Skip to main content
Úrskurðarnefnd umhverfis- og auðlindamála
jún 11
Love0

20/2025 Grundarland

Með

Árið 2025, miðvikudaginn 11. júní, kom úrskurðarnefnd umhverfis- og auðlindamála saman til fundar í húsnæði nefndarinnar að Borgartúni 21, Reykjavík. Mætt voru Ómar Stefánsson varaformaður, Aðalheiður Jóhannsdóttir prófessor og Þorsteinn Þorsteinsson byggingar­verkfræðingur.

Fyrir var tekið mál nr. 20/2025, kæra á ákvörðunum byggingarfulltrúans í Reykjavík frá 22. ágúst 2024 um að krefjast þess að kærendur fjarlægi bílskýli sem stendur á lóð þeirra að Grundarlandi 22 og frá 23. janúar 2025 um álagningu dagsekta að fjárhæð 25.000 kr.

 Í málinu er nú kveðinn upp svofelldur

úrskurður:

Með bréfi til úrskurðarnefndar umhverfis- og auðlindamála, dags. 4. febrúar 2025, er barst nefndinni sama dag, kæra eigendur Grundarlands 22 ákvarðanir byggingarfulltrúans í Reykjavík frá 22. ágúst 2024 um að krefjast þess að þeir fjarlægi bílskýli sem stendur á lóð þeirra að Grundarlandi 22 og frá 23. janúar 2025 um álagningu dagsekta að fjárhæð 25.000 kr. Þess er krafist að báðar ákvarðanirnar verði felldar úr gildi. Einnig var þess krafist að réttaráhrifum ákvörðunar um dagsektir yrði frestað á meðan málið er til meðferðar fyrir úrskurðarnefndinni. Með bráðabirgða­úrskurði, uppkveðnum 24. febrúar 2025, var fallist á þá kröfu kærenda.

Gögn málsins bárust úrskurðarnefndinni frá Reykjavíkurborg 21. febrúar og 7. mars 2025.

Málavextir: Lóð nr. 18–24 við Grundarland er botngata þar sem eru fjögur einbýlishús. Á lóðarhluta Grundarlands 22 er bílskúr áfastur íbúðarhúsinu. Árið 2021 fjarlægðu kærendur skábraut sem lá upp að bílskúrnum og reistu einnig bílskýli á lóðinni. Með bréfi til kærenda, dags. 22. ágúst 2024, tilkynnti byggingarfulltrúi að borist hefði ábending um að búið væri að reisa skúr og bílskýli utan byggingarreits á lóðarhluta kærenda. Kom þar einnig fram að í eftirlitsferð á vegum Reykjavíkurborgar hafi sést að um væri að ræða 40 fermetra bílskýli með geymslu við endann. Ekki hafi verið sótt um byggingarleyfi fyrir skýlinu, það stæði utan byggingarreits samkvæmt samþykktu deiliskipulagi svæðisins og þá væri það staðsett innan við einn metra frá glugga íbúðarhússins að Grundarlandi 24, sem gæti falið í sér sambrunahættu. Kærendum var tilkynnt að þeim væri skylt að fjarlægja skýlið innan 90 daga, ella áformaði byggingarfulltrúi að leggja á dagsektir. Var þeim veittur 14 daga frestur til að koma að andmælum vegna kröfu um að eigendur fjarlægðu mannvirkið og áforma um álagningu dagsekta. Einnig var leiðbeint um að ákvörðunin væri kæranleg til úrskurðarnefndar umhverfis- og auðlindamála.

Kærendur sendu skýringar með tölvupósti til Reykjavíkurborgar 16. september 2024. Kom þar fram að skilningur þeirra hafi verið sá að ekki þyrfti að sækja um formlegt leyfi fyrir opnu skýli. Þegar það hafi verið sett upp hafi steinveggur skilið á milli Grundarlands 22 og 24, en gluggi hafi verið settur upp tveimur árum síðar þegar eigendur Grundarlands 24 hafi breytt bílskúr í íbúðarhúsnæði. Bílskýlið hafi verið sett upp í góðri trú og reist með vitund allra nágranna í botngötunni.

Á afgreiðslufundi með byggingarfulltrúa 20. september 2024 voru skýringar kærenda lagðar fram og ákveðið að benda kærendum á að senda inn fyrirspurn til skipulagsfulltrúa um breytingar á gildandi deiliskipulagi þar sem búinn yrði til byggingarreitur fyrir bílskýlið. Í tölvupósti frá starfsmanni umhverfis- og skipulagssviðs sama dag þar sem upplýst var um afgreiðslu þessa kom fram að á meðan beðið væri svara frá skipulagsfulltrúa yrði málið sett í biðstöðu hjá deild afnota og eftirlits á umhverfis- og skipulagssviði.

Kærendur sendu fyrirspurn um breytingar á gildandi deiliskipulagi til skipulagsfulltrúa 30. september 2024. Í umsögn skipulagsfulltrúa, dags. 16. október 2024, var tekið neikvætt í erindið og m.a. vísað til þess að heimild samkvæmt gildandi deiliskipulagi til byggingar bifreiðageymslu á lóðinni hefði verið fullnýtt. Við gerð hverfisskipulags fyrir hverfið væri ekki fyrirhugað að leyfa fjölgun bifreiðastæða innan lóða eða fjölgun bifreiðageymslna nema fram kæmi í eldra deili­skipulagi að sú heimild væri til staðar og myndi hún færast yfir í hverfisskipulag. Kærendur tilkynntu með tölvupósti til starfsmanns umhverfis- og skipulagssviðs 7. nóvember s.á. um afgreiðslu skipulagsfulltrúa. Í tölvupóstinum kom fram að þeir teldu ákvörðun skipulagsfulltrúa ekki byggjast á réttum upplýsingum og óskuðu eftir ráðleggingum um hvaða leiðir þeim væru færar í þessari stöðu. Svar barst frá starfsmanni umhverfis- og skipulagssviðs 11. s.m. þar sem vísað var til bréfs byggingarfulltrúa, dags. 22. ágúst 2024, og þess að þar sem skipulagsfulltrúi hefði tekið neikvætt í fyrirspurn kærenda stæði ákvörðun byggingarfulltrúa. Með tölvupósti 14. s.m. voru kærendur upplýstir um að byggingarfulltrúi hefði ákveðið á afgreiðslufundi að veita kærendum 60 daga frest til að verða við kröfum um niðurrif bílgeymslunnar.

Hinn 14. janúar 2025 sendi starfsmaður umhverfis- og skipulagssviðs tölvupóst til kærenda þar sem fram kom að farið hefði verið í eftirlitsferð og staðfest að ekki hafi verið orðið við kröfum byggingarfulltrúa um að fjarlægja bílskýli sem stendur á lóðinni Grundarlandi 22. Kom fram að þar sem frestur væri liðinn yrði erindið tekið fyrir á fundi með byggingarfulltrúa þar sem tekin yrði ákvörðun um fyrirhugaðar dagsektir. Með bréfi byggingarfulltrúa til kærenda, dags. 23. janúar 2025, var tilkynnt um ákvörðun um álagningu dagsekta að fjárhæð 25.000 kr. fyrir hvern þann dag sem dragast myndi að verða við kröfu um niðurrif bílskýlisins.

Málsrök kærenda: Af hálfu kærenda er bent á að bílskúr, sem sé sambyggður íbúðarhúsinu að Grundarlandi 22, hafi verið breytt í íbúðarhúsnæði vegna slysahættu, en aðkeyrsla að bílskúrnum hafi legið eftir 110 cm háum rampi. Árið 2021 hafi kærendur byggt bílskýli á lóðinni við húsið og hafi allir nágrannar samþykkt byggingu þess. Hönnuður skýlisins hafi sagt að ekki þyrfti að sækja um byggingarleyfi vegna þess. Bílskýlið sé ekki fyrir neinum og falli vel að umhverfinu. Tveimur árum síðar hafi íbúar að Grundarlandi 24 stækkað bílskúr sinn út á bílstæði og bætt við glugga.

Í kjölfar bréfs frá byggingarfulltrúa um að skylt væri að rífa skýlið hafi kærendur óskað eftir því að leitað yrði leiða til að skýlið fengi að standa. Þeirri málaleitan hafi verið hafnað með vísan til neikvæðrar umsagnar skipulagsfulltrúa Reykjavíkur, dags. 16. október 2024. Málið hafi strax í upphafi verið sett í harkalegan farveg með vettvangsathugun og síðar ákvörðun um niðurrif bílskýlisins að viðlögðum dagsektum, án samtals við kærendur. Með því hafi verið brotið gegn andmælarétti kærenda samkvæmt 13. gr. stjórnsýslulaga nr. 37/1993. Hin kærða ákvörðun brjóti einnig gegn rannsóknarreglu 10. gr. stjórnsýslulaga, en vegna skorts á andmælarétti hafi byggingarfulltrúi ekki vitað hvaða sjónarmið hafi legið að baki byggingu bílskýlisins, þ.e. að loka fyrir hættulegan aðgang að bílskúr sem væri áfastur húsinu og samþykki allra meðlóðarhafa hafi legið fyrir. Þá hafi verið brotið gegn jafnræðisreglu 11. gr. stjórnsýslulaga þar sem Reykjavíkurborg hafi m.a. lýst því að heimild til byggingar bifreiðageymslu hafi verið fullnýtt með bifreiðageymslu áfastri húsinu, en að við sambærilegar aðstæður í næstu götu sé hús með áföstum bílskúr sem hafi einnig frístandandi bílskúr. Meðalhófsregla 12. gr. stjórnsýslulaga hafi einnig verið brotin með því að krefjast niðurrifs bílskýlisins, þrátt fyrir að sambærileg staða sé uppi á nálægri lóð og með álagningu dagsekta á meðan málið hafi enn verið í kæruferli og krafist niðurrifs um hávetur.

Ósanngjarnt og íþyngjandi sé að vísa til þess að bílskýlið sé staðsett innan við einn metra frá glugga íbúðarhúss Grundarlands 24 sem geti falið í sér sambrunahættu. Þegar bílskýlið hafi verið reist árið 2021 hafi enginn opnanlegur gluggi verið á þeirri hlið á húsinu að Grundarlandi 24 sem snúi að Grundarlandi 22. Ekki hafi verið brugðist við tillögum um að klæða bílskýlið álplötum til að mæta brunahættu. Víða í hverfinu sé aðgreining lóðarhluta með timburgirðingum, sem tengi hús saman, og lítill munur sé á bílskýli kærenda og þeim girðingum varðandi brunahættu. Í ljósi þessa brjóti hin kærða ákvörðun gróflega gegn meðalhófs- og jafnræðisreglu stjórnsýslulaga.

Gildandi deiliskipulag svæðisins og ákvæði þess um áfastan bílskúr brjóti gegn ýmsum ákvæðum byggingarreglugerðar. Skort hafi á rökstuðning með neikvæðri afgreiðslu skipulagsfulltrúa á beiðni kærenda um athugun á því hvort skipulagsskilmálar hverfisins eigi við um fasteign kærenda. Brjóti það gegn 21. gr. stjórnsýslulaga. Viss ómöguleiki sé til staðar fyrir því að fasteign kærenda geti fallið að gildandi skipulagi þar sem ein mesta lóðarhækkun í hverfinu sé umhverfis fasteignina. Kærendur séu tilbúin að fjarlægja kalda reiðhjólageymslu við enda bílskýlisins breyti það niður­stöðu málsins. Þá muni kærendur óska eftir því að bílskúr sem áfastur sé íbúðarhúsinu verði hluti af íbúðarrými hússins.

Málsrök Reykjavíkurborgar: Bent er á að deilt sé um tvær ákvarðanir byggingarfulltrúa, annars vegar ákvörðun, dags. 22. ágúst 2024, um að gera þinglýstum eigendum að fjarlægja mannvirkið og hins vegar ákvörðun byggingarfulltrúa frá 23. janúar 2025 um að leggja á dagsektir. Kæran sé dagsett 4. febrúar 2025 og ákvörðun byggingarfulltrúa varðandi kröfu um niðurrif sé frá 22. ágúst 2024 og ítrekuð þann 11. nóvember 2024. Því sé liðinn kærufrestur samkvæmt lögum nr. 130/2011 um úrskurðarnefnd umhverfis- og auðlindamála varðandi kröfu um að gera kærendum að fjarlægja bílskýlið liðinn, sama við hvora dagsetningu sé miðað.

Fjallað sé um byggingarleyfisskyldar framkvæmdir í gr. 2.3.1. í byggingarreglugerð nr. 112/2012, en þar segi m.a: ,,Óheimilt er að grafa grunn fyrir mannvirki, reisa það, rífa eða flytja, breyta því, burðarkerfi þess eða lagnakerfum eða breyta notkun þess, útliti eða formi nema að fengnu leyfi viðkomandi leyfisveitanda sbr. 2.3.5. gr. og 2.3.6. gr.“ Ákvæði gr. 2.3.5. og 2.3.6. eigi ekki við og því sé bygging bílageymslu byggingarleyfisskyld framkvæmd.

