Árið 2022, föstudaginn 11. mars, kom úrskurðarnefnd umhverfis- og auðlindamála saman til fundar í húsnæði nefndarinnar að Borgartúni 21, Reykjavík. Mætt voru Unnþór Jónsson, settur varaformaður, Aðalheiður Jóhannsdóttir prófessor og Þorsteinn Þorsteinsson byggingar­verkfræðingur.

Fyrir var tekið mál nr. 118/2021, kæra á ákvörðun byggingarfulltrúa Seltjarnarnesbæjar frá 30. nóvember 2021 um að aðhafast ekki frekar vegna lokunar stígs er liggur milli húsa nr. 113, 115 og 117 við Nesveg á Seltjarnarnesi.

Í málinu er nú kveðinn upp svofelldur

úrskurður:

Með bréfi til úrskurðarnefndar umhverfis- og auðlindamála, dags. 12. júlí 2021, er barst nefndinni sama dag, kærir eigandi, Nesvegi 113, Seltjarnarnesi, þá afgreiðslu byggingarfulltrúa Seltjarnarnesbæjar að aðhafast ekki vegna beiðni kæranda um að fjarlægðar verði hindranir á stíg sem liggur milli húss kæranda og húsa nr. 115 og 117 við Nesveg. Þegar kæran barst úrskurðarnefndinni lá ekki fyrir afgreiðsla sveitarfélagsins á erindi kæranda en hún lá fyrir 30. nóvember 2021 þar sem beiðni kæranda var hafnað. Skaut kærandi þeirri ákvörðun til nefndarinnar með tölvupósti 12. desember s.á. Af hálfu kæranda er gerð krafa um að umræddur stígur „sé til staðar“ og að aðgengi að honum verði óheft.

Gögn málsins bárust úrskurðarnefndinni frá Seltjarnarnesbæ 21. október og 1. desember 2021.

Málavextir: Vestan við lóðirnar Nesveg 111-113 og 115 og milli þeirra og lóðarinnar nr. 117-119 við Nesveg liggur malbikaður stígur en frá honum er unnt að komast niður að sjó. Allt frá árinu 2018 mun kærandi ítrekað hafa komið á framfæri athugasemdum við Sel­tjarnarnes­bæ um að ekki væri virt kvöð um umferðarrétt um stíginn. Eftir fund kæranda við m.a. byggingar­fulltrúa í júní 2019 mun sveitarfélagið hafa óskað eftir skriflegum sjónarmiðum kæranda og gagna frá sýslumanni, Þjóðskrá og Þjóðskjalasafni þar sem umræddar lóðir væru eignarlóðir. Einnig fór kærandi fram á það við eiganda fast­­eignarinnar að Nesvegi 115 að fjarlægð yrðu reynitré og jarðvegur er komið hefði verið fyrir á lóðar­mörkum fasteignarinnar til vesturs þannig að umferðarréttur væri virtur. Jafnframt beindi kærandi kvörtun til umboðsmanns Alþingis í nóvember 2019 um að sveitarfélagið hefði ekki brugðist við fyrrnefndum athuga­semdum. Að virtum skýringum sveitarfélagsins urðu lyktir málsins hjá umboðsmanni þær að ekki þætti tilefni til frekari afskipta af hans hálfu. Gengu áform sveitarfélagsins um áætluð lok málsins þó ekki eftir og sendi kærandi umboðs­manni aðra kvörtun í febrúar 2020, en umboðs­maður taldi sem fyrr ekki tilefni til frekari afskipta þar sem sveitarfélagið hafði þá upplýst að stefnt væri að því að ljúka afgreiðslu málsins í mars s.á.

Seltjarnarnesbær fól lögmannsstofu að gera minnisblað um málið og lá það fyrir 8. apríl 2020. Í því var m.a. vikið að sjónarmiðum kæranda en árið 1940 hefðu foreldrar hans keypt húsið Egilsstaðir ásamt stórri lóð austarlega á Seltjarnarnesi, nú lóðina nr. 111-113 við Nesveg. Lóðin hafi náð niður að sjó á sunnanverðu nesinu. Árið 1958 hefðu þau selt syðsta hluta lóðarinnar, nú Nesveg 115, þ.e. hluta sem náð hefði niður að sjó að undanskildri aðkomu að sjónum vestanmegin. Reist hefði verið hús á þeirri lóð og lóðin girt meðfram aðkomunni. Mætti ráða að ekki hefði verið seld aðkoman að sjónum. Jafnframt var rakin forsaga fyrrgreindra lóða frá árinu 1927. Var orðalag kvaðar í kaupsamningi frá 6. september 1940 talið benda sterklega til þess að kvöð um umferðarrétt næði yfir alla lóðina. Niðurstaða minnisblaðsins var því sú að svo virtist sem skýrt væri að lóðarhafar á lóðunum nr. 111-113 og 115 ættu kvöð um umferðarrétt í gegnum lóðina nr. 117-119. Lóðarhafar lóðarinnar nr. 117-119 ættu hins vegar lóðina eða þann lóðarhluta sem kvöðin lægi um. Eina skylda þeirra gagnvart kvaðarhöfum, þ.e. eigendum lóða nr. 111-113 og 115, væri að hindra ekki umferð þeirra um kvöðina.

Minnisblaðið var tekið fyrir á fundi skipulags- og umferðarnefndar 15. apríl 2020 og byggingarfulltrúa falið að vinna málið áfram. Með bréfi hans til eiganda fasteigna að Nesvegi 115 og 117-119, dags. 20. s.m., var honum gefinn kostur á að tjá sig um niðurstöðu minnis­blaðsins. Jafnframt var óskað upplýsinga um hvort lóðarhafar á lóðinni nr. 117-119 myndu hreinsa kvöðina en ella kæmi til skoðunar hvort sveitarfélagið myndi beita þvingunarúrræðum 56. gr. laga nr. 160/2010 um mannvirki. Mun forsvarsmaður hluta eigenda í framhaldinu hafa sent byggingarfulltrúa tvö mæliblöð, annað frá mars 2004 undirritað af byggingarfulltrúa, en hitt óundirritað, dags. 7. nóvember 2011, og talið að sveitarfélagið hefði gert mistök við skráningu lóðarmarka miðað við framangreind gögn. Kærandi kom jafnframt að athugasemd með tölvupósti 3. maí 2020 um að faðir kæranda hafi á sínum tíma keypt helming af landi sem hafi verið 66 m. Hann hafi svo selt neðri hluta lóðarinnar sem væri 31 m að breidd samkvæmt sölusamningi frá 18. nóvember 1958 og óskaði kærandi upplýsinga um hvað orðið hefði um tvo metra, þ.e. mismun 33 m og 31 m.

Í kjölfarið var veitt ný umsögn með minnisblaði, dags. 7. júlí 2020, þar sem talið var að framkomnar athugasemdir og gögn breyttu ekki fyrri niðurstöðu og var hún áréttuð. Lóðin væri afmörkuð með uppdrætti sem fylgt hefði kaupsamningi lóðarinnar 6. september 1940 og þar væri breidd lóðarinnar sögð 31 m. Með bréfum sveitarfélagsins til m.a. kæranda, dags. 14. júlí 2020, kom fram að byggingarfulltrúi hefði gengið úr skugga um hvort hindranirnar hefðu verið fjarlægðar úr kvöðinni og að það myndi hafa verið gert. Sveitarfélagið myndi því ekki grípa til frekari aðgerða. Það myndi hins vegar beita sér fyrir lagfæringu á deiliskipulagi fyrir umrætt svæði til að skýra kvöðina og byðist til þess að hafa milligöngu um gerð mæliblaða af lóðunum og kvöðinni yrði þess óskað af hálfu lóðarhafa.

Með tölvupósti kæranda til Seltjarnesbæjar 8. júlí 2021 var bent á að stígnum hefði verið lokað og óskað upplýsinga um hvað sveitarfélagið hefði aðhafst varðandi þessar aðgerðir lóðarhafa. Hinn 12. s.m. barst úrskurðarnefndinni kæra í máli þessu þar sem m.a. var gerð athugasemd við að sveitarfélagið hefði ekki svarað beiðnum kæranda um að opna stíginn og var sveitarfélaginu tilkynnt um framkomna kæru. Var úrskurðarnefndinni tilkynnt með tölvupósti Seltjarnarnesbæjar 21. október 2021 að málið væri enn til skoðunar hjá sveitarfélaginu og vænta mætti viðbragða af þess hálfu til kæranda í vikunni þar á eftir. Úrskurðarnefndin óskaði upplýsinga hjá sveitarfélaginu 9. nóvember s.á. um stöðu málsins og í svarbréfi sama dag kom fram að fyrir lægi að lóðarhafi hygðist ekki setja hlið á grindverk sem hann hefði sett við suðurmörk lóðarinnar og yrði brugðist við í samræmi við það.

Byggingarfulltrúi tilkynnti kæranda með bréfi, dags. 30. nóvember 2021, að ekki yrði aðhafst frekar í málinu. Vísað var til þess að álit sveitarfélagsins lægi fyrir samkvæmt minnisblaði, dags. 7. júlí s.á. Jafnframt kom fram að borist hefðu ábendingar þá um sumarið um að lóðarhafi lóðarinnar nr. 117-119 hefði girt fyrir umrædda kvöð neðst eða syðst í lóðinni. Hefði byggingarfulltrúi rætt málið við forsvarsmanns eiganda hluta eigna á nr. 117 sem hefði upplýst, að fengnum ábendingum byggingarfulltrúa, að hann hygðist setja hlið á grindverkið til að tryggja kvöðina. Af því hefði hins vegar ekki orðið. Við nánari eftirgrennslan byggingarfulltrúa hefði forsvarsmaður lóðarhafa upplýst að hann teldi sér ekki skylt að setja hlið á grindverkið og hygðist því ekki gera það. Jafnframt kom fram í bréfinu að í ljósi þess að um væri að ræða einkaréttarlega kvöð sem byggði á einkaréttarlegu samkomulagi aðila og varðaði ekki með beinum hætti skipulag sveitarfélagsins teldi byggingarfulltrúi sig ekki hafa lagastoð til að beita þvingunarúrræðum til að knýja á um að kvöðinni væri framfylgt, s.s. með þeim hætti að sett yrði hlið á umrædda girðingu eða á annan hátt.

