Skip to main content
Úrskurðarnefnd umhverfis- og auðlindamála
mar 13
Love0

164/2024 Hraunkot

Með

Árið 2025, fimmtudaginn 13. mars, kom úrskurðarnefnd umhverfis- og auðlindamála saman til fundar í húsnæði nefndarinnar að Borgartúni 21, Reykjavík. Mætt voru Ómar Stefánsson varaformaður, Aðalheiður Jóhannsdóttir prófessor og Karólína Finnbjörnsdóttir lögmaður.

Fyrir var tekið mál nr. 164/2024, kæra á ákvörðun sveitarstjórnar Grímsnes- og Grafningshrepps frá 2. október 2024 um að samþykkja deiliskipulag frístundasvæðis í Hraunkoti.

 Í málinu er nú kveðinn upp svofelldur

úrskurður:

Með bréfi til úrskurðarnefndar umhverfis- og auðlindamála, dags. 28. nóvember 2024, kæra A, B, Verkfræðiþjónusta JGB, D, E, F, G og H lóðarleigutakar að Viðeyjarsundi í landi Hraunkots, þá ákvörðun sveitarstjórnar Grímsnes- og Grafningshrepps frá 2. október 2024 um að samþykkja deiliskipulag frístundasvæðis í Hraunkoti. Verður að skilja málatilbúnað kærenda svo að gerð sé krafa um að hin kærða ákvörðun verði felld úr gildi. Þá krefjast kærendur þess jafnframt að þeim verði tryggður réttur til yfirtöku fjögurra lóða á fullu verði.

Gögn málsins bárust úrskurðarnefndinni frá Grímsnes- og Grafningshreppi 7. janúar 2025.

Málavextir: Hinn 2. maí 2022 lagði eigandi jarðarinnar Hraunkots, Hraunborgum, Grímsnes- og Grafningshreppi, fram umsókn um breytingu á deiliskipulagi fyrir frístundabyggðina. Samkvæmt tillögunni var meðal annars stærð húsa breytt, lóðum fjölgað og sameining skipulagssvæða, A og B. Umsóknin var tekin fyrir á fundi sveitarstjórnar 1. júní 2022, þar sem samþykkt var að kynna tillöguna og leita umsagna í samræmi við 40. gr. skipulagslaga nr. 123/2010. Var tillagan kynnt og auglýst á vefsvæði umhverfis- og tæknisviðs Uppsveita frá 16. júní 2022 til 7. júlí s.á.

Gerðar voru breytingar á hinni upphaflegu tillögu til að koma til móts við athugasemdir sem borist höfðu á kynningartímanum og voru breytingarnar samþykktar á fundi skipulagsnefndar umhverfis- og tæknisviðs Uppsveita 14. desember 2022 og á fundi sveitarstjórnar 19. s.m.

Var deiliskipulagstillagan því næst auglýst á grundvelli 41. gr. skipulagslaga með fresti til athugasemda frá 9. febrúar 2023 til 24. mars s.á. Vegna fjölda athugasemda sem bárust mæltist skipulagsnefnd umhverfis- og tæknisviðs Uppsveita til þess við sveitarstjórn á fundi sínum 27. september 2023 að afgreiðslu málsins yrði frestað. Á fundi sveitarstjórnar 4. október s.á. var samþykkt að fresta afgreiðslu málsins og skipulagsfulltrúa falið að vinna sjálfstæða greinargerð vegna þeirra athugasemda sem höfðu borist.

Á fundi skipulagsnefndar umhverfis- og tæknisviðs Uppsveita 11. október 2023 var tillagan lögð fram að nýju. Jafnframt voru lagðar fram umsagnir og athugasemdir sem höfðu borist við skipulagstillöguna ásamt samantekt á þeim og uppfærðum gögnum. Á fundinum lagði skipulagsnefndin til að afgreiðslu málsins yrði frestað ásamt því að skipulagsfulltrúa yrði falið að annast samskipti við málsaðila og rekstraraðila varðandi nánari umfjöllun um viðkomandi starfsemi innan svæðisins. Var sú tillaga skipulagsnefndar staðfest á fundi sveitarstjórnar 18. s.m.

Á fundi skipulagsnefndar 28. febrúar 2024 lagði landeigandi fram uppfærða tillögu að deiliskipulagi fyrir Hraunkot. Mælst var til þess við sveitarstjórn að tillagan yrði samþykkt og auglýst aftur á grundvelli 41. gr. skipulagslaga. Á fundi sínum 6. mars 2024 samþykkti sveitarstjórn að auglýsa deiliskipulagstillöguna með fresti til athugasemda frá 14. mars s.á. til og með 26. apríl s.á. Á fundi sveitarstjórnar 8. júlí s.á. var deiliskipulagstillagan lögð fram ásamt athugasemdum sem bárust og andsvörum landeiganda og hún samþykkt. Deiliskipulagstillagan var send Skipulagsstofnun til yfirferðar hinn 17. júlí 2024.

Í umsögn Skipulagsstofnunar, dags. 13. ágúst 2024, kom fram að stofnunin teldi tillöguna í ósamræmi við ákvæði Aðalskipulags Grímsnes- og Grafningshrepps 2020–2032 hvað varðaði fjölda lóða og stærð frístundalóða, stærð íþróttasvæðis, stærð verslunar- og þjónustusvæðis og ákvæði fyrir útleigu gistirúma á verslunar- og þjónustusvæði. Þá benti stofnunin einnig á önnur atriði sem þyrfti að yfirfara. Deiliskipulagstillagan var tekin fyrir að nýju í skipulagsnefnd umhverfis- og tæknisviðs Uppsveita 25. september s.á. þar sem lögð var fram samantekt á umsögnum, athugasemdum og viðbrögðum skipulagnefndar. Í samantektinni var m.a. bent á að stefnumörkun aðalskipulags setti ekki takmarkanir við fjölda lóða og stærð frístundasvæðis, íþróttasvæðis og verslunar- og þjónustusvæðis heldur lýsti aðeins skilmálum þess deiliskipulags sem var í gildi þegar aðalskipulagið var staðfest. Skipulagsnefnd taldi að brugðist hafi verið við umsögn Skipulagsstofnunar sem barst vegna málsins með fullnægjandi hætti og mæltist til þess að deiliskipulagið tæki gildi með birtingu auglýsingar í B-deild Stjórnartíðinda. Á fundi sveitarstjórnar Grímsnes- og Grafningshrepps 2. október 2024 var deiliskipulagstillagan samþykkt og tók deiliskipulagið gildi með auglýsingu í B-deild Stjórnartíðinda 29. s.m.

Málsrök kærenda: Vísað er til deiliskipulags frá 20. desember 2007 þar sem segi m.a. að svæði frístundabyggðarinnar, merkt A, sé að mestu fullbyggt, en gert hafi verið ráð fyrir leiksvæðum, sparkvöllum og golfvelli. Heildarfjöldi lóða undir frístundahús hafi verið áætlaður 208 á svæði 1 og 3 og að 21 frístundahús yrðu á svæði 2. Nýtt deiliskipulag, sem birt hafi verið í B-deild Stjórnartíðinda 29. október 2024, hafi gjörbreytt svæðinu með fjölgun lóða sem m.a. skermi af útsýni og gangi þvert á fyrri loforð og skýringar við sölu leigulóða frá fyrri tíma. Eftir eigi að selja 72 lóðir frá eldra skipulagi og með þéttingu frístundabyggðarinnar bætist 50 lóðir við og verði þá 132 lóðir til sölu.

Með því að gjaldfella þau verðmæti sem fólgin eru í staðsetningu bústaðanna og umhverfi þeirra ásamt því að brjóta á félagslegum og menningarlegum þörfum, heilbrigði og öryggi sé farið gegn markmiðum 1. gr. skipulagslaga nr. 123/2010. Þá sé í byggingarreglugerð nr. 112/2012 leitast við að mannvirki og trjágróður samliggjandi lóða trufli ekki og séu hæðarmörk trjáa tekin fram nema að lóðarhafar semji um annað. Sömu markmið ráði mænishæð húsa í frístundabyggð og sama hljóti að gilda um nýbyggingar á nýjum lóðum. Vegna þessa hafi stjórn Hrauns, félags sumarbústaðaeigenda í Hraunborgum, talið að allar nýjar lóðir undir frístundahús væru háðar samþykki þeirra sem fyrir væru á eldri lóðum og þeim sem byggðar væru samkvæmt eldra skipulagi. Mótmælt hafi verið að frísvæði með göngustígum samkvæmt eldra skipulagi yrði aflagt og nýjar lóðir skipulagðar á því landsvæði. Á því svæði sem göngustígur hafi verið á deiliskipulagi væri búið að leggja skólplagnir fyrir fyrirhugaða bústaði við Rauðavík, en samkvæmt eldra skipulagi hafi þær verið fyrirhugaðar ofar í landinu.

Með sérstöku leyfi hafi verið byrjað að planta trjám á svæðinu og frá árinu 1974 hafi kærendur gróðursett tré á hinum nýju skipulögðu lóðum án athugasemda og hafi með því hefðað þá reiti til gróður- og trjáræktunar. Þá sé svæðið fyrir ofan Hofsvík og neðan Asparvík mikið berjaland. Verið sé að skerða landnotkun, sbr. 43. gr. skipulagslaga, og verðfella lóðir og eignir með breytingum á samþykktu deiliskipulagi sem í gildi hafi verið þegar lóðarleigusamningar voru auglýstir og gerðir af hálfu landeiganda sem jafnframt sé beiðandi deiliskipulagsbreytinganna.

Það sé markmið samkvæmt c-lið 1. gr. skipulagslaga að hagur heildarinnar sé hafður að leiðarljósi og því sé það krafa að göngustígar og gönguleiðir á fyrra skipulagi verði látnar halda sér. Bent hafi verið á það að með byggingu nýrra lóða á landi milli Skipasunds og Engeyjarsunds sé verið að brjóta gegn b-lið 1. gr. skipulagslaga þar sem segi að tryggja skuli vernd landslags, náttúru og menningarverðmæta og koma í veg fyrir umhverfisspjöll og ofnýtingu. Landsvæði við Skipasund njóti sérstakrar verndar skv. 37. gr. laga nr. 44/1999 um náttúruvernd. Í skeyti, dags. 13. apríl 2018, hafi byggingarfulltrúi umhverfis- og tæknisviðs Uppsveita varað við óþarfa raski á landinu vegna framkvæmda við lóð í ljósi þessarar sérstöku verndar. Í tillögu að nýju deiliskipulagi hafi komið fram að á svæðinu sé að finna hraun sem njóti verndar, en á gögnum sé hvergi sýnt hvar það sé.

Tillaga að nýju skipulagi hafi verið auglýst 16. júní 2022 á vefsvæði umhverfis- og tæknisviðs Uppsveita. Þá hafi ný tillaga verið auglýst 9. febrúar 2023 þar sem tekið hafi verið tillit til athugasemda Hrauns, en jafnframt hafi stórum hluta fyrri tillögunnar verið breytt. Nýrri tillögu hafi verið mótmælt þar sem hún hafi verið ólík þeirri tillögu sem auglýst hafi verið 16. júní 2022. Samkvæmt 12. gr. skipulagslaga verði ekki skipulögð ný lóð við hlið lóðar sem skipulögð hafi verið samkvæmt eldra skipulagi án samráðs við umráðendur eldri lóðar og án þeirra samþykkis.

Mótmælt hafði verið að Lundeyjarsundi og Hólmasundi yrði breytt í stofnbrautir, en göturnar séu botngötur. Íbúar á því svæði búi við lágmarksumferð og telji sig búa við öryggi sem muni hverfa með breytingunni. Þá þoli breidd götustæðis ekki breiðari veg. Þá hafi vegi úr hverfinu upp að Biskupstungum verið breytt í akfæran göngustíg. Öll sú byggð sem ætlunin sé að rísa muni þá hafa eina færa leið úr hverfinu um Engeyjarsund. Stofnvegir í Hraunborgum, Engeyjarsund og Álfasteinssund, séu hvorki tvíbreiðir né einbreiðir, þ.e.a.s. ekki nógu breiðir svo bifreiðar geti mæst án þess að báðar víki út í kant. Breikkun þessara vega sé löngu tímabær, en með aukinni umferð aukist óhöpp sem geti teppt umferð og skapi hættur.

Forsendur þess að fólk fjárfesti í frístundahúsalóðum fjarri þéttbýli sé sú staðreynd að verið sé að fara úr þéttbýli í kyrrðarreit frístundabyggðarinnar. Kærendur telji verulega á sér brotið með því að þétta byggðina og fara þvert á fyrra deiliskipulag, þar sem jaðarlóðir þeirra voru með gott útsýni og beint aðgengi að golfvelli og ásamt því að loforð um að byggð yrði ekki þétt í nánd við lóðir þeirra lá fyrir. Kærendur telji að verðmæti fasteignar þeirra skerðist verulega, umfram það sem við eigi um sambærilegar eignir í næsta nágrenni, sbr. 1. mgr. 51. gr. skipulagslaga. Sú skerðing sé ekki eingöngu í fjárhagslegu tilliti heldur einnig í ljósi þess að þau gæði sem fólgin hafi verið í staðsetningu og legu lóðanna sem jaðarlóða muni breytast með deiliskipulaginu.

Málsrök Grímsnes- og Grafningshrepps: Sveitarfélagið Grímsnes- og Grafningshreppur byggir á því að umrætt deiliskipulag sé ekki haldið neinum form- eða efnisannmörkum sem geti varðað ógildingu þess. Skipulagið sé í samræmi við ákvæði laga og gætt hafi verið að málsmeðferðarreglum skipulagslaga og stjórnsýslulaga við afgreiðslu þess. Skipulagsvaldið sé í höndum sveitarfélagsins og því eigi kærendur ekki rétt á því að deiliskipulag lóða í kringum leigulóðir þeirra haldist óbreytt til frambúðar. Þurfi því ekki samþykki kærenda fyrir nýjum lóðum undir frístundahús í landi Hraunkots. Sveitarfélagið verði að geta breytt skipulagsáætlunum sínum í samræmi við breyttar þarfir, m.a. hvað varði stækkun frístundabyggðar. Í skipulagslögum nr. 123/2010 sé gert ráð fyrir því að íbúar þurfi að þola ýmsar takmarkanir á grundvelli laganna og megi lóðarhafar ganga út frá því að til aukinnar uppbyggingar kunni að koma á þegar skipulögðum svæðum. Það fari ekki í bága við skipulagslög að samþykkja breytingu sem feli í sér þéttingu byggðar, þrátt fyrir að hún kunni að valda þeim sem fyrir eru einhverju óhagræði. Það hafi enga þýðingu fyrir gildi deiliskipulags hverju landeigandi kunni að hafa lofað kærendum við leigu lóða á svæðinu eða hvernig lóðaleigusamningum hafi verið háttað, enda sé skipulagsvaldið í höndum sveitarfélagsins og samningar landeiganda geti ekki takmarkað það vald.

Þá feli 12. gr. skipulagslaga ekki í sér að engin ný lóð verði skipulögð án samráðs við eða án samþykkis lóðarhafa eldri lóða á svæðinu. Við breytingu á deiliskipulaginu í landi Hraunkots hafi samráð verið haft við lóðarhafa á svæðinu með því að þeim hafi gefist kostur á að koma á framfæri athugasemdum sínum við deiliskipulagið og þeim hafi verið svarað af hálfu skipulagsnefndar Umhverfis- og tæknisviðs Uppsveita og landeiganda. Komið hafi verið til móts við sumar athugasemdir sem hafi borist, en aðrar hafi ekki þótt á rökum reistar. Það sé ekki hlutverk úrskurðarnefndarinnar að skera úr um hvort kærendur hafi orðið fyrir tjóni vegna gildistöku hins kærða deiliskipulags. Meint tjón kærenda geti ekki leitt til ógildingar á deiliskipulaginu, enda hafi ekki verið sýnt fram á að það sé haldið ógildingarannmarka að lögum. Tilgangur deiliskipulagsbreytingarinnar hafi einkum verið að nýta innviði svæðisins betur. Allar nýjar lóðir sem séu skilgreindar undir frístundahús samkvæmt deiliskipulaginu séu á landi sem þegar hafi verið skipulagt frístundasvæði. Að mati sveitarfélagsins sé skynsamlegt og rökrétt að nýta núverandi vegi, veitur og innviði og það landsvæði sem sé skilgreint sem frístundasvæði fyrir uppbyggingu fleiri frístundahúsalóða í takt við þróun byggðar og í samræmi við landnotkun á svæðinu, í stað þess að hefja uppbyggingu frístundabyggðar og innviða á öðrum, óröskuðum svæðum innan sveitarfélagsins. Lögmæt og málefnaleg sjónarmið búi að baki fjölgun frístundahúsalóða á svæðinu. Gert sé ráð fyrir opnum svæðum og útivistarsvæðum í frístundabyggðinni ásamt greiðum gönguleiðum innan og utan deiliskipulagssvæðisins.

Hið kærða deiliskipulag feli í sér fjölgun lóða á frístundasvæði og þéttingu frístundabyggðar, ásamt því að tvö skipulagssvæði verði sameinuð í eitt. Deiliskipulagsbreytingin hafi ekki í för með sér breytingu á landnotkun svæðisins eða verulega breytingu á skipulagi þess að öðru leyti. Allar meginforsendur deiliskipulagsins liggi fyrir í gildandi aðalskipulagi, en allt það svæði sem deiliskipulagsbreytingin nái til sé skilgreint sem frístundasvæði í aðalskipulagi. Á deiliskipulagssvæðinu sé gert ráð fyrir að lóðir undir frístundahús séu á bilinu 0,5 til 0,8 ha og að nýtingarhlutfall lóða fari ekki yfir 0,03. Í skilmálum aðalskipulags Grímsnes- og Grafningshrepps segi að á frístundarsvæðum skuli lóðir að jafnaði vera á bilinu hálfur til einn ha og nýtingarhlutfall allt að 0,03. Deiliskipulagið samræmist því aðalskipulagi að því leyti, en stærð lóða og nýtingarhlutfall þeirra beri skýrlega með sér að um sé að ræða frístundabyggð en ekki þéttbýli. Lóðir í þéttbýli séu almennt undir 1000 m2 að stærð og með mun hærra nýtingarhlutfall. Þannig verði uppbygging á grundvelli deiliskipulagsins ekki líkt við þéttbýli og feli ekki í sér breytingu á landnotkun á svæðinu enda sé áfram um frístundabyggð að ræða.

Aðalskipulag Grímsnes- og Grafningshrepps 2020–2032 setji auk þess engar takmarkanir við fjölgun frístundahúsalóða á skipulögðum frístundasvæðum. Þar sé eingöngu gerð grein fyrir þeim fjölda frístundahúsalóða sem hafði verið skipulagður samkvæmt deiliskipulagsáætlunum sem hafi verið í gildi þegar aðalskipulagið hafi verið samþykkt árið 2022, en feli ekki í sér takmörkun á heimiluðum fjölda frístundahúsalóða á viðkomandi svæðum. Var sveitarfélaginu því heimilt að fjölga lóðum í frístundabyggðinni Hraunborgum með breytingu á deiliskipulagi fyrir land Hraunkots. Þá samræmist deiliskipulagsbreytingin stefnu aðalskipulags þar sem segi að frístundabyggð skuli vera sem mest á samfelldum svæðum innan hverrar jarðar svo vegir og veitur nýtist sem best.

Markmiðsákvæði 1. gr. skipulagslaga feli í sér almennar stefnuyfirlýsingar og njóti sveitarfélög svigrúms til mats á því hvernig markmið laganna verði tryggð. Ekkert hald sé í tilvísun kærenda til ákvæðisins í gr. 7.2.2 í byggingarreglugerð 112/2012, en þaksvæðið sé í engum tengslum við umrætt deiliskipulag. Lög nr. 44/1999 séu ekki lengur í gildi og því sé ekkert hald í þeirri málsástæðu kærenda. Frístundasvæðið Hraunborgir hafi nú þegar verið byggt upp með tilheyrandi röskun á svæðinu, en sú fjölgun frístundahúsalóða sem gert sé ráð fyrir í deiliskipulaginu leiði ekki til aukinnar röskunar á jarðminjum svæðisins frá því sem nú sé. Með deiliskipulagsbreytingunni sé verið að þétta frístundabyggð á landi sem nú þegar sé að verulegu leyti raskað, til þess að ekki þurfi að byggja á óröskuðu landi. Þá hafi landeigandi brugðist við athugasemdum lóðarleigutaka á svæðinu hvað varði verndun hraunmyndana með því að fækka lóðum samkvæmt deiliskipulaginu og breyta fyrirkomulagi þeirra til þess að vernda hraunmyndanir og jarðminjar á svæðinu eins og kostur sé. Komið hafi verið til móts við umsögn Náttúrufræðistofnunar Íslands við deiliskipulagið með breytingum á skipulagi lóða. Hraunmyndanir hafi verið merktar inn á skipulagsuppdrátt með bláum hringjum og því sé það rangt hjá kærendum að hvergi sé sýnt á gögnum hvar sé að finna hraun sem njóti verndar. Syðsti hluti jarðarinnar Hraunkots muni haldast óraskaður og verði mólendi því ekki raskað.

Vegir í frístundabyggðinni Hraunborgum séu einkavegir og sé landeigandi veghaldari. Vegirnir séu ekki flokkaðir sem stofnvegir eða stofnbrautir, enda ekki um að ræða þjóðvegi í skilningi vegalaga nr. 80/2007, auk þess sem þeim sé ekki ætlað að tengja saman þéttbýlisstaði. Frístundahúsaeigendur á svæðinu eigi ekki sérstakt tilkall til þess að deiliskipulag kveði á um að vegagerð verði hrint í framkvæmd innan ákveðinna tímamarka. Bent sé á að í umsögn Vegagerðarinnar frá 23. apríl 2024 um deiliskipulag fyrir Hraunkot segi að ekki séu gerðar athugasemdir við deiliskipulagið enda hafi verið komið til móts við fyrri athugasemdir Vegagerðarinnar sem fram hafi komið í bréfi hennar frá 13. apríl 2023. Þá liggi fyrir umsögn frá eldvarnareftirliti Brunavarna Árnessýslu frá 18. mars 2024 um deiliskipulagið þar sem engar athugasemdir séu gerðar hvað brunavarnir varði. Deiliskipulagið hafi ekki í för með sér breytingu á lóðarmörkum eða minnkun á lóðum kærenda, en lóðamörk séu ekki skilgreind með nákvæmum hætti í skipulaginu.

 Athugasemdir landeiganda: Af hálfu eiganda jarðarinnar Hraunkots er tekið fram að jörðin hafi allt frá áttunda áratug síðustu aldar verið skipulögð undir frístundabyggð. Á jörðinni sé meðal annars þjónustuhúsnæði, tjaldsvæði, golfvöllur og fjöldi leigulóða undir frístundahús. Um nokkurt skeið hafi verið unnið að breytingum á deiliskipulagi til að tryggja frekari uppbyggingu á svæðinu. Með hinu nýja deiliskipulagi sé m.a. kveðið á um fjölgun leigulóða auk þess sem hið nýja deiliskipulag taki til svæðisins sem einnar heildar í stað tveggja deiliskipulaga, líkt og áður hafi verið. Kærendur hafi hvorki greitt meira fyrir lóðirnar né hærri lóðarleigu en aðrir auk þess sem leigusamningar innihaldi hvorki ákvæði sem skuldbindi landeiganda eða aðra til að tryggja óhindrað útsýni kærenda né ákvæði þess efnis að lóðirnar eigi um ókomna tíð að vera á jaðri skipulagssvæðisins. Í leigusamningi sé að finna ákvæði um fjárhelda girðingu sem megi með engu móti skilja sem svo að hún afmarki einhverskonar eignarréttindi kærenda gagnvart landeiganda, enda sé þar vísað til þess að hún skuli vera „umhverfis landareignina“.

Eldra deiliskipulag geti ekki verið til þess fallið að veita leigutökum réttmætar væntingar til að ætla að nýtt deiliskipulag verði aldrei gert. Landeigandi hafi aldrei skuldbundið sig með þeim hætti sem kærendur byggi á. Gætt hafi verið að öllum kröfum og skilyrðum laga, þ. á m. skipulagslaga nr. 123/2010 við meðferð málsins varðandi hið nýja deiliskipulag. Tekið hafi verið tillit til ýmissa sjónarmiða við gerð þess, svo sem með vernd hraunmyndana o.fl. Þá sé því mótmælt að ákvæðum byggingarreglugerðar um trjágróður megi lögjafna þannig að þau taki til mannvirkja, enda sé fjöldi annarra ákvæða byggingarreglugerðar ætlað að tryggja að gætt sé að nábýlisrétti nágranna þegar mannvirki eru annars vegar.

 Viðbótarathugasemdir kærenda: Kærandi bendir á að verðlagning lóða á jaðri þágildandi deiliskipulags hafi verið hærri en annarra á sama tíma. Lóðir sem hafi sérstöðu, t.d. staðsettar við vatn eða útivistarsvæði hafi meira verðgildi. Þá hafi eldra deiliskipulag gefið til kynna hvers mætti vænta, sérstaklega í ljósi þess að lega lóðanna hafi verið á mörkum byggðar og útivistar á svæðinu.

Skipulag sé formleg og bindandi áætlun sveitarstjórnar um fyrirkomulag byggðar og mótun umhverfis. Skipulag eigi að tryggja hagkvæma og sjálfbæra nýtingu lands. Þá lúti þétting íbúðarbyggðar öðrum lögmálum en frístundabyggðar þar sem verði að taka tillit til fjarlægðar og víðáttu þar sem það eigi við. Ekki verði séð hvaða þörf hafi verið til þess að gera breytingar á umþrættum jaðri. Þétting byggðar á þeim jaðri sem kærendur hafi talið lóðir sínar vera á breyti verulega umhverfi, nýtingu og verðmætum lóðanna til framtíðar.

Því sé mótmælt að eldra skipulag geti aldrei eitt og sér verið til þess fallið að veita leigutökum réttmætar væntingar til að ætla að nýtt deiliskipulag verði aldrei gert. Kærendur hafi kynnt sér deiliskipulagið við kaupin á leiguréttinum. Þar hafi komið fram að hverfið væri nánast fullbyggt og með vísan til þess, auk áratuga skipulags í Viðeyjarsundi, væri ekki hægt að ætla annað en að sá hluti Viðeyjarsunds sem snúi að kærendum hafi verið fullbyggður.

Niðurstaða: Í máli þessu er deilt um lögmæti ákvörðunar sveitarstjórnar Grímsnes- og Grafningshrepps um að samþykkja nýtt deiliskipulag frístundasvæðis í Hraunkoti sem felur m.a. í sér fjölgun lóða og stækkun aðalhúsa, geymslu- og gestahúsa á svæðinu.

Samkvæmt 1. gr. laga nr. 130/2011 um úrskurðarnefnd umhverfis- og auðlindamála er það hlutverk nefndarinnar að úrskurða í kærumálum vegna stjórnvaldsákvarðana og í ágreiningsmálum vegna annarra úrlausnaratriða á sviði umhverfis- og auðlindamála eftir því sem mælt er fyrir um í lögum á því sviði. Úrskurðarnefndin er því ekki til þess bær að lögum að skera úr um eignarréttarlegan ágreining. Verður því ekki tekin afstaða til gildis slíkra samninga, hefðar eða meintrar skerðingar verðmæta. Að sama skapi er það ekki á sviði úrskurðarnefndarinnar að tryggja kærendum rétt til þess að krefjast yfirtöku fjögurra lóða. Slíkan ágreining um bein eða óbein eignarréttindi verður eftir atvikum að leiða til lykta fyrir dómstólum, en rétt þykir að geta þess að deiliskipulagsákvarðanir geta ekki falið í sér ráðstöfun eignarréttinda.

Samkvæmt 3. mgr. 3. gr. skipulagslaga nr. 123/2010 annast sveitarstjórn gerð skipulagsáætlana og ber ábyrgð á gerð aðal- og deiliskipulags í sínu umdæmi, sbr. 29. gr. og 38. gr. laganna. Í aðalskipulagi er sett fram stefna sveitarstjórnar um þróun sveitarfélags, m.a. varðandi landnotkun, sbr. 1. mgr. 28. gr., en við gerð deiliskipulags ber að byggja á stefnu aðalskipulags og skal deiliskipulag rúmast innan heimilda aðalskipulags, sbr. 2. mgr. 37. gr. og 7. mgr. 12. gr. nefndra laga.