Í gildi sé Aðalskipulag Reykjavíkur 2040 en samkvæmt því sé Grundarland 22 í skilgreindri íbúðarbyggð. Á svæðinu sé einnig í gildi deiliskipulag fyrir einbýlishús í Fossvogshverfi, sam­þykkt með breytingum 3. febrúar 2000. Í umsögn skipulagsfulltrúa, dags. 16. október 2024, vegna fyrirspurnar kærenda sé rakið að samkvæmt deiliskipulagi sé bifreiðargeymsla í húsinu sjálfu eða áföst við það og a.m.k. eitt bifreiðarstæði sé á hverjum lóðarhluta. Við Grundarland 22 hafi verið byggð bifreiðargeymsla áföst húsi og því hafi heimild til bifreiðargeymslu verið fullnýtt. Hið umrædda bílskýli að Grundarlandi 22 sé bílageymsla og slík framkvæmd sé háð byggingarleyfi. Ekki hafi verið gefið út byggingarleyfi vegna hennar og samræmist hún jafnframt ekki gildandi skipulagi á svæðinu.

Í 2. mgr. 55. gr. laga nr. 160/2010 um mannvirki komi fram að ef byggingarframkvæmd sé hafin án þess að leyfi sé fengið fyrir henni eða hún brjóti í bága við skipulag geti byggingarfulltrúi krafist þess að hið ólöglega mannvirki eða byggingarhluti sé fjarlægt, jarðrask afmáð eða starfsemi hætt. Sinni eigandi ekki þeirri kröfu sé heimilt að vinna slíkt verk á hans kostnað. Í 56. gr. laga nr. 160/2010 séu tilgreind þau þvingunarúrræði sem byggingarfulltrúi geti beitt til þess að koma á lögmætu ástandi. Í 2. mgr. ákvæðisins sé fjallað um heimild til að beita dagsektum til að knýja menn til þeirra verka sem þeir skulu hlutast til um samkvæmt lögunum og reglugerðum eða láta af ólögmætu atferli. Ekki verði því annað séð en að byggingarfulltrúi hafi haft heimild til þess að taka ákvörðun um að gera kærendum að fjarlægja bílgeymsluna þar sem hún sé óleyfisframkvæmd og taka ákvörðun um að leggja á dagsektir þar sem ekki hafði verið orðið við fyrri kröfu hans, en með því hafi byggingarfulltrúi verið að stuðla að því að komið væri á lögmætu ástandi.

 Viðbótarathugasemdir kærenda: Í fjölmörgum úrskurðum nefndarinnar hafi verið staðfestar ákvarðanir byggingarfulltrúa þar sem hann hafi annað hvort ekki aðhafst vegna óleyfis­framkvæmda eða fallið frá dagsektum sem þegar hafi verið lagðar á. Í þeim öllum hafi einhver nágranni leitað til byggingarfulltrúa, en þetta mál sé sérstakt þar sem samþykki allra nágranna fyrir bílskýlinu sé til staðar. Þá sé hægt að brunaverja skýlið svo ekki sé eldhætta til staðar.

Niðurstaða: Í máli þessu er deilt um lögmæti ákvarðana byggingarfulltrúans í Reykjavík um að krefjast niðurrifs bílskýlis að Grundarlandi 22 og álagningu dagsekta að fjárhæð 25.000 kr. fyrir hvern dag sem dregst að verða við kröfu hans.

Í 2. mgr. 4. gr. laga nr. 130/2011 um úrskurðarnefnd umhverfis- og auðlindamála er tilgreint að kærufrestur til nefndarinnar sé einn mánuður frá því að kæranda varð eða mátti vera kunnugt um ákvörðunina. Í 28. gr. stjórnsýslulaga nr. 37/1993 er fjallað um áhrif þess ef kæra berst að liðnum kærufresti. Ber þá samkvæmt 1. mgr. ákvæðisins að vísa kæru frá nema að afsakanlegt verði talið að kæran hafi ekki borist fyrr eða veigamiklar ástæður mæli með því að kæran verði tekin til efnismeðferðar. Ákvörðun byggingarfulltrúa um að fjarlægja skuli umdeilt bílskýli var tekin með bréfi til kærenda, dags. 22. ágúst 2024. Kæra í máli þessu barst úrskurðarnefndinni 4. febrúar 2025 og var kærufrestur vegna fyrrnefndrar ákvörðunar þá liðinn. Í kjölfar þess að ákvörðun byggingar­fulltrúa barst kærendum var ákveðið að þeir myndu beina fyrirspurn til skipulagsfulltrúa um breytingu á gildandi deiliskipulagi og yrði máli kærenda hjá byggingarfulltrúa frestað þar til niðurstaða lægi fyrir hjá skipulagsfulltrúa. Umsögn skipulagsfulltrúa vegna fyrirspurnarinnar lá fyrir 16. október 2024, en kærendur voru ósáttir við niðurstöðu hans og voru þeir í samskiptum við borgaryfirvöld vegna málsins þar til kæra barst í máli þessu. Með hliðsjón af því þykir afsakanlegt að kæran hafi borist að liðnum kærufresti, sbr. 1. tl. 1. mgr. 28. gr. stjórnsýslulaga og verður málið því tekið til efnismeðferðar.

Samkvæmt 2. mgr. 4. gr. laga nr. 160/2010 um mannvirki ber sveitarstjórn ábyrgð á að stjórnsýsla og eftirlit byggingarfulltrúa sé í samræmi við ákvæði laganna og annast byggingarfulltrúi eftirlit með mannvirkjagerð er fellur undir 1. og 2. mgr. 9. gr. sömu laga. Í 9. gr. laganna er fjallað um byggingarleyfisskyldar framkvæmdir. Þar segir í 1. mgr. að óheimilt sé að grafa grunn fyrir mannvirki, reisa það, rífa eða flytja, breyta því, burðarkerfi þess eða lagnakerfum eða breyta notkun þess, útliti eða formi nema að fengnu leyfi viðkomandi leyfisveitanda. Samkvæmt skil­greiningu 13. tl. 3. gr. laganna telst til mannvirkja hvers konar jarðföst, manngerð smíð, svo sem m.a. hús og aðrar byggingar eða skýli. Í gr. 2.3.5. og 2.3.6. í byggingarreglugerð nr. 112/2012 eru talin upp þau minni háttar mannvirki og framkvæmdir sem undanþegnar eru byggingarleyfi og byggingarheimild. Bílskýli líkt og reist hefur verið á lóðarhluta kærenda fellur ekki þar undir.

Hlutverk byggingarfulltrúa hvers sveitarfélags er að hafa eftirlit með því að mannvirki og notkun þeirra sé í samræmi við útgefin leyfi og beita eftir atvikum þvingunarúrræðum, sbr. 55. og 56. gr. laga nr. 160/2010. Fjallað er um aðgerðir til að knýja fram úrbætur í 56. gr. laganna. Er þar m.a. tekið fram í 1. mgr. ákvæðisins að sé ásigkomulagi, frágangi, umhverfi eða viðhaldi húss, annars mannvirkis eða lóðar ábótavant, af því stafi hætta eða það teljist skaðlegt heilsu að mati byggingar­fulltrúa eða frágangur ekki samkvæmt samþykktum uppdráttum, lögum, reglugerðum eða byggingarlýsingu, skuli gera eiganda eða umráðamanni þess aðvart og leggja fyrir hann að bæta úr því sem áfátt er. Sé það ekki gert er heimilt að beita dagsektum eða láta vinna verk á kostnað þess sem vanrækt hefur að vinna það, sbr. 2. og 3. mgr. nefnds lagaákvæðis.

Beiting þvingunarúrræða samkvæmt lögum um mannvirki verða að teljast til íþyngjandi ákvarðana sem háðar eru mati stjórnvalds hverju sinni. Tekið er fram í athugasemdum með frumvarpi því sem varð að mannvirkjalögum að eðlilegt sé að slík ákvörðun sé metin í hverju tilviki, m.a. með tilliti til meðalhófs. Verði þeim fyrst og fremst beitt sé það mat viðkomandi stjórnvalds að gengið sé gegn almannahagsmunum þeim er búi að baki mannvirkjalögum og skipulagslögum, svo sem skipulags-, öryggis- og heilbrigðishagsmunum. Við beitingu þvingunarúrræða eru stjórnvöld sem endranær bundin af meginreglum stjórnsýsluréttarins, s.s. um jafnræði og andmælarétt.

Lóðin Grundarland 18–24 er á svæði þar sem í gildi er deiliskipulag Fossvogshverfis. Samkvæmt skilmálum skipulagsins um einbýlishús frá árinu 1999 skal bifreiðageymsla eða geymslur vera í húsunum sjálfum eða áföst við þau. Hin kærða ákvörðun var studd þeim rökum að umdeilt bílskýli hafi verið reist án byggingarleyfis, það standi utan byggingarreits samkvæmt gildandi deili­skipulagi og þá sé það staðsett innan við einn metra frá glugga íbúðarhúss að Grundarlandi 24 sem geti falið í sér sambrunahættu. Verða slík sjónarmið talin til þess sem eðlilegt er að líta til við mat á því hvort beitt verði þvingunarúrræðum skv. 55. og 56. gr. laga nr. 160/2010.

Í ákvörðun byggingarfulltrúa, dags. 22. ágúst 2024, var kærendum veittur 14 daga frestur til að andmæla kröfu byggingarfulltrúa um að fjarlægja skuli umdeilt bílskýli. Verður af gögnum málsins ráðið að kærendur komu að sjónarmiðum sínum og liggja fyrir margvísleg samskipti milli þeirra og starfsmanna borgaryfirvalda. Var þeim m.a. leiðbeint um að beina fyrirspurn til skipulags­fulltrúa svo bílskýlið yrði í samræmi við deiliskipulag. Málinu var frestað þar til afgreiðsla skipulagsfulltrúa lá fyrir og veitti byggingarfulltrúi kærendum einnig viðbótarfresti til þess að fjarlægja bílskýlið. Verður því að líta svo á að kærendur hafi notið andmælaréttar, sbr. 13. gr. stjórnsýslulaga.

Kærendur vísa til þess að annar bílskúr standi í nálægri götu við sambærilegar aðstæður án þess að krafist sé niðurrifs á honum og því felist í umdeildri ákvörðun brot gegn jafnræðisreglu 11. gr. stjórnsýslulaga. Af hálfu borgarinnar hefur verið bent á að ekki sé um sambærileg mál að ræða þar sem veitt hafi verið undanþága fyrir byggingu þess bílskúrs. Hann hafi verið byggður fyrir ríflega 30 árum og fyrir gildistöku skipulagsskilmála um einbýlishús í Fossvogshverfi. Er því ekki um að ræða sambærileg tilvik sem gætu falið í sér brot á jafnræðisreglu stjórnsýsluréttar við afgreiðslu málsins.

Að því er meðalhóf varðar verður að líta til þess að hin kærða ákvörðun byggist á því að umdeilt bílskýli sé án byggingarleyfis og í andstöðu við gildandi skipulag. Var kærendum leiðbeint um að senda fyrirspurn til skipulagsfulltrúa þar sem afmarkaður yrði byggingarreitur fyrir bílskýlið. Í ljósi þess að skipulagsfulltrúi tók neikvætt í fyrirspurn kærenda verður ekki séð að önnur og vægari úrræði hafi verið möguleg í máli þessu.

Kærendur benda einnig á að skort hafi á rökstuðning í skilningi 21. gr. stjórnsýslulaga um hvort skilmálar skipulags hverfisins geti átt við um fasteign þeirra. Eiga kærendur þar við afgreiðslu skipulagsfulltrúa á fyrirspurn þeirra. Í máli þessu eru kærðar ákvarðanir byggingarfulltrúa um þvingunarúrræði og sætir afgreiðsla skipulagsfulltrúa á fyrirspurn kærenda ekki sérstakri endur­skoðun. Verður því ekki tekin afstaða til þess hvort brotið hafi verið gegn 21. gr. stjórnsýslulaga í nefndu svari eða umsögn skipulagsfulltrúa vegna fyrirspurnar kærenda sem felur ekki í sér loka­ákvörðun sem borin verður undir úrskurðarnefndina, sbr. 26. gr. stjórnsýslulaga.

Kærendum var tilkynnt um áform um álagningu dagsekta með bréfi, dags. 22. ágúst 2024, þar sem þeim var veittur 90 daga frestur til að verða við kröfu byggingarfulltrúa um að fjarlægja umdeilt bílskýli. Yrði ekki orðið við þeirri kröfu áformaði byggingarfulltrúi að leggja á dagsektir að fjárhæð 25.000 kr. Ákvörðun um álagningu dagsekta var tilkynnt kærendum með bréfi, dags. 23. janúar 2025, eftir að málinu hafði verið frestað á meðan kærendur leituðu leiða til að fá gildandi deiliskipulagi breytt þannig að byggingarreitur yrði afmarkaður fyrir bílskýlið. Liggur ekki annað fyrir en að byggingarfulltrúi hafi fylgt málsmeðferðarreglum stjórnsýslulaga við undirbúning ákvörðunarinnar um dagsektir og að meðalhófs hafi verið gætt. Þá voru færð fram rök að baki ákvörðuninni með vísan til málsatvika og viðeigandi réttarheimilda, sbr. 21. og 22. gr. laganna. Voru því uppfyllt skilyrði 56. gr. laga nr. 160/2010 og gr. 2.9.2. í byggingarreglugerð.

