telja verður að hin umþrætta framkvæmd feli í sér smávægilega breytingu á sameign þar sem einungis var um að ræða opnun á milli tveggja séreignarhluta sem gögn málsins bera með sér að hafi ekki haft áhrif á burðarvirki húsanna. Var því þörf á samþykki einfalds meiri hluta meðeigenda miðað við eignarhluta fyrir hinum umdeildu framkvæmdum, sbr. 3. mgr. 30. gr. fjöleignarhúsalaga, en tekið skal fram að undanþáguheimild frá byggingar­leyfi í byggingarreglugerð getur ekki hnekkt rétti meðeigenda til þátttöku í ákvörðunum er varða sameign. Bar byggingarfulltrúa því í samræmi við 1. mgr. 10. gr. mannvirkjalaga að sjá til þess að áskilið samþykki meðeigenda Hofsbótar 2 og 4 lægi fyrir áður en hann samþykkti byggingaráformin. Að fenginni þeirri niðurstöðu verður að álíta rökstuðningi hinnar kærðu ákvörðunar um að synja um endurupptöku málsins svo áfátt að fella verði hana úr gildi.

Úrskurðarorð:

Felld er úr gildi ákvörðun byggingarfulltrúa Akureyrarbæjar frá 19. febrúar 2025 um að synja beiðni um endurupptöku ákvörðunar um samþykki byggingar­áforma vegna fjöleignarhúsanna Hofsbótar 2 og 4.

jún 25
Love0

93/2025 Arnarland

Með

Árið 2025, miðvikudaginn 25. júní, tók Arnór Snæbjörnsson, formaður úrskurðarnefndar umhverfis- og auðlindamála, með heimild í 3. mgr. 3. gr. laga nr. 130/2011, fyrir:.

Mál nr. 93/2025, kæra á ákvörðunum bæjarstjórnar Garðabæjar frá 6. mars 2025 um að samþykkja deiliskipulag Arnarlands og breytingu á aðalskipulagi.

Í málinu er nú kveðinn upp svofelldur

úrskurður:

Með kæru til úrskurðarnefndar umhverfis- og auðlindamála, er barst nefndinni 23. júní 2025, kærir eigandi fasteignar að Súlunesi 20, ákvarðanir bæjarstjórnar Garðabæjar frá 6. mars 2025 um að samþykkja deiliskipulag Arnarlands og breytingu á aðalskipulagi. Er þess krafist að ákvarðanirnar verði felldar úr gildi, skipulagsferlið stöðvað og sveitarfélaginu gert að birta öll gögn sem snerti skuggavarp, umferðaraukningu og önnur áhrif skipulagsins á nærliggjandi byggð.

Málavextir og rök: Á afgreiðslufundi sínum 24. febrúar 2025 samþykkti skipulagsnefnd Garðabæjar tillögu að deiliskipulagi Arnarlands ásamt breytingu á Aðalskipulagi Garðarbæjar 2016-2030 vegna landnotkunarreitsins Arnarnesháls (3.37 VÞ). Á fundi bæjarstjórnar 6. mars s.á. voru þessar afgreiðslu skipulagsnefndar samþykktar. Með breytingu aðalskipulagsins var landnotkun breytt úr því að vera svæði fyrir verslun og þjónustu í miðsvæði. Innan reitsins verði blönduð byggð íbúða, verslun og þjónustu með áherslu á heilsutengda starfsemi. Hámarkshæð bygginga breyttist úr átta hæðum í tvær til sex hæðir en ein bygging, ætluð atvinnustarfsemi, geti orðið allt að sjö hæðir. Með deiliskipulaginu er meðal annars gert ráð fyrir um 450 íbúðum og um 37.000 m2 af verslunar-, skrifstofu- og þjónusturýmum. Nýtingarhlutfall svæðisins verði um 0,95. Tók deiliskipulagið gildi með birtingu í B-deild Stjórnartíðinda 16. maí 2025.

Kærandi vísar til þess að Garðabær hafi ekki svarað athugasemdum íbúa sem gerðar hafi verið á auglýsingartíma aðalskipulagsbreytingar og deiliskipulags. Þar með hafi sveitarfélagið brotið gegn 41. gr. skipulagslaga nr. 123/2010. Byggingarmagn sé ekki í samræmi við Aðalskipulag Garðabæjar 2016–2030 og sé auk þess ekki rétt reiknað sbr. gr. 5.3.2.1. skipulagsreglugerðar nr. 90/2013.

Niðurstaða: Samkvæmt 1. mgr. 52. gr. skipulagslaga nr. 123/2010 verða ákvarðanir sem Skipulagsstofnun og ráðherra ber að skipulagslögum að staðfesta ekki bornar undir úrskurðarnefnd umhverfis- og auðlindamála. Í 3. mgr. 29. gr. sömu laga kemur fram að aðalskipulag sé háð samþykki sveitarstjórnar og staðfestingu Skipulagsstofnunar og ráðherra í þeim tilvikum sem hann skal staðfesta aðalskipulag. Hin kærða ákvörðun felur í sér samþykki á tillögu um breytingu á Aðalskipulagi Garðabæjar 2016–2030 og brestur úrskurðarnefndina vald til að taka þá ákvörðun til endurskoðunar..

Samkvæmt 2. mgr. 4. gr. laga nr. 130/2011 er kærufrestur til úrskurðarnefndarinnar einn mánuður frá því að kæranda varð kunnugt eða mátti vera kunnugt um þá ákvörðun sem kæra lýtur að. Sé um að ræða ákvörðun sem sætir opinberri birtingu telst kærufrestur frá fyrstu birtingu ákvörðunar skv. 2. mgr. 27. gr. stjórnsýslulaga. Hin kærða deiliskipulagsbreyting var birt í B-deild Stjórnartíðinda 16. maí 2025 og mátti kærendum vera kunnugt um hana frá þeim tíma. Kærufresti vegna umræddrar ákvörðunar lauk 16. júní 2025 en kæra í málinu barst nefndinni 23. s.m. eða að liðnum kærufresti.

Í 28. gr. stjórnsýslulaga er fjallað um áhrif þess að kæra berst að liðnum kærufresti. Ber þá samkvæmt 1. mgr. ákvæðisins að vísa henni frá nema afsakanlegt verði talið að kæran hafi ekki borist fyrr eða veigamiklar ástæður mæli með því að kæran verði tekin til efnismeðferðar. Verður ekki af gögnum þessa máls ráðið að slíkum aðstæðum sé til að dreifa að lagagreinin eigi við og má í því sambandi benda á að lögmælt opinber birting ákvörðunar hefur þá þýðingu að almenningi telst vera kunnugt um hana. Verður máli þessu því vísað frá nefndinni.

Úrskurðarorð:

Kærumáli þessu er vísað frá úrskurðarnefndinni.