Samkvæmt Aðalskipulagi Grímsnes- og Grafningshrepps 2020–2032 er landnotkun á hinu umdeilda svæði skilgreind sem frístundabyggð (F45). Hvað teljist til frístundabyggðar samkvæmt skipulaginu eru svæði fyrir frístundahús, tvö eða fleiri og nærþjónusta sem þeim tengist, þ.m.t. orlofshús og varanlega staðsett hjólhýsi. Á bls. 14–15 í greinargerð aðalskipulagsins kemur fram stefna þess varðandi frístundabyggð auk almennra skilmála. Meðal þeirra atriða sem þar koma fram er að við gerð deiliskipulags sé stefnt að því að frístundabyggð verði sem mest á samfelldum svæðum innan hverrar jarðar, þannig að vegir og veitur nýtist sem best. Gera þurfi grein fyrir aðkomu að húsum og flóttaleiðum, huga að aðkomu sjúkra- og slökkvibifreiða og tryggja gott aðgengi að slökkvivatni. Þá er það stefna aðalskipulags að frístundabyggð verði utan svæða sem mikilvægt er að vernda vegna náttúrufars, auðlinda, náttúruvár, sögu eða útivistargildis. Í almennum skilmálum kemur fram að á frístundasvæðum skuli lóðir að jafnaði vera á stærðarbilinu 0,5–1 ha og nýtingarhlutfall allt að 0,03. Heimilt byggingarmagn sé þó allt að 100 m2 á lóðum sem hafi verið stofnaðar fyrir 2021, þrátt fyrir að þær séu minni en 1/3 af ha, nema meira byggingarmagn sé heimilt skv. gildandi deiliskipulagi. Almennt er gert ráð fyrir að lóðir taki til allt að 2/3 hluta frístundasvæða. Í töflu 2 á bls. 16–18 í greinargerð aðalskipulagsins er yfirlit yfir öll frístundasvæði í sveitarfélaginu og tilgreindur fjöldi lóða á deiliskipulögðum svæðum. Í lýsingu og skilmálum fyrir svæði F45, Hraunborgir (svæði A og B), Hraunkoti, kemur fram að deiliskipulagt sé fyrir 325 lóðir, þar af séu um ¾ þeirra byggðar. Á svæðinu sé jafnframt 21 orlofshús auk veitinga- og þjónustuhúss fyrir byggðina. Sá fjöldi lóða og húsa sem tilgreindur er fyrir svæðið felur í sér lýsingu á gildandi deiliskipulagi þess tíma sem aðalskipulagið tók gildi en felur ekki í sér bindandi hámark við deiliskipulagsgerð.

Í greinargerð með deiliskipulagi Hraunkots kemur fram að meðal þeirra markmiða sem stefnt sé að sé að sameina tvær eldri deiliskipulagsáætlanir í eina þar sem aðeins ein aðalaðkoma er fyrir svæðið. Jafnframt þurfi að skipuleggja nýja rýmingarleið fyrir neyðartilvik. Þá sé stefnt að því að skapa heildarsýn fyrir svæðið sem tekur mið af náttúrulegu umhverfi staðarins. Með deiliskipulaginu verður fjöldi frístundalóða 466 auk þjónustulóðar og golfvallar. Deiliskipulagssvæðið stækki ekki miðað við fyrri deiliskipulagsáætlanir enda sé verið að þétta frístundabyggðina. Þá kemur fram í skilmálum deiliskipulagsins að lóðir fyrir frístundabyggð séu á bilinu 0,5–0,8 ha með örfáum undantekningum og að heildarbyggingarmagn innan hverrar lóðar sé allt að 150 m2 en heildarbyggingarmagn minni lóða skuli taka mið af nýtingarhlutfallinu 0,03.

Í greinargerð deiliskipulagsins er fjallað um brunavarnir á svæðinu. Þar eru tilgreindar tvær flóttaleiðir af svæðinu sem skuli vera burðarhæfar fyrir slökkvibíla auk þess sem kveðið er á um að við gróðursetningu á svæðinu verði gert ráð fyrir allt að 1,5 m öryggissvæði umhverfis hús, þar sem gróðri sé haldið í lágmarki. Þá liggur fyrir umsögn eldvarnaeftirlits brunavarna Árnessýslu vegna deiliskipulagsins þar sem engar athugasemdir voru gerðar. Í kafla greinargerðarinnar um náttúruminjar kemur fram að á skipulagssvæðinu sé að finna hraun sem njóti sérstakrar verndar skv. 61. gr. laga nr. 60/2013 um náttúruvernd og að forðast skuli röskun þess eins og kostur sé. Þær hraunmyndanir sem séu að finna á svæðinu séu merktar inn á deiliskipulagsuppdrátt og lóðir og götur skipulagðar framhjá þeim. Af framangreindu verður ekki annað ráðið en að umdeilt deiliskipulag Hraunkots sé í samræmi við markmið og stefnu aðalskipulagsins svo sem áskilið er í 7. mgr. 12. gr. skipulagslaga.

Í 61. gr. náttúruverndarlaga er fjallað um sérstaka vernd tiltekinna vistkerfa og jarðminja. Falla þar undir eldvörp, eldhraun, gervigígar og hraunhellar sem myndast hafa eftir að jökull hvarf af landinu á síðjökulstíma, sbr. a-lið 2. mgr. 61. gr. laganna. Í 3. mgr. 61. gr. er tiltekið að m.a. beri að forðast að raska jarðminjum sem taldar séu upp í 2. mgr. nema brýna nauðsyn beri til. Við gerð deiliskipulags á svæðum sem njóta sérstakrar verndar skal leita umsagnar Umhverfisstofnunar, Náttúrufræðistofnunar og viðkomandi náttúruverndarnefnda, sbr. 2. mgr. 68. gr. náttúruverndarlaga. Þessar álitsumleitanir eru liður í rannsókn máls en eru ekki bindandi gagnvart skipulagsyfirvöldum.

Fyrir liggja umsagnir Minjastofnunar, Umhverfisstofnunar og Náttúrufræðistofnunar Íslands vegna skipulagsins. Athugasemdir Náttúrufræðistofnunar lutu einkum að fuglalífi á svæðinu, en stofnunin benti á að skipulagið gæti haft í för með sér neikvæð áhrif á búsvæði vaðfugla. Í umsögn Umhverfisstofnunar dags. 31. mars 2023 kemur fram að stofnunin telji skipulagstillöguna geta valdið óafturkræfu raski á hrauni sem njóti sérstakrar verndar. Þá var vísað til 3. mgr. 61. gr. laga nr. 60/2013 og að ekki hafi komið fram hvað brýnu almannahagsmunir réttlættu röskun á hrauninu. Vegna þessara athugasemda umsagnaraðila voru gerðar breytingar á deiliskipulagstillögunni þar sem lóðir sem fyrirhugaðar voru á svæðinu voru endurmetnar. Þá voru lóðir ýmist felldar út eða lögun þeirra eða byggingarreit breytt svo minjum og hraunmyndunum yrði ekki raskað.

Skipulagslög áskilja að samráð sé haft við almenning við gerð skipulagsáætlana þannig að honum sé gefið tækifæri til að hafa áhrif á ákvörðun stjórnvalda við gerð slíkra áætlana, sbr. c-lið og d-lið 1. gr. laganna. Á öllum skipulagsstigum er lögð áhersla á samráð við almenning og hagsmunaaðila. Í gr. 5.2. í skipulagsreglugerð er nánar fjallað um kynningu og samráð við gerð deiliskipulags og um samráð og samráðsaðila er sérstaklega fjallað í gr. 5.2.1. Samkvæmt 1. mgr. þeirrar greinar skal eftir föngum leita eftir sjónarmiðum og tillögum íbúa, umsagnaraðila og annarra þeirra sem hagsmuna eigi að gæta.

Hið kærða deiliskipulag var kynnt með almennri auglýsingu í samræmi við 1. mgr. 41. gr. skipulagslaga. Tillagan var afgreidd í skipulagsnefnd að kynningu lokinni, þar sem lögð var fram samantekt á umsögnum og athugasemdum sem höfðu borist. Tillagan var staðfest í sveitarstjórn lögum samkvæmt og tók hún gildi með birtingu auglýsingar þar um í B-deild Stjórnartíðinda að lokinni lögboðinni yfirferð Skipulagsstofnunar. Var því farið að lögum við málsmeðferð deiliskipulagsins.

Að öllu framangreindu virtu liggja ekki fyrir þeir annmarkar sem raskað geta gildi hinnar kærðu ákvörðunar.

Rétt þykir að benda á að í 51. gr. skipulagslaga kemur fram að leiði skipulag eða breyting á því til þess að verðmæti fasteignar skerðist verulega, umfram það sem við eigi um sambærilegar eignir í næsta nágrenni, eigi sá er geti sýnt fram á tjón af þeim sökum rétt á bótum frá viðkomandi sveitarfélagi. Þá er mælt fyrir um það í 2. mgr. 51. gr. a. sömu laga að sá sem telur sig eiga rétt á bótum skuli senda kröfu sína til sveitarstjórnar.

 Úrskurðarorð:

Hafnað er kröfu kærenda um ógildingu ákvörðunar sveitarstjórnar Grímsnes- og Grafningshrepps frá 2. október 2024 um að samþykkja deiliskipulag frístundasvæðis í Hraunkoti.

mar 13
Love0

157/2024 Tungnáreyrar

Með

Árið 2025, fimmtudaginn 13. mars, tók Arnór Snæbjörnsson, formaður úrskurðarnefndar umhverfis- og auðlindamála, með heimild í 3. mgr. 3. gr. laga nr. 130/2011, fyrir:

Mál nr. 157/2024, kæra á tveimur ákvörðunum sveitarstjórnar Rangárþings ytra, annars vegar frá 9. október 2024 um að samþykkja framkvæmdaleyfi fyrir allt að 50.000 m3 efnistöku á Tungnaáreyrum og hins vegar frá 13. nóvember s.á. um að samþykkja í þess stað nýtt framkvæmdaleyfi fyrir allt að 40.000 m3 efnistöku á Tungnaáreyrum.

 Í málinu er nú kveðinn upp svofelldur

úrskurður:

Með bréfi til úrskurðarnefndar umhverfis- og auðlindamála, dags. 11. nóvember 2024, er barst nefndinni sama dag, kæra samtökin Náttúrugrið, þá ákvörðun sveitarstjórnar Rangárþings ytra frá 9. október 2024 að samþykkja umsókn Landsvirkjunar um framkvæmdaleyfi á allt að 50.000 m3 efnistöku á 5 ha svæði á Tungnaáreyrum. Með tölvubréfi til úrskurðarnefndarinnar 2. janúar 2025 kæra samtökin Náttúrugrið jafnframt ákvörðun sveitarstjórnar Rangárþings ytra frá 13. nóvember 2024 um að samþykkja framkvæmdaleyfi fyrir allt að 40.000 m3 efnistöku á 2,4 ha svæði á Tungnaáreyrum.

Skilja verður málatilbúnað kæranda svo að krafist sé ógildingar hinna kærðu ákvarðana. Jafnframt er krafist stöðvunar framkvæmda sé efnistaka hafin eða hún yfirvofandi. Þykir málið nægilega upplýst til að taka það til efnislegrar meðferðar og verður því ekki kveðinn upp úrskurður um stöðvun framkvæmda.

Gögn málsins bárust úrskurðarnefndinni frá Rangárþingi ytra 13. desember 2024.

Málavextir: Hinn 15. september 2015 lagði Landsvirkjun fram frummatsskýrslu um Búrfellslund, vindorkuver með allt að 200 MW uppsettu rafafli, norðaustan við Búrfell í Skeiða- og Gnúpverjahreppi og Rangárþingi ytra, til athugunar hjá Skipulagsstofnun samkvæmt þágildandi lögum nr. 106/2000 um mat á umhverfisáhrifum. Í mars 2016 var lögð fram matsskýrsla þar sem m.a. kom fram að fjöldi vindmylla yrði 58–67 og hámarkshæð þeirra, miðað við spaða í efstu stöðu, yrði 150 m. Þá voru kynntar þrjár útfærslur á afmörkun framkvæmdarinnar og gerð grein fyrir mögulegri skiptingu hverrar þeirrar í fjóra 50 MW áfanga. Í matsskýrslunni kom fram að gerð hefði verið athugun á mögulegum efnistökustöðum fyrir framkvæmdir í Búrfellslundi og væri efnisþörf áætluð um 700–1.000 m3. Stefnt væri að því að stærstur hluti efnis yrði fenginn úr tveimur námum, Guðmundareyri og úr frárennslisskurði Sultartangavirkjunar vestan Þjórsár. Einnig yrði endurnýtt efni sem kæmi úr uppgreftri af framkvæmdasvæðinu. Kæmi til þess að fyrrnefndar námur hentuðu ekki að öllu leyti við uppbyggingu fyrirhugaðs Búrfellslundar yrði efni sótt í aðrar námur. Tvær þeirra, Trippavað og Tungnaá væru skilgreindar í viðkomandi aðal- og/eða deiliskipulagsáætlunum. Væru efnistökusvæði þau sem ætlunin væri að nýta hvorki á svæðum sem hefðu verndargildi samkvæmt aðalskipulagi né náttúruverndarlögum og yrðu óveruleg áhrif á jarðmyndanir með verndargildi.

Hinn 21. desember 2016 lá fyrir álit Skipulagsstofnunar um mat á umhverfisáhrifum Búrfellslundar. Var niðurstaða stofnunarinnar sú að matsskýrslan uppfyllti að hluta skilyrði laga og reglugerðar um mat á umhverfisáhrifum hvað það varði að umhverfisáhrifum hafi verið lýst á fullnægjandi hátt svo sem nánar var lýst í álitinu. Hvað efnistöku vegna framkvæmdarinnar varðaði var bent á að hún væri fyrirhuguð á sama svæði og nýtt hefði verið við stækkun Búrfellsvirkjunar. Í skipulagsvinnu vegna þessarar framkvæmdar og umhverfismati þeirra skipulagstillagna þyrfti að gera nánari grein fyrir áformaðri efnistöku og samlegðaráhrifum með efnistöku vegna stækkunar Búrfellsvirkjunar.

Taldi Skipulagsstofnun að niðurstöður um mikil umhverfisáhrif gæfu tilefni til að skoða hvort önnur landsvæði hentuðu betur fyrir uppbyggingu af þessu tagi og umfangi. Þá kynni að vera tilefni til að skoða hvort umfangsminni uppbygging ætti betur við á þessu svæði, bæði hvað varðaði hæð og fjölda vindmylla. Þyrfti frekara mat á umhverfisáhrifum framkvæmdarinnar að gerast á öðrum vettvangi í ljósi þess að matsferli framkvæmdarinnar samkvæmt lögum um mat á umhverfisáhrifum framkvæmda, eins og hún væri nú áformuð, lyki með álitinu. Einnig kynni framkvæmdin að koma aftur til skoðunar á grundvelli laga um mat á umhverfisáhrifum framkvæmda yrðu breytingar á framkvæmdaáformum.

Um Búrfellslund er fjallað í svonefndri rammaáætlun, þ.e. verndar- og orkunýtingaráætlun skv. lögum nr. 48/2011, þar sem er mótuð stefna á landsvísu um hvort landsvæði þar sem er að finna virkjunarkosti megi nýta til orkuvinnslu eða hvort ástæða sé til að friðlýsa þau eða kanna frekar. Virkjunarkostir í vindorku komu í fyrsta sinn til umfjöllunar verkefnisstjórnar 3. áfanga rammaáætlunar og í lokaskýrslu hennar, dags. í ágúst 2016, var lagt til að Búrfellslundur yrði settur í biðflokk, en í þann flokk er virkjunarkostum skipað þegar talið er að afla þurfi frekari upplýsinga. Í febrúar 2020 birti Landsvirkjun skýrslu um endurhönnun Búrfellslundar með breyttu umfangi þar sem gert var ráð fyrir að uppsett afl virkjunarinnar yrði 120 MW, vindmyllur yrðu 30 í stað 58–67 og afl hverrar þeirrar 4–5 MW í stað 3–3,5 MW áður. Hæð vindmylla var óbreytt og framkvæmdasvæðið minnkað í 18 km2. Ársframleiðsla raforku var áætluð 440GWst í stað 705GWst áður. Tekið var fram að styrkur staðsetningarinnar fælist einnig í þeim innviðum sem þegar væru fyrir hendi og hægt yrði að nýta við uppbyggingu og rekstur virkjunarkostsins, m.a. efnisnámur. Í febrúar 2022 mælti umhverfis-, orku- og loftslagsráðherra fyrir tillögu til þingsályktunar um rammaáætlun, þar sem lagt var til að Búrfellslundur yrði í biðflokki. Við síðari umræðu um ályktunina lágu fyrir álit og breytingartillaga meirihluta umhverfis- og samgöngunefndar og urðu lyktir þær að Búrfellslundur var settur í orkunýtingarflokk, sbr. samþykkt þingsályktunar nr. 24/152.

Hinn 24. og 28. maí 2024 tóku gildi með auglýsingum í B-deild Stjórnartíðinda breyting á Aðalskipulagi Rangárþings ytra 2016–2028 vegna Búrfellslundar og deiliskipulag fyrir allt að 120 MW vindlundi við Vaðöldu. Landsvirkjun var veitt virkjunarleyfi Orkustofnunar 12. ágúst 2024 vegna Búrfellslundar. Var sú ákvörðun kærð til úrskurðarnefndar umhverfis- og auðlindamála og með úrskurði uppkveðnum 5. febrúar 2025 í máli nr. 98/2024 hafnaði meirihluti nefndarinnar kröfu kæranda um ógildingu ákvörðunarinnar. Ákvörðun sveitarstjórnar Rangárþings ytra frá 11. september 2024 um að samþykkja að veita Landsvirkjun framkvæmdaleyfi til vegagerðar vegna Búrfellslundar sætti einnig kæru til úrskurðarnefndarinnar sem með úrskurði uppkveðnum 4. mars 2025 í máli nr. 103/2024 hafnaði kröfu um ógildingu ákvörðunarinnar.

Með umsókn, dags. 16. september 2024, óskaði Landsvirkjun eftir því að sveitarstjórn Rangárþings ytra gæfi út framkvæmdaleyfi fyrir efnistöku á allt að 50.000 m3, á allt að 5 ha svæði á efnistökustað E70 við Tungnaá. Tekið var fram að fyrirhuguð efnistaka væri ætluð til framkvæmda við vindorkuver við Vaðöldu sem gengið hefði undir vinnuheitinu Búrfellslundur. Á fundum skipulags- og umferðarnefndar Rangárþings ytra 19. s.m. og 3. október s.á. var lagt til við sveitarstjórn að heimild yrði veitt fyrir útgáfu framkvæmdaleyfis. Var niðurstaða nefndarinnar samþykkt á fundi sveitarstjórnar 9. október s.á. Í október 2024 óskaði Rangárþing ytra eftir umsögn forsætisráðuneytisins varðandi efnistökuna, sbr. 3. mgr. 3. gr. laga nr. 58/1998 um þjóðlendur. Barst umsögn frá ráðuneytinu 21. s.m. þar sem fram kom að af hálfu þess væri ekki gerð athugasemd við að leyfið yrði veitt.

Með tölvubréfi Landsvirkjunar til Rangárþings ytra 5. nóvember 2024 var bent á að eftir nánari athugun og vettvangsskoðun hefði komið í ljós að búið væri að taka um 10.000 m3 á svæðinu og væri hér með óskað eftir því að gefið yrði út framkvæmdaleyfi fyrir 40.000 m3 á um 2,4 ha svæði. Málið var tekið fyrir á fundi skipulags- og umferðarnefndar 7. s.m. þar sem fram kom að Landsvirkjun hefði óskað eftir breytingum á fyrrnefndri umsókn um framkvæmdaleyfi. Málið væri því endurupptekið að beiðni félagsins á grundvelli nýrra gagna og upplýsinga. Fyrirhuguð efnistaka væri ætluð til framkvæmda við vindorkuverið við Vaðöldu og væri framkvæmdin ekki matsskyld. Lagt var til við sveitarstjórn að samþykkt yrði útgáfa framkvæmdaleyfis enda væri efnistaka í samræmi við skipulagsáætlanir. Þá væri ekki talin þörf á því að kalla eftir umsögnum að nýju með hliðsjón af því að breytingin fæli í sér að dregið væri úr fyrirhuguðum framkvæmdum. Var lagt til að skipulagsfulltrúa yrði falið að gefa út leyfið og hafa eftirlit með framkvæmdum. Á fundi sveitarstjórnar 13. nóvember 2024 var greind niðurstaða samþykkt og gaf skipulagsfulltrúi út framkvæmdaleyfi degi síðar fyrir efnistöku á allt að 40.000 m3 af steypu- og fyllingarefni, á um 2,4 ha svæði á efnistökustað E70 á Tungnaáreyrum.

Málsrök kæranda: Kærandi bendir á að mál þetta sé nátengt þremur öðrum kærumálum hjá úrskurðarnefnd umhverfis- og auðlindamála sem varða vindorkuverið Búrfellslund. Umfjöllun um þau verði ekki slitin í sundur með vísan til þeirra grunnraka umhverfismatslöggjafar að ekki sé heimilt að skilja að umfjöllun um einstaka þætti framkvæmdar, sbr. einnig tölulið 13.02 í 1. viðauka og v-lið 3. töluliðar 2. viðauka laga nr. 111/2021 um umhverfismat framkvæmda og áætlana.

Hin kærða ákvörðun varði hluta af umhverfismetinni framkvæmd. Ákvörðunin hafi verið tekin án þess að athugun hafi farið fram á samrýmanleika efnistökunnar við bindandi umhverfismarkmið laga nr. 36/2011 um stjórn vatnamála, málsmeðferðarreglur laga nr. 111/2021 og skipulagslaga nr. 123/2010. Ekki hafi heldur verið gætt að því hvort leyfi samkvæmt lögum nr. 61/2006 um lax- og silungsveiði lægi fyrir eða leyfi Orkustofnunar til efnistöku í þjóðlendum samkvæmt lögum nr. 57/1998 um rannsóknir og nýtingu á auðlindum í jörðu. Um sé að ræða framkvæmd sem hafi verið hluti leyfisbeiðnar Landsvirkjunar frá 2. september 2024 og kærumál nr. 103/2024 hjá úrskurðarnefnd umhverfis- og auðlindamála fjalli um. Engar skýringar komi fram í gögnum máls hvers vegna leyfisbeiðnum sé skipt upp og þær afgreiddar með mörgum leyfum. Ljóst sé að það geri almenningi verulega örðugt fyrir að njóta þátttökuréttar síns.

Málsrök Rangárþings ytra: Af hálfu sveitarfélagsins er gerð krafa um frávísun málsins á þeim grundvelli að hin kærða ákvörðun hafi ekki lengur gildi þar sem hún hafi verið endurupptekin vegna beiðni Landsvirkjunar þar um. Kærandi eigi því ekki lögvarða hagsmuni af úrlausn kærunnar. Verði ekki á það fallist sé farið fram á frávísun kærumálsins með vísan til þess að kæruefnið uppfylli ekki skilyrði 3. mgr. 4. gr. laga nr. 130/2011 um úrskurðarnefnd umhverfis- og auðlindamála. Ljóst sé að gildandi ákvörðun sveitarstjórnar um að samþykkja umsókn um framkvæmdaleyfi á efnistöku á allt að 40.000 m3 falli ekki undir gildissvið laga nr. 111/2021 um umhverfismat framkvæmda- og áætlana, sbr. tölulið 2.02 í 1. viðauka laganna. Vísað sé til fordæmis úrskurðarnefndar umhverfis- og auðlindamála í úrskurði nefndarinnar frá 9. október 2024 í máli nr. 90/2024. Þá beri úrskurðarnefndinni að skoða aðild kæranda sjálfstætt í hverju máli.

Verði ekki fallist á frávísun málsins sé bent á að engir ágallar séu á þeirri ákvörðun sveitarfélagsins að samþykkja framkvæmdaleyfisumsókn Landsvirkjunar. Mótmælt sé þeim fullyrðingum kæranda að efnistaka sú sem um sé rætt í máli þessu sé hluti framkvæmdar við uppbyggingu á vindorkuveri í Vaðöldu. Þótt efnistakan hafi verið tilgreind í matsskýrslu framkvæmdaraðila fyrir Búrfellslund sé engu að síður um sitthvora framkvæmdina að ræða, enda geti framkvæmdaraðili eins nýtt efni til vegagerðar frá öðrum efnistökusvæðum. Ekki verði einungis nýtt efni frá E70 í allar þær framkvæmdir sem fylgi uppbyggingu vindorkuversins við Vaðöldu. Það sé ekki hægt að telja efnistöku á allt öðrum stað en á deiliskipulagssvæði vindorkuversins sem sömu framkvæmd heldur sé um að ræða tvær framkvæmdir í skilningi laga nr. 111/2021. Landsvirkjun sé ekki bundið við að taka efni úr tiltekinni efnisnámu til uppbyggingar vindorkuversins eða tengdra framkvæmda. Töluliður 13.02 í 1. viðauka sömu laga eigi ekki við um efnistökuna, enda sé ekki um að ræða breytingar eða viðbætur á framkvæmd sem sætt hafi mati á umhverfisáhrifum. Þá verði hvorki séð að skylt sé að umhverfismeta efnistökuna, sbr. 2. kafla í 1. viðauka laganna, né að hún sé tilkynningarskyld til Skipulagsstofnunar skv. 19. gr. laga nr. 111/2021.

Því sé mótmælt að málsmeðferð Rangárþings ytra hafi verið ómálefnaleg eða að almenningi hafi á einhvern hátt verið gert erfitt fyrir að kynna sér málið. Sveitarfélagið birti fundargerðir nefnda og sveitarstjórnar á heimasíðu sinni sem og framkvæmdaleyfi. Þá hafi ekki þurft að afla leyfis Fiskistofu fyrir efnistökunni þar sem framkvæmdin hafi engin áhrif á t.a.m. fiskigengd.

 Athugasemdir Landsvirkjunar: Leyfishafi fer fram á frávísun málsins á grundvelli sömu sjónarmiða og fram koma í umsögn Rangárþings ytra. Er þar að auki bent á að málið hafi verið endurupptekið hjá sveitarfélaginu áður en framkvæmdaleyfi hafi verið gefið út og því beri úrskurðarnefnd umhverfis- og auðlindamála að vísa kærumálinu frá, sbr. athugasemdir við 24. gr. stjórnsýslulaga nr. 37/1993 í frumvarpi því er orðið hafi að lögunum, þar sem segi að ef óskað sé eftir endurupptöku áður en mál sé kært beri æðra stjórnvaldi almennt að vísa málinu frá.

Verði ekki fallist á framangreint sé bent á að afgreiðsla málsins hafi verið í fullu samræmi við ákvæði laga og reglugerða um veitingu framkvæmdaleyfa. Ekki hvíli skylda á sveitarfélaginu að afgreiða hvern og einn hluta umsóknar um leyfi á sama tíma eða með útgáfu sama framkvæmdaleyfis. Ljóst sé að umfangsmiklar framkvæmdir á borð við þá sem hér um ræði feli í sér marga framkvæmdarþætti sem hver og einn geti krafist sjálfstæðs leyfis. Málsmeðferð sveitarfélagsins hafi verið opinber og öllum ljós sem áhuga hafi á að fylgjast með. Brjóti það í engu gegn sjónarmiðum umhverfisréttar, s.s. um þátttöku almennings, þó að almenningur þurfi eftir atvikum að fylgjast með leyfisveitingum sveitarfélagsins um einstaka hluta umfangsmikilla framkvæmda.

Framkvæmdir vegna uppbyggingar vindorkuversins hafi nú þegar sætt ítarlegri og lögbundinni málsmeðferð innan stjórnsýslunnar, þ.m.t. af hálfu leyfisveitenda og umsagnaraðila. Auk þess hafi sveitarfélagið, sem handhafi skipulagsvalds á svæðinu, tekið afstöðu til nýtingar á efni við Tungnaáreyrar í aðalskipulagi, en ávallt hafi legið fyrir þörf á efnistöku vegna framkvæmda við Búrfellslund, s.s. úr Tungnaáreyrum. Svæðið hafi endurtekið verið nýtt til efnistöku um áratugaskeið allt frá því að uppbygging við Búðarhálsvirkjun hafi hafist. Umrædd efnistaka sé ekki úr námu heldur sé aðeins um að ræða töku yfirborðsefnis á svæðinu sem ekki sé framkvæmd með uppgreftri. Efnistakan falli hvorki undir gildissvið laga nr. 36/2011 um stjórn vatnamála né laga nr. 61/2006 um lax- og silungsveiði. Þrátt fyrir nafngift námunnar beri að árétta að öll eiginleg efnistaka fari fram í meira en 150 m fjarlægð frá bakka og vatnsfarvegi Tungnaár.