Að öllu framangreindu virtu verður kröfum um ógildingu hinna kærðu ákvarðana hafnað.

Með bráðabirgðaúrskurði uppkveðnum 24. febrúar 2025 frestaði úrskurðarnefndin réttaráhrifum hinnar kærðu ákvörðunar um álagningu dagsekta og falla því niður dagsektir sem kunna að hafa verið lagðar á til og með uppkvaðningu þessa úrskurðar, sbr. 2. mgr. 29. gr. stjórnsýslulaga.

Úrskurðarorð:

Hafnað er kröfum kærenda um að felldar verði úr gildi ákvarðanir byggingarfulltrúans í Reykjavík frá 22. ágúst 2024 um að krefjast þess að kærendur fjarlægi bílskýli á lóð þeirra að Grundarlandi 22 og frá 23. janúar 2025 um álagningu dagsekta að fjárhæð 25.000 kr.

jún 11
Love0

28/2025 Hafnarstræti

Með

Árið 2025, miðvikudaginn 11. júní kom úrskurðarnefnd umhverfis- og auðlindamála saman til fundar í húsnæði nefndarinnar að Borgartúni 21, Reykjavík. Mætt voru Ómar Stefánsson varaformaður, Aðalheiður Jóhannsdóttir prófessor og Þorsteinn Þorsteinsson byggingar­verkfræðingur.

Fyrir var tekið mál nr. 28/2025, kæra á ákvörðun byggingarfulltrúa Akureyrarbæjar frá 28. janúar 2025 um að synja beiðni um að grípa til aðgerða vegna meintra óleyfis­framkvæmda að Hafnarstræti 33.

 Í málinu er nú kveðinn upp svofelldur

úrskurður:

Með bréfi til úrskurðarnefndar umhverfis- og auðlindamála, dags. 11. febrúar 2025, er barst nefndinni sama dag, kærir eigandi íbúðar á neðri hæð í fasteigninni að Hafnarstræti 33, þá ákvörðun byggingarfulltrúa Akureyrarbæjar frá 28. janúar 2025 að synja beiðni um að grípa til aðgerða vegna óleyfisframkvæmda að Hafnarstræti 33. Skilja verður málskot kæranda svo að krafist sé ógildingar hinnar kærðu ákvörðunar og að úrskurðarnefndin mæli fyrir um beitingu úrræða vegna greindra framkvæmda eða leggi ella fyrir Akureyrarbæ að beita þeim heimildum sem mælt sé fyrir um í lögum nr. 160/2010 um mannvirki.

Gögn málsins bárust úrskurðarnefndinni frá Akureyrarbæ 24. febrúar 2025.

Málavextir: Árið 2015 útbjó þáverandi eigandi efri hæðar Hafnarstrætis 33, Akureyri, bað­herbergi í stigahúsi sameignarinnar. Árið 2018 sendi byggingarfulltrúi Akureyrarbæjar bréf til þáverandi eigenda efri hæðar og fór fram á að sótt yrði um byggingarleyfi vegna bað­herbergisins og tók fram að beitt yrði dagsektum ef nauðsynlegum gögnum yrði ekki skilað. Á sama tíma var íbúð efri hæðar í söluferli og var ekki brugðist við bréfinu. Kærandi festi kaup á íbúð á neðri hæð hússins vorið 2021 og sama ár var efri hæðin seld til núverandi eiganda. Um sama leyti var fengin byggingafræðingur til að taka út stigahúsið og samkvæmt umsögn hans voru útveggir viðbyggingar skemmdir af raka og mikill raki í veggjum efri hæðar. Kærandi sendi bréf til Akureyrarbæjar 18. desember 2024 og krafðist þess að gripið yrði til aðgerða vegna meintra óleyfisframkvæmda sem leitt hafi til kostnaðarsamra framkvæmda, en þeirri kröfu var hafnað 28. janúar 2025 eins og að framan greinir.

 Málsrök kæranda: Bent er á að fyrri eigandi efri hæðar hússins að Hafnarstræti 33 hafi árið 2015 innréttað í stigahúsi, sem sé í sameign efri- og neðri hæðar hússins, baðherbergi með baðkari, sturtu og salerni ásamt hitalögnum í gólfi. Við framkvæmdirnar hafi neðri hæð stigahússins orðið lagnageymsla og niðurfallarými fyrir hið nýja baðherbergi. Samkvæmt fyrir­liggjandi upplýsingum hafi erlendir verkamenn unnið verkið án þess að nokkuð hafi verið gætt að til að mynda burðarþoli. Hörmulegu ástandi stigahúss hafi verið leynt, en árið 2005 hafi stigahúsið verið lýst ónýtt af húsasmið sem þá hafi annast viðgerðir á þaki íbúðarhússins. Ekki hafi verið gert við þak stigahúss því eigendum beggja íbúða þess tíma hafi verið ráðlagt að rífa stigahúsið.

Hafi framkvæmdaraðilinn og þáverandi eigandi efri hæðar selt eign sína árið 2018. Fljótlega hafi kaupendur haft uppi athugasemdir vegna leka á þaki stigahúss og leitað réttar síns. Á þeim tíma hafi ýmsir fagaðilar komið að málinu. Meðal gagna frá þeim tíma sé að finna erindi verkfræðings, dags. 29. ágúst 2018, m.a. til starfsmanns skipulagssviðs, þar sem fram komi að brýnt sé að gera seljanda efri hæðar grein fyrir að byggingarreglugerð hafi ekki verið fylgt við framkvæmdirnar. Sama dag hafi Akureyrarbær sent framkvæmdaraðilanum bréf varðandi óleyfisframkvæmdir ásamt broti á lögum um menningarminjar nr. 80/2012.

Núverandi eigandi efri hæðar hafi fest kaup á eigninni árið 2021. Samkvæmt kaupsamningi hafi sérstaklega verið tekið fram að kaupandi væri upplýstur um að baðherbergi hefði verið fært út í stigahús. Fljótlega eftir kaupin hafi komið í ljós að ekki væri allt með felldu. Fyrir hönd fasteignasölu sem annaðist sölu íbúðar, hafi verið fenginn byggingafræðingur til þess að meta ástand stigahússins. Í umsögn hans hafi verið staðfest að útveggir viðbyggingar væru skemmdir af raka og upprunalegu veggjagrindurnar ásamt borðaklæðningu útveggja ónýtir. Á neðri hæð væru borð og burðarviður mikið fúinn og samkvæmt rakamælingu væri mikill raki í veggjum efri hæðar.

Núverandi eigandi efri hæðar hafi einn tekið ákvörðun um að hefja viðgerðir á stigahúsi sumarið 2022 án allra tilskilinna leyfa. Hafi hann m.a. rifið upp gólf og hafi þá komið í ljós að enginn grunnur sé undir stigahúsi. Hafi í kjölfarið verið rifnir upp útveggir stigahússins og komið fyrir járnburðarstöngum til þess að halda uppi umþrættu baðherbergi. Á húsfundi hinn 27. október 2022 hafi kærandi mótmælt frekari greiðsluskyldu á byggingu nýs stigahúss eftir að hafa tekið þátt í viðgerð á þaki stigahússins.

Kærandi gjaldi fyrir sinnuleysi bæjaryfirvalda í málinu og sé ætlað að bera kostnað af auknu verðgildi efri hæðar enn og aftur. Húsasmíðameistari, sem skoðað hafi stigahús í apríl 2023, telji endurbyggingu umfangsmeiri en áður hafi verið áætlað. Reisa þurfi burðarstoðir, endurbyggja veggi, steypa grunn og plötu. Hvorki kostnaðaráætlanir né teikningar virðast þó hafa verið gerðar eða sótt um leyfi svo vitað sé fremur en árið 2018. Sé því ljóst að endurbyggja þurfi stigahúsið langt umfram það sem kallast megi venjulegt viðhald.

Kærandi hafi í þrígang gengið eftir því að fá afhent öll gögn í vörslu skipulagssviðs Akureyrarbæjar viðvíkjandi fyrrgreindum óleyfisframkvæmdum án árangurs og á fundi með byggingarfulltrúa hafi hann vísað til þess að engin gögn fyndust í skjalasafni. Kærandi hafi hinn 12. desember 2024 enn og aftur óskað eftir því að fá öll gögn málsins varðandi Hafnarstræti 33 afhent. Hinn 11. febrúar 2025 hafi loks borist einhver tiltekin málsgögn eftir alla fyrrgreinda eftirgangsmuni, þar með talið bréfið frá 29. ágúst 2018 þar sem bærinn hafi sjálfur viðurkennt margumrætt ólögmætisástand. Sú afstaða sveitarstjórnar standi óröskuð. Í því sambandi gildi einu þótt þinglýst hafi verið einum uppdrætti af efri hæð af hálfu fyrrum eiganda efri hæðar og hann með einhverjum hætti áritaður hjá Akureyrarbæ. Uppdrátturinn teljist hvorki aðaluppdráttur né séruppdráttur í skilningi laga nr. 160/2010 um mannvirki. Ekki skipti heldur máli í lagalegu tilliti þótt fyrir liggi einhvers staðar fráviksteikning eða reyndartreikning af húsnæðinu. Slíkt gagn geti aldrei eitt og sér talist til byggingarleyfis í merkingu mannvirkjalaga eða talist gilt samþykki fyrir ólögmætum eða leyfislausum framkvæmdum.

Málsrök Akureyrarbæjar: Bæjaryfirvöld fara fram á að máli þessu verði vísað frá úrskurðar­nefndinni þar sem ekki liggi fyrir kæranleg stjórnvaldsákvörðun í málinu og kæran auk þess borist að loknum kærufresti. Til vara eru gerðar kröfur um að kröfum kæranda verði hafnað.

Aðdragandi sá sem kærandi reki í kæru sinni breyti engu um þá afstöðu Akureyrarbæjar að telja sér ekki skylt að bregðast við beiðni hans. Bréf það sem kærandi vísi til, sem sent hafi verið til þáverandi eigenda að efri hæð Hafnarstrætis 33 í ágúst 2018, geti vart talist grundvöllur frekari aðgerða sex árum síðar. Misfarist hafi á sínum tíma að fylgja málinu eftir en það sé þó ekki unnt að slá því föstu að baðherbergi á 2. hæð sé óleyfisframkvæmd vegna þeirra samskipta. Þó að kærandi krefjist þess að Akureyrarbær grípi til tiltekinna aðgerða vegna mögulegrar eignarskerðingar þá þýði það ekki að bæjaryfirvöldum sé skylt að aðhafast í málinu. Líkt og bent sé á í bréfi til kæranda, dags. 28. janúar 2025, geti hann meðal annars leitað til kærunefndar húsamála, sbr. 80. gr. laga nr. 26/1994 um fjöleignarhús, þar sem ágreiningur virðist vera um skiptingu kostnaðar vegna framkvæmda á sameign.

Vísað sé til þinglýstrar eignaskiptayfirlýsingar sem kærandi og eigendur efri hæðar hafi undirritað 9. desember 2023. Í eignaskiptayfirlýsingunni sé sérstaklega teiknað baðherbergi í stigahúsi 2. hæðar sem teikningin beri með sér að tilheyri íbúð á 2. hæð í húsinu. Ekki sé annað hægt en að draga þá ályktun af eignaskiptayfirlýsingunni og teikningu á efri og neðri hæð, sem sé hluti hennar, að með því að samþykkja eignaskiptayfirlýsinguna hafi kærandi samþykkt að efri hæð stigahúss væri hluti af séreign 2. hæðar hússins og að þar væri baðherbergi. Telji bæjaryfirvöld því kæranda ekki geta krafist þess að gripið sé til aðgerða til að knýja fram úrbætur með vísan til 56. gr. laga um mannvirki nr. 160/2010.

Vissulega komi eignaskiptayfirlýsing ekki í stað byggingarleyfis, sbr. dóm Landsréttar í máli nr. 373/2020, en þar hafi komið fram að samkvæmt dómaframkvæmd feli eignaskiptayfirlýsing í sér samning milli eigenda fjöleignarhúss og marki grundvöll að réttindum þeirra og skyldum innbyrðis, sbr. dóma Hæstaréttar 22. október 2015 í máli nr. 252/2015 og 19. nóvember s.á. í máli nr. 194/2015. Eignaskiptayfirlýsingin hafi verið undirrituð tveimur árum eftir að kærandi hafi fest kaup á neðri hæð hússins. Á þeim tíma hefði hann einnig átt að vera upplýstur um mat byggingarfræðings sem tekið hafi út stigahúsið árið 2021 þegar nýir eigendur hafi keypt efri hæðina. Það skjóti því skökku við að kærandi, sem telji um óleyfisframkvæmd vera að ræða sem eigi að kalla á aðgerðir byggingaryfirvalda, skrifi undir eignaskiptayfirlýsingu þar sem meðal annars sé teiknað inn baðherbergið á 2. hæð og það gert að séreign 2. hæðar hússins og þannig fært úr sameign í séreign. Auk þess sé neðri hæð stigahússins skýrlega sameign samkvæmt eignaskiptayfirlýsingunni.