Málsrök kæranda: Kærandi bendir á að sveitarfélagið hafi hvorki svarað beiðnum kæranda um að opna umræddan stíg né virðist það hafa haft samband við þann aðila sem hafi lokað stígnum. Stígurinn sé lokaður þrátt fyrir að umræddur aðili hafi fengið úrskurð frá Seltjarnarnesbæ um að hann skuli vera opinn. Hann hafi verið opinn í yfir 70 ár og samkvæmt fyrirliggjandi gögnum skuli vera aðgengi að honum. Eigi kærandi og almenningur hagsmuni af því að aðgangur sé óheftur til að tryggja aðgang að sjávarsíðunni. Stígurinn sjáist á loftmynd hjá Seltjarnarnesbæ auk þess sem umboðsmaður Alþingis hafi strax séð að það ætti að vera stígur þarna. Þá sé kveðið á um rétt til að hafa umræddan stíg í sölusamningi sem faðir kæranda hafi gert við nánar tilgreindan aðila.

Málsrök Seltjarnesbæjar: Af hálfu sveitarfélagsins er vísað til þess er fram kemur í bréfi sveitarfélagsins til kæranda, dags. 30. nóvember 2021 og áður er rakið í málavöxtum.

 Athugasemdir lóðarhafa lóðar nr. 117-119 við Nesveg: Lóðarhafi tekur fram að samkvæmt gildandi deiliskipulagi sé enginn vegur eða stígur niður að sjó á þessu svæði og hafi aldrei verið. Í áratugi hafi verið vegur á milli húsa nr. 113 og 117 við Nesveg, eins og fram komi í deiliskipulaginu, og sé hann fyrir aðkeyrslu að lóðunum Nesvegur nr. 115 og 119A. Hvorki kærandi né aðrir lóðarhafar hafi gert athugasemdir við það hvernig vegurinn hafi verið settur fram í deiliskipulaginu.

Vegurinn sé opinn og geti allir farið um hann. Á loftmynd frá árinu 1951 sjáist vel að enginn vegur sé niður að sjó. Í kaupsamningi föður kæranda um lóðina Egilsstaðir frá 6. september 1940 sé tekið fram að „umferðaréttur [sé] til handa kaupanda um veg þann, sem liggur nú yfir lóðareignina, en sem seljandi heldur áfram að eiga óskorðað“. Jafnframt sé skýrt hvað lóðin sé stór. Það sé rangt að hún hafi náð fram í sjó heldur aðeins 73 m frá Nesvegi. Í dag séu neðri eða syðri lóðarmörk tugi metra frá sjó. Hvorki kærandi né aðrir hafi lagt fram gögn þar sem sýnt sé fram á að keyra hafi þurft niður að sjó.

Samkvæmt fyrrnefndum kaupsamningi sé umferðarréttur eftir stígnum réttur „til handa kaupanda“ á 2.263 m² lóð. Hvergi komi fram að umferðarréttur fylgi lóðinni, hvað þá að eigandi lóðar hafi heimild til að skipta henni upp í fleiri lóðir og framselja fleirum umferðarrétt um lóðina. Með afsali, dags. 18. nóvember 1958, hafi faðir kæranda afsalað 1.007,5 m² af lóðinni með þeim eina umferðarrétti sem hann hafi fengið samkvæmt kaupsamningnum. Kærandi hafi engan rétt til umferðar um stíginn.

 Niðurstaða: Í máli þessu er deilt um lögmæti þeirrar afgreiðslu byggingarfulltrúa Seltjarnarnesbæjar frá 30. nóvember 2021 að aðhafast ekki frekar vegna lokunar stígs sem liggur á milli húsa nr. 113 og 115 og húss nr. 117 við Nesveg. Í kröfu kæranda felst að beitt verði þvingunarúrræðum 2. mgr. 55. gr. mannvirkjalaga nr. 160/2010 en samkvæmt tilvitnuðu ákvæði getur byggingarfulltrúi krafist þess ef byggingarframkvæmd er hafin án þess að leyfi sé fengið fyrir henni eða hún brýtur í bága við skipulag að hið ólöglega mannvirki eða byggingarhluti sé fjarlægt, jarðrask afmáð eða starfsemi hætt.

Samkvæmt 1. gr. laga nr. 130/2011 um úrskurðarnefnd umhverfis- og auðlindamála hefur nefndin það hlutverk að úrskurða í kærumálum vegna stjórnvaldsákvarðana og í ágreinings­málum vegna annarra úrlausnaratriða á sviði umhverfis- og auðlindamála eftir því sem mælt er fyrir um í lögum á því sviði. Sæta stjórnvaldsákvarðanir sem teknar eru á grundvelli laga nr. 160/2010 kæru til úrskurðarnefndarinnar, svo sem um synjun á beitingu þvingunarúrræða líkt og í máli þessu. Ágreiningur um umferðarrrétt og inntak hans á hins vegar ekki undir úrskurðarnefndina nema í þeim tilfellum þegar skipulagskvöð er sett í deiliskipulagi um slíkan rétt. Samkvæmt 2. gr. skipulagslaga nr. 123/2010 eru skipulagskvaðir skilgreindar sem kvaðir sem lagðar eru á einstakar lóðir eða landsvæði í deiliskipulagi, svo sem um umferðarrétt og legu lagna. Fram kemur í a-lið gr. 5.3.2.5. skipulagsreglugerðar nr. 90/2013 að í deiliskipulagi skuli gera grein fyrir því samgöngukerfi sem fyrir er og skal setja kvaðir um umferðarrétt þegar það á við. Þá segir jafnframt í gr. 5.3.2.2. reglugerðarinnar að í deiliskipulagi skuli tryggja aðkomu að hliðum stakstæðra mannvirkja sem standa við lóðarmörk og að baklóðum sambyggðra húsa með kvöðum eða öðrum hætti.

Ákvörðun um beitingu áðurnefndra þvingunarúrræða er háð mati stjórnvalds hverju sinni og er tekið fram í athugasemdum við frumvarp það sem varð að mannvirkjalögum að eðlilegt sé að ákvörðun um beitingu úrræðanna sé metin í hverju tilviki, m.a. með tilliti til meðalhófs. Umrædd ákvæði gefa stjórnvöldum sveitarfélaga kost á að bregðast við sé gengið gegn almannahagsmunum, svo sem skipulags-, öryggis- eða heilbrigðishagsmunum, sbr. 1. gr. laga nr. 160/2010. Með hliðsjón af þessu verður ekki talið að einstaklingum sé tryggður lögvarinn réttur til að knýja byggingaryfirvöld til beitingar þvingunarúrræða vegna hagsmuna einstakl­inga enda eru þeim tryggð önnur réttarúrræði til þess að verja þá hagsmuni sína. Við mat stjórnvaldsins þarf þó sem endranær að fylgja meginreglum stjórnsýsluréttarins, s.s. um rannsókn máls og að baki ákvörðun búi málefnaleg sjónarmið, m.a. með hliðsjón af þeim hagsmunum sem búa að baki fyrrgreindum lagaheimildum.

Hin kærða ákvörðun var studd þeim rökum að í ljósi þess að um einkaréttarlega kvöð væri að ræða sem byggði á einkaréttarlegu samkomulagi aðila og varðaði ekki með beinum hætti skipulag sveitarfélagsins teldi byggingarfulltrúi sig ekki hafa lagastoð til að beita þvingunar­úrræðum til að knýja á um að kvöðinni væri framfylgt, s.s. með þeim hætti að sett yrði hlið á umrædda girðingu eða á annan hátt.

Fyrrnefndar lóðir eru á svæði þar sem í gildi er deiliskipulag Lambastaðahverfis frá árinu 2013. Á skipulagsuppdrætti eru húsin nr. 111 og 113 við Nesveg nefnd Egilsstaðir og hús nr. 117 og 119 Sólberg og er gert ráð nýju húsi á lóð Nesvegar 117-119, eða húsi nr. 119A. Á upp­drættinum er afmarkaður stígur frá Nesvegi milli húsa nr. 113, 117 og 119A að suðurmörkum hússins að Nesvegi 115. Merkt er kvöð um umferð um stíginn og í greinargerð með deiliskipulaginu er m.a. tilgreint í skilmálum fyrir húsið nr. 119A að kvaðir séu á lóðinni um umferð í bílgeymslur fyrir Nesveg 111-113 og aðkomu að Nesvegi 115. Í greinargerðinni segir og um Nesveg 111-113 að aðgengi í bílskúra sé um lóð Nesvegar 117-119. Samkvæmt afsali, dags. 18. nóvember 1958, afsalaði faðir kæranda til þar tilgreinds aðila 1.007,5 m² byggingarlóð úr Egilsstaðalóðinni, nánar tiltekið 31 m á breidd, meðfram sjó milli Marbakka að austan og Sólbergs að vestan. Í afsalinu segir: „Að norðan eru lóðarmörkin bein lína, sem liggur neðan við og meðfram húsi [X], 50 cm norðan við nyrsta vegg hússins.” Einnig segir: „Umferðarréttur fyrir bifreið og gangandi til og frá lóðinni er um stíg, sem liggur vestanvið og meðfram hinni seldu lóð og upp á Nesveg frammeð og milli Egilsstaða og Sólbergs“.

Að mati úrskurðarnefndarinnar er ljóst að sú kvöð sem greint er frá í deiliskipulagsuppdrætti Lambastaðahverfis og greinargerð skipulagsins telst vera skipulagskvöð í skilningi 2. gr. skipulagslaga, enda er kvöðinni ætlað að tryggja aðkomu að hliðum stakstæðra mannvirkja, sbr. gr. 5.3.2.2. í skipulagsreglugerð. Verður það því að teljast annmarki á rökstuðningi hinnar kærðu ákvörðunar að vísa til þess að byggingarfulltrúi hafi ekki lagastoð til að beita þvingunar­úrræðum þar sem um sé að ræða kvöð byggða á einkaréttarlegu samkomulagi sem varði ekki skipulag sveitarfélagsins með beinum hætti. Við mat á því hvort um ógildingarannmarka er að ræða verður hins vegar ekki litið fram hjá því að umrædd skipulagskvöð nær einvörðungu til þess að tryggja aðkomu í bílgeymslur fyrir Nesveg 111-113 og að Nesvegi 115. Hin umþrætta girðing takmarkar á engan hátt þá aðkomu auk þess sem tilvist hennar varðar ekki almanna- eða öryggishagsmuni. Skal áréttað að ágreiningur um umferðarrétt og inntak hans á grundvelli einkaréttarlegra samninga heyrir ekki undir valdsvið úrskurðarnefndarinnar og tekur nefndin því ekki afstöðu til þess hvort sú kvöð sem fram kemur í áðurnefndu afsali feli í sér umferðarrétt í gegnum lóðina nr. 117-119.