 Viðbótarathugasemdir kæranda: Kærandi telur ljóst að með síðari ákvörðun sveitarstjórnar um að veita framkvæmdaleyfi til efnistöku við Tungnaáreyrar hafi hvort tveggja leyfishafi sem og stjórnvald verið að koma sér undan ákvæðum laga um mat á umhverfisáhrifum með því að færa rúmmál efnistökunnar niður fyrir þröskuldsviðmið laga nr. 111/2021 um umhverfismat framkvæmda og áætlana. Um sé að ræða málamyndaákvörðun og beri úrskurðarnefnd umhverfis- og auðlindamála að fjalla um fyrri ákvörðunina líka. Jafnframt sé bent á að samkvæmt tölvupósti lögmanns stjórnvalds finnist ekki leyfi fyrir þeirri 10.000 m3 efnistöku sem leyfishafi haldi fram að hafi þegar átt sér stað á umræddum stað.

———-

Niðurstaða: Í máli þessu er annar vegar deilt um ákvörðun sveitarstjórnar Rangárþings ytra frá 9. október 2024 um að veita framkvæmdaleyfi fyrir allt að 50.000 m3 efnistöku á 5 ha svæði á Tungnaáreyrum og hins vegar ákvörðun sveitarstjórnar frá 13. nóvember s.á. um að veita framkvæmdaleyfi fyrir allt að 40.000 m3 efnistöku á 2,4 ha svæði á Tungnaáreyrum.

Það er skilyrði kæruaðildar að málum fyrir úrskurðarnefndinni að kærandi eigi lögvarða hagsmuni tengda hinni kærðu ákvörðun. Umhverfisverndar-, útivistar- og hagsmunasamtök teljast eiga lögvarinna hagsmuna að gæta fyrir nefndinni að ákveðnum skilyrðum uppfylltum, sbr. nánar 3. mgr. 4. gr. laga nr. 130/2011, um úrskurðarnefnd umhverfis- og auðlindamála. Meðal ákvarðana sem slíkum samtökum er heimilt að bera undir nefndina eru ákvarðanir um leyfi vegna framkvæmda samkvæmt lögum nr. 111/2021 um umhverfismat framkvæmda og áætlana, sbr. b-lið málsgreinarinnar.

Samkvæmt 18. gr. laga nr. 111/2021 skulu framkvæmdir sem tilgreindar eru í flokki A í 1. viðauka við lögin ávallt háðar umhverfismati, en framkvæmdir sem tilgreindar eru í flokki B í 1. viðauka við lögin skulu háðar umhverfismati þegar þær eru taldar líklegar til að hafa í för með sér umtalsverð umhverfisáhrif vegna umfangs, eðlis eða staðsetningar skv. 2. viðauka laganna. Fellur efnistaka þar sem áætlað er að raska 25 ha svæði eða stærra eða efnismagn er 500.000 m3 eða meira undir A flokk í 1. viðauka við lögin, sbr. tölulið 2.01 í 1. viðauka. Undir B flokk fellur efnistaka þar sem áætlað er að raska 2,5 ha svæði eða stærra eða efnismagn er 50.000 m3 eða meira, einnig efnistaka þar sem fleiri en einn efnistökustaður vegna sömu framkvæmdar og á sama svæði ná samanlagt yfir 2,5 ha svæði eða stærra, sbr. tölulið 2.02 í 1. viðauka við lögin.

Líkt og rakið hefur verið samþykkti sveitarstjórn 9. október 2024 umsókn Landsvirkjunar um framkvæmdaleyfi til efnistöku á allt að 50.000 m3 á efnistökustað E70 á Tungnaáreyrum. Á fundi sveitarstjórnar 13. nóvember s.á. var hins vegar samþykkt að endurupptaka og samþykkja breytta umsókn leyfishafa um framkvæmdaleyfi vegna efnistöku á Tungnaáreyrum og var gefið út framkvæmdaleyfi 14. s.m. í samræmi við það, eða vegna efnistöku á allt að 40.000 m3 á efnistökustað E70. Að því virtu hefur ákvörðun sveitarstjórnar frá 9. október s.á. um að samþykkja 50.000 m3 efnistöku á Tungnaáreyrum ekki lengur réttarverkan að lögum. Hefur kærandi því ekki lögvarða hagsmuni af úrlausn þeirrar ákvörðunar og verður þeim hluta kærumálsins því vísað frá úrskurðarnefndinni.

Af hálfu leyfishafa var gefin sú skýring á breyttri umsókn um framkvæmdaleyfi að komið hefði í ljóst að búið væri taka um 10.000 m3 á svæðinu og væri því óskað eftir því að gefið yrði út framkvæmdaleyfi fyrir 40.000 m3 efnistöku. Ekki kemur þó fram hvenær téð efnistaka hafi farið fram en sveitarfélagið hefur bent úrskurðarnefndinni á að við vettvangsskoðun hafi komið í ljós að rask hafi átt sér stað á efnistökusvæði E70, en að engin gögn hafi fundist hjá sveitarfélaginu um rask eða efnistöku á svæðinu. Hvað sem líður ástæðum þess að leyfishafi óskaði eftir breytingum á umsókn sinni liggur allt að einu fyrir að hið umdeilda leyfi er samþykkt var 13. nóvember 2024 tekur aðeins til 40.000 m3 efnistöku. Með þeirri breytingu fór umfang efnistökunnar því undir þau viðmið sem að framan greinir svo hún sé háð ákvörðun Skipulagsstofnunar um það hvort framkvæmdin skuli háð umhverfismati, sbr. 20. gr. laga nr. 111/2021, sbr. tölulið 2.02 í flokki B í 1. viðauka við lögin. Verður jafnframt að telja að sveitarstjórn hafi verið heimilt að líta svo á að um nýja framkvæmd væri að ræða, en ekki breytingu eða viðbót við eldri framkvæmd, sbr. tölulið 13.02 í sama viðauka.

Í 30. gr. laga nr. 111/2021 er heimild til málskots til úrskurðarnefndarinnar bundin við ákvarðanir Skipulagsstofnunar um hvort framkvæmd, samkvæmt þeim lögum, skuli háð umhverfismati skv. 20. gr. laganna og ákvarðanir leyfisveitanda um veitingu leyfis til framkvæmda, nema sérlög kveði á um annað. Er um aðild, kærufrest, málsmeðferð og annað er varðar kæruna tekið fram að fari samkvæmt lögum um úrskurðarnefnd umhverfis- og auðlindamála. Verður með vísan til þessa, sbr. einnig b-lið 3. mgr. 4. gr. laga nr. 130/2011, að álíta að kærandi njóti ekki kæruaðildar hvað varði kæru á ákvörðun sveitarstjórnar frá 13. nóvember 2024. Að öllu framangreindu virtu verður kærumálinu því vísað frá úrskurðarnefndinni.

 Úrskurðarorð:

Kærumáli þessu er vísað frá úrskurðarnefndinni.

mar 13
Love0

169/2024 Urðarhvarf

Með

Árið 2025, fimmtudaginn 13. mars, kom úrskurðarnefnd umhverfis- og auðlindamála saman til fundar í húsnæði nefndarinnar að Borgartúni 21, Reykjavík. Mætt voru Arnór Snæbjörnsson formaður, Ómar Stefánsson varaformaður og Aðalheiður Jóhannsdóttir prófessor.

Fyrir var tekið mál nr. 169/2024, kæra á ákvörðun Kópavogsbæjar frá 6. nóvember 2024 um að vísa frá beiðni Akralindar ehf. um að lokaúttekt fari fram á fasteigninni Urðarhvarfi 4.

 Í málinu er nú kveðinn upp svofelldur

úrskurður:

Með bréfi til úrskurðarnefndar umhverfis- og auðlindamála, dags. 3. desember 2024, er barst nefndinni sama dag, kærir Akralind ehf., þá ákvörðun Kópavogsbæjar frá 6. nóvember 2024 um að vísa frá beiðni Akralindar ehf. um að lokaúttekt fari fram á fasteigninni Urðarhvarfi 4. Er þess krafist að ákvörðunin verði felld úr gildi og að úrskurðarnefndin beini því til sveitarfélagsins að taka málið til meðferðar án tafar.

Gögn málsins bárust úrskurðarnefndinni frá Kópavogsbæ 6. janúar 2025.

Málavextir: Akralind ehf. seldi fasteignina að Urðarhvarfi 4 með kaupsamningi, dags. 12. maí 2022, til félagsins DCP ehf. Samkvæmt kaupsamningi átti kærandi að láta framkvæma lokaúttekt á fasteigninni í síðasta lagi 1. desember 2022. Með tölvupósti til byggingarfulltrúa Kópavogsbæjar 30. maí 2022 óskaði kærandi eftir lokaúttekt á umræddri fasteign. Ber kærendum og Kópavogsbæ ekki saman um viðbrögð bæjarins við þessu erindi og þau samskipti sem hafi átt sér stað í kjölfarið, en ljóst er af gögnum málsins að deilt var um gerð stoðveggjar á lóðinni sem væri forsenda lokaúttektar af hálfu byggingarfulltrúa.

Með bréfi, dags. 28. nóvember 2022 ítrekaði kærandi beiðni um lokaúttekt og að viðurkennt yrði að ekki væri skylt að reisa umdeildan stoðvegg. Byggingarfulltrúi svaraði 13. janúar 2023 þar sem afstaða hans til lokaúttektar var ítrekuð. Frekari samskipti og fundir áttu sér stað og með tölvupósti 12. júlí 2023 var óskað eftir formlegri ákvörðun bæjarins um það hvort kæranda væri heimilt að ganga frá lóðinni og að fá lokaúttekt. Var erindinu svara sama dag þar sem vísað var til þess að umræddan stoðvegg vantaði og að það hamlaði því að öryggis- og lokaúttekt gæti farið fram. Var kærandi jafnframt upplýstur um fyrirhugað samkomulag bæjarins við kaupanda fasteignarinnar.

Kærandi sendi bæjarlögmanni Kópavogs tölvupóst 14. september 2023 og ítrekaði beiðni sína frá 12. júlí s.á. og óskaði eftir að málið yrði sett í viðeigandi farveg og afgreitt. Í svari bæjarins sem barst 14. s.m. var ítrekuð sú afstaða að málinu væri lokið með samkomulagi við kaupanda fasteignarinnar. Kærandi svaraði sama dag og benti á að sem afsalshafi og samkvæmt kaupsamningi við kaupanda væri það skylda kæranda að fá lokaúttekt. Var erindið ítrekað. Frekari ítrekanir og samskipti áttu sér stað þar til kærandi leitaði til umboðsmanns Alþingis 28. október 2024 með kvörtun vegna tafa Kópavogsbæjar á afgreiðslu beiðni um framkvæmd lokaúttektar.

Með tölvupósti 6. desember s.á. barst kæranda tölvupóstur frá bæjarlögmanni þar sem sagði: „Þegar umbj. þinn selur fasteignina er kveðið á um þann rétt kaupanda að klára lokaúttekt á kostnað seljanda, hafi seljandi ekki gert það fyrir 1. desember 2022. Líkt og áður hefur komið fram í okkar samskiptum hefur Kópavogsbær komist að samkomulagi við núverandi eigendur fasteignarinnar um frágang stoðveggjar sem var forsenda þess að lokaúttekt væri gefin út. Ég sé því ekki að umbj. þinn hafi lögvarða hagsmuni af málinu eða eigi kröfu á að Kópavogsbær taki afstöðu til þeirra teikninga sem hann lagði fram eftir að samið hafði verið við nýja eigendur um gerð stoðveggjarins. Ágreiningur um kostnað við gerð hans er alfarið á milli seljanda og kaupanda sbr. ákvæði kaupsamnings sem vísað er til hér að ofan.“ Er þetta svar bæjarlögmanns hin kærða ákvörðun í máli þessu.

Málsrök kæranda: Kærandi vísar til þess að hann eigi lögvarða hagsmuni af málsmeðferð og framkvæmd Kópavogsbæjar á lokaúttekt á fasteigninni að Urðarhvarfi 4. Kærandi sé verktaki og byggingaraðili fasteignarinnar og þrátt fyrir að fasteignin hafi verið seld í maí 2022 sé hann enn afsalshafi hennar. Samkvæmt 2. mgr. 11. gr. laga nr. 40/2002 um fasteignakaup sé það eingöngu þegar kaupandi hafi efnt skyldur sínar samkvæmt kaupsamningi sem hann eigi rétt á afsali úr hendi seljanda. Það hafi grundvallarþýðingu fyrir hagsmuni kæranda að hann sé enn afsalshafi fasteignarinnar enda hafi þá endanlegur eignarréttur verið yfirfærður til kaupanda.

Kærandi beri ábyrgð á mannvirkinu, sbr. 1. mgr. 15. gr. laga nr. 160/2010 um mannvirki. Þar sé kveðið á um að eigandi beri ábyrgð á því að við hönnun, byggingu og rekstur mannvirkis sé farið að kröfum laganna og reglugerða sem settar séu á grundvelli þeirra. Í d. lið 4. mgr. 15. gr. laga nr. 160/2010 sé vikið að því hverjir teljist eigendur í þessum skilningi, en þar komi fram að sé mannvirki selt í heild eða að hluta áður en lokaúttekt hafi farið fram beri fyrri eigandi ábyrgð skv. 1. mgr. ásamt nýjum eiganda nema um annað sé samið í skriflegum samningi milli þeirra. Skuli þá koma skýrt fram að nýr eigandi gangi inn í samning fyrri eiganda við byggingarstjóra mannvirkisins eða nýr byggingarstjóri sé ráðinn fyrir mannvirkið í heild. Í kaupsamningi kæranda við nýjan eiganda fasteignarinnar hafi ekki verið samið um að kaupandi myndi ganga inn í samning kæranda við byggingarstjóra mannvirkisins eða að nýr byggingarstjóri yrði ráðinn fyrir mannvirkið í heild. Þegar af þeirri ástæðu beri kærandi ábyrgð á mannvirkinu sem eigandi þess í skilningi 15. gr. laga nr. 160/2010. Enn fremur sé kærandi greiðandi byggingastjóratryggingar vegna fasteignarinnar og hafi með vísan til laga nr. 160/2010 og reglugerð nr. 271/2014 um starfsábyrgðartryggingar hönnuða og byggingarstjóra augljósa fjárhagslega hagsmuni af því að lokaúttekt fari fram.

Ekki sé um að ræða ágreining um aðild fyrir kærunefndinni heldur aðild að málsmeðferð á fyrsta stjórnsýslustigi. Mikilvægt sé að úr því sé skorið hvort kærandi njóti stöðu aðila máls þar sem honum hafi ekki verið veitt þau réttindi sem aðili máls eigi að njóta á grundvelli stjórnsýslulaga nr. 37/1993, svo sem andmælarétt og rétt á rökstuðningi. Einkaréttarlegur samningur bæjarins við nýjan eiganda fasteignarinnar geti ekki vikið til hliðar lögbundnum skyldum á grundvelli laga nr. 160/2010. Stjórnvald geti ekki undirritað einkaréttarlegan gerning þar sem aukið sé við skuldbindingar aðila máls eða þeim breytt án hans aðkomu og í kjölfarið lýst því yfir að kærandi njóti engra hagsmuna lengur. Þrátt fyrir að kaupandi hafi heimild til að klára lokaúttekt samkvæmt kaupsamningi, felist ekki í því heimild til handa Kópavogsbæ að semja á einkaréttarlegum grundvelli við kaupanda og „kippa úr sambandi“ öllum réttindum kæranda á grundvelli laga nr. 160/2010 og stjórnsýslulaga. Kærandi og kaupandi fasteignarinnar hafi jafna hagsmuni af því að lokaúttekt fari fram og geti annar þeirra ekki skuldbundið hinn með þeim hætti að réttindum hans sé vikið til hliðar.

Málsrök Kópavogsbæjar: Vísað er til þess að ekki sé neinni kæranlegri ákvörðun til að dreifa í málinu. Afstaða bæjarlögmanns til tiltekins lögfræðilegs álitaefnis, þ.e. hvort kærandi hafi hagsmuni af því að afstaða sé tekin til fyrirspurnar varðandi tillögur um aðra útfærslu á lóðafrágangi, verði ekki jafnað til endanlegrar afgreiðslu málsins í skilningi 26. gr. stjórnsýslulaga nr. 37/1993. Engin byggingarleyfisumsókn hafi borist frá kæranda né óskir um breytingu á deiliskipulagi lóðarinnar sem hægt sé að taka afstöðu til. Af tölvupósti bæjarlögmanns verði ekki með óyggjandi hætti ráðið að ákvörðun hafi verið tekin um að vísa erindi hans frá heldur einungis að bæjarlögmaður fái ekki séð að kærandi hafi lögvarða hagsmuni af málinu eða eigi kröfu á að bærinn taki afstöðu til þeirra teikninga sem kærandi hafi lagt fram. Því eigi að vísa málinu frá.

Ef ekki verði fallist á frávísun málsins sé byggt á því að rétt hafi verið að líta svo á að kærandi nyti ekki lögvarinna hagsmuna af því að fyrirspurn hans um útfærslu á lóðamörkum yrði tekin til afgreiðslu í ljósi samkomulags bæjarins við kaupendur fasteignarinnar. Því sé ekki mótmælt að kærandi hafi á fundi 27. febrúar 2023 verið beðinn um að leggja inn tillögur að útfærslu annarrar lausnar á lóðamörkum en stoðveggs. Í því hafi hins vegar ekki falist loforð um að slíkar tillögur yrðu samþykktar. Engar tillögur hafi borist frá kæranda fyrr en 12. júlí 2023 og í millitíðinni hafi kaupendur hússins verið í samskiptum við bæinn um gerð stoðveggjarins og 17. júní 2023 hafi verið gerður samningur við kaupendur fasteignarinnar um frágang á stoðveggnum á grundvelli ákvæðis í kaupsamningi milli kæranda og kaupenda. Þar hafi komið skýrt fram að kaupanda væri heimilt að klára lokaúttekt á kostnað seljanda hafi seljandi ekki gert það fyrir 1. desember 2022. Þar sem það samkomulag hafi náðst hafi ekki þótt ástæða til að taka afstöðu til tillögu kæranda að breyttri útfærslu á frágangi lóðarinnar. Kærandi sé ekki lengur eigandi fasteignarinnar og eigi því ekki kröfu á að bærinn geri samkomulag við hann um útfærslu lóðar. Sérstaklega þar sem kaupandi hafi tekið að sér að reisa umræddan stoðvegg með samkomulagi við bæinn. Ekki sé heldur hægt að fallast á að kærandi hafi lögvarða hagsmuni af því að fá lokaúttekt framkvæmda sem ábyrgðarmaður mannvirkis með vísan til þess sem komið hafi fram um heimild kaupanda til að ljúka verkinu á kostnað kæranda.

Í 15. gr. laga nr. 160/2010 um mannvirki komi fram í 1. mgr. að eigandi beri ábyrgð á því að við hönnun, byggingu og rekstur mannvirkis sé farið að kröfum laganna og settra reglugerða á grundvelli þeirra. Þá sé í 4. mgr. ákvæðisins útlistað hverjir teljist vera eigendur samkvæmt ákvæðinu. Samkvæmt d. lið teljist eigandi mannvirkis í byggingu vera eigandi, en sé mannvirki selt í heild eða hluta áður en lokaúttekt hafi farið fram beri fyrri eigandi ábyrgð skv. 1. mgr. ásamt nýjum eiganda, nema um annað sé samið í skriflegum samningi milli þeirra. Ljóst sé að kærandi og kaupandi eignarinnar hafi samið sín á milli um að kaupanda væri heimilt að reisa umræddan stoðvegg á kostnað seljanda. Þá sé vakin athygli á að gerð umrædds stoðveggjar snúi að öryggi vegfarenda á lóðamörkum, en samkvæmt 5. mgr. 36. gr. laga nr. 160/2010 sé óheimilt að gefa út lokaúttektarvottorð uppfylli mannvirki ekki öryggis- og hollustukröfur.

 Viðbótarathugasemdir kæranda: Vísað er til þeirrar afstöðu bæjarins að afstöðu bæjarlögmanns verði ekki jafnað til endanlegrar afgreiðslu málsins þar sem um hafi verið að ræða „bollaleggingar“. Kópavogsbæ beri skylda til þess að haga málsmeðferð sinni í samræmi við ákvæði stjórnsýslulaga nr. 37/1993 og góða stjórnsýsluhætti. Hafi verið um frummat að ræða hefði átt að taka það skýrt fram og veita kæranda frest til að koma sjónarmiðum sínum á framfæri með formlegum hætti. Afstaða bæjarins beri hins vegar öll merki um að vera endanleg afgreiðsla gagnvart kæranda. Líkt og samskipti aðila hafi borið með sér hafi kærandi margítrekað óskað eftir því að tekin yrði ákvörðun í málinu. Þegar vafi leiki á því hvort um stjórnvaldsákvörðun sé að ræða eigi almennt að gera ráð fyrir því að stjórnsýslulög gildi fremur en ekki. Hin kærða stjórnvaldsákvörðun hafi komið fram eftir að kærandi hafi leitað til umboðsmanns Alþingis.

Kópavogsbær hafi vísað til 15. gr. laga nr. 160/2010 um mannvirki til stuðnings máli sínu. Ekki hafi hins vegar ekki verið vísað til þess ákvæðis sem skipti öllu máli, þ.e. 2. ml., d-liðar, 4. mgr. 15. gr. laganna, um að skýrt eigi að koma fram að nýr eigandi gangi inn í samning fyrri eiganda við byggingarstjóra mannvirkisins eða nýr byggingarstjóri sé ráðinn fyrir mannvirkið í heild. Það sé augljóst að kaupsamningurinn beri þess ekki merki að svo hafi verið samið. Af þeim sökum teljist kærandi ábyrgðaraðili fasteignarinnar í skilningi ákvæða laga nr. 160/2010. Þá sé ljóst að kærandi hafi ekki samið við kaupanda fasteignarinnar að honum væri heimilt að reisa stoðvegginn á kostnað kæranda heldur hafi hann heimilað kaupanda að ganga frá lokaúttekt í samræmi við þá málsmeðferð sem viðhöfð sé af hálfu sveitarfélaga.

Lög nr. 160/2010 geri ráð fyrir að lokaúttekt skuli fara fram. Ekki sé um að ræða valkvæða skyldu. Það sé hins vegar grundvallarmunur á því að framkvæma lokaúttekt annars vegar og gefa út lokaúttektarvottorð hins vegar. Það sé skylda bæjarins að framkvæma lokaúttekt og það sem komi út úr slíkri framkvæmd marki grunninn að útgáfu lokaúttektarvottorðs, ýmist með útgáfu vottorðs án athugasemda, með athugasemdum eða höfnun á útgáfu. Gerð sé krafa um að úrskurðarnefndin taki afstöðu til þess hvort bærinn hafi brotið gegn málshraðareglu stjórnsýslulaga. Ef svo sé væri nauðsynlegt að úrskurður kvæði á um skyldu til að framkvæma lokaúttekt án tafar.

Niðurstaða: Í máli þessu er deilt um svar bæjarlögmanns Kópavogs frá 6. nóvember 2024 vegna beiðni kæranda um að lokaúttekt fari fram á fasteigninni Urðarhvarfi 4.

Í fyrrgreindu svari bæjarlögmanns sagði: „Þegar umbj. þinn selur fasteignina er kveðið á um þann rétt kaupanda að klára lokaúttekt á kostnað seljanda, hafi seljandi ekki gert það fyrir 1. desember 2022. Líkt og áður hefur komið fram í okkar samskiptum hefur Kópavogsbær komist að samkomulagi við núverandi eigendur fasteignarinnar um frágang stoðveggjar sem var forsenda þess að lokaúttekt væri gefin út. Ég sé því ekki að umbj. þinn hafi lögvarða hagsmuni af málinu eða eigi kröfu á að Kópavogsbær taki afstöðu til þeirra teikninga sem hann lagði fram, eftir að samið hafði verið við nýja eigendur um gerð stoðveggjarins. Ágreiningur um kostnað við gerð hans er alfarið á milli seljanda og kaupanda sbr. ákvæði kaupsamnings sem vísað er til hér að ofan.“ Að öðru leyti er ekki tekin afstaða til erindis kæranda um lokaúttekt.

Kópavogsbær hefur borið því við í máli þessu að afstöðu bæjarlögmanns í greindu svari verði ekki jafnað til endanlegrar afgreiðslu málsins í skilningi 26. gr. stjórnsýslulaga nr. 37/1993. Af orðalagi svars bæjarlögmanns verður ekki ráðið að um sé að ræða lokaákvörðun í skilningi 26. gr. stjórnsýslulaga enda hlutverk byggingarfulltrúa að taka endanlega ákvörðun um lokaúttekt mannvirkis, sbr. 2. og 3. mgr. 16. gr. laga nr. 160/2010 um mannvirki.

Kærandi hefur í máli þessu einnig krafist þess að komist úrskurðarnefndin að þeirri niðurstöðu að svar Kópavogsbæjar hafi ekki falið í sér lokaákvörðun í skilningi greindrar 26. gr. stjórnsýslulaga að tekin verði afstaða til þess hvort brotið hafi verið gegn málshraðareglu stjórnsýslulaga. Í 9. gr. stjórnsýslulaga kemur fram að stjórnvald skuli taka ákvarðanir í málum svo fljótt sem unnt er. Í 4. mgr. 9. gr. kemur enn fremur fram að unnt sé að kæra óhæfilegan drátt á afgreiðslu máls til þess stjórnvalds sem ákvörðun í málinu verður kærð til. Samkvæmt 59. gr. laga nr. 160/2010 sæta stjórnvaldsákvarðanir sem teknar eru á grundvelli laganna, þar á meðal ákvarðanir um lokaúttekt, kæru til úrskurðarnefndar umhverfis- og auðlindamála.

Svo sem fram kemur í málavaxtalýsingu hefur kærandi verið í samskiptum við Kópavogsbæ um lengri tíma vegna umdeilds stoðveggjar og lokaúttektar vegna fasteignarinnar að Urðarhvarfi 4 og hefur beiðni kæranda um ákvörðun um lokaúttekt frá 12. júlí 2023 enn ekki verið svarað með þeim hætti að það teljist til lokaákvörðunar í skilningi 26. gr. stjórnsýslulaga. Er því ljóst að afgreiðsla málsins hefur dregist úr hófi. Að þeim atvikum virtum er það mat úrskurðarnefndarinnar að rétt sé af byggingarfulltrúa Kópavogsbæjar að taka erindi kæranda til efnislegrar afgreiðslu án ástæðulauss dráttar.

Rétt þykir að benda á að þegar niðurstaða byggingarfulltrúa liggur fyrir um hvort lokaúttekt verði framkvæmd er sú ákvörðun eftir atvikum kæranleg til úrskurðarnefndarinnar, auk þess sem unnt er að kæra frekari drátt á meðferð málsins til nefndarinnar.

 Úrskurðarorð:

Lagt er fyrir byggingarfulltrúa Kópavogsbæjar að taka til efnislegrar afgreiðslu, án ástæðulauss dráttar, beiðni kæranda um lokaúttekt á fasteigninni að Urðarhvarfi 4.

mar 13
Love0

175/2024 Kirkjuból

Með

Árið 2025, fimmtudaginn 13. mars, kom úrskurðarnefnd umhverfis- og auðlindamála saman til fundar í húsnæði nefndarinnar að Borgartúni 21, Reykjavík. Mætt voru Ómar Stefánsson varaformaður, Aðalheiður Jóhannsdóttir prófessor og Karólína Finnbjörnsdóttir lögmaður.

Fyrir var tekið mál nr. 175/2024, kæra á ákvörðun byggingarfulltrúa Hvalfjarðarsveitar frá 29. nóvember 2024 um að stöðva notkun skiltis sem stendur á jörðinni Kirkjubóli og slökkva á því.

 Í málinu er nú kveðinn upp svofelldur

úrskurður:

Með bréfi til úrskurðarnefndar umhverfis- og auðlindamála, dags. 12. desember 2024, er barst nefndinni sama dag, kærir S23 ehf., þá ákvörðun byggingarfulltrúa Hvalfjarðarsveitar frá 29. nóvember 2024 um að stöðva notkun skiltis sem stendur á jörðinni Kirkjubóli og slökkva á því. Er þess krafist að ákvörðunin verði felld úr gildi.

Með bréfi til úrskurðarnefndarinnar, dags. 9. janúar 2025, er barst nefndinni sama dag, kærir sami aðili þá ákvörðun byggingarfulltrúa Hvalfjarðarsveitar, dags. 20. desember 2024, að leggja á kæranda dagsektir kr. 150.000 frá og með 7. janúar 2025 fyrir hvern dag sem ekki væri orðið við kröfum um að fjarlægja greint skilti. Er þess krafist að ákvörðunin verði felld úr gildi. Verður það kærumál, sem er nr. 12/2025, sameinað máli þessu þar sem málin eru samofin og kærandi sá sami í báðum málum.

Í báðum framangreindum kærum var krafist stöðvunar réttaráhrifa á meðan málin væru til meðferðar fyrir úrskurðarnefndinni. Þykir málið nægilega upplýst til að það verði tekið til endanlegs úrskurðar og er því ekki tilefni til að taka afstöðu til stöðvunarkröfu kæranda.