 Kærandi geti þess sérstaklega í kæru sinni að aðeins eitt baðherbergi sé teiknað í Hafnarstræti 33 sem sé baðherbergið á efri hæð stigahússins og ekki hafi verið talin ástæða til að teikna annað inn á eignaskiptayfirlýsinguna. Það sé einmitt það sem lögð sé áhersla á, að einungis baðherbergið, sem kærandi reyni nú að fá í gegn að sé ólögmætisframkvæmd og krefjist að gripið verði til aðgerða vegna, sé teiknað inn á teikningar eignaskiptayfirlýsingarinnar. Bæjar­yfirvöld hljóti að þurfa að líta á málið heildstætt. Megi þar benda á niðurstöðu úrskurðar­nefndarinnar í máli nr. 95/2024 en þar hafi eignaskiptayfirlýsing haft þó nokkurt vægi þar sem kæranda hafi verið talið í lófa lagið að setja inn kvaðir og réttindi eða hafa áhrif á hver sameign allra yrði. Akureyrarbæ telji því liggja ljóst fyrir að hér sé um einkaréttarlegan ágreining að ræða og sveitarfélaginu beri ekki að grípa til neinna tiltekinna aðgerða þó að kærandi krefjist þess. Með hliðsjón af framangreindu telji sveitarfélagið að hvorki beri þeim skylda til að bregðast við sbr. 56. gr. gr. laga um mannvirki né taka málið fyrir á nýjan leik.

Athugasemdir eiganda efri hæðar: Bent er á að stjórnsýslukæra þessi snúist ekki um hvort að sótt hafi verið um leyfi fyrir framkvæmdum á sínum tíma eða hvernig viðbrögð Akureyr­arbæjar hafi verið gagnvart kæranda. Þau gögn sem fylgi máli þessu séu full af rangfærslum og geti undirritaður fært rök að því sé þess óskað. Mestu varði sú staðreynd að umrætt baðherbergi hafi verið í stigahúsinu í einhverri mynd í áratugi og sennilega síðan um miðja síðustu öld. Hafi því allar þær lagnir sem í stigahúsinu séu verið þar sem þær eru í dag hvort sem þær komi frá baðherberginu eða frá eldhúsinu sem fært hafi verið. Þessar lagnir hafi greinilega verið endurnýjaðar þegar húsið var gert upp, en þær endi svo allar í upprunalega rörinu sem sé úr pottsteypu og ekki mikið mál að komast að því hvenær slík rör hafi síðast veið notað við pípulagnir á Íslandi.

Á einhverjum tímapunkti hafi klósettið verið fært úr stigahúsinu yfir í eitt svefnherbergið og sett upp baðkar þar, en eftir hafi staðið sturta og vaskur og tenging fyrir þvottavél í stiga­húsinu og eins og áður hafi allar lagnir farið í gegnum stigahúsið. Síðan hafi þáverandi eigandi efri hæðar einfaldlega fært baðherberið á sinn upprunalega stað og endurheimt svefnherbergið. Því til stuðnings séu ljósmyndir og gamlir uppdrættir. Að stigahúsið sé ónýtt eigi ekki við nein rök að styðjast. Ástandið sé vissulega slæmt en það sé ekki skrýtið miðað við aldur og viðhaldsleysi fyrri ára.

Viðbótarathugasemdir kæranda: Ítrekað sé að 29. ágúst 2018 hafi Akureyrarbær sent fyrrum eiganda efri hæðar bréflega yfirlýsingu þess efnis að um óleyfisframkvæmd væri að ræða ásamt brotum á lögum nr. 80/2012 um menningarminjar. Hafi það því verið bæjarfélagið sem upprunalega hafi lýst því yfir að um óleyfisframkvæmd og ólögmætisástand væri að tefla í fasteigninni en ekki kærandi. Í apríl 2022 hafi byggingafræðingur gert úttekt á stigahúsi fasteignarinnar með eftirfarandi niðurlagi og áherslum: „Útveggir viðbyggingar eru skemmdir af raka og eru að mati undirritaðs upprunalegu veggjagrindurnar ásamt borðaklæðningu útveggja ónýtir. Á neðri hæð eru borð og burðarviður mikið fúinn og samkvæmt rakamælingu þá er mikill raki í veggjum efri hæðar.” Þá hafi húsasmíðameistari einnig skoðað stigahúsið fyrir núverandi eiganda efri hæðar í apríl 2023 og hafi hann talið að endurbygging væri umfangsmeiri en áður hefði verið áætlað og reisa þyrfti burðarstoðir, endurbyggja veggi, steypa grunn og plötu.

Á það sé bent að ekkert liggi fyrir um að bærinn hafi kannað og þannig upplýst aðstæður á vettvangi um ástand hússins, sbr. m.a. rannsóknarreglu stjórnsýsluréttarins, en kjarni málsins sé sá að endurbyggja þurfi umrætt stigahús sem reist hafi verið fyrir voldugan stiga upp á 2. hæð. Eftir að stiginn hafi verið fjarlægður virðist sem burðarþol hafi veikst mjög. Hafi núverandi eigandi efri hæðar þá komið fyrir járnburðarstoðum. Við blasi að ekki hafi verið gætt að öryggissjónarmiðum, varúðarreglum og ákvæðum laga nr. 160/2010 um mannvirki. Ítrekað sé að Hafnarstræti 33 falli undir lög um menningarminjar enda fasteignin orðin 122 ára gömul og stigahús klætt bárujárni í stað Akureyrarklæðningar.

Bæjarlögmaður viðurkenni að misfarist hafi að fylgja málum eftir varðandi bréfið frá 2018 og bæti við að ekki sé unnt „að slá því föstu að baðherbergi á 2. hæð sé óleyfisframkvæmd.” Þessi tilvitnun eða ályktun bæjarlögmanns gangi bersýnilega í berhögg við fyrrgreinda yfirlýsingu bæjarins frá 2018. Jafnvel þótt tilvistar fyrrgreinds bréfs bæjarins frá 2018 nyti ekki við hljóti umrætt orðalag bæjarlögmanns að teljast viðurkenning á því að vettvangurinn, Hafnarstræti 33, sé að verulegu leyti órannsakaður af hálfu bæjarins og málið þannig óupplýst og þar með framganga og málsmeðferð bæjarins í hróplegu ósamræmi við gildandi lög, sbr. einkum rannsóknarskyldu stjórnvalds samkvæmt 10. gr. stjórnsýslulaga nr. 37/1993.

Kærandi hafi leitað til Akureyrarbæjar um að bærinn myndi axla ábyrgð og m.a. átt fund með byggingarfulltrúa í maí 2024 þar sem honum hafi verið tjáð að bærinn „gæti ekkert gert.” Næst hafi verið leitað eftir fundi með bæjarlögmanni sem hafnað hefði fundarbeiðni á þeim forsendum að málið kæmi bænum ekki við. Fyrrgreind yfirlýsing bæjarins varðandi einhvers konar valdþurrð í málinu standist engan veginn að mati kæranda, sbr. einnig bréf bæjarins frá í ágúst 2018 þar sem viðurkennt hafi verið með skýlausum og óyggjandi hætti að tilfellið tilheyrði að sjálfsögðu lagalegu hlutverki og starfsskyldum bæjarins.

Niðurstaða: Í máli þessu er deilt um lögmæti synjunar byggingarfulltrúa Akureyrarbæjar á beiðni kæranda um að grípa til lögmætra aðgerða vegna ætlaðra óleyfisframkvæmda að Hafnarstræti 33.

Samkvæmt 1. gr. laga nr. 130/2011 um úrskurðarnefnd umhverfis- og auðlindamála hefur nefndin það hlutverk að úrskurða í kærumálum vegna stjórnvaldsákvarðana og ágreinings­málum vegna annarra úrlausnaratriða á sviði umhverfis- og auðlindamála eftir því sem mælt er fyrir um í lögum á því sviði. Í samræmi við þetta tekur úrskurðarnefndin lögmæti kærðrar ákvörðunar til endurskoðunar en tekur ekki nýja ákvörðun í málinu eða leggur fyrir stjórnvöld að taka ákvarðanir með tilteknu innihaldi. Verður því í máli þessu ekki tekin afstaða til þeirrar kröfu kæranda að úrskurðarnefndin mæli fyrir um beitingu úrræða vegna umræddra fram­kvæmda, en leggi ella fyrir Akureyrarbæ að beita þeim heimildum sem mælt er fyrir um í lögum nr. 160/2010 um mannvirki.

Samkvæmt 1. mgr. 9. gr. laga um mannvirki er ekki heimilt að breyta notkun mannvirkis nema að fengnu leyfi viðkomandi byggingarfulltrúa og skulu með byggingarleyfisumsókn fylgja nauðsynleg gögn, m.a. samþykki meðeigenda ef þess er þörf samkvæmt ákvæðum laga um fjöleignarhús nr. 26/1994, sbr. nánar 1. mgr. 10. gr. laga nr. 160/2010.

Það er hlutverk byggingarfulltrúa hvers sveitarfélags að hafa eftirlit með því að mannvirki og notkun þeirra sé í samræmi við útgefin leyfi og beita eftir atvikum þvingunarúrræðum, sbr. 55. og 56. gr. laga nr. 160/2010. Er nánar kveðið á um það í 2. mgr. 55. gr. laganna að sé byggingarframkvæmd hafin án þess að leyfi sé fengið fyrir henni eða hún brjóti í bága við skipulag geti byggingarfulltrúi krafist þess að hið ólöglega mannvirki eða byggingarhluti sé fjarlægt. Þá er fjallað um aðgerðir til að knýja fram úrbætur í 56. gr. laganna. Er þar m.a. tekið fram í 1. mgr. að sé ásigkomulagi, frágangi, umhverfi eða viðhaldi húss, annars mannvirkis eða lóðar ábótavant að mati byggingarfulltrúa eða frágangur ekki samkvæmt samþykktum upp­dráttum, lögum, reglugerðum og byggingarlýsingu, skuli gera eiganda eða umráðamanni eignarinnar aðvart og leggja fyrir hann að bæta úr því sem áfátt sé. Sé það ekki gert er heimilt að beita dagsektum eða láta vinna verk á kostnað þess sem vanrækt hefur að vinna verkið, sbr. 2. og 3. mgr. nefnds lagaákvæðis.

Í athugasemdum við frumvarp það sem varð að mannvirkjalögum er tekið fram að sú breyting hafi verið gerð frá fyrri lögum að byggingarfulltrúa sé heimilt en ekki skylt að beita þvingunar­úrræðum. Þar kemur fram að eðlilegt sé að ákvörðun um beitingu úrræðanna sé metin í hverju tilviki, m.a. með tilliti til meðalhófs. Ákvörðun um beitingu þvingunarúrræða er því háð mati stjórnvalds hverju sinni og gefur sveitarfélögum kost á að bregðast við sé gengið gegn almanna­hagsmunum þeim er búa að baki mannvirkjalögum, svo sem skipulags-, öryggis- og heil­brigðishagsmunum. Fer það því eftir atvikum hvort nefndum þvingunarúrræðum verði beitt í tilefni af framkvæmd sem telst vera ólögmæt. Með hliðsjón af þessu verður ekki talið að einstaklingum sé tryggður lögvarinn réttur til að knýja byggingaryfirvöld til beitingar þvingunarúrræða vegna einstaklingshagsmuna enda eru þeim tryggð önnur réttarúrræði til að verja þá hagsmuni sína. Þótt beiting þvingunarúrræða sé háð mati stjórnvalds þarf ákvörðun þess efnis að vera studd efnislegum rökum, m.a. með hliðsjón af þeim hagsmunum sem búa að baki fyrrgreindum lagaheimildum og fylgja þarf meginreglum stjórnsýsluréttarins, s.s. um rannsókn máls og að málefnaleg sjónarmið búi að baki ákvörðun.

Ákvörðun byggingarfulltrúa um að aðhafast ekki frekar, svo sem með beitingu þvingunar­úrræða mannvirkjalaga, var studd þeim rökum að 24. nóvember 2023 hafi eigendur efri og neðri hæðar að Hafnarstræti 33 gert með sér eignaskiptayfirlýsingu sem undirrituð sé af núverandi eigendum íbúðanna. Í eignaskiptayfirlýsingunni sé sérstaklega teiknað inn það baðherbergi í stigahúsi 2. hæðar sem kærandi telji vera óleyfisframkvæmd og af teikningunni sjáist að það tilheyri íbúð á 2. hæð í húsinu. Með því að samþykkja eignaskiptayfirlýsinguna hafi kærandi samþykkt að efri hæð stigahúss væri hluti af séreign 2. hæðar hússins og að þar væri baðherbergi. Því telji bæjaryfirvöld kæranda ekki geta krafist þess að bærinn grípi til aðgerða til að knýja fram úrbætur með vísan til 56. gr. laga um mannvirki. Þá var á það bent að sé ágreiningur milli eigenda um skiptingu á kostnaði vegna framkvæmda sé unnt að leita til kærunefndar húsamála, sbr. 80. gr. laga um fjöleignarhús.