Með hliðsjón af framangreindu eru því ekki efni til að ógilda hina kærðu ákvörðun byggingarfulltrúa um að synja beiðni um beitingu þvingunarúrræða og verður kröfu kæranda þar um því hafnað.

 Úrskurðarorð:

 Hafnað er kröfu kæranda um að felld verði úr gildi ákvörðun byggingarfulltrúa Seltjarnarnes­bæjar frá 30. nóvember 2021 um að aðhafast ekki frekar vegna lokunar stígs er liggur milli húsa nr. 113, 115 og 117 við Nesveg á Seltjarnarnesi.

Árið 2021, fimmtudaginn 2. desember, fundaði úrskurðarnefnd umhverfis- og auðlindamála í gegnum fjarfundabúnað. Þátt tóku Nanna Magnadóttir forstöðumaður, Ásgeir Magnússon, fyrrverandi dómstjóri, og Þorsteinn Þorsteinsson byggingarverkfræðingur.

Fyrir var tekið mál nr. 120/2021, kæra á afgreiðslu byggingarfulltrúans í Reykjavík frá 14. júní 2021 um að aðhafast ekki frekar vegna óuppfyllts rýmis á neðri hæð hússins að Dverghömrum 8 í Reykjavík.

 Í málinu er nú kveðinn upp svofelldur

úrskurður:

 Með bréfi til úrskurðarnefndar umhverfis- og auðlindamála, dags. 13. júlí 2021, er barst nefndinni sama dag, kæra eigendur eignarhluta 01 0201 að Dverghömrum 8, Reykjavík, afgreiðslu byggingarfulltrúans í Reykjavík frá 14. júní 2021 vegna meintra óleyfisframkvæmda í óuppfylltu rými á neðri hæð hússins. Skilja verður kröfugerð kærenda svo að gerð sé krafa um ógildingu hinnar kærðu ákvörðunar. Jafnframt er gerð krafa um að ákvarðað verði um eignarhald umrædds rýmis.

Gögn málsins bárust úrskurðarnefndinni frá Reykjavíkurborg 10. ágúst og 15. nóvember 2021.

Málavextir: Á lóðinni að Dverghömrum 8 stendur tvíbýlishús og búa kærendur á efri hæð hússins. Hinn 1. mars 2020 sendi annar kærenda máls þessa byggingarfulltrúa athugasemdir um að íbúar eignarhluta 01 0101 á neðri hæð hússins væru búnir að stækka eign sína með því að breyta óuppfylltu rými á sömu hæð, án þess að fyrir því lægju heimildir. Hefðu þeir t.a.m. sagað dyraop í burðarvegg til komast inn í rýmið frá íbúð sinni. Óskaði byggingarfulltrúi skýringa frá eigendum neðri hæðar hússins með bréfi, dags. 9. september 2020. Benti hann m.a. á að á samþykktum aðaluppdráttum væri gert ráð fyrir óútgröfnu rými í norðurenda hússins og að ekki hefði verið sótt um byggingarleyfi fyrir framkvæmdunum. Í svarbréfi, dags. 16. desember s.á., kom m.a. fram að samkvæmt kaupsamningi fylgdi óuppfyllt rými alfarið neðri hæð. Þá hefðu einu framkvæmdirnar falist í því að steypa gólf í rýmið og útbúa glugga og dyr fyrir um þrjátíu árum. Hefði matsmaður frá Fasteignamati ríkisins gert athugasemd vegna gluggaleysis á rýminu að teknu tilliti til brunavarna. Með tölvupósti 14. júní 2021 tilkynnti embætti byggingarfulltrúa kærendum að í ljósi framkominna skýringa myndi embættið ekki aðhafast frekar. Jafnframt var bent á að embættið úrskurðaði ekki um eignarhald á rýminu eða hefði aðkomu að ágreiningi eigenda um eignaskiptayfirlýsingu.

Málsrök kærenda: Kærendur taka fram að eigendur neðri hæðar hússins hafi eignað sér 35 m² óuppfyllt rými á þeirri hæð. Séu þeir búnir að opna fyrir aðgengi frá íbúð sinni inn í rýmið og koma þar fyrir sturtu. Einnig hafi þeir sett útidyr og glugga sem hvergi séu á teikningum. Þeir séu ekki þinglýstir eigendur rýmisins og um óleyfisframkvæmd sé að ræða. Rýmið hafi verið skráð sem eign neðri hæðar í fasteignaskrá Þjóðskrár Íslands og eignarhluti neðri hæðar þá skráður 145 m². Þegar í ljós hafi komið að rýmið hefði aldrei verið tekið út af byggingarfulltrúa hefði því verið breytt og sé eignin nú skráð 110 m², líkt og eignaskiptasamningur segi til um. Geti eigendur neðri hæðarinnar ekki eignað sér umrætt rými án leyfis og ekki liggi fyrir nein gögn um að byggingarstjóri hússins hafi eftirlátið þeim rýmið, svo sem þeir haldi fram. Borgi eigendur neðri hæðarinnar 32,5% í viðgerðarkostnað vegna hússins alls sem sé ekki í samræmi við stækkun eignar þeirra. Kærendur eigi samkvæmt eignaskiptasamningi 67,5% í fasteigninni. Hafi kærendur engan aðgang að rýminu en vatnslagnir er tilheyri íbúð þeirra liggi þar um. Jafnframt gætu þeir nýtt sér rýmið þar sem þeir séu með bílskúr og sé rýmið fyrir innan hann.

Málsrök Reykjavíkurborgar: Af hálfu sveitarfélagsins er bent á að embætti byggingarfulltrúa hafi ekki aðkomu að ágreiningi um eignarhald eða eignaskipti. Sé þess krafist að kröfu þess efnis verði vísað frá úrskurðarnefndinni. Jafnframt að hafnað verði kröfu kærenda um að felld verði úr gildi sú ákvörðun byggingarfulltrúa að aðhafast ekki frekar vegna óleyfisframkvæmda. Í ljósi framkominna skýringa, með hliðsjón af meðalhófsreglu stjórnsýsluréttar og þar sem ekki hafi verið sýnt fram á brýna nauðsyn þess að loka umræddu rými, sé ekki ástæða til að aðhafast frekar í málinu.

Málsrök eigenda neðri hæðar hússins: Eigendur neðri hæðar benda á að samkvæmt kaupsamningi þeirra frá 1987 fylgi rými í norðurenda hússins alfarið neðri hæð. Húsið hafi verið keypt meðan það hafi verið í smíðum og hafi þá verið dyragat frá íbúð þeirra inn í umrætt rými. Árið 1989 hafi rýmið verið tekið út af Fasteignamati ríkisins og frá þeim tíma hafi verið greidd fasteignagjöld af því. Árið 1992 hafi verið steypt gólf í rýmið og leyfi verið veitt fyrir lagningu þriggja fasa lagnar. Sama ár hafi farið fram úttekt fasteignamatsins á rýminu en ekki hafi verið talið að unnt væri að gefa út fullgilt samþykki fyrir því fyrr en komin væri flóttaleið úr því. Breyttum teikningum, þar sem gert hafi verið ráð fyrir glugga og dyrum, hafi verið skilað inn til byggingarfulltrúa, ásamt samþykki eiganda efri hæðarinnar og eins nágranna. Þrátt fyrir ítarlega leit finnist þessar teikningarnar ekki hjá byggingarfulltrúa, sem virðist hafa glatað þeim. Á fylgiskjali frá fasteignamati frá 1998 samþykki matsmaður frágang rýmisins.

Eftir bestu vitund hafi verið farið að lögum og reglugerðum sem í gildi hafi verið á þessum tíma og hafi matsmenn fasteignamatsins ekki bent á að leyfi byggingarfulltrúa þyrfti til. Aldrei hafi komið fram efasemdir um eignarhald eða notkun rýmisins frá nokkrum nágranna fyrr en nýir eigendur hafi keypt efri hæð hússins í ágúst 2018. Hafi fasteignamatið nú tilkynnt þeim að búið væri að breyta stærð íbúðarinnar. Yrði fasteignamat miðað við 110 m², en í 31 ár hefðu verið greidd fasteignagjöld miðað við að íbúðin væri 145 m². Það sé óskiljanlegt hvernig opinber aðili geti allt í einu tekið þá ákvörðun að virða ekki opinber þinglýst gögn.

Niðurstaða: Í máli þessu er deilt um þá ákvörðun byggingarfulltrúans í Reykjavík að aðhafast ekki frekar vegna meintra óleyfisframkvæmda í óuppfylltu rými á neðri hæð hússins að Dverghömrum 8. Einnig er gerð krafa um að úrskurðarnefndin úrskurði um eignarhald á nefndu rými. Skal hvað það varðar tekið fram að eignarréttarlegur ágreiningur heyrir ekki undir úrskurðarnefndina heldur eftir atvikum dómstóla og verður því í máli þessu eingöngu tekin afstaða til lögmætis fyrrgreindrar ákvörðunar byggingarfulltrúa.