Gögn málsins bárust úrskurðarnefndinni frá Hvalfjarðarsveit 10. og 27. janúar 2025.

Málavextir: Hinn 20. maí 2022 var sótt um breytingu á skilti er stendur við Hvalfjarðargöng til skipulags- og byggingarfulltrúa Hvalsfjarðarsveitar. Fram kom að skiltinu yrði breytt í einnar eða tvíhliða LED upplýsinga- og auglýsingaskilti með klukku og vindmæli. Skiltið yrði að svipaðri stærð og skilti sem fyrir væri. Engar jarðvegsframkvæmdir væru fyrirhugaðar og skiltið yrði sambærilegt öðrum sem víða væri að sjá við þjóðveg 1. Umsóknin var tekin fyrir á fundi umhverfis-, skipulags-, náttúruverndar- og landbúnaðarnefndar Hvalfjarðarsveitar 21. september s.á. þar sem henni var hafnað á grundvelli gr. 6.9.4. og 6.9.5. í þágildandi reglum Hvalfjarðarsveitar um skilti. Með bréfi, dags. 24. september 2022, var tilhögun skiltisins útskýrð nánar og óskað eftir að umsóknin yrði tekin til umfjöllunar að nýju. Það hafi verið gert og fyrri ákvörðun staðfest með vísan til þess að skiltið félli ekki að reglum sveitarfélagsins um skilti.

Með bréfi, dags. 30. janúar 2024, var umsækjandi leyfisins upplýstur um að byggingarfulltrúi hefði orðið þess var að þrátt fyrir synjun um breytingu á skiltinu hefði umrætt skilti samt sem áður verið reist á gatnamótum við enda Hvalfjarðarganga. Gaf byggingarfulltrúi umsækjandanum kost á að koma á framfæri upplýsingum og gögnum um framkvæmdina áður en gripið yrði til ráðstafana vegna meintrar óleyfisframkvæmdar. Með svarbréfi, dags. 19. febrúar s.á. kom fram að eigendur skiltisins teldu að fyrir lægi leyfi fyrir skilti á þessum stað og hefðu verið í góðri trú við uppfærslu þess. Þessi afstaða byggði á staðfestum og óstaðfestum samtölum við embættismenn sveitarfélagsins veturinn 2022 og sumarið 2023. Samkvæmt þeim samtölum hefði legið fyrir að breyta ætti reglum um skilti í sveitarfélaginu og skiltið myndi falla innan hinna nýju reglna. Á grundvelli þessara samtala hafi verið hafist handa við að uppfæra skiltið. Var óskað eftir að tekið yrði upp samtal um lausn málsins í ljósi þeirra hagsmuna sem í húfi væru.

Byggingarfulltrúi sendi umsækjanda leyfisins bréf, dags. 19. júlí 2024, þar sem vísað var til gildandi ákvæða laga nr. 160/2010 um mannvirki og byggingarreglugerðar nr. 112/2012 um skilti. Þá kom fram að hið umdeilda skilti væri háð byggingarleyfi samkvæmt ákvæðum laga og reglugerðar, en slíkt leyfi lægi ekki fyrir. Teldi byggingarfulltrúi að grípa þyrfti til aðgerða á grundvelli 2. mgr. 55. gr. laga nr. 160/2010, sbr. gr. 2.9.1. byggingarreglugerðar, og krefjast þess að hið ólöglega mannvirki yrði fjarlægt. Í svarbréfi til sveitarfélagsins, dags. 4. október s.á., kom fram að sá einstaklingur sem sveitarfélagið hefði beint kröfu sinni að hefði ekki lögmæta hagsmuni af boðaðri stjórnvaldsákvörðun og væri því ekki réttur móttakandi hennar. Viðkomandi hefði aldrei verið eigandi, leigutaki eða lóðarhafi umrædds landskika eða eigandi eða umráðamaður umrædds skiltis. Með sama hætti væri hann ekki leigutaki skiltisins og af því leiddi að erindinu hefði verið beint að röngum móttakanda. Lóðarleigutaki og eigandi skiltisins væri félagið S23 ehf.

Í kjölfarið sendi byggingarfulltrúi bréf til þinglýstra eigenda Kirkjubóls, L133697,  dags. 11. nóvember 2024, þar sem forsaga málsins var reifuð. Þá var fjallað um þau ákvæði laga nr. 160/2010 og byggingarreglugerðar er fjalla um skilti og umsókn um byggingarleyfi fyrir þeim. Þá var einnig fjallað um heimildir byggingarfulltrúa til að bregðast við óleyfisframkvæmdum með þvingunarráðstöfunum. Upplýsti byggingarfulltrúi að sem eigendur lóðarinnar bæru þau ábyrgð á að uppfyllt væru skilyrði laga og reglugerðar um ásigkomulag og frágang lóðarinnar. Væri honum því heimilt að beina kröfum sínum varðandi umrætt skilti að þeim. Til viðbótar var bent á að engin lóð hefði verið stofnuð vegna umrædds landskika sem skiltið stæði á og engum leigusamningi hefði verið þinglýst. Fór byggingarfulltrúi fram á að hið ólöglega mannvirki yrði fjarlægt. Yrði ekki farið eftir þeirri ákvörðun væri byggingarfulltrúa heimilt skv. 2. mgr. 56. gr. laga nr. 160/2010 að beita dagsektum. Með vísan til 1. mgr. 55. gr. laga nr. 160/2010 fór byggingarfulltrúi fram á að notkun skiltisins yrði stöðvuð tafarlaust með því að slökkt yrði á skiltinu. Yrði þeirri kröfu ekki sinnt innan 14 daga frá dagsetningu bréfsins myndi hann láta vinna verkið á þeirra kostnað, sbr. 2. mgr. 55. gr. laganna.

Eigendur Kirkjubóls andmæltu fyrirhuguðum aðgerðum byggingarfulltrúa með bréfi, dags. 25. nóvember 2024. Var bent á að á umræddum stað hefði verið skilti í yfir 24 ár og að forveri hins nýja skiltis hefði verið þarna í meira en 10 ár. Óumdeilt væri að leyfi hefði verið fyrir skilti á þessum stað og það hafi verið staðfest af fulltrúum sveitarfélagsins. Leigusamningur væri í gildi um landskika undir skiltið og hefði verið frá árinu 2013. Leigutaki væri félagið S23 ehf. og væri félagið einnig eigandi skiltisins. Sá aðili sem ætti hvað mestu lögvörðu hagsmuna að gæta í málinu væri það félag og bæri sveitarfélaginu því að beina erindi sínu að því.

Byggingarfulltrúi sendi í kjölfarið bréf, dags. 29. nóvember 2024, til S23 ehf. þar sem forsaga málsins var reifuð ásamt þeim laga og reglugerðarákvæðum sem málinu tengdust. Þá var bréf byggingarfulltrúa til eigenda Kirkjubóls, frá 11. s.m., meðfylgjandi. Í bréfinu kom einnig fram að engin lóð hefði verið stofnuð um spilduna sem skiltið væri staðsett á og ekki lægi fyrir leigusamningur, þrátt fyrir að því hafi verið haldið fram að slíkur samningur hefði verið gerður. Vegna upplýsinga um að S23 ehf. hefði hagsmuna að gæta vegna greinds skiltis væri upplýst um þá ákvörðun byggingarfulltrúa að notkun skiltisins yrði stöðvuð tafarlaust og á því slökkt. Yrði það ekki gert fyrir 13. desember myndi byggingarfulltrúi láta vinna verkið á kostnað eiganda landsins, sbr. 2. mgr. 55. gr. laga nr. 160/2010. Var afrit bréfsins sent á landeigendur Kirkjubóls.

Með tölvupósti 10. desember s.á. upplýsti framkvæmdastjóri S23 ehf. um vilja til að ná sáttum en vegna erfiðleika við niðurtöku skiltisins og viðkvæms tækjabúnaðar væri veruleg hætta á skemmdum ef slökkt væri fyrirvaralaust á skiltinu sem og niðurtöku þess. Væri það einkum vegna kulda og veðurskilyrða á svæðinu. Kostnaður við skiltið hlypi á tugum milljóna króna og ljóst að skemmdir kynnu að nema háum fjárhæðum ef farið yrði í boðaðar aðgerðir. Var boðist til að gert yrði samkomulag um að slökkt yrði á skiltinu og það tekið niður eigi síðar en 1. júní 2025. Í svari byggingarfulltrúa, dags. 11. s.m., sem sent var bæði landeigendum og S23 ehf., hvatti hann til að slökkt yrði á skiltinu fyrir 13. s.m. Ekki væri spáð frosti á umræddu svæði og aðstæður væru hagstæðar til að slökkva á skiltinu og taka það niður ef vilji væri til, áður en byggingarfulltrúi gripi til áður greindra ráðstafana.

Með bréfum til landeigenda og S23 ehf., dags. 20. desember s.á., krafðist byggingarfulltrúi að slökkt yrði tafarlaust á skiltinu og það fjarlægt. Þá tilkynnti hann að ákveðið hefði verið að leggja dagsektir á eigendur skiltisins sem og landeigendur þar til skiltið yrði fjarlægt sbr. 2. mgr. 56. gr. laga nr. 160/2010. Fjárhæð dagsekta væri kr. 150.000 frá og með 7. janúar 2025.

Málsrök kæranda: Vísað er til þess að á þeim stað sem hið umdeilda skilti standi hafi verið auglýsingaskilti í yfir 24 ár án þess að við það hafi verið gerðar athugasemdir. Óumdeilt sé að leyfi sé fyrir skilti á þessum stað og það hafi verið staðfest af fulltrúum sveitarfélagsins. Það skilti sem verið hafi fyrir núverandi skilti hafi verið 14 m2 á stærð. Engar athugasemdir hafi verið settar fram af byggingarfulltrúa á byggingartíma núverandi skiltis, en uppsetning þess hafi tekið nokkra mánuði.

Fyrstu kröfur gagnvart kæranda hafi komið með bréfi, dags. 11. nóvember 2024, og svo með bréfi, dags. 29. s.m. Þegar íþyngjandi stjórnvaldsákvarðanir séu boðaðar í bréfum verði að vanda til verka enda gildi um slíkar ákvarðanir ákvæði stjórnsýslulaga nr. 37/1993 og lög nr. 160/2010 um mannvirki. Gæta verði meðalhófs við töku ákvarðana og forðast að valda óþarfa tjóni.

Ekki hafi verið tilefni til að grípa til þeirra úrræða sem boðuð hafi verið og hvað þá án frekari undirbúnings eða í andstöðu við stjórnsýslulög og lög um mannvirki. Byggingarleyfi sé til staðar fyrir skilti á þeim stað sem um ræði og einungis sé um að ræða nýtt skilti á sama stað og á sama stöpli með nýrri og nútímalegri útfærslu. Kærandi hafi haft réttmætar væntingar til þess að skiltið fengi að vera eftir samskipti við fulltrúa sveitarfélagsins, bæði fyrir uppsetningu og eftir. Sú skylda hvíli á sveitarfélaginu að sýna fram á að skiltið sé í andstöðu við gildandi byggingarleyfi, en það hafi ekki verið gert.

Kærandi hafi boðist til að slökkva á skiltinu og taka það niður fyrir 1. júní 2025 til að koma í veg fyrir að það yrði fyrir skemmdum. Það að taka skiltið niður tæki nokkrar vikur og væri slökkt á skiltinu fyrirvaralaust lægi fyrir að töluverðar skemmdir yrðu á viðkvæmum tölvubúnaði þess.

Í athugasemdum með frumvarpi því er hafi orðið að lögum nr. 160/2010 komi fram að eðlilegt sé að ákvörðun um beitingu þvingunarúrræða sé metin í hverju tilviki, meðal annars með tilliti til meðalhófs. Við mat á því hvort beita eigi þvingunaraðgerðum geti komið til álita ýmis sjónarmið, svo sem hversu íþyngjandi aðgerða sé krafist gagnvart þeim sem úrræðin beinist að, hvort og með hvaða hætti þeir tengist meintum lögbrotum, hversu mikilvæga almannahagsmuni sé verið að tryggja og hversu langur tími hafi liðið frá atburði þar til ætlunin sé að grípa til aðgerða af hálfu stjórnvalda. Kærandi telji ljóst að reglum um meðalhóf hafi ekki verið fylgt enda fyrirséð að félagið verði fyrir umtalsverðu fjártjóni og eigur þess verði fyrir skemmdum verði gripið til þeirra úrræða að slökkva á skiltinu.

Málsrök Hvalfjarðarsveitar: Sveitarfélagið vísar til þess að umrædd framkvæmd sé háð byggingarleyfi og þar sem engin slík heimild liggi fyrir hafi byggingarfulltrúi heimild til að krefjast þess, með vísan til 1. mgr. 55. gr. laga nr. 160/2010 um mannvirki, að notkun skiltisins verði stöðvuð með því að slökkt verði á skiltinu. Þá hafi byggingarfulltrúi heimild til að láta vinna verkið á kostnað landeiganda verði þeirri kröfu ekki sinnt, sbr. 2. mgr. 55. gr. laga nr. 160/2010. Fyrirsvarsmaður S23 ehf. hafi greint frá því að skiltið sé í eigu félagsins og að félagið hafi umráð með landi sem skiltið standi á. Veittir hafi verið rúmir frestir til að bregðast við kröfum byggingarfulltrúa en ekki hafi verið brugðist við. Fullyrðingar kæranda um að það fari illa með skiltið að slökkva á því og að margar vikur taki að fjarlægja það séu ótrúverðugar og hafi auk þess engin áhrif á réttmæti ákvörðunarinnar. Áður en skiltið hafi risið hafi legið fyrir að óheimilt væri að reisa það enda hefði umsókn vegna þess verið hafnað í tvígang. Vegna þessa sé einnig afar ótrúverðugt að kærandi hafi talið leyfi vera til staðar vegna umrædds skiltis. Þá sé bent á að sá aðili sem upphaflega sendi inn umsókn um leyfi vegna skiltisins hefði verið í stjórn S23 ehf. þar til 14. desember 2024.

Engin lóð hafi verið stofnuð um spilduna er skiltið standi á og engin gögn, nema staðhæfingar landeigenda og fyrirsvarsmanna S23 ehf., liggi fyrir um eignarhald á skiltinu eða leigu S23 ehf. á umræddri lóð. Hinn 23. desember 2024 hafi sveitarfélaginu verið afhentur leigusamningur milli þriðja aðila og annars eiganda Kirkjubóls þar sem fram komi að leigutaka sé heimilt að hafa á skikanum auglýsingaskilti. Engin gögn liggi fyrir um að samningurinn hafi verið framseldur eða að leigutaki hafi nýtt heimild samningsins til framleigu.

 Viðbótarathugasemdir kæranda: Bent er á að óljóst sé hvaða ákvörðun sé í gildi og hafi verið tekin. Sveitarfélagið hafi tekið tvær ákvarðanir vegna skiltisins, annars vegar að slökkt yrði á skiltinu og hins vegar að leggja á dagsektir þar til skiltið verði fjarlægt. Félagið S23 ehf. sé eigandi skiltisins sem sé staðsett í landi Kirkjubóls. Félagið sé leigutaki að landskika þar sem skiltið standi samkvæmt undirrituðum lóðarleigusamningi. Að mati kæranda sé ákvörðun sveitarfélagsins um að slökkt verði á skiltinu liðin undir lok, enda hafi sveitarfélagið ekki ráðist í að slökkva á skiltinu fyrir 13. desember 2024. Ótækt sé að stjórnvald taki tvær ósamrýmanlegar ákvarðanir sem báðar séu til þess fallnar að valda tjóni og gangi lengra en góðu hófi gegni. Sveitarfélagið hafi tekið ákvörðun um að svara ekki tilraunum til að finna lausn á málinu.

Niðurstaða: Í máli þessu er deilt um þá ákvörðun byggingarfulltrúa Hvalfjarðarsveitar frá 29. nóvember 2024 að gera kröfu um að slökkt verði á LED-auglýsingaskilti sem stendur á jörðinni Kirkjubóli og skiltið fjarlægt. Þá lýtur málið einnig að ákvörðun byggingarfulltrúa um að leggja á dagsektir þar sem fyrirmælum um að fjarlægja skiltið hafi ekki verið fylgt.

Hið umdeilda skilti var samkvæmt gögnum málsins sett upp í stað eldra skiltis sem staðið hafði á sama stað í þónokkur ár. Ljóst er að fyrirsvarsmenn skiltisins og starfsmenn sveitarfélagsins höfðu átt í einhverjum samskiptum fyrir uppsetningu nýs skiltis, þar á meðal hafði verið sótt um byggingarleyfi fyrir skiltinu af fyrrum stjórnarmanni S23 ehf., en þeirri umsókn verið synjað.

Samkvæmt 1. mgr. 9. gr. laga nr. 160/2010 um mannvirki er óheimilt að grafa grunn fyrir mannvirki, reisa það, rífa eða flytja, breyta því, burðarkerfi þess eða lagnakerfum eða breyta notkun þess, útliti eða formi nema að fengnu leyfi viðkomandi byggingarfulltrúa. Fram kemur 1. mgr. 2. gr. og 13. tl. 3. gr. laga nr. 160/2010 að skilti falla undir gildissvið laganna. Í 8. tl. 1. mgr. 60. gr. laganna segir að kveða skuli á um staðsetningu, gerð og frágang skilta í reglugerð auk ákvæða um hvaða skilti skuli háð byggingarleyfi. Í 2. mgr. gr. 2.5.1. í byggingarreglugerð nr. 112/2012 er kveðið á um að sækja skuli um byggingarleyfi fyrir öllum frístandandi skiltum og skiltum á byggingum sem eru yfir 1,5 m2. Undanþegin byggingarleyfisskyldu eru þó skilti allt að 2,0 m2 að stærð sem ætlað er að standa skemur en tvær vikur sem og skilti sem sett eru upp samkvæmt ákvæðum umferðarlaga. Í gögnum málsins kemur fram að hið umdeilda skilti sé um 20 m2 og er það því byggingarleyfisskylt, sbr. áðurgreind ákvæði laga nr. 160/2010 og byggingarreglugerðar.

Hlutverk byggingarfulltrúa hvers sveitarfélags er að hafa eftirlit með því að mannvirki og notkun þeirra sé í samræmi við útgefin leyfi og beita eftir atvikum þvingunarúrræðum, sbr. 55. og 56. gr. laga nr. 160/2010. Er nánar kveðið á um það í 2. mgr. 55. gr. laganna að sé byggingarframkvæmd hafin án þess að leyfi sé fengið fyrir henni eða hún brjóti í bága við skipulag geti byggingarfulltrúi krafist þess að hið ólöglega mannvirki eða byggingarhluti sé fjarlægt. Þá er fjallað um aðgerðir til að knýja fram úrbætur í 56. gr. laganna. Er þar m.a. tekið fram í 1. mgr. ákvæðisins að sé ásigkomulagi, frágangi, umhverfi eða viðhaldi húss, annars mannvirkis eða lóðar ábótavant að mati byggingarfulltrúa eða frágangur ekki samkvæmt samþykktum uppdráttum, lögum, reglugerðum eða byggingarlýsingu, skuli gera eiganda eða umráðamanni þess aðvart og leggja fyrir hann að bæta úr því sem áfátt er. Sé það ekki gert er heimilt að beita dagsektum eða láta vinna verk á kostnað þess sem vanrækt hefur að vinna verkið, sbr. 2. og 3. mgr. nefnds lagaákvæðis.

Í málatilbúnaði kæranda hefur því verið haldið fram að eldra skiltið hafi verið með byggingarleyfi. Samkvæmt upplýsingum frá sveitarfélaginu var umsókn um byggingarleyfi fyrir skilti samþykkt í hreppsnefnd Innri- Akraneshrepps hinn 25. maí 2000. Hins vegar hafi skilyrði fyrir útgáfu leyfis ekki verið fullnægt og leyfið aldrei gefið út.

Kærandi telur einnig að félagið hafi haft réttmætar væntingar til þess að skiltið fengi að vera eftir samskipti við fulltrúa sveitarfélagsins. Þrátt fyrir að kærandi kunni að hafa haft væntingar til þess að skiltið fengi leyfi verður ekki hjá því litið að skýrt er kveðið á um í lögum nr. 160/2010 og byggingarreglugerð að auglýsingaskilti, líkt og um ræðir í máli þessu, séu byggingarleyfisskyld. Þá geta önnur lög, svo sem vegalög nr. 80/2007, umferðarlög nr. 77/2019, sem og reglugerð nr. 941/2011 um auglýsingar meðfram vegum og annars staðar utan þéttbýlis gilt um uppsetningu skiltisins. Geta réttmætar væntingar ekki leitt til þess að vikið sé frá ákvæðum laga um byggingarleyfisskyldu eða takmarkað heimildir byggingarfulltrúa til að bregðast við óleyfisframkvæmdum og beitingu þeirra úrræða er finna má í lögum nr. 160/2010.

Í máli þessu hefur byggingarfulltrúi beint kröfum sínum um fjarlægingu skiltisins til bæði eiganda skiltisins, sem og eigendum jarðarinnar Kirkjubóls. Samkvæmt áðurnefndum ákvæðum laga nr. 160/2010 er byggingarfulltrúa heimilt að beina kröfum sínum að eiganda jafnt sem umráðamanni mannvirkis eða lóðar. Bera báðir aðilar samkvæmt ákvæðinu ábyrgð á að uppfyllt séu skilyrði laga og reglugerðar. Var byggingarfulltrúa því heimilt að beina kröfum sínum að bæði eiganda skiltisins sem og eigendum Kirkjubóls þar sem hið umdeilda skilti stendur.

Hvað varðar málsmeðferð byggingarfulltrúa vegna málsins verður að telja að kærendum hafi verið veittur kostur á að koma að andmælum sínum í málinu. Verður það ekki talið til annmarka að byggingarfulltrúi hafi ekki stöðvað framkvæmdir á uppsetningartíma hins nýja skiltis enda hafði þáverandi varamaður í stjórn félagsins sótt um og fengið synjun á umsókn um byggingarleyfi fyrir skiltinu.

Með vísan til alls þess sem að framan er rakið er kröfum kæranda um ógildingu hinnar kærðu ákvörðunar hafnað. Með vísan til 2. mgr. 29. gr. stjórnsýslulaga, sbr. einnig 3. mgr. 5. gr. laga nr. 130/2011 um úrskurðarnefnd umhverfis- og auðlindamála, þykir þó rétt að dagsektir sem kunna að hafa verið lagðar á til og með uppkvaðningu þessa úrskurðar falli niður.

Úrskurðarorð:

Hafnað er kröfum kæranda um að felld verði úr gildi ákvörðun byggingarfulltrúa Hvalfjarðarsveitar um að stöðva notkun skiltis sem stendur á jörðinni Kirkjuból og slökkva á því og sú ákvörðun byggingarfulltrúa að leggja á kæranda dagsektir að upphæð 150.000 kr. frá og með 7. janúar 2025 fyrir hvern dag sem ekki væri orðið við kröfum um að fjarlægja greint skilti.

Dagsektir sem kunna að hafa verið lagðar á til og með uppkvaðningu þessa úrskurðar falla niður.

mar 12
Love0

173/2024 Suður Reykjaland

Með

Árið 2025, miðvikudaginn 12. mars, tók Arnór Snæbjörnsson, formaður úrskurðarnefndar umhverfis- og auðlindamála, með heimild í 3. mgr. 3. gr. laga nr. 130/2011, fyrir:

Mál nr. 173/2024, kæra á þeirri afgreiðslu skipulagsfulltrúa Mosfellsbæjar frá 25. nóvember 2024  að synja fyrirtöku erindis um heimild landeiganda til að vinna að gerð deiliskipulags á eigin landareign.

 Í málinu er nú kveðinn upp svofelldur

úrskurður:

Með kæru til úrskurðarnefndar umhverfis- og auðlindamála, er barst nefndinni 10. desember 2024, kærir eigandi lands í Mosfellsbæ með landnúmer 125425, afgreiðslu skipulagsfulltrúa Mosfellsbæjar frá 25. nóvember 2024 um að synja því að skipulagsnefnd taki fyrir beiðni hennar um heimild til að vinna að deiliskipulagi á eigin landareign.

Gögn málsins bárust úrskurðarnefndinni frá Mosfellsbæ 15. janúar 2025.

Málavextir: Hinn 4. maí 2023 sendi kærandi skipulagsnefnd Mosfellsbæjar rökstudda beiðni um heimild til að vinna sjálfur að deiliskipulagi á eigin landareign, sbr. 2. mgr. 38. gr. skipulagslaga nr. 123/2010. Beiðninni fylgdu drög að deiliskipulagslýsingu þar sem greind voru áform um skipulag landsins. Að fenginni umsögn skipulagsfulltrúa hafnaði nefndin þessari beiðni á fundi 16. júní 2023. Var kæranda tilkynnt um þá ákvörðun 19. s. m. Með tölvupósti til formanns skipulagsnefndar Mosfellsbæjar hinn 24. október 2024 óskaði kærandi að nýju eftir heimild til að vinna að deiliskipulagi fyrir eigin landareign. Skipulagsfulltrúi bæjarfélagsins svaraði þeirri beiðni í tölvupósti dags. 25. nóvember s.á. með þeim orðum að erindið hefði þegar hlotið efnislega meðferð, verið hafnað með rökstuddum hætti og þar sem eðli og innihald þess væri óbreytt mundi það ekki hljóta frekari fyrirtöku skipulagsnefndar. Sú afstaða er hin kærða afgreiðsla í máli þessu.

Málsrök kæranda/kærenda: Kærandi telur ekki heimilt að synja landeigendum um að gera deiliskipulag á eigin landi. Þá hafi verið skylt að taka erindið frá 24. október 2024 til afgreiðslu í skipulagsnefnd í samræmi við skipulagslög en ekki einungis með afgreiðslu skipulagsfulltrúa.

Málsrök Mosfellsbæjar: Bæjarfélagið bendir á að erindi kæranda frá 24. október 2024 hafi verið algjörlega samhljóða því sem hann hafi sent árið 2023 að því frágreindu að nokkrum skýringarmyndum hefði verið bætt við drög að deiliskipulagslýsinguna, án þess að texta hefði verið breytt. Því hafi skipulagsfulltrúi talið að það hefði þegar fengið tilhlýðilega meðferð og ekki væri hægt að líta svo á að um endurupptökubeiðni hefði verið að ræða.

Niðurstaða: Í máli þessu er kærð afgreiðsla skipulagsfulltrúa Mosfellsbæjar frá 25. nóvember 2024 sem fólst í synjun um að skipulagsnefnd tæki fyrir beiðni kæranda um heimild til að vinna að deiliskipulagi á eigin landareign. Þess er um leið krafist að kærandi „fái heimild til að gera deiliskipulag að eigin landi“. Kæruheimild til úrskurðarnefndarinnar er í 52. gr. skipulagslaga nr. 123/2010.

Samkvæmt 3. mgr. 3. gr. skipulagslaga fara sveitarstjórnir með vald til skipulags innan marka sveitarfélags og bera ábyrgð á deiliskipulagsgerð. Í 2. mgr. 38. gr. skipulagslaga er m.a. mælt fyrir um að sveitarstjórn geti veitt landeiganda eða framkvæmdaraðila heimild til að vinna að gerð deiliskipulags. Skal hann þá taka saman lýsingu á skipulagsverkefninu, sbr. 1. mgr. 40. gr., og skal hún lögð fyrir sveitarstjórn á sama tíma og beiðni um heimild til að vinna tillögu að deiliskipulagi. Um kynningu, samráð, auglýsingu og samþykkt deiliskipulags fer þá skv. 40. og 41. gr. laganna.

Kærandi beindi erindi sínu í upphafi að formanni skipulagsnefndar Mosfellsbæjar, sem sendi það áfram til skipulagsfulltrúa til afgreiðslu. Í svari skipulagsfulltrúa við erindinu upplýsti hann að þar sem um sama mál væri að ræða og áður hefði verið afgreitt mundi skipulagsnefnd ekki taka það til afgreiðslu. Við athugun á gögnum málsins sýnist ljóst að um sömu umsókn sé að ræða og fylgdi deiliskipulagslýsingu sem send var Mosfellsbæ 4. maí 2023 og 24. október 2024. Í samræmi við það segir í kæru í máli þessu til nefndarinnar að málinu hafi áður verið synjað af skipulagsnefnd og hafi erindið verið ítrekað. Virðist eðlilegt að líta svo á að í hinni kærðu afgreiðslu hafi með þessu falist synjun um endurupptöku máls eða um afturköllun fyrri ákvörðunar sbr. 24.  og 25. gr. stjórnsýslulaga.