Samkvæmt 10. gr. stjórnsýslulaga nr. 37/1993 skal stjórnvald sjá til þess að mál sé nægjan­lega upplýst áður en ákvörðun er tekin í því. Um ákvæðið segir í frumvarpi því sem varð að nefndum lögum að: „Mál telst nægjanlega upplýst þegar þeirra upplýsinga hefur verið aflað sem eru nauðsynlegar til þess að hægt sé að taka efnislega rétta ákvörðun í því. Um nánari afmörkun verður m.a. að líta til þess hversu mikilvægt málið er og hversu nauðsynlegt það er að taka skjóta ákvörðun í málinu. Því tilfinnanlegri eða meira íþyngjandi sem stjórnvalds­ákvörðun er, þeim mun strangari kröfur verður almennt að gera til stjórnvalds um að það gangi úr skugga um að upplýsingar, sem búa að baki ákvörðun, séu sannar og réttar.“

Ljóst er að íbúð efri hæðar umrædds húss hefur gengið kaupum og sölum frá því að hinar meintu óleyfisframkvæmdir áttu sér stað. Að sögn kæranda hafði stigahúsið verið lýst ónýtt af húsasmið árið 2005, sem þá hafði annast viðgerðir á þaki íbúðarhússins. Þá hefur nefnd fasteignasala sem annast hafði sölu efri hæðar árið 2021, fengið bygginga­fræðing til þess að leggja mat á ástand stigahússins í apríl 2022, sem staðfesti að útveggir séu skemmdir af raka og að upprunalegu veggjagrindurnar ásamt borðaklæðningu útveggja séu ónýt. Á neðri hæð séu borð og burðarviður mikið fúin og samkvæmt rakamælingu þá sé mikill raki í veggjum efri hæðar. Í apríl 2023 fengu eigendur efri hæðar húsasmíðameistara til að skoða stigahúsið sem mat það svo að endurbygging sé umfangsmeiri en áður hafi verið áætlað, reisa þurfi burðarstoðir, endurbyggja veggi og steypa grunn og plötu. Með tilliti til þessa var fullt tilefni til að kanna ástand umrædds byggingarhluta, svo sem með skoðun á vettvangi, en ekki verður séð að svo hafi verið gert eða gengið hafi verið með öðrum hætti úr skugga um ástand umrædds stigahúss, svo sem með tilliti til heilbrigðis- og öryggiskrafna byggingarreglugerðar nr. 112/2012. Var rannsókn máls við undirbúning hinnar kærðu ákvörðunar að því leyti ábótavant. Þá getur í þessu sambandi engu breytt hvort um sameign eða séreign sé að ræða þar sem heilbrigðis- og öryggiskröfur byggingareglugerðar eiga jafnt við um séreign og sameign í fjöleignarhúsi.

Með vísan til þess sem að framan er rakið þykja þeir ágallar vera á rannsókn máls, sbr. 10. gr. stjórnsýslulaga, og rökstuðningi hinnar kærðu ákvörðunar að ógildingu varði. 

Úrskurðarorð:

Ákvörðun byggingarfulltrúa Akureyrarbæjar frá 28. janúar 2025, um að synja beiðni um að grípa til lögmæltra aðgerða vegna meintra óleyfisframkvæmda að Hafnarstræti 33, er felld úr gildi.

jún 06
Love0

82/2025 Leifsgata

Með

Árið 2025, föstudaginn 6. júní, tók Ómar Stefánsson, varaformaður úrskurðarnefndar umhverfis- og auðlindamála, fyrir með heimild í 3. mgr. 3. gr., sbr. 1. mgr. 2. gr. laga nr. 130/2011:

Mál nr. 82/2025, kæra á ákvörðun byggingarfulltrúans í Reykjavík frá 6. maí 2025 um að krefjast þess að bakhús á lóð nr. 4 við Leifsgötu verði fjarlægt.

 Í málinu er nú kveðinn upp til bráðabirgða svofelldur

úrskurður

um kröfu kæranda um frestun réttaráhrifa:

Með bréfi til úrskurðarnefndar umhverfis- og auðlindamála, dags. 26. maí 2025, er barst nefndinni sama dag, kærir A þá ákvörðun byggingarfulltrúans í Reykjavík frá 6. maí 2025 að krefjast þess að kærandi fjarlægi bakhús á lóð nr. 4 við Leifsgötu. Er þess krafist að ákvörðunin verði felld úr gildi. Jafnframt er þess krafist að réttaráhrifum hinnar kærðu ákvörðunar verði frestað. Verður nú tekin afstaða til framkominnar kröfu um frestun réttaráhrifa, sbr. 5. gr. laga nr. 130/2011 um úrskurðarnefnd umhverfis- og auðlindamála.

Málsatvik og rök: Með bréfi byggingarfulltrúans í Reykjavík, dags. 19. febrúar 2025, var kæranda tilkynnt um þau áform embættisins að krefjast þess að hann myndi fjarlægja bakhús sem stæði við bílskúr á lóð nr. 4 við Leifsgötu þar sem bakhúsið væri ekki með tilskilið byggingarleyfi, bryti í bága við skipulagsáætlanir svæðisins og af því stafaði brunahætta. Var kæranda gefinn kostur á að koma að skriflegum skýringum og andmælum fyrir 12. mars s.á. Kærandi andmælti áformum byggingarfulltrúa með bréfi, dags. 5. s.m., og benti á að bakhúsið hefði fengið að standa óáreitt frá árinu 1950 auk þess sem ekki stafaði mikil ef nokkur brunahætta frá mannvirkinu. Fór hann fram á að embættið félli frá fyrirætlan sinni. Með bréfi, dags. 6. maí 2025, svaraði byggingarfulltrúi andmælum kæranda og tók ákvörðun um að gera kæranda að fjarlægja bakhúsið fyrir 6. júní s.á. Var og vakin athygli á því að embættið gæti látið vinna verkið á kostnað kæranda ef hann myndi ekki bregðast við innan tilskilins frests.

Kærandi vísar til þess að ákvörðunin sé gölluð að formi til þar sem hún sé ekki nægilega skýr m.t.t. hvaða eign beri að fjarlægja og á hvaða lagagrundvelli ákvörðunin hafi verið tekin. Borgaryfirvöldum sé ekki stætt á því að krefjast niðurrifs á fasteign sem fengið hafi að standa óáreitt í tæp 80 ár. Sé hin kærða ákvörðun brot á stjórnarskrárvörðum eignarrétti kæranda sem gangi framar ákvæðum laga nr. 160/2010 um mannvirki. Brotið hafi verið gegn meðalhófsreglu þar sem beita hefði mátt vægari úrræðum.

Vegna kröfu kæranda um frestun réttaráhrifa lýsti Reykjavíkurborg því yfir að hún legðist ekki gegn því að fallist yrði á þá kröfu á meðan málið væri til meðferðar hjá úrskurðarnefndinni.

Niðurstaða: Í 1. mgr. 5. gr. laga nr. 130/2011 um úrskurðarnefnd umhverfis- og auðlindamála er tekið fram að kæra til úrskurðarnefndarinnar fresti ekki réttaráhrifum kærðrar ákvörðunar en jafnframt er kæranda þar heimilað að krefjast stöðvunar framkvæmda séu þær hafnar eða yfirvofandi, sbr. 2. mgr. sömu lagagreinar. Þá getur úrskurðarnefndin að sama skapi frestað réttaráhrifum ákvörðunar komi fram krafa um það af hálfu kæranda, sbr. 3. mgr. Með sama hætti er kveðið á um það í 29. gr. stjórnsýslulaga nr. 37/1993 að kæra til æðra stjórnvalds fresti ekki réttaráhrifum kærðrar ákvörðunar en þó sé heimilt að fresta réttaráhrifum hinnar kærðu ákvörðunar til bráðabirgða meðan málið er til meðferðar hjá kærustjórnvaldi þar sem ástæður mæli með því. Tilvitnuð lagaákvæði bera með sér að meginreglan er sú að kæra til æðra stjórnvalds frestar ekki réttaráhrifum kærðrar ákvörðunar og eru heimildarákvæði fyrir stöðvun framkvæmda eða frestun réttaráhrifa kærðrar ákvörðunar undantekning frá nefndri meginreglu sem skýra ber þröngt. Verða því að vera ríkar ástæður eða veigamikil rök fyrir ákvörðun um stöðvun framkvæmda eða frestun réttaráhrifa. Almennt mælir það á móti því að fallast á slíkar kröfur ef fleiri en einn aðili eru að máli og þeir eiga gagnstæðra hagsmuna að gæta. Einnig geta komið til álita þau tilvik þar sem kæruheimild verður í raun þýðingarlaus ef framkvæmdir eru ekki stöðvaðar eða réttaráhrifum frestað.

Í máli þessu er kærð sú ákvörðun byggingarfulltrúans í Reykjavík frá 6. maí 2025 að krefjast þess að bakhús á lóð nr. 4 við Leifsgötu verði fjarlægt. Kærandi hefur nýtt sér heimild til að bera lögmæti hinnar kærðu ákvörðunar undir úrskurðarnefndina en um íþyngjandi ákvörðun er að ræða sem beinist að kæranda. Eins og málsatvikum er háttað þykir rétt að fresta réttaráhrifum ákvörðunarinnar enda liggja ekki fyrir knýjandi ástæður sem gera það að verkum að varhugavert sé að bíða niðurstöðu úrskurðarnefndarinnar um ágreiningsefni máls þessa.

Úrskurðarorð:

Frestað er réttaráhrifum ákvörðunar byggingarfulltrúans í Reykjavík frá 6. maí 2025 um að krefjast þess að bakhús á lóð nr. 4 við Leifsgötu verði fjarlægt.

maí 27
Love0

176/2024 Lambastaðabraut

Með

Árið 2025, þriðjudaginn 27. maí, kom úrskurðarnefnd umhverfis- og auðlindamála saman til fundar í húsnæði nefndarinnar að Borgartúni 21, Reykjavík. Mætt voru Arnór Snæbjörnsson formaður, Karólína Finnbjörnsdóttir lögmaður og Þorsteinn Þorsteinsson byggingar­verkfræðingur.

Fyrir var tekið mál nr. 176/2024, kæra á ákvörðun byggingarfulltrúa Seltjarnarnesbæjar frá 12. nóvember 2024 um að hafna beitingu þvingunarúrræða til að koma á lögmætu ástandi á lóð nr. 14 við Lambastaðabraut.

 Í málinu er nú kveðinn upp svofelldur

úrskurður:

Með bréfi til úrskurðarnefndar umhverfis- og auðlindamála, dags. 12. desember 2024, er barst nefndinni sama dag, kærir lóðarhafi Lambastaðabrautar 12, þá ákvörðun byggingarfulltrúa Seltjarnarnesbæjar frá 12. nóvember s.á. að hafna beitingu þvingunarúrræða til að koma á lögmætu ástandi á lóð nr. 14 við Lambastaðabraut. Er þess krafist að ákvörðunin verði felld úr gildi.

Gögn málsins bárust úrskurðarnefndinni frá Seltjarnarnesabæ 28. janúar 2025.

Málavextir: Með byggingarleyfi, dags. 5. mars 2020, var veitt heimild til niðurrifs húss á lóð nr. 14 við Lambastaðabraut. Byggingar­fulltrúi samþykkti aðaluppdrætti nýs húss á lóðinni 28. apríl 2020 og var byggingarleyfið kært til úrskurðarnefndarinnar. Nýir aðaluppdrættir voru samþykktir af byggingarfulltrúa 8. júní 2020 og var kæra til nefndarinnar vegna byggingar­leyfisins afturkölluð. Samkvæmt útgefnu byggingar­leyfi, dags. 15. júní s.á., var veitt leyfi fyrir byggingu einbýlishúss á tveimur hæðum á lóðinni með innbyggðri bílageymslu í samræmi við samþykkt hönnunargögn.

 Með bréfi, dags. 2. júlí 2024, óskaði kærandi eftir því við byggingarfulltrúa Seltjarnarnesbæjar að hann léti rífa niður og fjarlægja öll ólögleg mannvirki og afmá allt jarðrask á lóð nr. 14 við Lambastaðabraut. Með bréfi, dags. 25. október s.á., barst kæranda greinargerð lögmanns, fyrir hönd sveitarfélagsins, þar sem fram kom að byggingarfulltrúi myndi ekki grípa til neinna aðgerða eða þvingunarúrræða þar sem stærð lóðar og samþykkt byggingarmagn væri í sam­ræmi við skipulag. Byggingarfulltrúi tilkynnti kæranda með tölvupósti 12. nóvember s.á. að greinar­gerðin hefði verið send fyrir hans hönd sem endanleg afgreiðsla.

Málsrök kæranda: Bent er á að samkvæmt gildandi deiliskipulagi fyrir lóð nr. 14 við Lambastaðabraut sé nýtingarhlutfall lóðarinnar 0,3. Það þýði að hámarksgólfflatarmál allra bygginga og/eða byggingarhluta sem reisa megi á lóðinni megi mest vera 263,4 m2, miðað við að lóðin sé að flatarmáli 878 m2. Í deiliskipulagi frá 2013 komi fram að heimilt sé að auka við byggingar­­magn á lóð um þann hluta hússins sem fyrirkomið sé neðanjarðar og skuli hann þá nýttur fyrir bíla­geymslur, geymslur, tæknirými o.fl. enda sé kjallarinn niðurgrafinn og glugga­laus og því lítt sjáanlegur utan frá. Byggingarleyfi fyrir lóðina við Lambastaðabraut 14 kveði á um að heimilt sé að byggja einbýlishús á tveimur hæðum, með innbyggðri bílageymslu. Hvorki sé veitt heimild til að byggja bátaskýli eða aðra byggingarhluta eins og nýtingarrými undir svölum utan byggingarreits, umfram það sem í leyfinu greini.