 Samkvæmt 9. gr. laga nr. 160/2010 um mannvirki er óheimilt að grafa grunn fyrir mannvirki, reisa það, rífa eða flytja, breyta því, burðarkerfi þess eða lagnakerfum eða breyta notkun þess, útliti eða formi nema að fengnu leyfi viðkomandi byggingarfulltrúa, sbr. 2. mgr., eða Húsnæðis- og mannvirkjastofnunar sbr. 3. mgr. Það er hlutverk byggingarfulltrúa að hafa eftirlit með mannvirkjagerð í sínu umdæmi, sbr. 2. mgr. 4. gr. og 1. mgr. 8. gr. laganna. Í því hlutverki felst eftir atvikum heimild til að beita þvingunarúrræðum þeim sem mælt er fyrir um í 55. og 56. gr. sömu laga. Í 1. mgr. 55. gr. segir að sé byggingarleyfisskyld framkvæmd skv. 9. gr. hafin án þess að leyfi sé fengið fyrir henni, ekki sótt um leyfi fyrir breyttri notkun mannvirkis, það byggt á annan hátt en leyfi standi til, mannvirkið eða notkun þess brjóti í bága við skipulag, mannvirki sé tekið í notkun án þess að öryggisúttekt hafi farið fram eða mannvirki tekið til annarra nota en heimilt sé samkvæmt útgefnu byggingarleyfi geti byggingarfulltrúi stöðvað slíkar framkvæmdir eða notkun tafarlaust og fyrirskipað lokun mannvirkisins. Sama gildi ef ekki sé að öðru leyti fylgt ákvæðum laganna eða reglugerða sem settar séu samkvæmt þeim við byggingarframkvæmdina. Þá er kveðið á um það í 2. mgr. 55. gr. laganna að ef byggingarframkvæmd sé hafin án þess að leyfi sé fengið fyrir henni eða hún brjóti í bága við skipulag geti byggingarfulltrúi krafist þess að hið ólöglega mannvirki eða byggingarhluti sé fjarlægt, jarðrask afmáð eða starfsemi hætt. Sinni eigandi ekki þeirri kröfu sé heimilt að vinna slík verk á hans kostnað.

Ákvörðun um beitingu þvingunarúrræðis er háð mati stjórnvalds hverju sinni, en tekið er fram í athugasemdum við 55. gr. frumvarps þess er varð að lögum nr. 160/2010 að eðlilegt sé að hvert tilvik sé metið, m.a. með tilliti til meðalhófs. Fyrrgreind ákvæði 55. og 56. gr. laganna gefa sveitarfélögum kost á að bregðast við ef byggingarleyfisskyld framkvæmd gengur gegn almannahagsmunum, þ. á m. skipulags-, öryggis- eða heilbrigðishagsmunum, og eiga einstaklingar því ekki lögvarinn rétt til þess að knýja fram beitingu nefndra þvingunarúrræða vegna einkaréttarlegra hagsmuna sinna. Eru þeim enda tryggð önnur réttarúrræði vegna þeirra. Við mat á því hvort þvingunarúrræðum skuli beita þarf þó sem endranær að fylgja meginreglum stjórnsýsluréttarins.

Hin kærða ákvörðun er studd þeim rökum að í ljósi framkominna skýringa sé ekki ástæða til að aðhafast frekar. Jafnframt hafi ekki verið sýnt fram á brýna nauðsyn þess að rýminu verði lokað og að með hliðsjón af meðalhófsreglu stjórnsýsluréttarins muni embætti byggingar­fulltrúa ekki aðhafast frekar. Verður að telja með hliðsjón af atvikum að haldbær rök hafi búið að baki þeirri ákvörðun að beita ekki þvingunarrúrræðum gagnvart eigendum eignarhluta 01 0101. Hefði öndverð niðurstaða enda leitt til verulega íþyngjandi ákvörðunar gagnvart þeim, en ekki verður séð að öryggis- eða almannahagsmunir hefðu staðið til þess. Kröfu kærenda um ógildingu hinnar kærðu ákvörðunar er því hafnað.

 Úrskurðarorð:

Hafnað er kröfu kærenda um að felld verði úr gildi ákvörðun byggingarfulltrúans í Reykjavík frá 14. júní 2021 um að aðhafast ekki frekar vegna óuppfyllts rýmis á neðri hæð hússins að Dverghömrum 8 í Reykjavík.

Árið 2021, föstudaginn 26. nóvember, fundaði úrskurðarnefnd umhverfis- og auðlindamála í gegnum fjarfundabúnað. Þátt tóku Nanna Magnadóttir forstöðumaður, Ómar Stefánsson varaformaður og Þorsteinn Þorsteinsson byggingarverkfræðingur.

Fyrir var tekið mál nr. 74/2021, kæra á ákvörðun byggingarfulltrúa Ísafjarðarbæjar frá 27. maí 2021 vegna meintra óleyfisframkvæmda á Látrum í Aðalvík, Ísafjarðarbæ.

 Í málinu er nú kveðinn upp svofelldur

úrskurður:

Með bréfi til úrskurðarnefndar umhverfis- og auðlindamála, dags. 1. júní 2021, er barst sama dag, kærir Miðvík ehf., eigandi hluta eyðijarðarinnar Látra í Aðalvík, meintar óleyfisframkvæmdir á Látrum. Skilja verður kröfugerð kæranda svo að kærð sé ákvörðun byggingar­­­fulltrúa Ísafjarðarbæjar frá 27. maí 2021 um að hafna kröfu kæranda um að fimm smáhýsi í fjörukambinum að Látrum í Aðalvík verði fjarlægð og að gerð sé krafa um ógildingu greindrar ákvörðunar.

Gögn málsins bárust úrskurðarnefndinni frá Ísafjarðarbæ 1. júlí, 6. október og 3. nóvember 2021.

Málavextir: Látrar í Aðalvík teljast hluti af friðlandi á Hornströndum, sbr. auglýsingu nr. 332/1985. Nokkur hús eru á svæðinu, þ.á.m. nokkur smáhýsi í fjörukambinum. Á fundi umhverfis- og framkvæmdanefndar Ísafjarðarbæjar 9. júlí 2015 var fært til bókar að nefndin áréttaði að samkvæmt aðalskipulagi Ísafjarðarbæjar og reglna um friðlýsingu Hornstranda væru allar framkvæmdir og mannvirkjagerð bönnuð í friðlandinu nema með samþykki Ísafjarðarbæjar og Umhverfisstofnunar. Var kallað eftir því að þeir sem gerðu tilkall til smáhýsanna í fjörunni að Látrum gæfu sig fram við sveitarfélagið fyrir 1. september 2015 og gerðu grein fyrir framkvæmdunum. Eftir þann tíma áskildi Ísafjarðarbær sér rétt til aðgerða. Var auglýsing þessa efnis birt í fréttamiðlum sama dag og bárust svör frá eigendum nokkurra smáhýsanna.

Kærandi hefur um langt skeið komið á framfæri athugasemdum við Ísafjarðarbæ vegna meintra óleyfisbygginga, þ.e. svonefnds Sjávarhúss, viðbyggingar við það hús, sem og smáhýsa/áhaldahúsa í fjörukambinum. Úrskurðarnefnd umhverfis- og auðlindamála hefur áður haft til úrlausnar kærur kæranda er þetta varðar, sbr. úrskurði í málum nr. 116/2016, 66/2019 og 55/2020. Með úrskurði nefndarinnar í máli nr. 116/2016, uppkveðnum 6. september 2018, var vísað frá kröfu kæranda um að Sjávarhúsið skyldi fjarlægt en lagt fyrir byggingarfulltrúa að taka afstöðu til þeirrar kröfu kæranda að viðbygging við húsið yrði fjarlægð. Einnig var lagt

fyrir byggingarfulltrúa að afgreiða erindi kæranda um að áhaldahús í fjörukambinum skyldu fjarlægð. Með úrskurði nefndarinnar í máli nr. 66/2019, sem kveðinn var upp 30. júní 2020, var felld úr gildi ákvörðun skipulags- og byggingarfulltrúa um að synja kröfu kæranda um að áðurnefnd smáhýsi yrðu fjarlægð. Var sú niðurstaða á því reist að ekki kæmi til álita að rökstyðja höfnun á beitingu þvingunarúrræða með vísan til ákvæðis gr. 2.3.5. í byggingar­reglugerð nr. 112/2012, enda væri ekki í gildi deili­skipulag fyrir umrætt svæði.

Á afgreiðslufundi byggingarfulltrúa 27. maí 2021 var tekin fyrir að nýju krafa kæranda um niðurrif smáhýsa í fjörukambinum og henni hafnað. Meðal þess sem fært var til bókar var að niðurstaðan grundvallaðist á heildstæðu mati á atvikum og aðstæðum og þeim hagsmunum sem vógust á. Ekki yrði séð að umræddum smáhýsum fylgdu veruleg grenndaráhrif. Þá væri sérstaklega horft til íþyngjandi eðlis þeirra úrræða sem farið væri fram á að beitt yrði. Kærandi hefur einnig kært höfnun byggingarfulltrúa um að fjarlægð verði fyrrnefnd viðbygging við Sjávarhúsið og er það kærumál nr. 54/2021.

Málsrök kæranda: Kærandi tekur fram að afgreiðsla byggingarfulltrúa sé hvorki í samræmi við lög né rökstudd með vísan til viðeigandi laga. Ekki hafi verið tekið tillit til lögvarinna og efnahagslegra hagsmuna kæranda. Yfirlýsing um að aðrir eigendur hafi ekki gert athugasemdir við smáhýsin veiti ekki eigendum þeirra heimild til að byggja og raska friðlandinu eins og þeim þóknist.

Ekki sé haldbært að vísa til þess hversu langur tími sé liðinn frá því að framkvæmdum hafi lokið. Hafi eigendur smáhýsanna ekki sótt um tilskilin leyfi hjá þar til bærum aðilum áður en framkvæmdir hafi hafist. Einnig eigi byggingarfulltrúi mikla sök á þeirri töf er orðið hafi á afgreiðslu málsins. Fulltrúar kæranda hafi í áraraðir og ítrekað reynt að fá lausn sinna mála en án árangurs. Fyrir liggi að byggingarfulltrúi hafi hvorki gætt meðalhófs eða hlut­leysis við afgreiðslu málsins né virt ákvæði laga um málshraða. Virðist sem byggingar­fulltrúi geti ekki sætt sig við að kærandi sé eigandi helmings alls lands að Látrum í Aðalvík.

Leyfi allra landeigenda þurfi til að raska friðlandinu. Beri byggingarfulltrúa að leita leiðsagnar Umhverfisstofnunar áður en veitt sé leyfi til framkvæmda. Það hafi aldrei verið gert í máli þessu enda hafi aldrei verið gefin út byggingarleyfi vegna smáhýsanna. Ábyrgð á þeirri stöðu sem upp sé komin liggi hjá eigendum smáhýsanna sem hafi án aðkomu kæranda ákveðið að hefja óleyfisframkvæmdir í friðlandinu. Fullyrðing um að smáhýsunum fylgi engin grenndar­áhrif sé málinu óviðkomandi.