Sá möguleiki borgara að leita til stjórnvalds með erindi sem áður hefur hlotið afgreiðslu þess getur vakið álitamál um hvort líta beri fremur á erindið sem nýtt mál eða beiðni um endurupptöku máls. Það getur haft þýðingu varðandi beitingu réttarheimilda auk þess að ný atvik geta verið komin til. Synjun um afgreiðslu felur ekki í sér breytingu á réttarstöðu umsækjanda. Í þeim tilvikum að fyrir liggur að erindi hafi áður verið synjað virðist því nærtækara að líta svo á að um nýtt mál sé að ræða, sem tekið verði til umfjöllunar sem slíkt. Verður að sýna varúð við að hafna efnislegri umfjöllun um mál við slíkar aðstæður enda þótt færa megi fram almenn rök um að með endurtekinni málsmeðferð sé grafið undan ákvæðum stjórnsýslulaga um endurupptöku mála.

Hvað sem þessu líður verður ekki ráðið af fyrirliggjandi gögnum að erindi kærenda hafi komið til umfjöllunar hjá því stjórnvaldi sem valdbært verður talið til að taka afstöðu til þess, þ.e. skipulagsnefnd sveitarfélagsins Mosfellsbæjar. Liggur því ekki fyrir ákvörðun stjórnvalds um lyktir máls sem borin verði undir úrskurðarnefndina sbr. 52. gr. skipulagslaga nr. 123/2010. Verður því að vísa þessu máli frá úrskurðarnefndinni. Jafnframt verður bent á að dragist afgreiðsla máls óhæfilega er heimilt að kæra það til þess stjórnvalds sem ákvörðun í máli verður kærð til, sbr. 4. mgr. 9. gr. stjórnsýslulaga.

 Úrskurðarorð:

Kærumáli þessu er vísað frá úrskurðarnefndinni.

mar 10
Love0

19/2025 Bráðabirgðaheimild Álfsnesi

Með

Árið 2025, föstudaginn 7. mars, tók Arnór Snæbjörnsson, formaður úrskurðarnefndar umhverfis- og auðlindamála, með heimild í 3. mgr. 3. gr. laga nr. 130/2011, fyrir:

Mál nr. 19/2025, kæra á ákvörðun Umhverfis- og orkustofnunar frá 3. janúar 2025 um að framlengja bráðabirgðaheimild fyrir starfsemi Skotveiðifélags Reykjavíkur og nágrennis á skotsvæði félagsins á Álfsnesi.

 Í málinu er nú kveðinn upp svofelldur

úrskurður:

Með bréfi til úrskurðarnefndar umhverfis- og auðlindamála, dags. 3. febrúar 2025, er barst nefndinni þann sama dag, kærir eigandi, Arnarhóli II, 162 Reykjavík, þá ákvörðun Umhverfis- og orkustofnunar frá 3. janúar 2025 að framlengja bráðabirgðaheimild fyrir starfsemi Skotveiðifélags Reykjavíkur og nágrennis á skotsvæði félagsins á Álfsnesi, þar til starfsleyfi hefur verið gefið út en þó eigi lengur en til 5. janúar 2026. Skilja verður málskot kæranda svo að krafist sé ógildingar ákvörðunarinnar.

Gögn málsins bárust úrskurðarnefndinni frá Umhverfis- og orkustofnun 5. mars 2025.

Málsatvik og rök: Tvö félög hafa á annan áratug rekið sinn hvorn skotvöllinn á Álfsnesi og hafa álitamál vegna þeirra áður komið til kasta úrskurðarnefndarinnar. Í máli þessu er deilt um þá ákvörðun Umhverfis- og orkustofnunar frá 3. janúar 2025 að framlengja bráðabirgðaheimild fyrir starfsemi Skotveiðifélags Reykjavíkur og nágrennis, sem veitt var til fjögurra mánaða frá 5. september 2024. Á meðal þess sem kærandi byggir á er að athugasemdafrestur í auglýsingu um áform um framlengingu bráðabirgðaheimildarinnar, sbr. 5. mgr. 7. gr. a. laga nr. 7/1998 um hollustuhætti og mengunarvarnir, hafi verið skammur, eða aðeins einn sólarhringur.

Niðurstaða: Af hálfu Umhverfis- og orkustofnunar var við meðferð þessa máls fyrir úrskurðarnefndinni upplýst að Heilbrigðiseftirlit Reykjavíkur hefði veitt starfsleyfi fyrir starfseminni sem gefið var út 13. febrúar 2025 og gildir til 31. desember 2028. Með vísan til orðalags hinnar kærðu bráðabirgðaheimildar er gildi hennar nú liðið undir lok og hefur hún því ekki lengur réttaráhrif. Á kærandi því ekki hagsmuni af því að fá skorið úr um lögmæti hennar. Verður kærumáli þessu því vísað frá nefndinni. Sú leiðbeining er um leið gerð að ákvörðun um veitingu starfsleyfis kann þó eftir atvikum að vera kæranleg til nefndarinnar sbr. 1. mgr. 65. gr. laga nr. 7/1998 og er kærufrestur þá einn mánuður sbr. 2. mgr. 4. gr. laga nr. 130/2011 um úrskurðarnefnd umhverfis- og auðlindamála.

 Úrskurðarorð:

Kærumáli þessu er vísað frá úrskurðarnefndinni.

mar 05
Love0

174/2024 Óskotsvegur

Með

Árið 2025, miðvikudaginn 5. mars, tók Arnór Snæbjörnsson, formaður úrskurðarnefndar umhverfis- og auðlindamála, með heimild í 3. mgr. 3. gr. laga nr. 130/2011, fyrir:

Mál nr. 174/2024, kæra á ákvörðun skipulagsnefndar Mosfellsbæjar frá 15. nóvember 2024 um að synja kæranda um byggingarleyfi og breytingu á aðalskipulagi til að breyta landnotkun lóðar í eigu kæranda.

 Í málinu er nú kveðinn upp svofelldur

úrskurður:

Með kæru til úrskurðarnefndar umhverfis- og auðlindamála, er barst nefndinni 12. desember 2024, kærir eigandi lóðarinnar Óskotsvegs 42, landnúmer 125474, þá ákvörðun skipulagsnefndar Mosfellsbæjar frá 15. nóvember 2024 að synja henni um byggingarleyfi og breytingu á skilgreindri landnotkun lóðarinnar á aðalskipulagi. Er þess krafist að ákvörðunin verði felld úr gildi og að skilgreining á landi hennar verði sú sama og á landi á svæðinu eða frístundabyggð.

Gögn málsins bárust úrskurðarnefndinni frá Mosfellsbæ 15. janúar 2025.

Málavextir: Kærandi er eigandi lóðarinnar Óskotsvegur 42 í Mosfellsbæ. Hinn 8. september 2023 lagði kærandi inn umsókn um breytingu á aðalskipulagi til að fá byggingarleyfi fyrir frístundahúsi á lóðinni ásamt ósk um breytingu á skráðri landnotkun úr óbyggðu svæði og hverfisverndarsvæði í frístundabyggð. Á fundi skipulagsnefndar Mosfellsbæjar 15. nóvember 2024 var umsókn og ósk kæranda hafnað og er sú ákvörðun kærð í máli þessu.

Málsrök kæranda: Kærandi greinir frá því að á lóð hans hafi staðið hús lögbýlisins Óss. Með samþykki þáverandi eigenda hafi það verið brennt á æfingu slökkviliðsins árið 1993. Þáverandi eigendur hafi fengið ábendingu frá Mosfellsbæ í bréfi dags. 29. október 1993 vegna brunans um að sækja yrði um leyfi byggingarnefndar fyrir endurbyggingu hússins. Í nokkur skipti hafi verið sótt um slíkt leyfi en vegna skilgreiningar á landinu sem óbyggt svæði í aðalskipulagi hafi það ekki fengist. Kærandi hafi rætt hugsanlegar breytingar á aðalskipulagi við fulltrúa Mosfellsbæjar á fundi þann 10. ágúst 2023 og verið bjartsýnn um að fallist yrði á breytta landnotkun. Í trausti þess hafi hann keypt lóðina í september 2023 og óskað eftir breytingu á aðalskipulagi í því skyni að fá byggingarleyfi fyrir frístundahúsi á lóðinni. Þeirri ósk hafi verið hafnað af Mosfellsbæ í nóvember 2024.

Með afgreiðslu skipulagsnefndar Mosfellsbæjar sé brotið á rétti kæranda því bréfið frá 29. október 1993 sé enn í gildi og eigendum landsins hafi aldrei verið gert ljóst að breyta ætti skilgreiningu landsins úr landbúnaðarlandi í óbyggt svæði/annað land. Á korti frá 1992 sjáist að lóð kæranda sé innan svæðis sem merkt sé sem frístundabyggð og aðalskipulag hafi ekki breyst nema fyrir þá lóð og aðra lóð úr landi Óss. Lóðin standi í frístundabyggð þar sem séu tugir sumarhúsa og byggingarleyfi hafi verið veitt vegna 15-25 frístundahúsa á nokkrum stöðum austan Hafravatns á síðustu þrem árum. Nýtt hús hafi risið nálægt lóð kæranda árið 2022 og ný hús séu í smíðum á fleiri stöðum. Óskiljanlegt sé að leyfa ekki byggingu á sumarhúsi á landi mitt í frístundabyggð og brjóti það gróflega gegn jafnræðisreglu og reglu um meðalhóf.

Málsrök Mosfellsbæjar: Mosfellsbær bendir á að kærandi vísi til þess að lögbýlið Ós hafi staðið á lóð hennar, en því lögbýli hafi verið skipt upp, íbúðarhúsið að Ósi hafi ekki verið innan lóðar kæranda og engum lögbýlisrétti sé til að dreifa. Í bréfi byggingarfulltrúa Mosfellsbæjar frá 1993 til fyrri eiganda hafi verið leiðbeint um að endurbygging bústaðar á lóðinni væri háð leyfi byggingarnefndar. Í því hafi ekki falist réttur til endurbyggingar. Samkvæmt 1. tl. 1. mgr. 13. gr. laga um mannvirki nr. 160/2010 sé það skilyrði fyrir byggingarleyfi að fyrirhugað mannvirki samræmist skipulagsáætlun á svæðinu. Þar sem umrætt svæði sé skipulagt sem óbyggt svæði hafi byggingarfulltrúa verið óheimilt að lögum að gefa út umsótt byggingarleyfi.

Við endurskoðun gildandi aðalskipulags Mosfellsbæjar hafi kærandi komið á framfæri óskum um að umrætt svæði yrði fellt undir landnotkunarflokkinn frístundabyggð. Á fundi skipulagsnefndar Mosfellsbæjar þann 15. nóvember 2024 hafi verið ákveðið að synja beiðni um breytt aðalskipulag og deiliskipulagsgerð þar sem ákveðið hafi verið að ekki yrðu skipulögð ný frístundasvæði innan sveitarfélagsins. Það sé í samræmi við aðalskipulagsáætlanir 2002-2024 og 2011-2030. Fyrri eigandi landsins hafi sótt um sambærilega breytingu árið 2006 og verið hafnað. Kærandi hafi samkvæmt þinglýstum gögnum aðeins átt lóðina í rúmt ár en núgildandi aðalskipulag, og þau ákvæði þess sem takmarka nýtingarmöguleika lóðarinnar, hafi verið í gildi þegar hann keypti lóðina. Hann hafi ekki með nokkrum hætti mátt hafa raunhæfar væntingar til þess að umbeðnar breytingar á skipulagi eða umsókn um byggingarleyfi yrðu samþykktar af bænum.

Viðbótarathugasemdir kæranda: Með tölvupósti 27. janúar 2025 ítrekaði kærandi málsástæður sínar og greindi um leið frá því að arkitekt hefði fyrir hans hönd gert drög að deiliskipulagi þar sem gert hafi verið ráð fyrir 7000 fermetra skika innan lóðar, sem væri nægilegur fyrir sumarhús og lægi utan hverfisverndarsvæðis. Þeirri breytingu hafi verið hafnað.

Aðilar máls þessa hafa fært fram ítarlegri rök fyrir máli sínu, sem ekki verða rakin hér frekar, en úrskurðarnefndin hefur haft þau öll til hliðsjónar við úrlausn málsins.

Niðurstaða: Í máli þessu er deilt um ákvörðun skipulagsnefndar Mosfellsbæjar frá 15. nóvember 2024 varðandi umsókn kæranda um byggingarleyfi vegna endurbyggingar á sumarhúsi á lóð hennar að Óskotsvegi 42 og synjun á beiðni kæranda þess efnis að breyta skilgreindri landnotkun lóðarinnar úr óbyggðu svæði í frístundabyggð. Samkvæmt 59. gr. laga um mannvirki nr. 160/2010 sæta stjórnvaldsákvarðanir, sem teknar eru á grundvelli laganna, kæru til úrskurðarnefndar umhverfis- og auðlindamála, en þar undir fellur veiting byggingarleyfis.

Úrskurðarnefndin hefur kynnt sér bréf skipulagsfulltrúa Mosfellsbæjar frá 29. október 1993 til þáverandi eiganda lóðar kæranda sem ritað var í tengslum við ráðgerða brunaæfingu á ónýtum sumarbústað á lóðinni og er þar í niðurlagi vakin athygli á því að sækja skuli um leyfi bygginganefndar til endurbyggingar bústaðarins. Í þessu felast leiðbeiningar og verður að fallast á það með Mosfellsbæ að í þeim felst ekki ádráttur um heimild til slíkrar mannvirkjagerðar. Lýtur erindi kæranda eigi heldur að því að endurbyggja það hús sem áður stóð á lóðinni. Er jafnframt mjög langt um liðið síðan leiðbeining þessi var látin í té.

Við athugun á gögnum þessa máls verður ekki ráðið að erindi kæranda til Mosfellsbæjar hafi falið í sér umsókn um byggingarleyfi, heldur hafi falist í því umsókn um breytingu á aðalskipulagi með það í huga að fá byggingarleyfi að slíkum breytingum loknum. Í máli þessu liggur þannig hvorki fyrir formleg umsókn um byggingarleyfi né ákvörðun byggingarfulltrúa um höfnun á slíkri umsókn, sbr. 2. mgr. 9. gr. laga nr. 160/2010 um mannvirki. Ekki verður því álitið að til sé að dreifa kæranlegri ákvörðun um synjun byggingarleyfis og ber því að vísa þeim þætti kærunnar frá úrskurðarnefndinni.

Fyrir liggur að lóð kæranda að Óskotsvegi 42 er skilgreind sem óbyggt svæði á aðalskipulagi Mosfellsbæjar 2011-2030. Kærandi kom á framfæri ósk um breytingu á aðalskipulagi bæjarfélagsins við endurskoðun aðalskipulags í september 2023. Á fundi skipulagsnefndar bæjarfélagsins þann 15. nóvember 2024 var því erindi synjað, á þeim forsendum að skipulagsnefndin hefði tekið ákvörðun um að ekki yrðu skipulögð ný frístundasvæði innan sveitarfélagsins. Samkvæmt 1. mgr. 52. gr. skipulagslaga nr. 123/2010 verða ákvarðanir sem Skipulagsstofnun og ráðherra ber að skipulagslögum að staðfesta ekki bornar undir úrskurðarnefndina. Með vísan til 3. mgr. 29. gr.  og 1. mgr. 36. gr. sömu laga verður af þeim sökum einnig að vísa frá úrskurðarnefndinni þeim þætti kærunnar sem varðar höfnun um breytingu á aðalskipulagi.

Með hliðsjón af framangreindu verður kærumáli þessu vísað frá úrskurðarnefndinni.

Úrskurðarorð:

 Kærumáli þessu er vísað frá úrskurðarnefndinni.

mar 04
Love0

103/2024 Búrfellslundur

Með

Árið 2025, þriðjudaginn 4. mars, kom úrskurðarnefnd umhverfis- og auðlindamála saman til fundar í húsnæði nefndarinnar að Borgartúni 21, Reykjavík. Mætt voru Arnór Snæbjörnsson formaður, Aðalheiður Jóhannsdóttir prófessor, Geir Oddsson auðlindafræðingur, Karólína Finnbjörnsdóttir lögmaður og Þorsteinn Sæmundsson jarðfræðingur.

Fyrir var tekið mál nr. 103/2024, kæra á ákvörðun sveitarstjórnar Rangárþings ytra frá 11. september 2024 um að veita Landsvirkjun framkvæmdaleyfi til vegagerðar vegna Búrfellslundar, 120 MW vindorkuvers við Vaðöldu.

 Í málinu er nú kveðinn upp svofelldur

úrskurður:

Með bréfi til úrskurðarnefndar umhverfis- og auðlindamála, dags. 25. september 2024, er barst nefndinni sama dag, kæra samtökin Náttúrugrið þá ákvörðun sveitarstjórnar Rangárþings ytra frá 11. september 2024 að veita leyfi til vegalagningar á Vaðöldu á sunnanverðu miðhálendi Íslands í tengslum við fyrirhugað vindorkuver, Búrfellslund, með aðkomuvegum annars vegar frá Þjórsárdalsvegi 32 og hins vegar frá Sprengisandsleið 26. Jafnframt er kært ætlað brot á þátttökurétti almennings í mati á umhverfisáhrifum bæði framkvæmdar og áætlana og aðrir ágallar á málsmeðferð.

Þess er krafist að hin kærða ákvörðun verði felld úr gildi og að fallist verði á að þátttökuréttur almennings við mat á áhrifum framkvæmdar og áætlana á óbyggð víðerni og lögbundið valkostamat hafi ekki samrýmst löggjöf um mat á umhverfisáhrifum, enda hafi einungis farið fram mat á mismunandi stærð orkuvers og það hafi ekki breyst þrátt fyrir tilmæli í niðurstöðu álits Skipulagsstofnunar.

Gerð var krafa um að framkvæmdir yrðu stöðvaðar til bráðabirgða á meðan málið væri til meðferðar fyrir úrskurðarnefndinni, en þeirri kröfu var hafnað með úrskurði nefndarinnar uppkveðnum 9. október 2024.

Með hinni kærðu ákvörðun var jafnframt veitt leyfi til uppsetningar vinnubúða sem teknar verði niður að framkvæmdum loknum. Í útgefnu framkvæmdarleyfi dags. 27. september 2024, er sú lýsing sett fram að leyfið nái til „vegagerðar innan svæðisins auk undirbúnings fyrir vinnubúðir og til aðstöðusköpunar“. Tekið er fram að á síðari stigum þurfi framkvæmdaraðili því að sækja um leyfi vegna uppbyggingar vindorkuversins „svo sem til efnistöku, gönguleiða og gerð áningarstaðar og byggingar vindmylla, vinnubúða, safnstöðvar og tengivirkis.“

Gögn málsins bárust úrskurðarnefndinni frá Rangárþingi ytra 25. október 2024.

Málavextir: Hinn 15. september 2015 lagði Landsvirkjun fram frummatsskýrslu um Búrfellslund, vindorkuver með allt að 200 MW uppsettu rafafli norðaustan við Búrfell í Skeiða- og Gnúpverjahreppi og Rangárþingi ytra, til athugunar hjá Skipulagsstofnun samkvæmt þágildandi lögum nr. 106/2000 um mat á umhverfisáhrifum. Í mars 2016 lagði Landsvirkjun fram endanlega matsskýrslu hjá Skipulagsstofnun. Í skýrslunni var gert ráð fyrir að fjöldi vindmylla yrði 58–67 með 3–3,5 MW afli hver og að hámarkshæð þeirra, miðað við spaða í efstu stöðu, yrði 150 m. Árleg orkugeta var áætluð 705 GWst á ári. Var endingartími vindmylla talinn 25 ár. Voru í matsskýrslunni kynntar þrjár útfærslur á afmörkun framkvæmdarinnar sem tækju yfir 33–40 km2 svæði og gerð grein fyrir mögulegri skiptingu hverrar þeirra í fjóra 50 MW áfanga.

Álit Skipulagsstofnunar um mat á umhverfisáhrifum framkvæmdarinnar lá fyrir 21. desember 2016. Í niðurstöðukafla álitsins kom fram að stofnunin teldi að matsskýrslan uppfyllti að hluta skilyrði laga og reglugerðar um mat á umhverfisáhrifum hvað það varði að umhverfisáhrifum hafi verið lýst á fullnægjandi hátt. Væri áformuð framkvæmd líkleg til að hafa veruleg áhrif á landslag og víðerni auk ferðaþjónustu og útivist. Áhrifamatið væri þó háð óvissu, þar sem fullnægjandi greining lægi ekki fyrir á áhrifum á landslag og víðerni sem gerði það að verkum að óvissa ríkti um áhrif á ferðaþjónustu og útivist. Þá væri þörf á frekari skoðun á áhrifum á fuglalíf. Áhrif á aðra áhrifaþætti, þ.e. hljóðvist, gróður, jarðmyndanir og menningarminjar, væru almennt talin óveruleg, nema staðbundin á og næst framkvæmdasvæðinu þar sem gæti nokkurra neikvæðra áhrifa vegna beins rasks á landi og hljóðmengunar. Þá var það álit stofnunarinnar að framkvæmdin félli illa að áherslum Landsskipulagsstefnu 2015–2026 á vernd víðerna og landslagsheilda. Að lokum var sett fram ábending um að tilefni gæti verið til að endurskoða áform um framkvæmdina bæði hvað varðaði staðsetningu slíks vindmyllugarðs og umfang uppbyggingar hvað snerti hæð og fjölda vindmylla. Þyrfti slíkt mat að fara fram á öðrum vettvangi og þar myndi reyna á umhverfismat áætlana á grundvelli samnefndra laga, sem bæri að beita við gerð rammaáætlunar, landsskipulagsstefnu og skipulagsáætlana sveitarfélaga. Þá kynni framkvæmdin að koma aftur til skoðunar á grundvelli laga um mat á umhverfisáhrifum framkvæmda, yrðu breytingar á framkvæmdaáformum, sbr. 13. tölulið, 1. viðauka með lögum um mat á umhverfisáhrifum.

Um Búrfellslund er fjallað í svonefndri rammaáætlun, þ.e. verndar- og orkunýtingaráætlun skv. lögum nr. 48/2011, þar sem er mótuð stefna á landsvísu um hvort landsvæði þar sem er að finna virkjunarkosti megi nýta til orkuvinnslu eða hvort ástæða sé til að friðlýsa þau eða kanna frekar. Virkjunarkostir á viðkomandi svæðum eru samkvæmt því flokkaðir í orkunýtingarflokk, verndarflokk eða biðflokk. Virkjunarkostir í vindorku komu í fyrsta sinn til umfjöllunar verkefnisstjórnar 3. áfanga rammaáætlunar, sem var starfandi á árunum 2013–2017. Landsvirkjun afhenti Orkustofnun skilgreiningar á tveimur slíkum, Búrfellslundi og Blöndulundi, í mars 2015 og var þeim komið áleiðis til verkefnisstjórnar með erindi frá stofnuninni 12. mars s.á. Hinn 17. mars s.á. var faghópum rammaáætlunar falið að fjalla um vindorkukostina tvo. Um þá var fjallað með öðrum slíkum nýjum kostum í lokaskýrslu verkefnisstjórnar 3. áfanga, dags. í ágúst 2016. Lagt var til í skýrslunni að Búrfellslundur yrði settur í biðflokk, en í þann flokk er virkjunarkostum skipað þegar talið er að afla þurfi frekari upplýsinga, sbr. nánar ákvæði laga nr. 48/2011.

Í febrúar 2020 birti Landsvirkjun skýrslu um endurhönnun Búrfellslundar með breyttu umfangi til að koma til móts við athugasemdir og ábendingar sem fram höfðu komið í mati á umhverfisáhrifum framkvæmdarinnar og í ferli 3. áfanga rammaáætlunar. Var í skýrslunni gert ráð fyrir að uppsett afl virkjunar yrði 120 MW, vindmyllur yrðu 30 í stað 58–67, afl hverrar þeirrar 4–5 MW og að hámarkshæð spaða í efstu stöðu væri alltaf lægri en 150 m. Framkvæmdsvæðið var minnkað í 18 km2. Ársframleiðsla raforku var áætluð 440GWst í stað 705GWst áður.

Í febrúar 2022 mælti umhverfis-, orku- og loftslagsráðherra fyrir tillögu til þingsályktunar um rammaáætlun, þ.e. áætlun um vernd og orkunýtingu landsvæða, þar sem lagt var til að Búrfellslundur yrði í biðflokki. Við síðari umræðu um ályktunina lágu fyrir álit og breytingartillaga meirihluta umhverfis- og samgöngunefndar. Var þar bent á að orkukostinum hafi verið raðað í biðflokk með þeim rökum að hann væri á röskuðu svæði sem hefði lágt verndargildi, en áhrif hans á ferðamennsku og útivist væru hins vegar mikil. Í umsögnum til þingnefndarinnar hefðu komið fram ábendingar um að hann kynni ekki að hafa þau víðtæku áhrif á ferðamennsku sem áætluð hefðu verið. Að auki henti svæðið vel til vindorkuframleiðslu um leið og samlegð væri við nýtingu vatnsafls og flutningskerfis raforku á svæðinu. Þá kom þar fram að þróun virkjunarkostsins hefði leitt til þess að sjónræn áhrif væru töluvert minni en upphaflega hafi verið áætlað. Loks var af þessu tilefni skírskotað til orkuöryggis. Við samþykkt þingsályktunarinnar, sem er nr. 24/152, var Búrfellslundur í orkunýtingarflokki. Var virkjunarkosturinn þar auðkenndur sem R4301B í stað R3301A áður, en með því var tekið tillit til þess að um væri að ræða breytta útfærslu þótt um sama virkjunarkost væri að ræða og áður, að því er greinir í áliti meirihluta umhverfis- og samgöngunefndar.

Sveitarstjórn Rangárþings ytra samþykkti 10. apríl 2024 tillögu að breytingu á Aðalskipulagi Rangárþings ytra 2016–2028 vegna Búrfellslundar og tillögu að deiliskipulagi vegna sömu framkvæmdar, en tillögurnar tóku mið af þeim áformum sem fram komu í fyrrnefndri skýrslu Landsvirkjunar um endurhönnun vindorkuversins. Auglýsingar um gildistöku skipulagsáætlananna voru birtar í B-deild Stjórnartíðinda 24. og 28. maí 2024. Tekur skipulag framkvæmdasvæðisins með þessu tillit til þeirra framkvæmda sem bygging vindorkuvers gerir ráð fyrir, þ.e. vindmyllum, undirstöðum og geymslusvæði.

Hinn 12. ágúst 2024 gaf Orkustofnun út virkjunarleyfi fyrir vindorkuverið Búrfellslund, til raforkuframleiðslu með allt að 120 MW uppsettu afli og sætti sú ákvörðun kæru til úrskurðarnefndar umhverfis- og auðlindamála. Kærandi í því máli var sami aðili og kærandi í þessu máli. Var í kæru vísað til þess að verulegir form- og efnisannmarkar væru á umhverfismati framkvæmdarinnar, þ. á m. að ekkert valkostamat hafi farið fram, skort hafi á vísindalegt mat á stöðu óbyggðra víðerna og áhrifum framkvæmdarinnar á þau og að ekki hafi verið vikið að vernd eldhrauna samkvæmt náttúruverndarlögum. Jafnframt var kært ætlað brot á þátttökurétti almennings við mat á umhverfisáhrifum framkvæmdarinnar.

Hinn 2. september 2024 lagði Landsvirkjun fram umsókn um framkvæmdaleyfi til Rangárþings ytra vegna Búrfellslundar. Á fundi sveitarstjórnar Rangárþings ytra 11. s.m. var umsóknin tekin fyrir og samþykkt að framkvæmdaleyfi skyldi veitt vegna vegagerðar og uppsetningar vinnubúða.

Með úrskurði þann 5. febrúar 2025 í máli nr. 98/2024 komst meirihluti úrskurðarnefndarinnar að þeirri niðurstöðu að matsskýrsla framkvæmdarinnar hafi eigi verið haldin slíkum annmörkum að hún yrði álitin misvísandi um umhverfisáhrif framkvæmdarinnar þannig að á henni yrði ekki byggt af hálfu leyfisveitanda. Einnig taldi meirihlutinn að matsskýrslan hefði gefið nægilegar upplýsingar um umhverfisáhrif framkvæmdarinnar þannig að almenningi hafi verið mögulegt að gæta þátttökuréttar við ferli mats á umhverfisáhrifum. Einn nefndarmaður skilaði séráliti og taldi að áformin um vindorkuver í Búrfellslundi hefðu tekið svo umtalsverðum breytingum að verulegur vafi léki á því hvort um sömu framkvæmd væri að ræða og skoðuð var af Skipulagsstofnun og að framkvæmdaraðili hefði átt að beina fyrirspurn til Skipulagsstofnunar um hvort endurskoðuð áform um framkvæmd þyrftu að sæta umhverfismati. Þá hafi verið gengið á svig við þátttökurétt almennings og með vísan til þessara raka taldi nefndarmaðurinn að fella bæri hið kærða virkjunarleyfi úr gildi í heild sinni.