Í skráningartöflu hússins, dags. 29. maí 2020, komi fram að húsið sé tveggja hæða, þar sem hæðum hússins sé ýmist lýst sem fyrstu og annarri hæð eða jarðhæð og efri hæð. Hvergi komi fram að hluti jarðhæðar sé niðurgrafinn kjallari líkt og haldið hafi verið fram. Kjallari þurfi að liggja undir jarðhæð til að vera niðurgrafinn ef hann eigi að uppfylla skilgreiningu staðalsins ÍST 50/1998 um að geta talist kjallari. Skráningartafla og byggingarlýsing hússins beri um að neðri hæð hússins sé 252,4 m2 og að efri hæðin sé 187,9 m2. Heildarstærð aðalhússins sé því 440,3 m2.

Á grunnmynd neðri hæðar sé ekki gert ráð fyrir baðherbergjum en sjá megi af lagnateikningum fyrir sama rými að þeim beri ekki saman við grunnmynd neðri hæðar um að ekki sé gert ráð fyrir baðherbergjum. Hið sama eigi við þegar grunnmyndir hússins séu skoðaðar að einungis sé gert ráð fyrir tveimur svefnherbergjum í 440 m2 byggingu, sem ekki fáist staðist. Þá veki einnig athygli þegar lagt sé mat á hvað falli undir nýtingarhlutfall að samtenging bílskúrs að gangi neðri hæðar sé tilgreind með hurðum, en því sé svo haldið fram að rýmið falli ekki undir flatar­mál sem tilheyri nýtingarhlutfalli. Margt bendi til þess að lóðarhafar hafi með fram­setningu sinni reynt að villa um fyrir eftirlitsaðilum, þar með talið byggingarfulltrúa, hvað varði fjölda þeirra byggingarfermetra sem til staðar séu og hvort þá beri að ákvarða sem hluta af nýtingarhlutfalli lóðar.

Opinber gögn beri öll um að stærð lóðarinnar sé 878 m2, þar með talin fasteignaskrá. Þrátt fyrir það sé við útreikning nýtingarhlutfalls í skráningartöflu miðað við að lóðin sé 991 m2 en engin gögn styðji það. Eina þekkta skjalið sem tilgreini þá stærð sé einhliða útgefið lóðarblað frá verkfræðistofu sem samþykkt hafi verið af lóðarhafa, án aðkomu sveitarfélagsins eða annarra opinberra aðila. Í lóðarblaðinu komi fram að lóðin hafi verið stækkuð til suðurs um 113 m2. Sú fullyrðing sæki ekki stoð í gildandi deiliskipulag né önnur opinber gögn. Lóðarblaðið hafi verið gefið út um mánuði eftir útgáfu afsals vegna kaupa núverandi lóðarhafa. Lóðarblaðinu hafi ekki verið þinglýst, enda hafi það ekki verið gefið út af raunverulegum eiganda þess lands sem lóðin við Lambastaðabraut 14 eigi að hafa stækkað um, þ.e. til suðurs. Seltjarnarnesbær sé eigandi alls lands sunnan Lambastaðabrautar 14 og til að stækkun lóðarinnar sé möguleg væri nauðsynlegt að gera sérstakan yfirfærslusamning við sveitarfélagið um ýmist kaup á landi og/eða eftir atvikum með gerð sérstaks lóðarleigu­samnings um tímabundin afnot af slíku landi. Þetta hafi ekki verið gert. Af þeim sökum sé ekki hægt að horfa til þess við mat á nýtingar­hlutfalli lóðar að stærð hennar sé umfram 878 m2, líkt og fram komi í opinberum gögnum. Í gildandi deiliskipulagi sé kveðið á um að allar mögulegar leiðréttingar á lóðarstærðum verði að auglýsa sérstaklega auk þess að leita þurfi eftir samþykki eigenda aðliggjandi lóða.

Ítarlegar reglur um nýtingarhlutfall séu í staðli ÍST 50/1998 og hugtakið nýtingarhlutfall sé skilgreint í gr. 1.3. skipulagsreglugerðar nr. 90/2013. Samkvæmt deiliskipulagi sé heimilt að reisa allt að 30 m2 bátaskýli á sjávarlóðum sem tengist sjóvarnargörðum utan byggingarreita, að fengnu leyfi skipulags- og mannvirkjanefndar og Siglingastofnunar. Engin gögn liggi fyrir um samþykki Siglingastofnunar (Samgöngustofu) og hafi bátaskýlis ekki verið getið í útgefnu byggingarleyfi. Mannvirki það sem reist hafi verið á lóðinni sé á samþykktum teikningum sagt vera 3,75 m á breidd og 8,21 m að lengd. Húsið sé því 30,79 m2 en í skráningarblaði sé húsið skráð 29,5 m2. Á samþykktum teikningum fyrir bátaskýlið komi fram að umgjörð þess gangi fram yfir lóðarmörk sjávarmegin. Samkvæmt þessu megi ætla að lóðin sé um 5,5 – 5,7 m lengri í átt að fjöru en þinglýstar og opinberar heimildir kveði á um. Þetta bendi til þess að húsið standi utan lóðarmarka. Þrátt fyrir þetta sé húsið á samþykktum teikningum talið standa innan lóðarmarka að hluta. Vísar kærandi einnig til 26,3 m2 útieldhúss, sem ekki sé talið með í nýtingarhlutfalli lóðarinnar, eins og það ætti með réttu, sbr. ÍST 50/1998, og 4,6 m2 sorpskýlis sem ekki hafi verið gert ráð fyrir í skráningartöflu hússins.

Samkvæmt 8. gr. laga nr. 160/2010 um mannvirki sé það meðal annars hlutverk byggingar­fulltrúa að sjá um og framfylgja opinberu eftirliti með mannvirkjagerð. Almennir borgarar verði að geta treyst því að mannvirkjagerð í nábýli sé háttað þannig að hún verði samræmd gildandi deiliskipulagi. Kærandi hafi gert kröfu um niðurrif o.fl. þar sem framkvæmdir á umræddri lóð séu ekki í samræmi við deiliskipulag og útgefið byggingarleyfi. Á lóðinni séu 502 byggingarfermetrar sem falli í A eða B lokunarflokk, en samkvæmt gildandi deili­skipulagi sé einungis heimilt að byggja rúmlega 263 m2 á lóðinni. Sé nýtingarhlutfall á lóðinni því 0,57, eða næstum helmingi meira en heimildir skipulags kveði á um.

Málsrök Seltjarnarnesbæjar: Vísað er til þess að hin kærða ákvörðun varði ekki rétt eða skyldu kæranda og því sé ekki um kæranlega ákvörðun að ræða og vísa beri málinu frá. Þá sé kæran einnig of seint fram komin þar sem byggingarleyfið hafi verið gefið út 15. júní 2020 og framkvæmdir hafi hafist í kjölfarið en kæran hafi ekki borist úrskurðarnefndinni fyrr en 12. desember 2024. Byggingarleyfinu eða aðaluppdráttum hafi ekki verið breytt frá árinu 2020, utan samþykktra uppdrátta af bátaskýli árið 2021. Kærandi hafi frá þeim tíma er leyfið hafi verið samþykkt mátt gera sér grein fyrir hvaða framkvæmdir hefðu verið samþykktar og áhrifum þeirra. Kærandi hafi sjálfur áritað samþykki sitt á uppdrátt vegna byggingar bátaskýlis á lóðinni. Kærufrestur til úrskurðarnefndarinnar sé sérstaklega stuttur til þess að tryggja að aðilar nýti rétt sinn til að kæra strax og koma þannig í veg fyrir tjón og eyða óvissu um lögmæti framkvæmda. Tilkynning um afstöðu byggingarfulltrúa hafi verið send kæranda 25. október 2024 en afgreiðslan ekki kærð fyrr en 12. desember s.á., einum mánuði og 22 dögum síðar. Hafi kærufrestur því verið liðinn.

Samþykktir aðaluppdrættir, byggingarleyfi og framkvæmdir séu í samræmi við samþykkta uppdrætti, byggingarleyfi og deiliskipulag svæðisins. Allar málsástæður kæranda lúti að efnis­legum atriðum er varði aðaluppdrætti sem hafi verið samþykktir 8. júní 2020 og síðan 10. ágúst s.á. og byggingarleyfi sem gefið hafi verið út 15. júní 2020.

Á skipulagsuppdrætti Lambastaðahverfis sé lóð nr. 14 við Lambastaðabraut sýnd 991 m2. Þá komi fram að afmörkun lóða á skipulagsuppdrættinum byggi á fyrirliggjandi gögnum og upp­lýs­ingum sem eigi uppruna sinn frá ýmsum tímum og aðilum og séu ekki í öllum tilvikum skýr eða í samræmi við nútímakröfur um nákvæmni. Því sé gerður fyrirvari um lóðamörk. Fram undan flestum sjávarlóðum hverfisins fylgi sjávarréttindi þannig að fjara neðan afmarkaðra lóða og réttindi í netlögum tilheyri lóðareigendum. Sjávarvörn sé sýnd á uppdráttum og sé staðsetning sjávarvarna bindandi. Breytingar á sjávarvörnum skuli vera í samráði við bæjar­yfirvöld og Siglingastofnun.

Fjallað sé um mæli- og hæðarblöð og byggingar í skilmálum skipulagsins. Í samræmi við skilmálana hafi verið unnið nýtt lóðarblað fyrir lóð nr. 14 við Lambastaðabraut, dags. 27. janúar 2020, sem sýni lóðina eins og deiliskipulagsuppdráttur geri ráð fyrir. Það hafi verið samþykkt af Seltjarnarnesbæ. Ótvírætt sé að lóðin sé 991 m2 að stærð og í samræmi við gildandi deiliskipulag. Það breyti engu að ekki hafi verið hlutast til um að breyta skráningu lóðarinnar í fasteignaskrá. Um sé að ræða eignarlóð við sjó sem eigi réttindi til sjávar, þ.e. bæði í fjöru og netlögum. Sveitarfélagið eigi ekkert land framan við lóðina og því hafi ekki þurft neina samninga við sveitarfélagið um kaup eða leigu vegna stækkunar lóðarinnar.

Eldra hús sem hafi verið á lóðinni hafi verið 257,1 m2 og samkvæmt gildandi deiliskipulagi og mæliblaði sé stærð lóðarinnar 991 m2 og nýtingarhlutfall hafi því verið 0,3. Hið nýja hús sé 440,4 m2, hefðbundin húsrými séu samtals 297,5 m2 en gluggalaus kjallararými séu 142 m2. Heildarstærð hússins sé því innan marka skilmála deiliskipulags þar sem komi fram að heimilt sé að auka hámarksbyggingarmagn á lóð um þann hluta mannvirkis sem sé fyrir komið neðan­jarðar og nýttur fyrir s.s. bílageymslur, geymslur, tæknirými og samsvarandi, enda séu kjalla­rými gluggalaus og lítt eða ekki sjáanleg utan frá.

Hvað varði bátaskýlið þá sé sérstaklega tekið fram að aðaluppdráttur þess sé samþykktur 19. apríl 2021 og samkvæmt honum sé skýlið 28,79 m2. Í skilmálum deiliskipulagsins komi fram að heimilt sé reisa allt að 30 m2 bátaskýli á sjávarlóðum sem tengist sjóvarnargörðum utan byggingarreita, að fengnu leyfi skipulags- og mannvirkjanefndar og samþykki Siglinga­stofnunar. Þá komi fram að leita skuli skriflegs samþykkis nágranna ef fjarlægð frá lóða­mörkum nágrannalóðar sé minni en 3 m. Samþykki Vegagerðarinnar, dags. 24. janúar 2020, liggi fyrir sem og áritaður uppdráttur frá kæranda þar sem hann hafi samþykkt að bátaskýli á lóðinni standi nær lóðamörkum en 3 m. Undirritunin sé ódagsett en fengin áður en aðal­uppdrættir bátaskýlisins hafi verið samþykktir í apríl 2021.

Sveitarfélagið hafi túlkað skilmála skipulagsins svo að til viðbótar nýtingarhlutfalli húss á lóðinni megi byggja allt að 9 m2 smáhýsi og 30 m2 bátaskýli. Vegna fullyrðinga um að báta­skýlið kunni að vera 0,79 m2 stærra en skipulagið leyfi þá hafi sveitarfélagið ekki staðreynt slíkt frávik auk þess sem slíkt frávik sé óverulegt.