Málsrök Ísafjarðarbæjar: Af hálfu sveitarfélagsins er tekið fram að niðurstaða byggingar­fulltrúa hafi grundvallast á heildstæðu mati á atvikum og aðstæðum og þeim hagsmunum sem vegist á í málinu, m.t.t. eðlis þeirra íþyngjandi úrræða sem farið sé fram á að beitt verði.

Til þess hafi verið litið að kærandi sé sá eini af fjölmörgum eigendum að Látrum sem gert hafi athugasemdir við umrædd smáhýsi. Nokkuð sé liðið frá því að þeim hafi verið komið fyrir og hafi þetta þýðingu þegar horft sé til réttmætra væntinga eigenda þeirra. Smáhýsunum fylgi engin sérstök grenndaráhrif, útsýnisskerðing, skuggavarp eða annað slíkt og hafi því ekki verið borið við af hálfu kæranda. Rétt og eðlilegt þyki að horfa til þessara atriða sem séu meðal þess sem byggingarfulltrúi líti til við t.a.m. ákvörðun um veitingu byggingarleyfis. Ákvörðun um beitingu þvingunarúrræða teljist verulega íþyngjandi gagnvart eigendum smáhýsanna og verði ekki tekin nema á grundvelli sterkra raka. Þau hafi kærandi ekki fært fram. Vegi hagsmunir eigenda smáhýsanna af því að þurfa ekki að fjarlægja þau þyngra en hagsmunir kæranda af því að svo verði gert. Einnig sé horft til þess að  kærandi hafi ekki rökstutt nánar hvaða hagsmuni hann hafi af því sérstaklega að smáhýsin verði fjarlægð.

Ákvörðun um beitingu þvingunarúrræða sé háð mati hverju sinni og við það mat verði að taka tillit til atvika og aðstæðna, sem og til hagsmuna allra viðeigandi aðila. Sé einstaklingum eða lögaðilum ekki tryggður lögvarinn réttur til að knýja byggingaryfirvöld til beitingar þvingunar­úrræða, enda eigi þeir kost á að grípa til annarra réttarúrræða til að verja meinta hagsmuna sína. Ekki sé hægt að líta svo á að þær ráðstafanir sem mál þetta og önnur því tengd varði geti talist það viðurhlutamiklar að réttlæti íþyngjandi inngrip byggingarfulltrúa. Þá verði í ljósi eignar­halds á umræddu svæði og eðlis þeirra ráðstafana sem um ræði að telja að best sé fyrir kæranda að leitast við að leysa mál þessi innbyrðis gagnvart öðrum eigendum og hagsmunaaðilum á svæðinu.

Málsrök eigenda smáhýsa: Af hálfu eins eigenda smáhýsanna er lýst furðu á málarekstri kæranda. Vísað sé til afar óljósra hagsmuna og eðlileg not annarra eigenda á landi þeirra gerð tortryggileg. Eigandinn vísar jafnframt til bréfs, dags. 14. júlí 2015, er hann hafi sent Ísafjarðarbæ vegna fyrirspurnar bæjarins um smáhýsi í fjörukambinum. Þar komi fram að eigandinn hafi árið 2006 sótt um leyfi til Ísafjarðarbæjar og Umhverfisstofnunar til að byggja 7,2 m² smáhýsi hjá sumarhúsi sínu, en loks þegar svar hafi borist þá hafi komið fram að það þyrfti ekkert leyfi fyrir svo litlu húsi. Þessi reynsla hafi haft þau áhrif að eigandinn hafi talið sig vera í fullum rétti til að byggja smáhýsi af sömu stærð í túnjaðrinum. Smáhýsið hafi staðið í fimm ár á eignarlóð og grunni beitingaskúrs afa eigandans. Leyfi meðeigenda sé fyrir smáhýsinu á þeim stað sem það standi, þ.e. rétt utan við túnjaðar Neslands, en það land sé í eigu eigandans og ættingja hans. Beitingaskúrinn hafi verið íbúðarhús að hluta og þjónustuhús fyrir sjómenn. Því hafi ekki verið talið að sækja þyrfti um byggingarleyfi til Ísafjarðarbæjar og Umhverfisstofnunar til að endurreisa beitingaskúrinn, en í greinargerð aðalskipulags Ísafjarðarbæjar komi fram um umrætt svæði að endurbyggja megi öll íbúðarhús, þjónustuhús og önnur hús sem búið hafi verið í eða hafi verið í notkun eftir 1908, svo sem raunin hafi verið. Þá hafi allir landeigendur á Látrum á árinu 1932 komið sér saman um að skipta fjörukambinum á milli sín undir beitingaskúra, verbúðir og fiskverkunarhús.

Úrskurðarnefndinni hafa ekki borist athugasemdir frá öðrum eigendum hinna umdeildu smáhýsa. Vegna eldri kærumála liggja þó fyrir athugasemdir tveggja annarra. Annar þeirra tekur fram að hann eigi tvö smáhýsi og séu þau byggð á grunni sem faðir hans hafi átt og að því er hann hafi talið hvorki í óleyfi né óþökk Ísafjarðarbæjar. Árið 2002 hafi eigandinn óskað eftir leyfi hjá þáverandi byggingarfulltrúa Ísafjaðarbæjar til að byggja 5 m² hús en ekki hafi verið talið að það þyrfti byggingarleyfi. Árið 2014 hafi eigandinn byggt 9 m² hús í þeirri trú að það sama gilti þá og fram hafi komið árið 2002.

Viðbótarathugasemdir kæranda: Meðal þess sem kærandi bendir á er að eitt smáhýsanna hafi fokið árið 2014 og nýtt hafi verið reist sumarið 2020. Hafi hvorki verið gerðar athuga­semdir við framkvæmdina hjá Ísafjarðarbæ né Umhverfisstofnun. Raunar sé sá starfsmaður Umhverfisstofnunar er gegni jafnframt formennsku Hornstrandanefndar og sé landvörður á svæðinu vanhæfur að lögum til að veita faglega umfjöllun um málið vegna tengsla við eigendur svonefnds Sjávarhúss. Samkvæmt reglum sem um svæðið gildi sé einungis leyfilegt að reisa  á fjörukambinum tvær byggingar „Húsið við sjóinn“ og „Guðnahús“ og séu bæði þessi réttindi í eigu kæranda. Í Aðalskipulagi Ísafjarðarbæjar 2008-2020 komi fram að endurbyggja megi öll íbúðarhús og þjónustuhús sem búið hafi verið í eftir 1908 og séu athugasemdir umrædds eiganda að engu hafandi. Veiti önnur hús, eins og útihús, verbúðir, iðnaðarhús og skúrar o.þ.h., ekki byggingarrétt. Eigi umræddur eigandi engin byggingarréttindi í fjörukambinum á Látrum.

—–

Færð hafa verið fram frekari rök í máli þessu sem ekki þykja efni til að rekja nánar en úrskurðarnefndin hefur kynnt sér þau sjónarmið.

Niðurstaða: Eins og greinir í málavaxtalýsingu hefur kærandi um langt skeið komið að athugasemdum sínum við Ísafjarðarbæ varðandi meintar óleyfisframkvæmdir á Látrum, eða allt frá árinu 2016 hvað smáhýsi í fjörukambinum varðar. Einnig hefur kærandi beint kærum til úrskurðarnefndar umhverfis- og auðlindamála vegna þessa. Er í máli þessu deilt um lögmæti þeirrar ákvörðunar byggingarfulltrúa frá 27. maí 2021 að synja kröfu kæranda um að fjarlægð verði fyrrnefnd smáhýsi á Látrum. Í kröfu kæranda felst að beitt verði ákvæðum 2. mgr. 55. gr. laga nr. 160/2010 um mannvirki, en samkvæmt tilvitnuðu ákvæði getur byggingarfulltrúi krafist þess ef byggingarframkvæmd er hafin án þess að leyfi sé fengið fyrir henni eða hún brýtur í bága við skipulag að hið ólöglega mannvirki eða byggingarhluti sé fjarlægt, jarðrask afmáð eða starfsemi hætt.

Í Aðalskipulagi Ísafjarðarbæjar 2008-2020 kemur fram að á svæði F6 – Látrar, megi endur­byggja öll íbúðarhús og þjónustuhús sem búið hafi verið í eftir 1908 og skuli útlit húsa taka mið af þeim byggingarstíl sem tíðkaðist á meðan byggð hélst á svæðinu. Teljast Látrar í Aðalvík hluti af Hornstrandafriðlandi skv. auglýsingu nr. 332/1985 um friðland á Hornströndum. Samkvæmt lið 1 í auglýsingunni er öll mannvirkjagerð, jarðrask og önnur breyting á landi, svo og undan landi allt að 60 föðmum frá stórstraumsfjöruborði, háð leyfi Umhverfisstofnunar. Einnig liggur fyrir samkomulag frá árinu 2004 milli stofunarinnar, Ísafjarðarbæjar og Landeigendafélags Sléttu- og Grunnavíkurhrepps um vinnureglur við úthlutun byggingarleyfa í friðlandinu. Í því samkomulagi er tekið fram að nýbyggingar eða breytingar á byggingum í friðlandinu á Hornströndum séu háðar byggingarleyfi og leyfi Umhverfisstofnunar, sbr. framangreinda auglýsingu. Ekki munu liggja fyrir byggingarleyfi vegna umræddra smáhýsa, en a.m.k. eitt þeirra mun standa á grunni fyrrum beitingaskúrs. Hefur Ísafjarðarbær jafnframt veitt nefndinni þær upplýsingar að ekki hafi verið leitað umsagnar Umhverfisstofnunar áður en hin kærða ákvörðun hafi verið tekin, en að stofnunin sé upplýst um viðkomandi mannvirki að Látrum og hafi óformleg samskipti átt sér stað við stofnunina vegna þeirra.