Málsrök kæranda: Kærandi álítur að verulegir form- og efnisannmarkar séu á hinni kærðu ákvörðun og á umhverfismati því sem farið hafi fram á árunum 2014 til 2016. Í áliti Skipulagsstofnunar frá 21. desember 2016 um mat á umhverfisáhrifum framkvæmdarinnar hafi stofnunin komist að þeirri niðurstöðu að ástæða væri til að endurskoða áætlanir um 200 MW vindorkuver, m.a. vegna mikilla áhrifa á ferðaþjónustu og útivist annars vegar og landslag og víðerni hins vegar. Hafi stofnunin tekið fram að skoða ætti hvort önnur landsvæði hentuðu betur fyrir framkvæmdina, en með því hafi stofnunin talið að valkostir um staðarval hafi ekki verið skoðaðir í umhverfismatinu. Þá hafi stofnunin tekið fram að frekara mat á umhverfisáhrifum framkvæmdarinnar þyrfti að eiga sér stað á öðrum vettvangi og vísað til umhverfismats áætlana á grundvelli samnefndra áðurgildandi laga nr. 105/2006 sem beita ætti við gerð rammaáætlunar, landsskipulagsstefnu og skipulagsáætlana sveitarfélaga.

Af sameiginlegri umhverfismatsskýrslu sem tekin hafi verið saman við gerð aðalskipulagsbreytingar vegna Búrfellslundar og deiliskipulags framkvæmdarinnar verði skýrlega ráðið að ekkert valkostamat hafi farið fram á því hvort önnur landsvæði hentuðu betur fyrir framkvæmdina. Vísað sé til dóms Hæstaréttar frá 16. febrúar 2017 í máli nr. 575/2016 um afleiðingar þess að raunhæfir valkostir hafi ekki sætt mati á umhverfisáhrifum. Einnig vísar kærandi til dóms Hæstaréttar frá 13. október 2016 í máli nr.  796/2015 sem ógilti leyfisveitingu vegna annmarka á grundvelli þess að mat á valkostum skorti í umhverfismati. Þá hafi sérstaklega verið bent á það í umhverfismati deiliskipulagsins að önnur staðsetning við Búrfell, utan miðhálendis, væri raunhæfur kostur.

Í samræmi við 13. gr. áðurgildandi laga nr. 106/2000 um mat á umhverfisáhrifum þurfi leyfisveitandi að kynna sér matsskýrslu framkvæmdaraðila um framkvæmdina og kanna hvort umsótt framkvæmd sé sú sem lýst sé í matsskýrslu. Matsskýrslan hafi gert ráð fyrir 200 MW vindorkuveri með 58–67 vindmyllum og að framkvæmdasvæði yrði 33 til 45 km2 að stærð. Núverandi áform geri hins vegar ráð fyrir 120 MW vindorkuveri með 30 vindmyllum og mun minna framkvæmdasvæði. Umhverfismatið hafi gert ráð fyrir 1.200 m2 vinnuplani við hverja vindmyllu, en í nýlega samþykktu deiliskipulagi Búrfellslundar sé hins vegar gert ráð fyrir töluvert stærri undirstöðum. Það hafi því þurft að láta nýtt umhverfismat fara fram eða í það minnsta afla álits Skipulagsstofnunar á því hvort slíkt sé nauðsynlegt.

Þá hafi Rangárþing ytra átt að gera sérstaka könnun á því hvort umhverfismat á vegum og áhrifum framkvæmdar á óbyggð víðerni gæti talist í fullu gildi, en stofnuninni beri að fara yfir álit Skipulagsstofnunar með tilliti til þess hvort það teljist fullnægjandi grundvöllur ákvörðunar. Hafi sveitarfélagið ekki tekið rökstudda afstöðu til álits Skipulagsstofnunar í skilningi 13. gr. laga nr. 106/2000 og brotið gegn rannsóknarreglu stjórnsýslulaga nr. 37/1993. Jafnframt hafi sveitarfélagið hvorki tekið afstöðu til tilmæla stofnunarinnar um að framkvæmdin ætti að vera á öðru landsvæði né til þeirra ummæla að framkvæmdin félli illa að áherslum Landsskipulagsstefnu 2015–2025 um vernd víðerna og landslagsheilda. Samantekið megi segja að sveitarfélagið hafi ekki fjallað um nema lítið brot af því sem fram komi í áliti Skipulagsstofnunar og hafi það ekki lagt álitið til grundvallar hinni kærðu ákvörðun.

Almennt sé viðurkennt að rannsóknarskyldur leyfisveitanda við málsmeðferð framkvæmdar sem hafi umtalsverð áhrif á umhverfið séu mjög ríkar, svo sem fram komi í athugasemdum með 27. gr. í frumvarpi því er orðið hafi að lögum nr. 111/2021 um umhverfismat framkvæmda og áætlana. Samkvæmt 10. gr. stjórnsýslulaga hafi sveitarfélaginu verið skylt að rannsaka málið, en sú skylda hafi fyrst og fremst staðið til þess að kanna hvort umsótt framkvæmd hafi verið sú sama og sætt hafi mati á umhverfisáhrifum. Það hafi ekki verið gert, en ekki sé um sömu framkvæmd að ræða. Mikilvægt sé að hafa í huga að um sé að ræða svokallaða öryggisreglu sem miði að því að mál séu vel upplýst áður en ákvörðun sé tekin svo niðurstaða verði efnislega rétt hverju sinni. Um sé að ræða fyrsta vindorkuverið á landinu sem hafi verið afar umdeilt frá upphafi og hafi „hrossakaup ríkisstjórnarinnar“ leitt til þess að virkjunin hafi verið færð í orkunýtingarflokk eftir að hið vísindalega ferli 3. áfanga rammaáætlunar og þátttökuréttur almennings hafi leitt til annarrar niðurstöðu. Tekið sé fram að sveitarfélaginu hafi ekki verið skylt að veita umsótt leyfi þar eð Búrfellslundur væri í orkunýtingarflokki, svo sem ráða megi af málflutningi forsvarsmanna sveitarfélagsins í fjölmiðlum.

Með hinni kærðu ákvörðun hafi Rangárþing ytra fallist á hluta af framkvæmdaleyfisumsókn Landsvirkjunar en undanskilið leyfi til efnistöku. Ákvörðunin beri þannig ekki með sér með hvaða hætti efnis verði aflað til vegagerðarinnar. Að taka slíka ákvörðun um hluta framkvæmdar án samhengis við aðra tengda þætti stríði gegn tilgangi laga um mat á umhverfisáhrifum og geti ekki átt stoð í lögum.

Í skipulagslögum nr. 123/2010 sé sveitarstjórnum heimilt að veita framkvæmdaraðila heimild til að vinna deiliskipulag, sbr. 2. mgr. 38. gr. laganna, en það sama eigi ekki við um gerð aðalskipulags. Það að Landsvirkjun hafi unnið aðalskipulagsbreytingu vegna Búrfellslundar sé annmarki á hinni kærðu ákvörðun sem leiði til ógildingar hennar þar sem ákvörðunin byggist í grundvallaratriðum á aðalskipulagsbreytingunni. Í minnisblaði um tíma- og kostnaðaráætlun fyrir breytingu á Aðalskipulagi Rangárþings ytra 2016–2028 vegna Búrfellslundar, sem unnið sé af verkfræðistofu fyrir Landsvirkjun, komi fram að ekki standi til að meta aðra valkosti en aðalvalkost og núllkost í umhverfismati aðalskipulagsbreytingarinnar og að yfirleitt séu litlar breytingar gerðar eftir að umsögnum hafi verið skilað við auglýsingu tillögunnar. Sýni þetta að framkvæmdaraðili og ráðgjafi hans hafi ekki haft neinar væntingar um að þátttökuréttur almennings yrði í samræmi við lög eða að farið yrði að tilmælum Skipulagsstofnunar um valkostamat á staðarvali.

Úrskurðarnefndinni beri að skoða hvort deiliskipulag framkvæmdarinnar sé nægilega traustur grunnur fyrir hina kærðu ákvörðun, bæði í efnislegu tilliti og með hliðsjón af þeim tilmælum í áliti Skipulagsstofnunar að bæta þyrfti úr því í umhverfismati skipulagsáætlana að skort hefði mat á áhrifum á óbyggð víðerni og hvort önnur landsvæði hentuðu betur fyrir framkvæmdina. Einnig beri nefndinni að skoða hvort gætt hafi verið að þátttökuréttindum almennings við gerð aðalskipulagsbreytingarinnar og deiliskipulagsins. Fyrir liggi að í umræddum skipulagsáætlunum hafi ekki verið brugðist við fyrrgreindum athugasemdum Skipulagsstofnunar, en um verulegan annmarka sé að ræða þar sem skylt sé að meta valkosti í umhverfismati áætlana. Um sé að ræða brot á lögum um umhverfismat og rannsóknarreglu sem skýra beri með hliðsjón af meginreglum náttúruverndarlaga, m.a. um heildarmat. Þátttökuréttur almennings hafi einnig verið hafður að engu með því að ekki hafi verið brugðist við ábendingum um að skoða önnur landsvæði. Samkvæmt 68. gr. laga nr. 60/2013 um náttúruvernd sé skylt við gerð skipulagsáætlana að leita umsagnar Náttúrufræðistofnunar Íslands þegar um sé að ræða eldhraun sem njóti sérstakrar verndar skv. 61. gr. laganna. Ekki verði séð að leitað hafi verið umsagnar þeirrar stofnunar við gerð deiliskipulagsins.

Í málsmeðferð 5. áfanga rammaáætlunar hafi ítrekað komið fram atriði er varði tengsl vindorkuvera við áhrif á vatnsgæði samkvæmt lögum nr. 36/2011 um stjórn vatnamála í tengslum við svokallað jöfnunarafl sem nauðsynlegt sé í framleiðslu á vindorku í lokuðu raforkukerfi eins og á Íslandi. Orkustofnun hafi borið að taka þetta atriði til ítarlegrar athugunar, þ.e. hvaða áhrif nýting vindorku á Vaðöldu geti haft á vatnsgæði, en það hafi hún ekki gert. Ekkert hafi verið litið til þessa í umhverfismati framkvæmdarinnar. Rangárþingi ytra hafi sem leyfisveitanda borið í samræmi við fyrirmæli 3. mgr. 28. gr. nefndra laga, sbr. 2. mgr. 13. gr. sömu laga og 10. gr. stjórnsýslulaga, að „tryggja að leyfið sé í samræmi við stefnumörkum um vatnsvernd sem fram kemur í vatnaáætlun.“ Sveitarfélagið hafi ekki uppfyllt ákvæði nefndra lagaákvæða og geti ekki vísað til þess að öðrum leyfisveitendum eða handhöfum valds, s.s. Orkustofnun eða Alþingi, beri að taka mið af umræddri löggjöf. Hafi sveitarstjórn heldur ekki tekið mið af hinni almennu varúðarreglu umhverfisréttar, sbr. einnig 8. gr. laga nr. 60/2013 um náttúruvernd sem fjalli um vísindalegan grundvöll ákvarðana, en ákvæðið gildi skv. 7. gr. sömu laga fullum fetum við allar ákvarðanir stjórnvalda. Hafi úrskurðarnefndin staðfest þann skilning með úrskurði frá 19. desember 2019 í máli nr. 30/2019. Rangárþing ytra sé einnig við ákvörðun sína bundin af ákvæði um að brýna nauðsyn og almannahagsmuni þurfi til að raska svæðum og jarðmyndunum sem njóti sérstakrar verndar skv. 61. gr. laga nr. 60/2013.

Rangárþingi ytra beri að líta til meginreglna umhverfisréttar, þ.e. varúðarreglunnar, mengunarbótareglunnar, reglunnar um verndarsjónarmið og reglunnar um að mengun sé upprætt við upptök. Í umhverfisrétti gildi sú meginregla, mótuð af dómstólum, að umhverfismatslöggjöf skuli túlka rúmt og með hliðsjón af markmiðum hennar. Samkvæmt Evróputilskipun um mat á umhverfisáhrifum sé framkvæmdaraðila skylt að leggja m.a. fram lýsingu á fyrirhuguðum ráðstöfunum til að koma í veg fyrir, draga úr og, ef hægt sé, ráða bót á verulegum skaðlegum áhrifum. Jafnframt sé honum skylt að leggja fram öll gögn sem nauðsynleg séu til að greina og meta helstu umhverfisáhrif framkvæmdarinnar og yfirlit yfir aðra kosti sem hafi verið kannaðir og forsendur fyrir vali, að teknu tilliti til umhverfisáhrifa. Þessi lágmarksskilyrði hafi verið tekin upp í 9. gr. laga nr. 106/2000. Það sé ljóst í máli þessu að framangreind skilyrði hafi ekki verið uppfyllt í matsskýrslu.

Þá hafi Rangárþingi ytra borið að gera könnun á því hvert væri umfang skerðingar birkiskóga, svokallaðra Hekluskóga, sem matsskýrsla Landsvirkjunar hafi fjallað með óljósum hætti um. Landgræðslan hafi í umsögn sinni um frummatsskýrslu lagt „þunga áherslu [á] að nákvæm grein verði gerð fyrir því hve mikið gróið land mun fara undir fyrirhugaðar framkvæmdir“. Í áliti Skipulagsstofnunar hafi stofnunin lagt til að í deiliskipulagi og leyfum yrði framkvæmdasvæði og byggingarreitir afmarkaðir þröngt til þess að draga eins og kostur væri úr raski á gróðri, en hvorki verði séð að deiliskipulagið né hin kærða ákvörðun taki mið af þessu, og engin rökstudd niðurstaða liggi fyrir af hálfu leyfisveitanda að því er varðar gróður. Það sé algjörlega óvíst og óumhverfismetið hve mikið af vegagerð hins kærða leyfis muni skerða birkiskóga.

Mikill vafi sé um hvort þörf sé á umræddri framkvæmd miðað við þá óljósu þörf sem henni sé ætlað að uppfylla, en af opinberri umfjöllun verði helst ráðið að vindorka sú sem framleidd verði hafi þegar verið seld fyrir landeldi í Vestmannaeyjum. Með vísan til meintrar þarfar almennings fyrir orkuna hafi Rangárþingi ytra borið að rannsaka málið sjálfstætt og ítarlega sem og með hliðsjón af varúðarreglu umhverfisréttar, ekki síst í ljósi þess að hún sé bundin af lögum um að fyrir liggi mat á heildarálagi af virkjuninni með vistkerfisnálgun, sbr. 10. gr. laga um náttúruvernd, og ganga úr skugga um að vísindalegri aðferð hafi verið beitt, sbr. 8. gr. sömu laga. Í 5. mg. 61. gr. komi fram að ákveði leyfisveitandi að heimila framkvæmd skuli hann rökstyðja þá ákvörðun sérstaklega, fari hún í bága við umsagnir umsagnaraðila. Sveitarfélagið hafi ekki leitað álits varðandi sérstaka vernd eldhrauna hjá Umhverfisstofnun, Náttúrufræðistofnun Íslands eða viðkomandi náttúruverndarnefnd, sem taldar séu upp í 3. mgr. ákvæðisins og 2. mgr. 68. gr. laganna. Sé málsmeðferð sveitarfélagsins að þessu leyti háð verulegum annmörkum.

Búrfellslundur hafi ekki hlotið hefðbundna málsmeðferð samkvæmt lögum nr. 48/2011 um verndar- og orkunýtingaráætlun. Líkt og sé raunin með umhverfismat framkvæmdarinnar hafi á þeim vettvangi verið fjallað um aðra útfærslu en veitt hafi verið leyfi fyrir. Sé úrskurðarnefndinni eftirlátið að fjalla um hvaða áhrif þetta kunni að hafa á gildi leyfisins. Úrlausn kærumálsins muni væntanlega snúast að verulegu leyti um túlkun laga sem byggð séu á samningnum um Evrópska efnahagssvæðið, sbr. tilskipun 2011/92/ESB. Líklega sé þörf á áliti EFTA-dómstólsins og sé úrskurðarnefndin til þess bær samkvæmt EES-rétti að leita álits dómstólsins, þrátt fyrir að stjórnsýsluframkvæmd hingað til gangi í aðra átt.

Málsrök Rangárþings ytra: Sveitarfélagið bendir á að sú krafa kæranda að fallist verði á að þátttökuréttur almennings hafi ekki samrýmst löggjöf um mat á umhverfisáhrifum sé í eðli sínu viðurkenningarkrafa og beinist ekki að tiltekinni athöfn, athafnaleysi eða tilteknum ágalla á málsmeðferð. Uppfylli krafan því ekki áskilnað 4. gr. laga nr. 130/2011 um úrskurðarnefnd umhverfis- og auðlindamála, þar sem fram komi að í kæru skuli tilgreina hvaða ætlaða brot á þátttökurétti almennings sé kært. Einnig sé bent á að kröfugerðin sé ekki borin upp innan þess kærufrests sem tilgreindur sé í 2. mgr. sömu greinar. Verði kröfugerðin tekin til skoðunar sé bent á að kærandi hafi ekki átt rétt til kæruaðildar vegna þátttökuréttar almennings fyrir gildistöku laga nr. 89/2018, er breytt hafi lögum nr. 130/2011.

Útgáfa framkvæmdaleyfisins hafi verið í samræmi við lög, reglugerðir, umhverfismat og gildandi aðal- og deiliskipulag fyrir framkvæmdasvæðið. Því sé mótmælt að ágallar hafi verið á málsmeðferð við breytingu á Aðalskipulagi Rangárþings ytra 2016–2028 vegna Búrfellslundar. Öllum málsmeðferðarreglum hafi verið fylgt, brugðist hafi verið við athugasemdum sem fram hafi komið í bréfi Skipulagsstofnunar, dags. 19. september 2023, og hafi sama stofnun staðfest skipulagstillöguna í samræmi við 3. mgr. 32. gr. skipulagslaga nr. 123/2010 og auglýst hana í Stjórnartíðindum. Þrátt fyrir að félagið Landsvirkjun hafi verið tilgreint sem verkkaupi tiltekins minnisblaðs vegna aðalskipulagsbreytingarinnar þá hafi sveitarfélagið eftir sem áður staðið að breytingunni. Alvanalegt sé að sveitarfélög fái ráðgjafa og sérfræðinga í skipulagsmálum til að vinna gögn í tengslum við skipulagsbreytingar auk þess sem það sé eðlilegt að samráð sé haft við hagsmunaaðila við vinnslu skipulags, þ.m.t. framkvæmdaraðila. Skipulagslög kveði ekki á um bann við kostnaðarþátttöku framkvæmdaraðila. Ekki þyki tilefni til að fjalla nánar um málsmeðferð umræddrar skipulagsbreytingar þar sem ákvörðun um aðalskipulagsbreytingu sæti ekki kæru til úrskurðarnefndarinnar.

Kærufrestur vegna samþykkis deiliskipulags Búrfellslundar sé liðinn og sé því ekki tilefni til að gera sérstaka grein fyrir málsmeðferð þess. Engu að síður hafi málsmeðferð þess, þ.m.t. umhverfismat áætlunar, verið í samræmi við skipulagslög og skipulagsreglugerð nr. 90/2013. Leitað hafi verið umsagnar Náttúrufræðistofnunar Íslands og hafi sú stofnun ekki gert neinar efnislegar athugasemdir varðandi áhrif framkvæmdarinnar á eldhraun, enda sé stór hluti framkvæmdasvæðisins þegar raskaður og mótvægisaðgerðir áætlaðar hvað varði verndun heillegra gíga og annað jarðrask. Það sé rangt að ekki hafi verið metin áhrif framkvæmdarinnar á gróður, þ.m.t. birkiskóga, og sé hvað það varði vísað til umsagnar Landgræðslunnar við frummatsskýrslu Landsvirkjunar frá árinu 2015. Brugðist hafi verið við væntanlegum áhrifum á gróður með því að minnka umfang framkvæmdarinnar.

Það sé bæði hagfelldara og eðlilegra að hafa framkvæmdaleyfi vegna annars vegar efnistöku  og hins vegar vegagerðar  aðskilin, enda sé efnistökusvæðið ekki á sama stað og fyrirhugaðar framkvæmdir og skilyrði leyfanna önnur. Engin skylda sé til þess að framkvæmdaleyfin þurfi að vera gefin út samhliða.

Kærandi geri ekki grein fyrir því hvernig sveitarfélaginu hafi borið að tryggja að leyfið væri í samræmi við stefnumörkun um vatnsvernd sem fram komi í vatnaáætlun eða hvernig ákvörðun um vegalagningu og uppsetningu vinnubúða falli innan gildissviðs laga nr. 36/2011 um stjórn vatnamála.

Því sé hafnað að sveitarfélaginu hafi borið að afla upplýsinga um nýtingu þeirrar raforku sem fyrirhugað sé að framleiða í vindorkuverinu m.t.t. varúðarreglu umhverfisréttarins. Hin kærða ákvörðun hafi ekki snúið að vindorkuverinu sjálfu auk þess sem það sé ekki á valdsviði sveitarfélagsins að taka ákvörðun um forgangsröðun virkjanakosta eða þörf á raforku. Þó sé bent á að við málsmeðferð skipulagsáætlana hafi verið gerð grein fyrir endurhönnun vindorkuversins og afstaða tekin til vals á staðsetningu.

Sveitarstjórn hafi tekið saman greinargerð vegna framkvæmdaleyfisins og sé þar að finna rökstudda afstöðu til álits Skipulagsstofnunar og fjallað um þau skilyrði sem stofnunin hafi sett fram í álitinu. Ítrekað sé að framkvæmdaleyfið lúti ekki að vindorkuverinu sjálfu en þær breytingar sem gerðar hafi verið hafi lotið að umfangi þess. Haldi umhverfismatið því gildi sínu hvað varði þá framkvæmd sem um ræði í máli þessu.

Við vinnslu aðalskipulagsbreytingarinnar og við gerð deiliskipulagsins hafi sérstaklega verið gætt að náttúruverndarsjónarmiðum. Þá hafi undirbúningur vindorkuversins staðið yfir í langan tíma og fjöldi rannsókna verið gerðar vegna áhrifa þess á náttúruna, auk þess sem umfang hafi verið minnkað til að lágmarka umhverfisáhrif.

 Athugasemdir Landsvirkjunar: Af hálfu Landsvirkjunar er farið fram á að kröfu kæranda um að brotið hafi verið á þátttökurétti almennings verði vísað frá þar sem sú krafa sé of seint fram komin, sbr. 2. mgr. 4. gr. laga nr. 130/2011 um úrskurðarnefnd umhverfis- og auðlindamála. Ekki sé ljóst af kæru hvenær brotið hafi átt að eiga sér stað en þó sé ljóst að kærufrestur sé liðinn. Í öllu falli beri að hafna kröfunni enda hafi verið gætt með fullnægjandi hætti að þátttökurétti almennings, allt frá því að vinna hafi hafist við umhverfismat framkvæmdarinnar. Þótt einhverjir annmarkar kunni að hafa verið á þátttökurétti almennings leiði það ekki til ógildingar á hinni kærðu ákvörðun.

Ávallt hafi legið fyrir að gefa þyrfti út sérstakt framkvæmdaleyfi fyrir efnistöku. Í greinargerð Landsvirkjunar með framkvæmdaleyfisumsókn sé reifað að efnistaka sé fyrirhuguð úr námum við Tungnaáreyrar og Langöldu. Umsókn Landsvirkjunar um framkvæmdaleyfi vegna efnistöku á efnistökustað E70 við Tungnaá hafi verið samþykkt á fundi sveitarstjórnar Rangárþings ytra 9. október 2024, en sú efnistaka eigi sér stoð í gildandi aðalskipulagi. Því til viðbótar hafi sveitarfélagið auglýst breytingu á aðalskipulagi vegna efnistöku í Langöldu og muni Landsvirkjun sækja um framkvæmdaleyfi þegar sú skipulagsbreytingin hafi gengið í gegn.

Aðalskipulagsbreyting vegna Búrfellslundar hafi hlotið lögmæta afgreiðslu og tekið gildi lögum samkvæmt. Lögmæti þeirrar breytingar sæti ekki kæru til úrskurðarnefndarinnar og sé nefndin ekki bær til að endurskoða hana. Þegar af þeirri ástæðu verði að hafna sjónarmiðum kæranda sem byggist á að greind breyting hafi verið í andstöðu við lög. Í öllu falli sé ekkert athugavert við að framkvæmdaraðili standi straum af hluta þess kostnaðar sem falli til við aðalskipulagsgerð sveitarfélaga. Ekkert liggi fyrir um að aðkoma Landsvirkjunar hafi haft óeðlileg áhrif á gerð aðalskipulagsbreytingarinnar. Aukinheldur sé umrædd breyting gerð á grundvelli þeirrar lagaskyldu sveitarfélagsins að fylgja eftir ákvörðun Alþingis um að skipa Búrfellslund í orkunýtingarflokk í rammaáætlun. Breytingin hafi verið unnin í umboði og á ábyrgð sveitarfélagsins þótt samráð hafi verið haft við Landsvirkjun sem framkvæmdaraðila. Slíkt samráð tíðkist í tilvikum sem þessum.

Því sé hafnað að í engu hafi verið brugðist við athugasemdum í áliti Skipulagsstofnunar frá 21. desember 2016 um mat á umhverfisáhrifum framkvæmdarinnar. Í þeim tilgangi að koma til móts við ábendingar stofnunarinnar hafi Búrfellslundur verið endurhannaður þar sem afl og umfang vindorkuversins hafi verið minnkað verulega, vindmyllum fækkað og staðsetning ákvörðuð sérstaklega í því skyni að lágmarka ásýndaráhrif. Hafi sú hönnun verið lögð fyrir verkefnisstjórn 4. áfanga verndar- og orkunýtingaráætlunar. Til viðbótar hafi verið unnin ítarleg umhverfismatsskýrsla við gerð skipulagsáætlana Rangárþings ytra. Í henni hafi komið fram að hlutfall fræðilegs sýnileika á óbyggð víðerni innan 40 km frá vindorkuverinu yrði mjög lítið eða tæp 6%. Jafnframt hafi verið greint frá því að aðeins einn valkostur kæmi til greina varðandi staðarval vindorkuversins, þ.e. sá staður sem endurhönnun hafi miðað við. Jafnframt hafi verið tekið fram í skýrslunni að með endurhönnun hafi valkostir verið skoðaðir varðandi uppröðun og fjölda vindmylla innan svæðisins. Engar athugasemdir hafi borist í umsagnarferlinu, s.s. frá Skipulagsstofnun, um að misbrestur hafi verið á viðbrögðum við fyrri ábendingum að því er varðaði valkostagreiningu, en stofnunin hafi staðfest aðalskipulagsbreytinguna. Af framangreindu sé ljóst að staðarval endurhannaðs Búrfellslundar hafi byggt á vísindalegri greiningu og hafi verið svar við þeim ábendingum sem komið hafi fram í umhverfismatinu. Sé endurhannaður Búrfellslundur allur innan þess rannsóknarsvæðis sem fjallað hafi verið um í fyrri tillögu frá árinu 2016. Verði að telja að á kæranda hvíli sönnunarbyrði um að önnur staðsetning sé ákjósanlegri út frá umhverfisáhrifum, en hann hafi ekki bent á aðra staðsetningu sem hann telji raunhæfari eða heppilegri. Jafnframt sé rangt að í umhverfismati deiliskipulags hafi verið bent á að önnur staðsetning við Búrfell utan miðhálendis væri raunhæfur kostur.

Engin rök standi til þess að í umhverfismati hafi átt að meta allar mögulegar og ómögulegar staðsetningar fyrir vindorkuver á Íslandi til viðbótar því svæði sem hann sé nú fyrirhugaður á. Hafa verði í huga að vindorkuverinu hafi verið mörkuð tiltekin staðsetning í rammaáætlun. Aðrar staðsetningar fyrir vindorkuver á svæðinu sé ekki að finna í orkunýtingarflokki og því óraunhæft að vísa til þess að skoða hafi átt aðrar staðsetningar sem ekki séu í orkunýtingarflokki. Fari slík túlkun langt umfram það sem mælt sé fyrir um í áðurgildandi 1. mgr. 8. gr. laga nr. 106/2000 um mat á umhverfisáhrifum.

Varðandi þau sjónarmið að leita hefði átt umsagnar Náttúrufræðistofnunar Íslands á grundvelli ákvæða laga nr. 60/2013 um náttúruvernd sé bent á að umsögn þeirrar stofnunar hafi legið fyrir vegna auglýsingar á tillögu að deiliskipulagi framkvæmdarinnar. Þar segi að stofnunin geri engar efnislegar athugasemdir, en fram komi að framkvæmdasvæðið væri að hluta merkt sem gervigígasvæði, en vegna rasks sem nú þegar hefði orðið á svæðinu væri ekki að sjá að þar væru heillegir gervigígar. Að þessu leyti sé því ekki um annmarka á málsmeðferð deiliskipulagsins að ræða. Sama stofnun hafi einnig skilað umsögn við málsmeðferð virkjunarleyfis Orkustofnunar, en þar hafi ábendingu varðandi vöktun fuglalífs verið komið á framfæri.