Við úttektir á húsinu muni sveitarfélagið tryggja að framkvæmdin sé í samræmi við samþykkta uppdrætti, lög og reglur og gera viðeigandi ráðstafanir ef svo sé ekki. Framkvæmdum sé ekki lokið. Rétt sé að bátaskýlis hafi ekki verið getið í útgefnu byggingarleyfi en sveitarfélagið hafi litið svo á að bygging þess falli undir leyfið enda hafi aðaluppdrættir af því verið samþykktir eftir útgáfu leyfisins og fyrir lok framkvæmda. Um hafi verið að ræða breytingu á byggingar­leyfinu sem hafi verið samþykkt með nýjum uppdráttum.

Athugasemdir eigenda Lambastaðabrautar 14: Bent er á að kæran sé of seint fram komin og því beri að vísa henni frá. Ekki sé um kæranlega ákvörðun að ræða og kærandi geti ekki talist aðili að málinu á grundvelli laga nr. 160/2010 um mannvirki þar sem erindið varði ekki hans eigin eign, sbr. orðalag 55. og 56. gr. laganna. Í raun sé um grenndarmál að ræða sem fari þá eftir almennum grenndarrétti eða skipulagsmál samkvæmt ákvæðum skipulagslaga nr. 123/2010, en kærandi byggi ekki á þeim.

Húsið á Lambastaðabraut 14 sé enn í byggingu og óumdeilt sé að fyrir liggi byggingarleyfi, aðaluppdrættir og teikningar, lóðarblað og skráningartöflur hafi legið fyrir frá árinu 2020. Þetta sé kjarni málsins og marki þau tímamörk sem miða beri við. Af því leiði að allir tímafrestir kæranda til að andmæla byggingu hússins séu löngu liðnir.

Kærandi hafi sýnt af sér verulegt tómlæti með því að bregðast ekki fyrr við ef hann hafi á annað borð viljað andmæla framkvæmdunum. Byggingarleyfi og aðaluppdrættir hafi legið fyrir árið 2020 og framkvæmdir hafist fljótlega. Auk þess megi benda á skriflegt samþykki kæranda fyrir staðsetningu bátaskýlis, þar sem afstöðumynd hafi sýnt bæði húsið og bátaskýlið. Kærandi vísi til þess að hann hafi áttað sig á stærð hússins og hæð síðla árs 2023 en hann hafi ekki brugðist við fyrr en um sumarið 2024.

Kærandi geri þá kröfu að nefndin ógildi ákvörðun skipulags- og byggingarfulltrúa um að hafna því að nýta heimildir byggingarfulltrúa til að beita þvingunarúrræðum, sbr. 2. mgr. 55 gr. laga nr. 160/2010. Engin skýr rök séu færð fyrir því á hvaða grundvelli skuli ógilda ákvörðunina eða á hvaða grundvelli ákvörðunin geti talist ógildanleg í skilningi stjórnsýslulaga nr. 37/1993 eða laga nr. 160/2010. Ljóst sé að úrskurðarnefndin geti ekki tekið kröfur kæranda til efnis­legrar athugunar og lagt mat á hvort byggingar á lóðinni séu í samræmi við byggingarleyfi og samþykktar teikningar á grundvelli kröfu kæranda, enda sé það ekki hlutverk hennar sbr. 1. mgr. laga nr. 130/2011 um úrskurðarnefnd umhverfis- og auðlindamála.

Erindi kæranda til byggingarfulltrúa hafi verið svarað ítarlega og ekki verði séð á hvaða grundvelli þau svör verði úrskurðuð ógild. Afgreiðsla erindisins hafi verið í samræmi við skilyrði laga.

Því sé hafnað að bygging hússins, bátaskýli eða lóðin standist ekki kröfur eða brjóti gegn ákvæðum laga nr. 160/2010. Byggingin á lóð Lambastaðabrautar 14 sé í samræmi við fyrir­liggjandi teikningar og aðaluppdrátt. Staðsetning og hæð hússins sé í samræmi við samþykktar teikningar og leyfi og ekki um nein frávik að ræða sem varði hagsmuni kæranda eða réttlætt geti að krafa um beitingu þvingunarúrræða skv. lögum nr. 160/2010 verði tekin til greina.

 Viðbótarathugasemdir kæranda: Bent er á að ákvæði 55. gr. laga nr. 160/2010 veiti byggingarfulltrúa heimild til töku stjórnvaldsákvörðunar og varði hún bæði réttindi og skyldur aðila sem eigi lögvarinna hagsmuna að gæta. Ákvörðun um að beita ekki þessum heimildum sé að sama skapi stjórnvaldsákvörðun í skilningi stjórnsýslulaga nr. 37/1997. Þá verði ráðið af efni þeirra laga nr. 160/2010 að byggingarfulltrúa sé óheimilt að útvista töku ákvörðunar samkvæmt þeim til utanaðkomandi lögmanns. Tilkynning lögmanns í formi greinargerðar feli ekki í sér formlega töku eða birtingu stjórnvalds­ákvörðunar. Efni greinargerðar lögmanns verði aldrei kært sem einskonar stjórnvalds­ákvörðun til æðra stjórnvalds og geti dagsetning í slíkri greinargerð ekki markað upphaf kærufrests. Þar sem stjórnvaldsákvarðanir séu almennt ekki formbundnar að lögum megi horfa til þess að með tölvupósti byggingarfulltrúa frá 12. nóvember 2024 hafi hann staðfest niðurstöðu greinargerðar lögmannsins. Hafi sú staðfesting falið í sér stjórnvaldsákvörðun um höfnun kröfu um beitingu þvingunarúrræða.

Málsástæður kæranda lúti fyrst og fremst að því að byggingarframkvæmdir á lóðinni séu ekki í samræmi við gildandi skipulag, framlagða aðaluppdrætti, skráningartöflu og útgefið byggingarleyfi. Það hafi ekki verið fyrr en slegið hafi verið frá síðla árs 2023 að framkvæmdin sjálf hafi komið í ljós. Kærandi hafi brugðist við án tafar með því að leita eftir fundum með bæði bæjarstjóra og byggingarfulltrúa þar sem hann hafi komið sjónarmiðum sínum á framfæri. Báðir hafi gengið á vettvang byggingarinnar og lýst yfir samúð með kæranda og því ástandi sem hefði skapast vegna framkvæmda á lóðinni og lýst yfir vilja sínum til að kanna hvað hægt væri að gera í stöðunni. Ekki hafi þó verið brugðist við.

Fram­kvæmdir á lóðinni séu í mjög takmörkuðu samræmi við framlagða aðaluppdrætti, teikningar og útgefin leyfi. Krafa kæranda sé grundvölluð á því að framkvæmdir lóðarhafa verði hvorki samræmdar gildandi deiliskipulagi, reglum um nýtingarhlutfall á lóð, fyrir­liggjandi aðal­uppdrætti og teikningar auk þess sem sérteikningar verði ekki samræmdar þeim aðaluppdrætti sem liggi fyrir á vef byggingarfulltrúa Seltjarnarnesbæjar. Málatilbúnaður kæranda dragi fram hvernig stjórnsýslueftirliti sveitarfélagsins með framkvæmdum á lóðinni hafi verið háttað.

Á þinglýstu mæliblaði fyrir lóð Lambastaðabrautar 14 er lóðin sögð 878 m2. Þessi tilgreining á stærð lóðarinnar á mæliblaði sé ítrekuð með annarri yfirlýsingu Seltjarnarnesbæjar til sýslu­mannsins í Reykjavík, dags. 11. desember 2009. Þessi stærð lóðarinnar sé í samræmi við allar opinberar skráningar á stærð hennar og sú stærð sem skráð sé í afsal vegna sölu á fasteigninni til núverandi lóðarhafa, dags. 20. desember 2019. Þá sé vert að nefna að á fundi skipulags- og umferðarnefndar Seltjarnarnesbæjar 17. júlí 2012 hafi verið tekin afstaða til rétthæðar skjala eftir því hvort þau hafi verið þinglýst eða ekki. Afgreiðsla nefndarinnar hafi verið að mæliblað sem hafði verið gert 1991 og hefði ekki verið þinglýst væri ekki í gildi. Þessi afgreiðsla hafi verið staðfest í bæjarstjórn. Stærð lóðarinnar við Lambastaðabraut 14 sé 878 m2 hvað sem líði undarlegum yfirlýsingum sveitarfélagsins. Fullyrðingar sveitarfélagsins um stærð lóðar séu ekki í neinu samræmi við gildandi reglu og þau sjónarmið sem sveitarfélagið sjálft leggi til grund­vallar þegar afstaða sé tekin til lóðarstærða.

Svokallað bátaskýli sé hvorki byggt né hannað fyrir móttöku báta, né sé það niðurgrafið, sbr. skilmála deiliskipulags. Bátaskýlið sé ekki tekið inn í nýtingarhlutfall lóðar í skráningartöflu lóðar þó að um 30,79 m2 mannvirki sé að ræða. Tímasetning inn lagðra teikninga breyti engu um það að skýlið skuli teljast til nýtingarhlutfalls lóðar. Þá liggi fyrir að ekkert byggingarleyfi hafi verið gefið út vegna byggingar bátaskýlisins í andstöðu við 9. gr. laga nr. 160/2010.

Á uppdrætti aðalhúss sé að finna sérstakan byggingarhluta, utan byggingarreits, sem afmarkist af útveggjum aðalhúss, svalalofti og sökkli. Þar sé að finna uppsteypt borð og eldunaraðstöðu eða „útieldhús“. Um sé að ræða svokallaða B-fermetra sem telja skuli að fullu inn í nýtingar­hlutfall samkvæmt gildandi reglum. Framkvæmdin sé ekki í samræmi við aðaluppdrátt því í stað grasbala, líkt og aðaluppdráttur beri um að skuli vera til staðar í „útieldhúsinu“ hafi verið steyptur sökkull. Um sé að ræða ríflega 26 m2 útieldhús sem engin grein sé gerð fyrir í skráningar­töflu hússins.

Það láti nærri að byggðir hafi verið um 240 m2 umfram heimilað nýtingarhlutfall og þar sé ekki tekið tillit til uppsteypu á heitum potti við hafið, sem ekki hafi verið heimilað sérstaklega í fyrirliggjandi teikningum og/eða leyfum. Fjölmörg atriði á samþykktum aðaluppdráttum hafi raunverulega verið byggð á annan hátt en kynnt hafi verið með aðaluppdráttum. Þetta verði glögglega lesið úr þeim gögnum sem aðgengileg séu á vefsíðu sveitarfélagsins. Grunnmyndum, útlitsmyndum og sneiðmyndum beri ekki saman um tilvist þvottahúss á jarðhæð hússins, né aðra nýtingu miðrýmis. Hið sama eigi við um glugga á jarðhæð við „master-svítu baðherbergi“ sem sé ekki að finna á aðaluppdráttum. Aðaluppdrættir hússins séu ekki í samræmi við sérteikningar annarra hönnuða. Sökkla- og lagnateikningar geri ráð fyrir baðherbergisaðstöðu en einnig þvottahúsi aftan við stiga sem ekki komi fram á aðaluppdrætti. Steyptir sökklar útieldhúss þar sem gert hafi verið ráð fyrir grasi, útliti hússins til suðaustur hafi verið breytt, til að mynda varðandi glugga í stofu og gluggakálf sem standi út úr hliðinni. Gangatenging bílskúrs við kjallararými, miðað við staðsetningu á sérteikningum, sé ekki tilgreind í skráningu til nýtingarhlutfalls. Á aðaluppdrætti sé gert ráð fyrir einu baðherbergi á efri hæð sem staðsett sé við gestasvítu/skrifstofu en við skoðun á sérteikningum megi sjá fleiri baðherbergi, meðal annars í hinu meinta niðurgrafna kjallararými, sem ekki komi fram á aðaluppdrætti og séu ekki tilgreindir sem fermetrar í nýtingarhlutfalli. Miðað við staðsetningu glugga og burðarbita megi ætla að fremur sé gert ráð fyrir tveimur svefnherbergjum til viðbótar við „mastersvítu“ á neðri hæð, en að talin sé þörf á tveimur björgunaropum í því eina svefnherbergi sem sýnt sé á aðaluppdrætti. Mikill munur sé á aðkomu hússins. Á aðaluppdráttum sé gert ráð fyrir 60 cm rampi upp að megin gólffleti hússins. Eftir framkvæmdir megi sjá að þar séu 12 tröppur í stað 60 cm rampsins, sem ætla megi að séu 1,4–1,8 m að hæð. Það sé eðlilegt að húsráðendur skýri hvort þessi mikla breyting, upp á 1,2 m eða svo, komi fram í breytingu á meginhæð hússins og/eða aðkomu- og lóðarhæð.