Ákvörðun um beitingu þvingunarúrræða samkvæmt mannvirkjalögum er háð mati stjórnvalds hverju sinni og tekið er fram í athugasemdum við frumvarp það sem varð að þeim lögum að eðlilegt sé að ákvörðun um beitingu úrræðanna sé metin í hverju tilviki, m.a. með tilliti til meðalhófs. Umrædd ákvæði gefa stjórnvöldum sveitarfélaga kost á að bregðast við sé gengið gegn almannahagsmunum, svo sem skipulags-, öryggis- eða heilbrigðishagsmunum, sbr. 1. gr. laga nr. 160/2010. Með hliðsjón af þessu verður ekki talið að einstaklingum sé tryggður lögvarinn réttur til að knýja byggingaryfirvöld til beitingar þvingunarúrræða vegna einstaklingsbundinna hagsmuna, enda eru þeim tryggð önnur réttarúrræði til þess að verja þá hagsmuni sína. Þótt beiting úrræðanna sé háð mati stjórnvalds þarf ákvörðun þess efnis, líkt og endranær, að vera studd efnislegum rökum, m.a. með hliðsjón af þeim hagsmunum sem búa að baki fyrrgreindum lagaheimildum.

Krafa kæranda var tekin fyrir á afgreiðslufundi byggingarfulltrúa 27. maí 2021 og eftirfarandi fært til bókar: „Kröfu Miðvíkur ehf. um að fimm smáhýsi sem staðsett eru í fjörukambinum á Látrum verði fjarlægð er hafnað. Sú niðurstaða grundvallast á heildstæðu mati á atvikum og aðstæðum og þeim hagsmunum sem vegast á í málinu. Er meðal annars horft til þess að aðrir eigendur að Látrum hafa ekki gert athugasemdir við umrædd smáhýsi og að nokkuð er liðið frá því að þeim var komið fyrir í fjörukambinum. Auk þess verður ekki séð að umræddum smáhýsum fylgi veruleg grenndaráhrif, útsýnisskerðing, skuggavarp eða annað slíkt, og hefur sjónarmiðum í þá veru ekki verið borið við af hálfu Miðvíkur ehf. Sérstaklega er horft til íþyngjandi eðlis þeirra úrræða sem farið er fram á að verði beitt af hálfu Miðvíkur ehf. Ákvörðun um beitingu slíkra úrræða er háð mati byggingarfulltrúa hverju sinni og verður ekki tekin nema á grundvelli sterkra raka, sem Miðvík ehf. telst ekki hafa fært fram. Með ákvörðun byggingarfulltrúa er ekki litið framhjá því að svo virðist sem tilskilinna leyfa hafi ekki verið aflað fyrir byggingu umræddra smáhýsa. Til að tryggja til framtíðar að slík mannvirkjagerð eigi sér ekki stað á svæðinu verða þær reglur sem gilda um mannvirkjagerð og aðrar fram­kvæmdir á svæðinu kynntar sérstaklega fyrir hlutaðeigandi.“ Ekki verður séð að tilvist smá­hýsanna ógni almannahagsmunum, sbr. t.d. ákvæði a-liðar 1. gr. mannvirkjalaga, og kemur fram í rökstuðningi hinnar kærðu ákvörðunar að mat hafi farið fram, m.a. á aðstæðum. Að því virtu verður að telja það mat byggingarfulltrúa að beita ekki þvingunarrúræðum stutt efnislegum rökum.

Er og til þess að líta að þótt leyfi Umhverfisstofnunar þurfi til allrar mannvirkjagerðar á Látrum hefur hún ekki nýtt sér þau þvingunarúrræði er lög nr. 60/2013 um náttúruvernd kveða á um til að knýja á um úrbætur vegna smáhýsanna, sem stofnuninni er þó kunnugt um, sbr. t.d. ummæli í stjórnunar- og verndaráætlun 2019-2028 um friðland á Hornströndum þess efnis að í fjörukambinum séu lítil ummerki um mörg fiskvinnsluhús og að á þessum stöðum séu í dag smáhýsi fyrir báta og vélhjól.

Með vísan til alls þess sem að framan er rakið eru ekki efni til að ógilda þá matskenndu ákvörðun byggingarfulltrúa að synja beiðni um beitingu þvingunarrúrræða vegna umræddra smáhýsa þótt hún kunni að lúta með óbeinum hætti jafnframt að hagsmunum kæranda. Eru honum enda önnur úrræði tiltæk til að gæta þeirra hagsmuna, svo sem áður er komið fram. Verður því hafnað ógildingarkröfu kæranda.

Úrskurðarorð:

 Hafnað er kröfu kæranda um að felld verði úr gildi ákvörðun byggingarfulltrúa Ísafjarðarbæjar frá 27. maí 2021 um að synja kröfu kæranda um að fimm smáhýsi, sem staðsett eru í fjöru­kambinum á Látrum í Aðalvík, Ísafjarðarbæ, verði fjarlægð.

Árið 2021, föstudaginn 26. nóvember, fundaði úrskurðarnefnd umhverfis- og auðlindamála gegnum fjarfundabúnað. Þátt tóku Nanna Magnadóttir forstöðumaður, Ómar Stefánsson varaformaður og Þorsteinn Þorsteinsson byggingar­verkfræðingur.

Fyrir var tekið mál nr. 54/2021, kæra á ákvörðun byggingarfulltrúa Ísafjarðarbæjar frá 15. apríl 2021 vegna meintra óleyfisframkvæmda á Látrum í Aðalvík, Ísafjarðarbæ.

 Í málinu er nú kveðinn upp svofelldur

úrskurður:

Með bréfi til úrskurðarnefndar umhverfis- og auðlindamála, dags. 22. apríl 2021, er barst nefndinni 26. s.m., kærir Miðvík ehf., eigandi hluta eyðijarðarinnar Látra í Aðalvík, meintar óleyfis­framkvæmdir á Látrum. Skilja verður kröfugerð kæranda svo að kærð sé ákvörðun byggingarfulltrúa Ísafjarðarbæjar frá 15. apríl 2021 um að hafna kröfu kæranda um að viðbygging við svonefnt Sjávarhús verði fjarlægð og að gerð sé krafa um ógildingu þeirrar ákvörðunar.

Gögn málsins bárust úrskurðarnefndinni frá Ísafjarðarbæ 6. október og 3. nóvember 2021.

Málavextir: Látrar í Aðalvík teljast hluti af friðlandi á Hornströndum, sbr. auglýsingu nr. 332/1985. Á svæðinu eru nokkur hús, þeirra á meðal svonefnt Sjávarhús og svonefndur Ólafsskáli er standa hlið við hlið. Hefur kærandi um langt skeið komið á framfæri athuga­semdum við Ísafjarðarbæ vegna meintrar óleyfisbyggingar Sjávarhússins, viðbyggingar við það og byggingar smáhýsa/áhaldahúsa í fjörukambinum. Úrskurðarnefnd umhverfis- og auðlindamála hefur áður haft til úrlausnar kærur kæranda er þetta varðar, sbr. úrskurði í málum nr. 116/2016, 66/2019 og 55/2020. Með úrskurði nefndarinnar í máli nr. 116/2016, upp­kveðnum 6. september 2018, var vísað frá kröfu kæranda um að Sjávarhúsið skyldi fjarlægt, en lagt fyrir byggingarfulltrúa að taka afstöðu til þeirrar kröfu kæranda að viðbygging við húsið yrði fjarlægð. Einnig var lagt fyrir byggingarfulltrúa að afgreiða kröfu kæranda um að áhalda­hús í fjörukambinum skyldu fjarlægð.

Veitti skipulags- og byggingarfulltrúi Ísafjarðar­bæjar á árinu 2019 eigendum Ólafsskála færi á að koma að athugasemdum varðandi þá kröfu kæranda að viðbygging við Sjávarhúsið yrði fjarlægð. Jafnframt mun eigendum Látra hafa verið gefinn kostur á að gera athugasemdir og bárust svör frá nokkrum þeirra. Með úrskurði nefndarinnar í máli nr. 55/2020, sem kveðinn var upp 10. nóvember 2020, var vísað frá kröfu kæranda um að felld yrði úr gildi ákvörðun skipulags- og mannvirkja­nefndar frá 20. maí 2020 um að hafna kröfu um að fyrrnefnd við­bygging yrði fjarlægð. Var niðurstaða úrskurðar­­­nefndarinnar á því reist að það væri á forræði byggingarfulltrúa að meta og taka ákvörðun um beitingu þessa þvingunar­úrræðis og var lagt fyrir hann að taka afstöðu án frekari dráttar til kröfu kæranda.

Krafa kæranda um að viðbygging við Sjávarhúsið yrði fjarlægð var tekin fyrir á afgreiðslufundi byggingarfulltrúa 15. apríl 2021 og henni hafnað. Meðal þess sem fært var til bókar var að niðurstaðan grundvallaðist á heildstæðu mati á atvikum og aðstæðum og þeim hagsmunum sem vógust á. Aðrir eigendur Látra hefðu ekki gert athugasemdir við umrædda viðbyggingu og nokkuð væri um liðið frá því að henni hefði verið skeytt við húsið. Þá hefði stækkunin ekki í för með sér nein grenndaráhrif. Er synjun byggingarfulltrúa hin kærða ákvörðun í máli þessu, en kærandi hefur einnig kært höfnun byggingarfulltrúa um að fjarlægð verði fimm smáhýsi í fjörukambinum á Látrum. Er það kærumál nr. 74/2021.

Málsrök kæranda: Kærandi tekur fram að afgreiðsla byggingarfulltrúa sé hvorki í samræmi við lög né rökstudd með vísan til viðeigandi laga. Ekki hafi verið tekið tillit til lögvarinna og efnahagslegra hagsmuna kæranda. Yfirlýsing um að aðrir eigendur hafi ekki gert athugasemdir við stækkun Sjávarhússins veiti ekki eigendum þess heimild til að byggja og raska friðlandinu eins og þeim þóknist.

Ekki sé haldbært að vísa til þess hversu langur tími sé liðinn frá því að framkvæmdum hafi lokið. Hafi eigendur umrædds húss ekki sótt um tilskilin leyfi hjá þar til bærum aðilum áður en framkvæmdir hafi hafist. Einnig eigi byggingarfulltrúi mikla sök á þeirri töf er orðið hafi á afgreiðslu málsins. Fulltrúar kæranda hafi í áraraðir og ítrekað reynt að fá lausn sinna mála, en án árangurs. Fyrir liggi að byggingarfulltrúi hafi hvorki gætt meðalhófs eða hlut­leysis við afgreiðslu málsins, né virt ákvæði laga um málshraða. Virðist sem byggingar­fulltrúi geti ekki sætt sig við að kærandi sé eigandi helmings alls lands að Látrum í Aðalvík.