Ekki sé rökstutt í kæru hvaða skilyrði hafi ekki verið uppfyllt í matsskýrslu. Sé leyfishafa því óhægt um vik að svara þessari fullyrðingu, en telur engu að síður að matsskýrslan hafi uppfyllt skilyrði ákvæðisins. Þá sé skýrt að greinargerð hins kærða framkvæmdaleyfis uppfylli öll skilyrði 13. gr. laga nr. 106/2000 um hvað eigi að tilgreina í greinargerð. Það leiði hvorki af ákvæðum greindra laga, né gildandi laga nr. 111/2021 um umhverfismat framkvæmda og áætlana, að endanleg framkvæmd þurfi að vera nákvæmlega sú sama og sú framkvæmd sem hafi verið umhverfismetin. Hvað varði skyldu leyfisveitanda til að kanna hvort um sömu framkvæmd sé að ræða sé bent á eftirfarandi athugasemdir við 27. gr. frumvarps þess sem orðið hafi að lögum nr. 111/2021: „Í því geta falist útfærslur og frávik sem orðið hafa við endanlega hönnun framkvæmdar, sem víkja þó ekki í meginatriðum frá þeirri framkvæmdalýsingu sem fram kemur í umhverfismatsskýrslu og álit Skipulagsstofnunar byggist á.“ Ef fallist yrði á að um nýjan virkjunarkost væri að ræða hefði það letjandi áhrif, enda hefðu framkvæmdaraðilar þá engan hvata til að minnka umfang virkjunarkosts og uppsett afl og gera virkjunarkost umhverfisvænni. Í umsögnum Skipulagsstofnunar við gerð skipulagsáætlana vegna endurhannaðs Búrfellslundar sé því hvergi haldið fram að nýtt umhverfismat þurfi fyrir framkvæmdina.

Ákvörðun um útgáfu framkvæmdaleyfis fyrir vegalagningu falli utan gildissviðs laga nr. 36/2011 um stjórn vatnamála eins og það sé afmarkað í 2. gr. laganna. Í ákvæðinu segi að lögin taki til yfirborðsvatns og grunnvatns ásamt árósavatni og strandsjó, til vistkerfa þeirra og til vistkerfa sem tengist þeim að vatnabúskap. Sú framkvæmd sem virkjunarleyfið lúti að varði ekki þá þætti sem tilgreindir séu í ákvæðinu. Þegar af þessari ástæðu geti lögin ekki gilt um hið kærða leyfi. Sama gildi ef horft sé á framkvæmdina með hliðsjón af gildissviði tilskipunar Evrópusambandsins um aðgerðaramma bandalagsins um stefnu í vatnamálum, 2000/60/EB (vatnatilskipun ESB). Einnig sé því hafnað að samlegðaráhrif vindorku og vatnsorku hafi það í för með sér að sveitarfélaginu hafi borið að líta til 3. mgr. 28. gr. laga nr. 36/2011 við útgáfu leyfisins, auk þess sem framkvæmdin leiði í sjálfu sér ekki til neinna breytinga á vatnshlotum þeim sem vatnsaflsvirkjanir Landsvirkjunar varði.

Samlegðaráhrif Búrfellslundar með miðlunarlónum Landsvirkjunar felist fyrst og fremst í því að vindstyrkur sé mestur að vetri þegar lítið vatn renni um miðlunarlónið af náttúrulegum orsökum. Þannig sé hægt að framleiða rafmagn úr vindorku á þeim tíma sem framleiðsla minnki í vatnsaflsvirkjunum. Þó svo að Landsvirkjun geti nýtt vindorkuna til að safna vatni í uppstöðulónum þegar vindur blási þá séu starfsemi og áhrif vatnsaflsvirkjana fyrirtækisins áfram háð þeim skilyrðum sem um þær virkjanir gilda, þ.m.t. um vernd yfirborðsvatnshlota, sbr. t.d. 2. mgr. 13. gr. laga nr. 36/2011. Landsvirkjun sé þar með áfram skuldbundin til að framfylgja settum reglum um vatnsaflsvirkjanir og muni hið kærða virkjunarleyfi ekki slaka á þeim kröfum.

Gætt hafi verið að varúðarreglu umhverfisréttar þar sem endurhönnun vindorkuversins hafi miðað að því að taka tillit til framkominna ábendinga, m.a. hvað varði áhrif á náttúru. Undirbúningur orkuversins hafi staðið yfir í fjölda ára og byggi á fjölmörgum rannsóknum. Umhverfismati sé lokið en í framkvæmdaleyfi sé að finna sértækt skilyrði um skyldu Landsvirkjunar til að gæta að umhverfinu, s.s. að sem minnst rask verði á landslaginu og að endurheimt verði gróðursvæði sem tapist. Vegna ályktana kæranda um ráðstöfun á raforku og raforkuþörf sé bent á að raforkusala Landsvirkjunar sé ekki tengd ákveðnum virkjunarkostum. Eftir að erfið vatnsár síðustu ára hafi orðið til þess að skerðingum hafi verið beitt og afhendingaröryggi raforku verið ógnað sé ljóst að skortur sé á raforku. Orkustofnun hafi í raforkuspám sínum bent á aukna raforkuþörf heimila og fyrirtækja og sé því fráleitt að halda því fram að stjórnvöld hafi ekki með sjálfstæðum hætti metið brýna nauðsyn og almannahagsmuni við töku ákvarðana.

Þeirri fullyrðingu kæranda að hið fyrirhugaða vindorkuver hafi ekki fengið hefðbundna málsmeðferð samkvæmt lögum nr. 48/2011 um verndar- og orkunýtingaráætlun sé hafnað. Þegar Búrfellslundi hafi verið skipað í biðflokk í rammaáætlun hafi verið gert ráð fyrir 200 MW vindorkukosti, en þegar Alþingi hafi 15. júní 2022 samþykkt þingsályktun nr. 24/152 og fært kostinn í orkunýtingarflokk hafi verið gert ráð fyrir umfangsminni áformum eða 120 MW, eins og fram hafi komið. Meirihluti umhverfis- og samgöngunefndar hafi áréttað í nefndaráliti sínu um tillögu til þingsályktunarinnar að um sama virkjunarkost væri að ræða, en í breyttri útfærslu. Alþingi, Orkustofnun og Rangárþing ytra hafi komist að sömu niðurstöðu. Það komi ekki í hlut úrskurðarnefndarinnar að endurskoða framangreinda málsmeðferð eða lögmæti samþykkta Alþingis. Ekki sé um að ræða stjórnsýslu eða ákvörðun framkvæmdarvaldshafa heldur athöfn sem sé liður í almennum þingstörfum. Með þingsályktun hafi Alþingi falið ráðherra og stjórnvöldum að framfylgja þeirri stefnu sem hún hafi að geyma. Þar að auki hafi Alþingi á engan hátt verið bundið af tillögum verkefnisstjórnar, eins og fram komi í athugasemdum við frumvarp það sem orðið hafi að lögum nr. 48/2011.

 Viðbótarathugasemdir kæranda: Kærandi bendir á að meint óljós kröfugerð geti ekki varðað frávísun enda séu málsmeðferðarreglur fyrir úrskurðarnefnd umhverfis- og auðlindamála ólíkar því sem gildi um meðferð mála fyrir dómstólum. Mál þetta sé nátengt tveimur öðrum kærumálum hjá úrskurðarnefndinni sem varði vindorkuverið Búrfellslund. Umfjöllun um þau verði ekki slitin í sundur með vísan til þeirra grunnraka umhverfismatslöggjafar að ekki sé heimilt að skilja að umfjöllun um einstaka þætti framkvæmdar, sbr. einnig tölulið 13.02 í 1. viðauka og v-lið 3. töluliðar 2. viðauka laga nr. 111/2021 um umhverfismat framkvæmda og áætlana. Ekkert leyfi hafi verið gefið út fyrir vinnuplani undir vindmyllur og því fyrirséð að leyfisveitingar verði fleiri. Almenningi hafi enn sem komið er ekki verið veittur þátttökuréttur vegna þeirrar framkvæmdar sem um sé deilt í máli þessu, en sá réttur sé tryggður með Árósasamningnum. Sá réttur verði fyrir borð borinn gangi það eftir að orkuvirki, vegagerð og efnistaka verði slitin í sundur í málsmeðferðinni þannig að umhverfismat efnistökunnar til vegagerðarinnar fari ekki fram með þátttöku almennings. Einnig sé bent á að á fundi sveitarstjórnar Rangárþings ytra 9. október 2024 hafi verið fært til bókar, í tengslum við frekari leyfisveitingar sveitarfélagsins vegna vindorkuversins, að enn skorti og leita þyrfti svara frá umhverfis-, orku- og loftslagsráðuneytinu um hagræn áhrif vindorkuversins fyrir sveitarfélagið. Ástæða sveitarfélagsins fyrir því að skipta leyfisveitingum upp með þessum hætti sé ómálefnaleg auk þess sem hún geri málsmeðferðina torskildari og óaðgengilegri en ella fyrir almenning sem eigi þá erfiðara með að fylgja eftir rétti sínum til þátttöku í málsmeðferð umræddra ákvarðana.

Við útgáfu hins kærða framkvæmdaleyfis hafi sveitarfélagið byggt á málsmeðferðarreglum laga nr. 111/2021. Samkvæmt e-lið 17. gr. laganna ljúki ferli umhverfismats ekki með áliti Skipulagsstofnunar heldur með því að leyfisveitandi taki afstöðu til álitsins. Í samræmi við það hafi sveitarfélaginu verið skylt að taka afstöðu til þess hvort allir þættir umhverfismatsins væru enn í fullu gildi (e. up to date), sbr. 8. gr. a. í tilskipun 2011/92/ESB svo sem henni var breytt með tilskipun 2014/52/ESB, sbr. 1. mgr. 27. og 1. mgr. 28. gr. laga nr. 111/2021. Í þessu máli hafi langur tími, eða átta og hálft ár, liðið frá því að framkvæmdaraðili hafi lagt fram matsskýrslu, þ.e. í mars 2016, þar til hið kærða leyfi hafi verið veitt. Vegna þess og ekki síður þar sem ný náttúruverndarlög hafi tekið gildi á árinu 2013, með meginreglum sínum, verndarmarkmiði um óbyggð víðerni o.fl., svo og þar sem efnistökufyrirætlanir séu nú allt aðrar en þær hafi verið í matsskýrslu auk þess sem vegum að vindtúrbínum sé ætlað að vera fimm metra breiðir en ekki fjögurra metra, hafi það verið liður í rannsóknarskyldu sveitarfélagsins að fjalla með ítarlegum hætti um það hvort einhverjir þættir umhverfismatsins væru mögulega úr sér gengnir. Þar sem sveitarfélagið hafi ekki gengið úr skugga um að umhverfismatið væri enn í fullu gildi hafi það brotið gegn rannsóknarskyldum sínum.

Dómur Hæstaréttar frá 10. febrúar 2011 í máli nr. 579/2010, sem leyfishafi vísi til, hafi ekkert fordæmisgildi í þessu kærumáli, enda sé enginn ágreiningur um greiðslur milli aðila heldur um það hver eigi að undirbúa gerð aðalskipulags. Það sé eðlis- en ekki stigsmunur á því að láta framkvæmdaraðila sjá um undirbúning aðalskipulagsbreytingar og svo því að greiða fyrir skipulagsvinnu sveitarfélags. Það sé lögbrot að láta framkvæmdaraðila vinna aðalskipulagsbreytingu en bundið sé í stjórnarskrá að sveitarfélag fari sjálft með skipulagsvald og skipulagsskyldu.

Kærandi andmælir því loks að kæra hafi ekki borist innan kærufrests því kæranda hafi ekki verið kunnugt um neinar þær ákvarðanir, athafnir eða athafnaleysi sem fjallað er um í málinu fyrr en hann ákvað að láta á þær reyna.

—–

Aðilar máls þessa hafa fært fram ítarlegri rök fyrir máli sínu, sem ekki verða rakin hér frekar, en úrskurðarnefndin hefur haft þau öll til hliðsjónar við úrlausn málsins.

Niðurstaða: Í máli þessu er deilt um ákvörðun sveitarstjórnar Rangárþings ytra frá 11. september 2024 um að veita Landsvirkjun framkvæmdaleyfi til vegagerðar vegna Búrfellslundar, 120 MW vindorkuvers við Vaðöldu. Kæruheimild til úrskurðarnefndarinnar er í 52. gr. skipulagslaga nr. 123/2010.

Samkvæmt lögum nr. 130/2011 um úrskurðarnefnd umhverfis- og auðlindamála er það skilyrði aðildar í málum fyrir úrskurðarnefndinni að kærandi eigi lögvarinna hagsmuna að gæta tengda viðkomandi ákvörðun, sbr. 3. mgr. 4. gr. laganna. Umhverfisverndar-, útivistar- og hagsmunasamtök teljast eiga lögvarinna hagsmuna að gæta þegar um er að ræða ákvarðanir um að veita leyfi vegna framkvæmda sem falla undir lög nr. 111/2021 um umhverfismat framkvæmda og áætlana, sbr. b-lið 3. mgr. 4. gr. laga nr. 130/2011, að nánar tilgreindum skilyrðum uppfylltum. Kærandi, sem er náttúruverndarsamtök, uppfyllir skilyrði kæruaðildar og verður því játuð kæruaðild að máli þessu. Af hans hálfu er á því byggt að verulegir form- og efnisannmarkar séu á umhverfismati hinnar heimiluðu framkvæmdar, þ. á m. að ekkert valkostamat hafi farið fram, skort hafi á vísindalegt mat á stöðu óbyggðra víðerna og áhrifum framkvæmdarinnar á þau, ekki hafi verið vikið að vernd eldhrauna samkvæmt náttúruverndarlögum og að brotið hafi verið á þátttökurétti almennings.

—–

Kærandi hefur bent á að leyfisveitandi hafi við undirbúning hins kærða leyfis vísað til ákvæða laga nr. 111/2021 og ljáir í því samhengi máls á fyrirmælum 1. mgr. 27. þeirra laga þar sem m.a. er mælt fyrir um skyldu leyfisveitanda til að leggja mat á það hvort forsendur umhverfismats hafi breyst verulega frá umhverfismatsskýrslu og áliti um umhverfismat framkvæmdarinnar og eftir atvikum óska umsagnar Skipulagsstofnunar um hvort þörf sé á endurskoðun umhverfismats, sbr. 1. mgr. 28. gr. laganna. Þessa var ekki gætt í máli þessu en þar sem um er að ræða framkvæmd, þar sem umhverfismati lauk fyrir gildistöku laga nr. 111/2021, 1. september 2021, fer um málsmeðferð leyfisveitinga til hennar samkvæmt ákvæðum eldri laga nr. 106/2000 um mat á umhverfisáhrifum, sbr. 1. ákvæði til bráðabirgða við lög nr. 111/2021. Verður því ekki talið að annmarka geti verið til að dreifa á undirbúningi málsmeðferðar af þessum völdum. Þá verður ekki ráðið af undirbúningi hins kærða leyfis að röng tilvísun til heimildarlaga um undirbúning leyfisveitingar til matsskyldrar framkvæmdar, hafi leitt til annars málsmeðferðarannmarka.

Í áliti Skipulagsstofnunar um mat á umhverfisáhrifum Búrfellslundar frá 21. desember 2016 er málsmeðferðinni lýst og tiltekin þau gögn sem lögð voru fram við undirbúning þess. Tilgreint er hverjir veittu umsögn og frá hverjum athugasemdir bárust. Fjallað er um frávik frá matsáætlun og framkvæmdinni og markmiðum hennar lýst. Gerð er grein fyrir niðurstöðum í matsskýrslu framkvæmdarinnar um umhverfisáhrif hennar. Að endingu er gerð grein fyrir niðurstöðum varðandi einstaka þætti, þ.e. áhrif fram­kvæmdarinnar á hljóðvist, menningarminjar, jarðmyndanir, gróður, fugla, landslag, þ. á m. víðerni, og ferðaþjónustu og útivist. Einnig víkur stofnunin að skipulagi og leyfum sem vindorkuverið sé háð.

Í niðurstöðukafla álitsins er því lýst að matsskýrsla framkvæmdaraðila uppfylli að hluta skilyrði laga og reglugerðar um mat á umhverfisáhrifum hvað varðar að umhverfisáhrifum hafi verið lýst á fullnægjandi hátt. Þá kemur fram að framkvæmdin sé líkleg til að hafa veruleg áhrif á landslag og víðerni auk ferðaþjónustu og útivist. Áhrifamatið sé þó háð óvissu þar sem fullnægjandi greining liggi ekki fyrir á áhrifum framkvæmdarinnar á landslag og víðerni sem geri það að verkum að óvissa ríki um áhrif á ferðaþjónustu og útivist. Miðað við fyrirliggjandi upplýsingar um landslagsáhrif og rannsóknir á ferðaþjónustu og útivist telji stofnunin þó hægt að álykta að framkvæmdin sé líkleg til að hafa talsverð til verulega neikvæð áhrif á ferðaþjónustu og útivist á og nærri framkvæmdasvæðinu og víðar um Suðurhálendið. Þá voru gerðir nokkrir fyrirvarar við ályktanir matsskýrslu um fuglalíf þar sem talið var að þær byggðust á takmörkuðum gögnum og mikilvægt væri að við frekari skipulagsgerð vegna vindorkuversins og undirbúning leyfisveitinga væri haft samráð við Náttúrufræðistofnun Íslands varðandi þörf á frekari rannsóknum áður en ákvörðun verði tekin um uppbyggingu og ef af verði um tilhögun framkvæmda og um nauðsynlega vöktun og mótvægisaðgerðir m.t.t. áhrifa á fuglalíf. Áhrif á aðra áhrifaþætti séu almennt talin óveruleg, nema staðbundið á og næst framkvæmdasvæðinu.

Hinn 5. febrúar 2025 kvað úrskurðarnefnd umhverfis- og auðlindamála upp úrskurð í máli nr. 98/2024 þar sem krafist var ógildingar þeirrar ákvörðunar Orkustofnunar frá 12. ágúst 2024 að veita virkjunarleyfi fyrir Búrfellslund. Við meðferð kærumálsins leit úrskurðarnefndin m.a. til þess hvort byggt yrði á áliti Skipulagsstofnunar um umhverfisáhrif vindorkuversins. Í úrskurði nefndarinnar var farið yfir umfjöllun í matsskýrslu framkvæmdar og álit Skipulagsstofnunar hvað aðra matsþætti snertir og var ekki talin ástæða til gera athugasemd við umfjöllun skýrslunnar um þá. Samantekið var álitið að matsskýrslan væri eigi haldin slíkum annmörkum í umfjöllun um umhverfisáhrif framkvæmdarinnar að hún verði álitin misvísandi þannig að á henni verði ekki byggt af hálfu leyfisveitanda. Var um leið talið að hún hafi gefið nægilegar upplýsingar um umhverfisáhrif framkvæmdarinnar þannig að almenningi hafi verið mögulegt að gæta þátttökuréttar við ferli mats á umhverfisáhrifum. Verður um þetta vísað nánar til umfjöllunar í téðum úrskurði. Þá verður jafnframt í tilefni af röksemdum kæranda hvað varðar skort á raunhæfum valkostum, ófullnægjandi lýsingu tiltekinna umhverfisþátta sem og skyldu til að leita álits EFTA dómstólsins, jafnframt vísað til sama úrskurðar.

Kærandi gagnrýnir í röksemdum sínum að með hinu kærða leyfi sé veitt heimild fyrir einum hluta stærri framkvæmdar sem umhverfismetin hafi verið. Þetta fari í bága við þau grunnrök umhverfismatslöggjafar að ekki sé heimilt að skilja að umfjöllun um einstaka þætti framkvæmdar, sbr. einnig tölulið 13.02 í 1. viðauka og v-lið 3. töluliðar 2. viðauka laga nr. 111/2021 um umhverfismat framkvæmda og áætlana. Bent er á að ekkert leyfi hafi verið gefið út fyrir vinnuplani undir vindmyllur og því fyrirséð að leyfisveitingar verði fleiri. Af þessu tilefni verður bent á að ekki er með lögum girt fyrir að fleiri en eina leyfisveitingu þurfi til sömu framkvæmdar, þótt óheppilegt megi teljast. Höfuðatriði verður að telja að slík leyfi nái samanlagt, ef svo má segja eftir efni þeirra, til matsskyldrar framkvæmdar í heild sinni.

Verður nú fjallað um undirbúning hinnar kærðu ákvörðunar, þ.e. framkvæmdaleyfis til vegalagningar  í Búrfellslundi að teknu tilliti til þess sem nú hefur verið rakið.

—–

Umsókn um framkvæmdaleyfi skal vera skrifleg og henni skulu fylgja gögn sem kveðið er á um í reglugerð, sbr. 3. mgr. 13. gr. laga nr. 123/2010. Umsókn framkvæmdaraðila í máli þessu var ítarleg og verður að telja að hún fullnægi áskilnaði 2. mgr. 14. gr. laganna, sbr. og ákvæði reglugerðar nr. 772/2012 um framkvæmdaleyfi. Afstaða var tekin til umsóknarinnar í sérstakri greinargerð leyfisveitanda, dags. 9. september 2024. Í henni er fjallað um umfang framkvæmdarinnar, skipulagsáætlanir á svæðinu, álit Skipulagsstofnunar um matsskýrslu framkvæmdaraðila, önnur leyfi sem framkvæmdin er háð og loks þau skilyrði sem framkvæmdinni eru sett.

Samkvæmt 4. mgr. 13. gr. skipulagslaga skal sveitarstjórn við útgáfu framkvæmdaleyfis fjalla um og taka afstöðu til þess hvort framkvæmd sé í samræmi við skipulagsáætlanir og er í greinargerð sveitarstjórnar tekið fram að hún sé í samræmi við aðalskipulag og deiliskipulag svæðisins. Úrskurðarnefndin hefur kynnt sér deiliskipulag svæðisins og verður ekki annað ráðið en að framkvæmdin sé í samræmi við það.

Við töku hinnar kærðu ákvörðunar kom fram að skipulags- og byggingarfulltrúi leyfisveitanda hefði tekið saman greinargerð þar sem gerð væri rökstudd grein fyrir samræmi við niðurstöðu álits Skipulagsstofnunar um umhverfismat framkvæmdarinnar. Samkvæmt 2. mgr. 13. gr. laga nr. 106/2000 bar leyfisveitanda við undirbúning að útgáfu hins kærða framkvæmdaleyfis að kynna sér matsskýrslu framkvæmdaraðila um framkvæmdina og leggja álit Skipulagsstofnunar um mat á umhverfisáhrifum hennar til grundvallar. Þá var jafnframt skylt skv. 3. mgr. sömu lagagreinar að taka saman greinargerð um afgreiðslu leyfis þar sem gerð var grein fyrir samræmi milli leyfis og niðurstöðu álits Skipulagsstofnunar og rökstyðja sérstaklega ef í leyfinu var vikið frá niðurstöðu álitsins, auk þess sem stofnuninni bar jafnframt að taka afstöðu til tengdra leyfisveitinga. Þótt álit Skipulagsstofnunar skuli lagt til grundvallar með þessum hætti er það ekki bindandi í þeim skilningi að leyfisveitandi geti ekki vikið frá athugasemdum eða ábendingum sem þar eru settar fram, enda sé það gert með fullnægjandi rökstuðningi. Til að þessum fyrirmælum verði fullnægt þarf atviksbundið mat leyfisveitanda um leyfisveitingu að koma fram, sem felur í sér að rökstuðningur vegna hennar verður að lágmarki að uppfylla áskilnað 22. gr. stjórnsýslulaga um efni rökstuðnings.

Í áliti Skipulagsstofnunar kemur fram um vegarlagningu að í matsskýrslu sé gert ráð fyrir að aðföng verði flutt að framkvæmdasvæðinu um Þjórsárdalsveg, en mögulega verði Landvegur notaður við flutning á stærstu einingunum. Leggja þurfi aðkomuvegi og útbúa um 1.200 m2 plan við hverja vindmyllu. Vegir verði hannaðir samkvæmt veghönnunarreglum Vegagerðarinnar og sé gert ráð fyrir 4 m breiðum vegum. Fram kemur að vegirnir þurfi að „mæta þeim kröfum sem gerðar séu til flutninga með vindmyllur og tilheyrandi búnað.“ Líkur séu á að ekki þurfi að skipta um undirlag heldur verði vegir og plön grunduð á núverandi yfirborði. Gert er ráð fyrir að lega Landvegar verði óbreytt. Frá Landvegi verði lagðir vegir að vindmyllunum með lágmarksfjölda af tengingum. Fram kemur að heildarlengd nýrra vega verði á bilinu 27 til 45 km eftir því hvaða valkostur sem fjallað er um í matsskýrslunni verði lagður til grundvallar.

Í greinargerð leyfisveitanda með framkvæmdaleyfinu kemur fram að framkvæmdasvæðið sé um 17 km2 að stærð. Aðkoma inn á svæðið verði á tveimur stöðum og lagðir verði vegir innan framkvæmdasvæðis alls um 23 km að lengd. Vegir séu að jafnaði 5 m breiðir að meðtöldum öxlum og með mætiútskotum. Almennt verða rafstrengir, ljósleiðarar o.fl. lagðir meðfram vegum. Af þessu verður ekki annað ráðið en að hin kærða framkvæmd sé sú sem lýst sé í matsskýrslu framkvæmdaraðila og áliti Skipulagsstofnunar um hana. Það frávik sem kærandi bendir einkum á felst í því að vegir eru að jafnaði 5 m breiðir. Það er í samræmi við deiliskipulag svæðisins. Verður að telja að þetta frávik sé ekki svo verulegt að telja verði til annmarka enda þótt leyfisveitandi hefði mátt gera sérstaka grein fyrir þessu atriði.

—–

Kærandi heldur því fram að leyfisveitandi hafi ekki leitað álits að því er varðar sérstaka vernd eldhrauna hjá Umhverfisstofnun, Náttúrufræðistofnun Íslands eða viðkomandi náttúruverndarnefnd, sem taldar eru upp í 3. mgr., sbr. 5. mgr. 61. gr. laga nr. 60/2013 um náttúruvernd ásamt 2. mgr. 68. gr. laganna og sé það verulegur annmarki á málsmeðferð við töku hinnar kærðu ákvörðunar. Leyfisveitandi hefur andmælt þessu sem röngu og bendir á að umsagnar hafi verið leitað hjá Náttúrufræðistofnun Íslands sem hafi ekki gert athugasemdir hér að lútandi, enda stór hluti framkvæmdasvæðisins þegar raskaður. Með þessu er vísað til undirbúnings deiliskipulags fyrir framkvæmdasvæðið, en ekki er skylt að óska eftir umsögn að nýju um leyfi til framkvæmdar sem raskað getur vernduðum náttúruminjum, liggi slík umsögn áður fyrir við skipulagsgerð, sbr. 3. mgr. 61. gr. laga nr. 60/2013. Verður með hliðsjón af þessu og umfjöllun í matsskýrslu eigi talið að annmarka sé til að dreifa á undirbúningi hinnar kærðu ákvörðunar að þessu leyti til.

Í áliti Skipulagsstofnunar um matsskýrslu framkvæmdaraðila er ekki fjallað sérstaklega um hugsanleg áhrif af vegalagningu á gróður á framkvæmdasvæðinu. Í álitinu kemur fram það almenna mat að gróður yrði fyrir beinum neikvæðum áhrifum vegna rasks en það myndi aðeins nema litlum hluta af umfangi gróins lands innan framkvæmdasvæðisins sem væri að stærstum hluta lítt eða ógróið land. Gróður á svæðinu væri að mestu tilkominn vegna landgræðslu og mundi framkvæmdin hafa óveruleg áhrif á gróður. Kærandi telur að leyfisveitandi hefði átt að gera könnun á því hvert væri umfang skerðingar birkiskóga, svokallaðra Hekluskóga, sem fjallað hafi verið um í matsskýrslunni. Þá bendir hann á að Skipulagsstofnun hafi lagt til að í deiliskipulagi og leyfum til framkvæmda yrði framkvæmdasvæði og byggingarreitir afmarkaðir þröngt til þess að draga eins og kostur er úr raski á gróðri en ekki verði séð að deiliskipulag eða kærð ákvörðun taki neitt mið af þessu. Verður af þessu tilefni bent á að þótt plantað hafi verið birki á framkvæmdasvæðinu á síðustu árum, í nokkrum mæli, verður eigi talið að til sé að dreifa sérstæðum eða vistfræðilega mikilvægum birkiskógum eða leifum þeirra, þar sem m.a. eru gömul tré, sbr. b. lið 61. gr. náttúruverndarlaga nr. 60/2013. Verður og bent á athugasemdir leyfisveitanda þess efnis að  brugðist hafi verið við áhrifum á gróður með því að minnka umfang framkvæmdarinnar. Þá hefur verið tekið tillit til álits Skipulagsstofnunar að þessu leyti með skilyrði í framkvæmdaleyfi um að framkvæmdaraðila sé skylt að endurheimta gróðursvæði sem tapist vegna framkvæmdanna með uppgræðslu. Verður með vísan til þessa ekki talið að annmarka sé til að dreifa að þessu leyti til.