Leyfi allra landeigenda þurfi til að raska friðlandinu. Beri byggingarfulltrúa að leita leiðsagnar Umhverfisstofnunar áður en veitt sé leyfi til framkvæmda. Það hafi aldrei verið gert í máli þessu enda hafi aldrei verið gefið út byggingarleyfi vegna hússins. Þetta sé ekki í fyrsta skipti sem eigendur Sjávarhússins ráðist í framkvæmdir á húsinu án tilskilinna leyfa og beri þeir ábyrgð á þeirri stöðu sem upp sé komin. Fullyrðing um að engin grenndaráhrif séu vegna fram­kvæmdarinnar sé málinu óviðkomandi, en eigendur þess húss sem sé við hliðina á Sjávarhúsinu hafi lýst því yfir að umrædd framkvæmd hafi ýmis áhrif, t.a.m. á aðgengi.

 Málsrök Ísafjarðarbæjar: Sveitarfélagið krefst þess að kröfum kæranda verði hafnað. Niður­staða byggingarfulltrúa hafi grundvallast á heildstæðu mati á atvikum og aðstæðum og þeim hagsmunum sem vegist á í málinu, m.t.t. íþyngjandi eðlis þeirra úrræða sem farið sé fram á að beitt verði. Horft hafi verið til þess að aðrir eigendur að Látrum hafi ekki gert athugasemdir við umrædda viðbyggingu, hvorki almennt séð né þegar eftir sjónarmiðum þeirra hafi verið leitað sérstaklega við meðferð málsins. Hið sama eigi við um eigendur svonefnds Ólafsskála. Jafn­framt sé nokkuð um liðið frá því að viðbyggingunni hafi verið skeytt við svonefnt Sjávarhús og ákvörðun byggingarfulltrúa um að hafna kröfu um að það verði fjarlægt teljist endanleg á stjórnsýslustigi.

Aðeins sé um að ræða u.þ.b. tveggja metra viðbyggingu í sundi/bili á milli Sjávarhússins og Ólafsskála. Viðbyggingin sé að útliti og byggingarstíl sambærileg nefndum húsum og henni fylgi engin grenndaráhrif, útsýnisskerðing, skuggavarp eða annað slíkt. Litið hafi verið til þess að viðbyggingin uppfylli þau viðmið sem fram komi í h. lið gr. 2.3.5. í byggingarreglugerð nr. 112/2012 er fjalli um tilteknar viðbyggingar sem undanskildar séu byggingarleyfi. Loks skipti máli að ákvörðun um beitingu þvingunarúrræða teljist verulega íþyngjandi gagnvart við­komandi eigendum og verði ekki tekin nema á grundvelli sterkra raka sem kærandi hafi ekki fært fram. Verði að telja að hagsmunir eigenda viðbyggingarinnar vegi, eins og máli þessu sé háttað, þyngra en hagsmunir kæranda. Einnig sé horft til þess að kærandi teljist ekki hafa rökstutt hvaða hagsmunir séu fólgnir í því fyrir hann og aðra að fá viðbygginguna fjarlægða.

Ákvörðun um beitingu þvingunarúrræða sé háð mati hverju sinni og við það mat verði að taka tillit til atvika og aðstæðna, sem og til hagsmuna allra viðeigandi aðila. Sé einstaklingum eða lögaðilum ekki tryggður lögvarinn réttur til að knýja byggingaryfirvöld til beitingar þvingunarúrræða, enda eigi þeir kost á að grípa til annarra réttarúrræða til að verja meinta hagsmuna sína. Kærandi hafi um árabil kvartað til Ísafjarðarbæjar vegna meintra óleyfisframkvæmda á svæðinu. Hann virðist hins vegar hvorki hafa beint kvörtunum sínum eða fyrirspurnum til þeirra sem að umræddum ráðstöfunum hafi staðið né nýtt sér þau einkaréttarlegu réttarúrræði sem honum standi til boða til að gæta meintra hagsmuna sinna. Að þessu verði að gæta við meðferð málsins og þá sérstaklega þegar horft sé til þess að umrætt svæði sé í eigu ýmissa aðila. Í því ljósi sé m.a. ekki unnt að líta svo á að þær ráðstafanir sem mál þetta og önnur því tengd geti talist það viðurhlutamiklar að réttlæti að byggingarfulltrúi beiti íþyngjandi þvingunarúrræðum.

Málsrök eigenda: Af hálfu eigenda Sjávarhússins er þess krafist að kröfum kæranda verði hafnað eða kærunni vísað frá úrskurðarnefndinni. Sé öllum kröfum mótmælt, einkum ósönnuðum og röngum staðhæfingum um meintar óleyfisframkvæmdir.

Kæran uppfylli ekki skilyrði 4. gr. laga nr. 130/2011 um úrskurðarnefnd umhverfis- og auðlindamála. Á engan hátt sé með skýrum hætti gerð grein fyrir því á hvaða grundvelli kæran byggi eða til hvaða framkvæmda hún taki. Ekki komi fram hvernig hin kærða ákvörðun snerti hagsmuni kæranda og verði því ekki séð hvort og hvaða hagsmuni hann hafi. Af framan­greindu leiði að hverjum þeim sem kunni að hafa hagsmuna að gæta sé gert erfitt um vik að koma að sjónarmiðum er máli kunni að skipta. Málatilbúnaður kæranda hafi verið með þessum hætti frá upphafi málsins og sé varla hægt að ætlast til þess að eigendur Sjávarhússins þurfi að sætta sig við það öllu lengur að svara órökstuddum fullyrðingum og dylgjum.

Tekið sé undir rökstuðning byggingarfulltrúa sem fram komi í hinni kærðu ákvörðun. Að auki hafi Ísafjarðarbær verið upplýstur um allar framkvæmdir við húsið, m.a. með bréfum, dags. 20. janúar og 24. febrúar 2015. Fulltrúar eigenda hafi átt fund með bæjarstjóra og starfsmönnum bæjarins í apríl 2015 þar sem farið hafi verið yfir allar framkvæmdir við húsið, þ. á m. þá minni­háttar stækkun þegar inngangi og salerni hafi verið skeytt við það á árunum í kringum 1990. Eigendum sé ekki kunnugt um að landeigendur að Látrum hafi nokkurn tíma amast við tilvist Sjávarhússins, nema þá kærandi, líkt og sjá megi í linnulausum kærumálum undanfarin ár. Hann sé ekki eigandi fasteigna í nágrenni við Sjávarhúsið og það sé því óskiljanlegt hvernig hin meinta óleyfisframkvæmd geti verið kæranda til svo mikils ama. Megi í raun ráða að hann telji sig hafa einhvers konar alræðisvald á svæðinu.

Allar framkvæmdir við Sjávarhúsið hafi verið gerðar í góðri trú. Tilgangur þeirra hafi verið að bæta ásýnd hússins og byggðarinnar að Látrum. Fyrir liggi að mál er varði leyfi til bygginga á Látrum hafi ekki verið í föstum skorðum fram til þessa. Áréttuð séu áður framkomin sjónarmið vegna eldri kærumála, einkum bréf til úrskurðar­nefndarinnar í ágúst og október 2020, auk fyrri samskipta við Ísafjarðarbæ. Verði fallist á kröfur kæranda sé farið gegn sjónarmiðum um meðalhóf, jafnræði og réttmætar væntingar eigenda hússins. Tekin hafi verið ákvörðun um að hafna kröfu um niðurrif Sjávarhússins og eðli máls samkvæmt taki hún einnig til hinnar umdeildu viðbyggingar.

Viðbótarathugasemdir kæranda: Bent er á að eigendur Sjávarhússins reyni að afvegaleiða málið með ýmsum rangfærslum. Húsið hafi t.d. verið endurbyggt og stækkað á árunum 2010-2014 en ekki árið 1990 líkt og haldið sé fram. Athugasemdir sveitarfélagsins beri með sér yfirgripsmikla hlutdrægni til kærumálsins þar sem halli á kæranda. Settar séu fram kunnugar rangfærslur og hreinn skáldskapur, auk alls óskyldra atriða til að reyna að ljá athugasemdunum alvöruþunga. Slíkur málflutningur sé ekki svaraverður enda hafi þau sjónarmið áður verið hrakin.

Á undanförnum áratugum hafi kærandi ítrekað bent aðilum þeim sem að óleyfisframkvæmdum standi á ólögmæti þeirra og að þær séu gerðar í óþökk kæranda og án hans leyfis. Erfitt sé að koma að eftirliti sökum þess hversu afskekkt friðlandið sé. Hafi framkvæmdirnar ávallt hafist án vitneskju kæranda sem hafi komist að þeim síðar. Það að kærandi hafi ekki nýtt sér einka­réttarleg réttarúrræði sé málinu óviðkomandi og leysi ekki Ísafjarðarbæ undan lögbundnum starfs­skyldum sínum. Rangt sé að kærandi hafi ekki rökstutt hagsmuni sína í málinu. Tilraun Ísafjarðarbæjar til að heimfæra umdeildar framkvæmdir undir byggingar­reglugerð nr. 112/2012 sé valdsmannleg og yfirgengileg. Hvoru tveggja gangi gegn fjöl­mörgum ákvæðum stjórnsýslulaga nr. 37/1993, t.d. um meðalhóf, jafnræði og andmælarétt. Viðurkenni sveitarfélagið að það hafi tekið sér vald sem það hafi ekki og sé það grafalvarlegt. Beri Ísafjarðarbær ábyrgð á þeim töfum sem orðið hafi í málinu. Losi það sveitarfélagið hvorki undan ábyrgð né geti leitt til þess að óleyfisframkvæmdin fái að standa. Ef svo væri þá væru það skýr skilaboð til annarra um hvernig búa megi um hnútana til að óleyfisframkvæmdir fái að standa óáreittar.

                                                                                                                                                    —–

Færð hafa verið fram frekari rök í máli þessu sem ekki þykja efni til að rekja nánar en úrskurðarnefndin hefur kynnt sér þau sjónarmið.

Niðurstaða: Í kæru er tekið fram að kærð sé afgreiðsla byggingarfulltrúa í kjölfar úrskurðar úrskurðarnefndar umhverfis- og auðlindamála í máli nr. 55/2020, en eins og fyrr greinir var í því máli lagt fyrir byggingarfulltrúa að taka afstöðu án frekari dráttar til kröfu kæranda um að viðbygging við svonefnt Sjávarhús yrði fjarlægð. Jafnframt segir í kæru að kröfur sem settar hafi verið fram í því máli séu endurteknar og vísað heildstætt í öll málsgögn máls nr. 55/2020. Verður með vísan til þessa og forsögu málsins að öðru leyti að telja að kæran uppfylli skilyrði 4. gr. laga nr. 130/2011 um úrskurðarnefnd umhverfis- og auðlindamála og að ekki leiki vafi á hver sé hin kærða ákvörðun og hvaða kröfur séu gerðar. Jafnframt að kærandi hafi hagsmuni af úrlausn málsins sem einn sameigenda lands þess sem um ræðir. Verður máli þessu því ekki vísað frá úrskurðarnefndinni.

Látrar í Aðalvík teljast hluti af Hornstrandafriðlandi skv. auglýsingu nr. 332/1985 um friðland á Hornströndum. Á svæðinu eru nokkur hús, þeirra á meðal Sjávarhúsið og Ólafsskáli er standa hlið við hlið. Samkvæmt lið 1 í auglýsingunni er öll mannvirkjagerð, jarðrask og önnur breyting á landi, svo og undan landi allt að 60 föðmum frá stórstraumsfjöruborði, háð leyfi Umhverfis­stofnunar. Einnig liggur fyrir samkomulag frá árinu 2004 milli stofnunarinnar, Ísafjarðarbæjar, og Landeigendafélags Sléttu- og Grunnavíkurhrepps um vinnureglur við úthlutun byggingar­leyfa í friðlandinu. Í því samkomulagi er tekið fram að nýbyggingar eða breytingar á byggingum í friðlandinu á Hornströndum séu háðar byggingarleyfi og leyfi Umhverfis­stofnunar, sbr. framangreinda auglýsingu. Þá er í Aðalskipulagi Ísafjarðarbæjar 2008-2020 að finna ákvæði um byggingu húsa á Látrum, svo sem um þann fjölda íbúðarhúsa og þjónustuhúsa sem heimilt er að endurbyggja og um ásýnd svæðisins og útlit húsa.

Í máli þessu er deilt um lögmæti þeirrar ákvörðunar byggingarfulltrúa Ísafjarðar­bæjar frá 15. apríl 2021 að synja kröfu kæranda um að fjarlægð verði viðbygging við Sjávarhúsið á Látrum. Mun húsið hafa verið stækkað án þess að fyrir lægi heimild byggingarfulltrúa fyrir þeim breytingum, sbr. 1. og 2. mgr. 9. gr. laga nr. 160/2010 um mannvirki. Upplýsti Umhverfis­stofnun úrskurðarnefndina um í bréfi, dags. 22. október 2020, við meðferð máls nr. 55/2020 fyrir nefndinni að hvorki hefði verið veitt umsögn eða leyfi af hálfu stofnunarinnar fyrir framkvæmdinni. Jafnframt hefur Ísafjarðarbær veitt nefndinni þær upplýsingar að ekki hafi heldur verið leitað umsagnar Umhverfisstofnunar áður en hin kærða ákvörðun hafi verið tekin, en að stofnunin sé upplýst um viðkomandi mannvirki að Látrum og hafi óformleg samskipti átt sér stað við stofnunina vegna þeirra.

Í kröfu kæranda felst að beitt verði ákvæðum 2. mgr. 55. gr. mannvirkjalaga en samkvæmt tilvitnuðu ákvæði getur byggingarfulltrúi krafist þess ef byggingarframkvæmd er hafin án þess að leyfi sé fengið fyrir henni eða hún brýtur í bága við skipulag að hið ólöglega mannvirki eða byggingarhluti sé fjarlægt, jarðrask afmáð eða starfsemi hætt.

Ákvörðun um beitingu nefndra þvingunarúrræða er háð mati stjórnvalds hverju sinni og er tekið fram í athugasemdum við frumvarp það sem varð að mannvirkjalögum að eðlilegt sé að ákvörðun um beitingu úrræðanna sé metin í hverju tilviki, m.a. með tilliti til meðalhófs. Um­rædd ákvæði gefa stjórnvöldum sveitarfélaga kost á að bregðast við sé gengið gegn almanna­hagsmunum svo sem skipulags-, öryggis- eða heilbrigðishagsmunum, sbr. 1. gr. laga nr. 160/2010. Með hliðsjón af þessu verður ekki talið að einstaklingum sé tryggður lögvarinn réttur til að knýja byggingaryfirvöld til beitingar þvingunarúrræða vegna hagsmuna einstaklinga enda eru þeim tryggð önnur réttarúrræði til þess að verja þá hagsmuni sína. Þótt beiting úrræðanna sé háð mati stjórnvalds þarf ákvörðun þess efnis, líkt og endranær, að vera studd efnislegum rökum, m.a. með hliðsjón af þeim hagsmunum sem búa að baki fyrrgreindum lagaheimildum.

Sú niðurstaða byggingarfulltrúa að hafna kröfu um beitingu þvingunarúrræða var studd þeim rökum að hún grundvallaðist á heildstæðu mati á atvikum og aðstæðum og þeim hagsmunum sem vógust á, m.t.t. íþyngjandi eðlis þeirra úrræða sem farið væri fram á að yrði beitt. Horft væri til þess að aðrir eigendur jarðarinnar Látra hefðu ekki gert athugasemdir við umrædda viðbyggingu auk þess sem nokkuð væri liðið frá því að henni hefði verið skeytt við húsið. Aðeins væri um að ræða u.þ.b. tveggja metra viðbyggingu á milli tveggja húsa og henni fylgdu engin grenndaráhrif, útsýnisskerðing, skuggavarp eða annað slíkt.

Viðbygging sú sem um ræðir mun hafa verið reist undir lok síðustu aldar en mun hafa verið endurbyggð árið 2012. Hefur kærandi allt frá árinu 2014 farið fram á að hún yrði fjarlægð, auk þess sem eigendur Ólafsskála beindu erindi vegna skráningar viðbyggingarinnar til Þjóðskrár á árinu 2016 þar sem fram komu mótmæli eigendanna vegna byggingarinnar. Var afrit þess bréfs sent sveitarstjóra Ísafjarðarbæjar. Við meðferð máls þessa leitaði byggingarfulltrúi eftir sjónar­miðum eigenda lands og mannvirkja á svæðinu, m.a. eigenda Ólafsskála, eins og rakið er í málavöxtum. Bárust engar athugasemdir á þann veg að fjarlægja bæri viðbygginguna. Lagði byggingarfulltrúi tilhlýðilegt mat á framangreind atvik málsins og var niðurstaða hans reist á meðalhófi, enda hefði öndverð niðurstaða leitt til íþyngjandi niðurstöðu fyrir eigendur mann­virkisins. Sá ágalli er þó á afgreiðslu byggingarfulltrúa að ekki verður séð að hann hafi við ákvörðun sína lagt mat á eldhættu sem þó hefði verið ástæða til að teknu tilliti til nálægðar hinnar umdeildu viðbyggingar við Ólafsskála. Verður þó ekki talið að af viðbyggingunni sem slíkri stafi slík aukin eldhætta frá því sem fyrir var að nauðsyn hafi borið til vegna brýnna öryggishagsmuna að hlutast til um að hún yrði fjarlægð, en viðbyggingin er aðeins um tveggja metra breið og lokar nánast jafnstóru sundi sem áður var á milli Sjávarhússins og Ólafsskála. Þá vísaði byggingarfulltrúi til þess að niðurstaða hans væri grundvölluð á heildstæðu mati á atvikum og aðstæðum þótt ekki hafi verið vikið að öryggis- eða skipulagshagsmunum með berum orðum. Að framan­greindu virtu verður að telja að mat byggingarfulltrúa og ákvörðun um að beita ekki úrræði 2. mgr. 55. gr. mannvirkjalaga hafi verið studd viðhlítandi efnisrökum.

Þá er rétt að benda á að Umhverfisstofnun hefur ekki látið málefni Sjávarhússins og umræddrar viðbyggingar til sín taka, en í bréfi stofnunarinnar til úrskurðarnefndarinnar, dags. 22. október 2020, kemur fram að ekki hefðu verið gerðar athugasemdir af hálfu stofnunarinnar vegna framkvæmda sem falist hefðu í lagfæringum, stækkunum og breytingum á húsum innan friðlandsins þegar þau hefðu komið til kasta stofnunarinnar. Er og til þess að líta að þótt leyfi Umhverfisstofnunar þurfi til allrar mannvirkjagerðar á Látrum hefur hún ekki nýtt sér þau þvingunarúrræði sem lög nr. 60/2013 um náttúruvernd kveða um á til að knýja á um úrbætur vegna framkvæmda við Sjávarhúsið.

Með hliðsjón af öllu því sem að framan er rakið eru ekki efni til að ógilda þá matskenndu ákvörðun byggingarfulltrúa að synja beiðni um beitingu þvingunarúrræða vegna títtnefndrar viðbyggingar, þótt hún kunni að lúta með óbeinum hætti jafnframt að hagsmunum kæranda. Eru honum enda önnur úrræði tiltæk til að gæta þeirra hagsmuna, svo sem áður er komið fram. Verður ógildingarkröfu kæranda því hafnað.

Uppkvaðning úrskurðar í kærumáli þessu hefur dregist vegna tafa við gagnaöflun frá sveitar­félaginu.

Úrskurðarorð:

Hafnað er kröfu kæranda um að felld verði úr gildi ákvörðun byggingarfulltrúa Ísafjarðarbæjar frá 15. apríl 2021 um að synja kröfu kæranda um að viðbygging við svonefnt Sjávarhús á Látrum í Aðalvík í Ísafjarðarbæ verði fjarlægð.