—–

Kærandi álítur að í mati á umhverfisáhrifum bæði framkvæmdar og áætlana hafi verið brotið á þátttökurétti almennings. Um þessi sjónarmið verður vísað til umfjöllunar og niðurstöðu meirihluta úrskurðarnefndarinnar í máli nr. 98/2024, þar sem komist var að þeirri niðurstöðu að matsskýrsla Skipulagsstofnunar hafi gefið nægilegar upplýsingar um umhverfisáhrif framkvæmdarinnar þannig að almenningi hafi verið mögulegt að gæta þátttökuréttar við ferli mats á umhverfisáhrifum virkjunarinnar. Var jafnframt bent á að fjallað hafi verið um endurhönnun virkjunarinnar í umhverfismatsskýrslu vegna breytingar á Aðalskipulagi Rangárþings ytra 2016–2028 og deiliskipulags Vaðölduvers (Búrfellslundar), en við málsmeðferð þeirra skipulagsáætlana hafi almenningi gefist færi á að kynna sér gögn og koma að athugasemdum. Nefndin telur að sömu sjónarmið eigi við um hina kærðu framkvæmd í máli þessu.

Kærandi telur að breyting á Aðalskipulagi Rangárþings ytra 2016–2028 hafi verið unnin af framkvæmdaraðila. Slíkt sé lögbrot, skipulagslög heimili í 2. mgr. 38. gr. laga nr. 123/2010 að sveitarstjórnir feli framkvæmdaaðila að vinna deiliskipulag, en ekki aðalskipulag. Vegna þessa sé aðalskipulagsbreytingin ekki sá grunnur undir deiliskipulag og síðar hina kærðu ákvörðun sem lög mæla fyrir um. Ákvörðunin sé því reist á ólögmætum grunni. Af þessu tilefni verður að benda á að kæruefni máls þessa varðar ekki skipulag framkvæmdasvæðisins og er kærufrestur vegna deiliskipulags svæðisins löngu liðinn. Að auki verður vísað til 1. mgr. 52. gr. skipulagslaga nr. 123/2010 þar sem mælt er fyrir um að ákvarðanir sem Skipulagsstofnun og ráðherra ber að skipulagslögum að staðfesta verði ekki bornar undir úrskurðarnefndina. Í 3. mgr. 29. gr. sömu laga kemur fram að aðalskipulag sé háð samþykki sveitarstjórnar og staðfestingu Skipulagsstofnunar og ráðherra í þeim tilvikum sem hann skal staðfesta aðalskipulag. Breyting á aðalskipulagi er að sama skapi háð staðfestingu Skipulagsstofnunar og eftir atvikum ráðherra, sbr. 1. mgr. 36. gr. sömu laga. Samkvæmt þessu og með hliðsjón af 1. gr. laga nr. 130/2011, brestur úrskurðarnefndina vald til að endurskoða ákvarðanir sem felast í breytingum á aðalskipulagi.

Með hliðsjón af öllu framangreindu og þar sem ekki verður séð að neinir þeir annmarkar liggi fyrir sem raskað geta gildi hinnar kærðu ákvörðunar verður kröfu kæranda þar um hafnað.

Úrskurðarorð:

Hafnað er kröfu kæranda um að ógilda ákvörðun Rangárþings ytra frá 11. september 2024 um að veita Landsvirkjun framkvæmdaleyfi til vegagerðar vegna Búrfellslundar, 120 MW vindorkuvers við Vaðöldu.

feb 27
Love0

161/2024 Laugarásvegur

Með

Árið 2025, fimmtudaginn 27. febrúar, kom úrskurðarnefnd umhverfis- og auðlindamála saman til fundar í húsnæði nefndarinnar að Borgartúni 21, Reykjavík. Mætt voru Ómar Stefánsson varaformaður og Karólína Finnbjörnsdóttir lögmaður. Aðalheiður Jóhannsdóttir prófessor tók þátt í fundinum í gegnum fjarfundabúnað.

Fyrir var tekið mál nr. 161/2024, kæra á ákvörðun byggingarfulltrúans í Reykjavík frá 19. nóvember 2024, um að samþykkja leyfi fyrir áðurgerðum steyptum stoðvegg á mörkum lóða nr. 63 og 59 við Laugarásveg, pergólu og heitum potti á steyptri verönd á lóðinni Laugarásvegi 63.

 Í málinu er nú kveðinn upp svofelldur

úrskurður:

Með bréfi til úrskurðarnefndar umhverfis- og auðlindamála, dags. 22. nóvember 2024, er barst nefndinni sama dag, kærir eigandi Laugarásvegar 61, þá ákvörðun byggingarfulltrúans í Reykjavík frá 19. nóvember 2024 að samþykkja leyfi fyrir áður gerðum steyptum stoðvegg á mörkum lóðanna nr. 63 og 59 við Laugarásveg, pergólu og heitum potti á steyptri verönd á lóðinni Laugarásvegi 63. Er þess krafist að ákvörðunin verði felld úr gildi og lagt verði fyrir Reykjavíkurborg að grenndarkynna umsóknina fyrir kæranda.

Gögn málsins bárust úrskurðarnefndinni frá Reykjavíkurborg 30. desember 2024.

Málavextir: Mál þetta á sér nokkra forsögu þar sem ágreiningur hefur verið milli lóðarhafa lóða nr. 61 og 63 við Laugarásveg vegna framkvæmda á síðarnefndu lóðinni. Með úrskurði í máli nr. 31/2024 komst úrskurðarnefndin að þeirri niðurstöðu að steyptur stoðveggur sem lóðarhafar Laugarásvegar 63 höfðu reist væri byggingarleyfisskyldur.

 Hinn 4. september 2024 barst byggingarfulltrúanum í Reykjavík umsókn um leyfi fyrir áður gerðum stoðvegg, pergólu og heitum potti á steyptri verönd á lóð nr. 63 við Laugarásveg. Á afgreiðslufundi byggingarfulltrúa 10. september s.á. var málinu vísað til umsagnar skipulagsfulltrúa. Umsögn skipulagsfulltrúa lá fyrir 26. september s.á. þar sem ekki voru gerðar skipulagslegar athugasemdir og var erindið tekið fyrir og samþykkt á afgreiðslufundi skipulagsfulltrúa sama dag. Á afgreiðslufundi byggingarfulltrúa, 19. nóvember 2024, var umsókn um byggingarleyfi samþykkt.

 Málsrök kæranda: Af hálfu kæranda er byggt á því að Reykjavíkurborg hafi látið undir höfuð leggjast að grenndarkynna byggingarleyfisumsóknina fyrir kæranda sem er búsettur á aðliggjandi lóð, Laugarásvegi 61. Ekkert deiliskipulag sé í gildi á lóðinni nr. 63 við Laugarásveg og samkvæmt 1. mgr. 44. gr. skipulagslaga nr. 123/2010 skuli, þegar svo standi á, láta fara fram grenndarkynningu þegar sótt sé um byggingarleyfi. Hafi kæranda, sem hefur verulegra hagsmuna að gæta af framkvæmdinni, því ekki verið gefið færi á að koma að athugasemdum við framkvæmdina.

 Málsrök Reykjavíkurborgar: Vísað er til 3. mgr. 44. gr. skipulagslaga nr. 123/2010 þar sem heimild er til þess að falla frá grenndarkynningu sé sýnt fram á að breyting á deiliskipulagi eða leyfisskyld framkvæmd varði ekki hagsmuni annarra en sveitarfélagsins og/eða umsækjanda. Í umsögn skipulagsfulltrúa sem samþykkt hafi verið á afgreiðslufundi 26. september 2024 hafi komið fram að ekki séu gerðar skipulagslegar athugasemdir við að veitt verði leyfi fyrir steyptum vegg, heitum potti og pergólu á lóð nr. 63 við Laugarásveg. Samtímis hafi verið tekin ákvörðun um að grenndarkynna ekki umrædda framkvæmd enda sé steypti stoðveggurinn um 4,5 m frá lóðamörkum Laugarásvegar 61, en liggi að óbyggðri lóð Laugarásvegar nr. 59 sem sé í eigu sveitarfélagsins. Sýnt þykir fram á að hin umdeilda framkvæmd á lóð nr. 63 varði ekki hagsmuni annarra en sveitarfélagsins og/eða umsækjanda og því hafi ekki verið ástæða til þess að grenndarkynna framkvæmdina. Um hafi verið að ræða áður gerða framkvæmd og hafi áhrif hennar þegar komið fram. Ekki verði séð að hagmunir kæranda hafi skerst hvað varði landnotkun, útsýni, skuggavarp eða innsýn.

Vissulega hefði verið betra að bóka sérstaklega í fundargerð greinds afgreiðslufundar að fallið væri frá grenndarkynningu í samræmi við 3. mgr. 44. gr. skipulagslaga. Engu að síður geti það vart talist slíkur ágalli á málsmeðferð að ástæða sé til þess að afturkalla byggingarleyfið enda sé ekki um að ræða atriði sem hafi áhrif á endanlega niðurstöðu.

 Kærandi hafi frá því um mitt ár 2023 verið vel upplýstur um meðferð málsins og á öllum stigum þess haft tækifæri sem hann hafi nýtt vel til þess að koma að athugasemdum. Í því ljósi sé því hafnað að afstaða og athugasemdir kæranda hafi ekki legið fyrir við ákvörðun málsins. Þá hafi kærandi á fyrri stigum haldið því fram að steypti stoðveggurinn valdi því að meira vatn renni inn á lóð nr. 61 en áður var. Um það atriði hafi sérstaklega verið fjallað í skýrslu vegna húsaskoðunar frá 7. nóvember 2024 þar sem segi að engar vísbendingar séu um slíkt. Hafi kærandi heldur ekki lagt fram gögn sem styðji þá fullyrðingu.

 Málsrök leyfishafa: Leyfishafar telja að óskylt hafi verið að grenndarkynna framkvæmdina, enda varði hún ekki hagsmuni annarra en sveitarfélagsins og umsækjenda, sbr. 3. mgr. 44. gr. skipulagslaga nr. 123/2010. Nefndur stoðveggur liggi á lóðamörkum lóða nr. 59 og 63, en ekki á mörkum lóðar kæranda og leyfishafa og hafi legið fyrir samþykki lóðarhafa lóðar nr. 59. Framkvæmdin hafi mjög óveruleg áhrif á lóð kæranda, enda sé hún um fjórum metrum frá lóðamörkum.

Framkvæmdin svipi til annarra minniháttar framkvæmda á lóðum í hverfinu, þ.e. á fjölda einbýlishúsalóða ofan Laugardals þar sem megi finna skjólveggi, palla og heita potta. Kærandi hafi haft öll gögn málsins undir höndum og komið að víðtækum andmælum við leyfisveitanda áður en hin kærða ákvörðun hafi verið tekin. Markmiðum grenndarkynningar, skv. 2. mgr. 44. gr. skipulagslaga, hafi því verið náð að fullu gagnvart kæranda. Framkvæmdinni hafi lokið fyrir þremur árum og hafi verið fyrir allra augum.

Viðbótarathugasemdir kæranda: Kærandi telur málið hafa haft einkennilegan framgang hjá byggingarfulltrúa og tekið alltof langan tíma. Steypti veggurinn sem um ræði sé ekki á lóð Laugarásvegar 63 heldur sé hann inni á borgarlandinu L59, Gunnarsbrekku. Teikningar sem lóðarhafar á Laugarásvegi nr. 63 hafi lagt til grundavallar hjá skipulagsfulltrúa og byggingarfulltrúa séu rangar.

Allt frá því að kærandi hafi fyrst haft samband við byggingarfulltrúa sumarið 2023 vegna óleyfisgirðingar á lóðarmörkum Laugarásvegar nr. 61 og 63 og vegna óleyfisveggjarins sem hér um ræði hafi lítil eða engin svör fengist og vinnubrögð óeðlileg. Aldrei hafi byggingarfulltrúi farið fram á það við lóðarhafa á Laugarásvegi nr. 63 að framkvæmdir yrðu stöðvaðar. Frá því kærandi hafði fyrst samband við byggingarfulltrúa hafi bæst talsvert við af þessum óleyfisframkvæmdum, m.a girðing stækkuð, pallur gerður alveg við girðinguna og byggt út frá girðingunni, heitur pottur settur niður á lóðarmörkunum og plexigler þak sett ofan á steypta vegginn.

Jarðrask hafi verið töluvert af hálfu lóðarhafa á Laugarásvegi 63 sem með stórri skurðgröfu hafi mokað jarðvegi af sinni lóð og sett fyrir ofan steypta vegginn í borgarlandinu, til að fela raunverulega hæð veggjarins sem sé 220–250 cm á hæð.

Þegar byggingarfulltrúi hafi loks tekið á málinu undir lok ársins hafi lóðarhafar Laugarásvegar 63 verið krafðir um að leggja inn byggingaleyfisumsókn innan tiltekins frests sem orðið hafi að mörgum viðbótarfrestum fram til 2024. Að endingu hafi lóðarhafi Laugarásvegar 63 ekki lagt inn byggingaleyfisumsókn. Þess í stað hafi hann haft samband við skrifstofustjóra Reykjavíkurborgar með tölvupósti og sagst hafa reist steyptan vegg sem væri 45 cm frá lóðarmörkum og 95 cm á hæð við borgarlandið, L59. Hér hafi verið um rangar upplýsingar að ræða og afvegaleiðingu til þess að auka líkur á að veggurinn yrði samþykktur.

Hafi því næst legið fyrir samþykki fyrir veggnum á þessum röngu forsendum án vitneskju um að veggurinn væri í raun 220–250 cm á hæð og allur reistur inni á borgarlandinu.

Skýringar lóðarhafa um að reisa þurfi vegg vegna skriðu sem komi til vegna mikils hæðarmunar á lóðum nr. 59 og 63 séum rangar. Lóðirnar á Laugarásvegi 61 og 63 hafi staðið svona óbreyttar í meira en 70 ár og engin þörf verið á stoðvegg á þessum stað.

Samþykki byggingarfulltrúa á stoðveggnum sé þeim annmörkum háð að ekki hafi verið farið að lögum um lögbundna grenndarkynningu. Einnig sé tekið fram í samþykktinni að vankantar væru á umsókninni, enda vísi byggingarfulltrúi til þess: „Óvissa kann því að vera um uppbyggingu og útfærslu framkvæmdar. Hvorki er skráð verktrygging á verkið né ábyrgðaraðilar.“

Rök um að kærandi hafi engra hagsmuna að gæta haldi ekki vatni. Bent sé á að úrskurðarnefndin hafi sagt það réttilega og skýrt í úrskurði sínum nr. 31/2024 að lóðarhafi Laugarásvegar 61 hafi lögvarða hagsmuni.

Enginn vafi sé um að slysahætta sé af steypta veggnum þegar börn renni sér í brekkunni og dæmi um að börn hafi klesst á vegginn og brotið snjóþotur. Þetta sé skýrt dæmi um slysahættu og almannahagsmuni sem byggingarfulltrúi hafi ekki rannsakað eða tekið afstöðu til á nokkurn hátt.

Þær húsaskoðanir sem vísað sé til að farið hafi fram dagana 16. október 2024 og 7. nóvember s.á. virðist eingöngu hafa snúist um að lækka skyldi jarðveginn fyrir ofan vegginn um 20 cm þannig að hann væri nálægt 95 cm frá efstu brún niður að jarðveginum sem lóðarhafi Laugarásvegar nr. 63 mokaði upp af sinni lóð. Það sé sú tala sem lóðarhafi hafi lagt upp með þegar veggurinn hafi fyrst verið kynntur. Veggurinn sé auðvitað ekki 95 cm á hæð heldur sé hann 220 cm á horninu næst lóð kæranda og þar sem hann rísi hæst ca 250 cm frá jörðu.

Í húsaskoðunarskýrslu komi aðeins fram að ekki sé sjáanlegt að framkvæmdirnar séu þess valdandi að meira vatn renni til nágrannalóðar. Sé það algerlega á skjön við niðurstöðu úrskurðarnefndarinnar sem í máli nr. 31/2024 hafi sagt að ekki væri útilokað að tilvist veggjarins veiti vatni í auknum mæli á lóð kæranda, en halli sé á landi ofan við vegginn. Í húsaskoðunarskýrslu sé það nefnt að búið væri að slétta út uppgröft og rétt hæð komin. Hvergi sé þess þó getið eða skilgreint hver sé þessi „rétta hæð“. Geti slíkt vart talist nóg til að uppfylla rannsóknarreglu stjórnsýslulaga nr. 37/1993. Þá kafi kærandi fengið mælideild Reykjavíkurborgar til að mæla lóðamörkin á milli Laugarásvegar nr. 63 og 61. Þar komi vel fram miðað við endamælipunktinn efst á lóðamörkunum við Gunnarsbrekku að steypti veggurinn sé allur talsvert inni á borgarlandinu, Laugarásvegi 59. Byggingarleyfisumsókn lóðarhafa geti því varla í lagalegum skilningi verið í lagi því hún eigi við lóðina Laugarásveg 63 en sé í raun framkvæmd inni á borgarlandinu. Til að Reykjavíkurborg geti afsalað sér borgarlandinu þurfi samþykki borgarráðs.

Steypti veggurinn virki eins og stífla í brekkunni sem beini grunnvatni og yfirborðsvatni frá húsi nr. 63 og beint í áttina að húsi kæranda. Ekki sé rétt að kærandi hafi ekki lagt fram gögn sem styðji þá fullyrðingu. Í því sambandi vísar kærandi til ljósmynda af lekanum sem hafi verið meðal kærugagna í máli nr. 31/2024. Þær upplýsingar hafi byggingarfulltrúi haft undir höndum og því óskiljanlegt að halda fram hinu gagnstæða þegar svo mikið sé í húfi. Þá sé veruleg skerðing á útsýni frá eldhúsglugga kæranda og víða af lóðinni sem standi mun lægra í landinu og áhrifin því enn meiri.

Niðurstaða: Í 1. gr. laga nr. 130/2011 um úrskurðarnefnd umhverfis- og auðlindamála er kveðið á um að hlutverk nefndarinnar sé að úrskurða í kærumálum vegna stjórnvaldsákvarðana og í ágreiningsmálum vegna annarra úrlausnaratriða á sviði umhverfis- og auðlindamála eftir því sem mælt er fyrir um í lögum á því sviði. Í samræmi við það tekur úrskurðarnefndin lögmæti kærðrar ákvörðunar til endurskoðunar en tekur ekki nýja ákvörðun eða leggur fyrir stjórnvöld að taka nýja ákvörðun með tilteknu efni. Verður því í máli þessu einungis tekin afstaða til lögmætis hinnar kærðu ákvörðunar.

 Samkvæmt Aðalskipulagi Reykjavíkur 2040 er lóðin Laugarásvegur 63 á skilgreindu íbúðarsvæði. Ekki er í gildi deiliskipulag sem nær til lóðarinnar.

 Í 1. mgr. 44. gr. skipulagslaga nr. 123/2010 er mælt fyrir um að þegar sótt er um byggingar- eða framkvæmdaleyfi fyrir framkvæmd sem er í samræmi við aðalskipulag en deiliskipulag liggi ekki fyrir geti sveitarstjórn, eða sá aðili sem heimild hefur til fullnaðarafgreiðslu mála, ákveðið að veita megi leyfi án deiliskipulagsgerðar ef framkvæmdin er í samræmi við landnotkun, byggðamynstur og þéttleika byggðar. Skal skipulagsnefnd þá láta fara fram grenndarkynningu, sbr. 2. og 3. mgr. 43. gr. sömu laga. Nefndinni er heimilt að falla frá grenndarkynningu skv. 3. mgr. 44. gr. laganna, sé sýnt fram á að breyting á deiliskipulagi eða leyfisskyld framkvæmd varði ekki hagsmuni annarra en sveitarfélagsins og/eða umsækjanda. Ekki er í nefndu ákvæði nánari lýsing á til hvaða hagsmuna beri að líta. Hvað teljist til hagsmuna er þó fjallað um í 3. mgr. 43. gr. laganna. Þar segir að um sé að ræða að hagsmunir nágranna skerðist í engu hvað varði landnotkun, útsýni, skuggavarp eða innsýn.

Samkvæmt aðaluppdráttum eru hinar kærðu framkvæmdir ásamt stoðveggnum í 4,5 m fjarlægð frá lóðarmörkum kæranda. Á hinn bóginn telur kærandi það ekki rétt heldur sé stoðveggurinn mun nær lóð hans og þar sem veggurinn rísi hæst sé hann 250 cm frá jörðu. Kærandi hefur auk þess greint frá því að veruleg skerðing sé á útsýni frá eldhúsglugga hans og víða af lóðinni sem standi mun lægra í landinu og áhrifin því enn meiri. Þá sé leki í kjallara húss kæranda þar sem veggurinn beini vatni í átt að lóð hans. Með hliðsjón af því og með vísan til þess að túlka ber undantekningarákvæði þröngt þykir ekki hafa verið sýnt fram á að umrædd framkvæmd varði aðeins hagsmuni Reykjavíkurborgar og/eða umsækjanda. Bar borgaryfirvöldum því að grenndarkynna framkvæmdina fyrir þeim nágrönnum sem taldir eru geta átt hagsmuna að gæta. Þar sem það var ekki gert verður ekki hjá því komist að fella hina kærðu ákvörðun úr gildi.

 Úrskurðarorð:

Felld er úr gildi ákvörðun byggingarfulltrúans í Reykjavík frá 19. nóvember 2024 um að samþykkja leyfi fyrir áðurgerðum steyptum stoðvegg á lóðamörkum lóðanna nr. 63 og 59 við Laugarásveg, ásamt pergólu og heitum potti á steyptri verönd á lóðinni Laugarásvegi 63.

feb 27
Love0

4/2025 Heiðargerði

Með

Árið 2025, fimmtudaginn 27. febrúar, tók Arnór Snæbjörnsson, formaður úrskurðarnefndar umhverfis- og auðlindamála, með heimild í 3. mgr. 3. gr. laga nr. 130/2011, fyrir:

Mál nr. 4/2025, kæra á ákvörðun byggingarfulltrúa Akraneskaupstaðar frá 13. desember 2024 um að samþykkja byggingaráform á lóð nr. 22 við Heiðargerði sem fela í sér að hús sem fyrir er á lóðinni verði breytt í fjöleignarhús með sex íbúðum.

 Í málinu er nú kveðinn upp til bráðabirgða svofelldur

úrskurður

um kröfu kæranda um stöðvun framkvæmda:

Með kæru til úrskurðarnefndar umhverfis- og auðlindamála, er barst nefndinni 10. janúar 2025, kærir Sigurgeir Fannar Guðmundsson, Heiðargerði 19, Akranesi, þá ákvörðun byggingar­fulltrúa Akraneskaupstaðar frá 13. desember 2024 að samþykkja byggingaráform á lóð nr. 22 við sömu götu sem fela í sér að hús sem fyrir er á lóðinni verði fjöleignarhús með sex íbúðum. Er þess krafist að ákvörðunin verði felld úr gildi. Jafnframt er þess krafist að framkvæmdir verði stöðvaðar á meðan málið er til meðferðar fyrir úrskurðarnefndinni.

Málsatvik og rök: Hinn 13. desember 2024 samþykkti byggingar­fulltrúi Akraneskaupstaðar byggingaráform vegna Heiðargerðis 22 og gaf samtímis út byggingarleyfi, sbr. 1. mgr. gr. 2.4.1. í byggingarreglugerð nr. 112/2012. Fela áformin í sér að hús sem fyrir er á lóðinni verði íbúðarhúsnæði, 542 m2 að stærð, með sex íbúðum sem hver um sig er með sérinngang og sérafnotaflöt.

 Af hálfu kæranda er vísað til þess að samþykktir aðaluppdrættir séu ekki í fullu samræmi við grenndarkynnta deiliskipulagsbreytingu. Þá standist uppdrættirnir ekki ýmis ákvæði í byggingarreglugerð nr. 112/2012, m.a. er varði brunavarnir og flóttaleiðir. Bílastæði nái út fyrir lóðarmörk, þveri gangbrautalínu aðliggjandi lóða og nái að akbraut. Ekki sé unnt að sjá hvort deiliskipulag heimili stækkun hússins. Þá séu mörk lóðarinnar við lóð nr. 18 að Merkigerði ekki í samræmi við deiliskipulag eða lagfært lóðablað frá 21. júlí 2023.

Fyrir hönd Akraneskaupstaðar er vísað til þess að ekki sé um nýbyggingu að ræða heldur lagfæringu og breytingu á húsnæði sem fyrir sé. Kærandi eigi ekki hagsmuna að gæta af þeim atriðum sem varði eftirlit og yfirferð byggingarfulltrúa og geti þau því ekki leitt til ógildingar hinna umdeildu byggingaráforma. Þá sé krafa kæranda um stöðvun framkvæmda órökstudd og séu þegar af þeirri ástæðu engar forsendur til þess að fallast á slíka kröfu.

Niðurstaða: Í 1. mgr. 5. gr. laga nr. 130/2011 um úrskurðarnefnd umhverfis- og auðlindamála er tekið fram að kæra til úrskurðarnefndarinnar fresti ekki réttaráhrifum kærðrar ákvörðunar en jafnframt er kæranda þar heimilað að krefjast stöðvunar framkvæmda séu þær hafnar eða yfirvofandi, sbr. 2. mgr. sömu lagagreinar. Þá getur úrskurðarnefndin að sama skapi frestað réttaráhrifum ákvörðunar komi fram krafa um það af hálfu kæranda, sbr. 3. mgr. 5. gr. Með sama hætti er kveðið á um það í 29. gr. stjórnsýslulaga nr. 37/1993 að kæra til æðra stjórnvalds fresti ekki réttaráhrifum kærðrar ákvörðunar en þó sé heimilt að fresta réttaráhrifum hinnar kærðu ákvörðunar til bráðabirgða meðan málið er til meðferðar hjá kærustjórnvaldi þar sem ástæður mæli með því. Tilvitnuð lagaákvæði bera með sér að meginreglan er sú að kæra til æðra stjórnvalds frestar ekki réttaráhrifum kærðrar ákvörðunar og eru heimildarákvæði fyrir stöðvun framkvæmda eða frestun réttaráhrifa kærðrar ákvörðunar undantekning frá nefndri meginreglu sem skýra ber þröngt. Verða því að vera ríkar ástæður eða veigamikil rök fyrir ákvörðun um stöðvun framkvæmda eða frestun réttaráhrifa. Geta þar verið af þýðingu réttmætir hagsmunir allra aðila máls auk þess sem horfa þarf til þess hversu líklegt er að ákvörðuninni verði breytt. Almennt mælir það á móti því að fallast á kröfu um stöðvun ef fleiri en einn aðili eru að máli og þeir eiga gagnstæðra hagsmuna að gæta. Einnig geta komið til álita þau tilvik þar sem kæruheimild verður í raun þýðingarlaus ef framkvæmdir eru ekki stöðvaðar.

Í máli þessu er gerð krafa um stöðvun framkvæmda samkvæmt byggingarleyfi, en leyfið felur í sér heimild til að húsi sem fyrir er á lóðinni verði breytt í íbúðarhús. Verður ekki horft framhjá því að til viðbótar við breytta notkun hússins felur leyfið í sér heimild til framkvæmda sem fela að miklu leyti í sér endurbætur á húsinu. Að þessu virtu og með hliðsjón af því tjóni sem stöðvun framkvæmda myndi hafa í för með sér verður ekki talið að knýjandi þörf sé á að fallast á framkomna beiðni kæranda á meðan málið er til meðferðar hjá úrskurðarnefndinni. Verður þeirri kröfu af þeim sökum hafnað.

Rétt er að taka fram að framkvæmdaraðili ber áhættu af úrslitum kærumálsins kjósi hann að halda framkvæmdum áfram áður en niðurstaða máls þessa liggur fyrir.

 Úrskurðarorð:

Hafnað er kröfu kæranda um stöðvun framkvæmda til bráðabirgða á grundvelli hinnar kærðu ákvörðunar byggingarfulltrúa Akraneskaupstaðar.