Upplýsingaöflun úrskurðarnefndarinnar: Með tölvupósti 15. apríl 2025 óskaði úrskurðar­nefndin eftir upplýsingum um hvort byggingarfulltrúi hefði kannað fullyrðingar kæranda með vettvangsskoðun. Með svari 16. s.m. upplýsti byggingarfulltrúi að hann hefði farið í vettvangs­skoðun vegna hinna umdeildu framkvæmda á lóð Lambastaðabrautar 14 eftir athugasemdir kæranda. Það hefði verið mat hans að húsið væri í samræmi við samþykkta uppdrætti í öllum megin atriðum sem skiptu máli og þar með í samræmi við deiliskipulag. Hann hefði orðið var við óveruleg frávik varðandi stærð á tveimur gluggum með tilliti til samþykktra uppdrátta og hafi bent húseiganda á að áður en lokaúttekt færi fram yrði hann að færa gluggana til samræmis við samþykkta uppdrætti eða leggja inn og fá samþykkta breytingu. Þá var það áréttað að lokaúttekt á húsinu að Lambastaðabraut 14 hafi enn ekki farið fram, enda sé húsið enn í byggingu og byggingarstjóri hafi ekki beðið um neinar öryggisúttektir, eða aðrar úttektir byggingarfulltrúa. Þá séu úttektir nú verkefni byggingarstjóra samkvæmt byggingarreglugerð nr. 112/2012 og ekki lengur í verkahring byggingarfulltrúa. Úrskurðarnefndin kynnti sér aðstæður á vettvangi 20. maí 2025.

Niðurstaða: Í máli þessu er deilt um ákvörðun byggingarfulltrúa Seltjarnarnesbæjar um að synja beiðni kæranda um beitingu þvingunarúrræða á grundvelli laga nr. 160/2010 um mann­virki. Kæruheimild til úrskurðarnefndarinnar er í 59. gr. laganna og hefur nefndin talið að synjun byggingarfulltrúa um beitingu þvingunarúrræða geti verið kæranleg til nefndarinnar, enda hafi kærandi lögvarða hagsmuni tengda ákvörðuninni.

Lóð kæranda er við hlið hins umdeilda mannvirkis og á hann því grenndarhagsmuna að gæta auk þess að ákvörðuninni var beint að honum. Verður því fallist á að hann njóti kæruaðildar. Samkvæmt 2. mgr. 4. gr. laga nr. 130/2011 um úrskurðarnefnd umhverfis- og auð­linda­­mála er kærufrestur til nefndarinnar einn mánuður frá því að kæranda varð kunnugt eða mátti vera kunnugt um þá ákvörðun sem kæra lýtur að. Þrátt fyrir að kæranda hafi borist afstaða sveitar­félagsins með bréfi lögmanns 25. október 2024 verður ekki talið að um hafi verið að ræða lokaákvörðun enda fer einungis byggingarfulltrúi, eða eftir atvikum staðgengill hans, með vald til að synja beiðni um þvingunarúrræði á grundvelli laga nr. 160/2010. Kæranda barst staðfesting frá byggingarfulltrúa með tölvupósti 12. nóvember 2024 um að synjun sú er fram hefði komið í greindu bréfi lögmanns, dags. 25. október s.á., hefði verið lokaákvörðun fyrir hönd byggingafulltrúa. Verður að telja að kærufrestur hafi byrjað að líða frá þeim degi sbr. 1. mgr. 8. gr. stjórnsýslulaga nr. 37/1993 og barst kæra innan kærufrests. Að gefnu tilefni skal tekið fram að kærufrestur vegna byggingarleyfis hins umþrætta mannvirkis er löngu liðinn og varðar kærumál þetta einvörðungu ákvörðun byggingarfulltrúa frá 12. nóvember 2024 um að hafna beitingu þvingunarúrræða skv. 55. og 56. gr. laga 160/2010.

Það er hlutverk byggingarfulltrúa að hafa eftirlit með mannvirkjagerð í sínu umdæmi, sbr. 2. mgr. 4. gr. og 1. mgr. 8. gr. laga nr. 160/2010. Í því felst meðal annars að taka afstöðu til beitingar þvingunarúrræða þeirra sem mælt er fyrir um í 55. og 56. gr. sömu laga. Af hálfu kæranda er í máli þessu vísað aðallega til 2. mgr. 55. gr., þar sem kveðið er á um að sé byggingarframkvæmd hafin án þess að leyfi sé fengið fyrir henni eða hún brjóti í bága við skipulag geti byggingarfulltrúi krafist þess að hið ólöglega mannvirki eða byggingarhluti sé fjarlægt, jarðrask afmáð eða starfsemi hætt. Sinni eigandi ekki þeirri kröfu sé heimilt að vinna slík verk á hans kostnað. Ákvörðun sem tekin er með stoð í þessum fyrirmælum er í eðli sínu bráðabirgðaákvörðun sem getur leitt til frekari viðbragða eða ákvörðunar sem leggja þarf mat á hvort ráðist verði í, m.a. með tilliti til meðalhófs, svo sem rakið var í athugasemdum með frumvarpi því sem varð að lögum nr. 160/2010.

—–

Í greinargerð með deiliskipulagi Lambastaðahverfis á Seltjarnarnesi, sem tók gildi með birtingu í B-deild Stjórnartíðinda 1. ágúst 2013, kemur fram að á skipulagsuppdrætti séu lóðir afmarkaðar samkvæmt fyrirliggjandi gögnum og upplýsingum. Nákvæm afmörkun lóða og lóðastærðir verði sýndar með hnitsetningu á sérstökum mæliblöðum fyrir hverja lóð á skipulagssvæðinu. Kærandi í máli þessu bendir á að stærð lóðarinnar Lambastaðabrautar 14 er í fasteignaskrá 878,2 m2 á grundvelli þinglýstra heimilda og hnitsetts lóðablaðs. Af gögnum þessa máls verður ráðið að lóðarhafar létu útbúa mæliblað, dags. 23. janúar 2020, þar sem fram kemur að samkvæmt lóðablaði frá 1975 hafi lóðin verið 878 m2 en hafi nú verið stækkuð til suðurs um 113 m2 í samræmi við deiliskipulag Lambastaðahverfis en á skýringar­uppdrætti með deiliskipulaginu sé stærð lóðarinnar gefin upp 991 m2. Miðar reiknað nýtingar­hlutfall lóðarinnar við stærð hennar samkvæmt þessu mæliblaði. Engra nánari upplýsinga nýtur við um þetta en byggingarfulltrúi hefur bent á að um sjávarlóð sé að ræða og að fallist hafi verið á að mæliblaðið sýni rétta stærð lóðarinnar. Verður ekki gerð athugasemd við þá afstöðu en byggingar­fulltrúa hefði þó verið rétt að benda lóðarhöfum á þær reglur sem gilda um skráningu fasteigna, sbr. m.a. 4.-5. og 14. gr. laga nr. 6/2001 um skráningu, merki og mat fasteigna.

Í skilmálateikningu yfir Lambastaðabraut 14 sem er hluti deiliskipulagsins kemur fram að á lóðinni sé einbýlishús á einni hæð og kjallari með stakstæðri bílageymslu. Byggingarreitur miðist að hluta við núverandi bílageymslu, hæð taki mið af núverandi húsi og nýtingarhlutfall lóðar sé 0,3. Í greinargerð skipulagsins kemur fram að ef hús sé rifið og annað byggt í staðinn skuli íbúðafjöldi, hæð húss og hæðafjöldi vera sá sami nema annað sé tilgreint í gögnum skipulagsins. Þá kemur fram að heimilt sé að auka „hámarks byggingarmagn á lóð um þann hluta mannvirkis sem sé fyrirkomið neðanjarðar og nýttur sé fyrir s.s. bílageymslur, geymslur, tæknirými og samsvarandi, enda séu kjallararnir gluggalausir og lítt eða ekki sjáanlegir utan frá.“ Er um þetta í greinargerðinni nánar vísað til ÍST 50/1998, flatarmál og rúmmál bygginga. Þessa skilmála deiliskipulags svæðisins um aukningu hámarksbyggingarmagns má skilja svo að í slíku kjallararými megi ekki vera íbúðarrými heldur einungis geymslur og samsvarandi rými.

Í byggingarleyfi hins umþrætta mannvirkis, dags. 15. júní 2020, kemur fram að byggingarleyfi sé veitt til byggingar einbýlishúss á tveimur hæðum með innbyggðri bílageymslu. Í byggingarlýsingu mannvirkisins sem er frá sama tíma kemur á hinn bóginn fram að um sé að ræða einbýlishús á einni hæð og kjallara með innbyggðri bílageymslu. Af þessu tilefni verður athugað að hvorki eru fyrirmæli í lögum nr. 160/2010 né byggingarreglugerð nr. 112/2012 um hvenær rými teljist til kjallara. Engar ályktanir hér að lútandi verða dregnar af staðlinum ÍST 50/1998. Til hliðsjónar má geta þess að í eldri byggingarreglugerð nr. 441/1998 var kjallari skilgreindur svo í gr. 4.25 að gólf væri undir yfirborði jarðvegs á alla vegu en í gildandi reglugerð sama efnis virðist rætt um kjallara og jarðhæð jöfnum höndum, sbr. gr. 6.7.4. Í aðaluppdráttum hins umþrætta mannvirkis eru þau rými sem felld eru undir umrædda skilmála deiliskipulagsins og eru á innanverðri 1. hæð eða kjallara merkt ýmist sem geymslur, bílageymsla eða tæknirými. Lýtur ágreiningur þessa máls m.a. að því hvort það fái staðist að þau verði með vísan til skilmálanna ekki talin með því byggingarmagni mannvirkisins sem teljist til nýtingarhlutfalls.

Við skoðun á aðaluppdráttum sem og við vettvangsferð 20. maí 2025 urðu nefndarmenn úrskurðarnefndarinnar þess áskynja að vestari hlið mannvirkisins er nokkuð niðurgrafin og má ætla hún verði lítt áberandi þegar jarðvegsframkvæmdum lýkur. Á henni er að vísu gluggaop á 1. hæð eða kjallara sem ekki er í samræmi við áskilnað um að kjallari skuli vera gluggalaus svo felldur verði undir umrædda skilmála. Aðrar hliðar hússins eru minna eða ekki niðurgrafnar. Á austur­hlið hússins að innanverðu eru göngudyr frá bílskúr og eru þær í jarðvegshæð en hæð lóðarinnar hallar niður að húsinu og er gert ráð fyrir því á sneiðmynd að jarðvegshæð lóðar verði nokkru hærri en gólf­kóti 1. hæðar á þeim stað. Var jarðvegsframkvæmdum ekki að fullu lokið þegar nefndarmenn voru á vettvangi en engu að síður virtist sá hluti mannvirkisins sem hér um ræðir vera á mörkum þess að geta fallið undir umrædda skilmála.

Undir svölum á efri hæð mannvirkisins á suðurhlið er rými með steyptum vegg að vestanverðu sem og steyptu gólfi. Það virðist ástæða til þess að skoða nánar, svo sem kærandi gerir bendingu um og byggingarfulltrúi boðar í hinni kærðu ákvörðun hvort þessi hluti mannvirkisins, sem virðist vera utan byggingar­reits, sé í samræmi við aðaluppdrætti sem og heimilað hámarks­byggingarmagn samkvæmt deili­­skipulagi en byggingarhlutinn er ekki tilgreindur í skráningar­töflu.

Yst á lóðinni Lambastöðum 14 er risið allstórt bátaskýli og var heimild til að reisa það veitt með byggingarleyfinu, dags. 15. júní 2020, að því fram kemur í málsgögnum. Bátaskýlið er tilgreint í skráningartöflu en ekki talið með við útreikning á nýtingarhlutfalli lóðar. Af hálfu byggingarfulltrúa er af þessu tilefni vísað til þess að í deiliskipulagi Lambastaðahverfis komi fram í skilmálum um ný mannvirki að heimilt sé að reisa allt að 30 m² bátaskýli á sjávarlóðum sem tengjast sjóvarnargörðum utan byggingar­reita. Með nýtingarhlutfalli er átt við hlutfallið milli brúttóflatarmáls bygginga á lóð eða reit og flatarmáls lóðar eða reits og verður ekki talið útskýrt nægilega hvernig þessir skilmálar um heimild til staðsetningar mannvirkja utan byggingarreits feli í sér undanþágu frá því að vera tekið með í útreikningi nýtingarhlutfalls. Þá má nefna athugasemdir Seltjarnarnesbæjar í kærumáli fyrir úrskurðarnefndinni nr. 88/2013, er varðaði gildi deiliskipulags Lambastaðahverfis, þar sem fram kom að heimild til byggingar bátaskýla væri háð því að nýtingarhlutfall lóðar hafi ekki áður verið fullnýtt.

Í hinni kærðu ákvörðun, þ.e. bréfi lögmanns sveitarfélagsins sem byggingarfulltrúi hefur gert að sínu, var dregin saman sú niðurstaða að byggingarfulltrúi muni skoða frekar nákvæma stærð bátaskýlis, svalir og skráningu rýmis undir svölum sem og sorpgeymslu í samræmi við ábendingar kæranda. Í kjölfar slíkrar skoðunar muni byggingarfulltrúi kanna hvort og þá til hvaða aðgerða eða úrræða hann telji nauðsynlegt að grípa leiði skoðunin í ljós að fram­kvæmdir þessar séu í ósamræmi við skipulag. Komu og fram vangaveltur sem ekki er ástæða til að rekja varðandi frekari viðbrögð mundi svo reynast. Fyrir liggur síðan að eftir að kæra í máli þessu barst úrskurðarnefndinni kannaði byggingarfulltrúi framkvæmdir á lóð Lamba­staða­­brautar 14. Var það mat hans að framkvæmdir væru að mestu leyti í samræmi við samþykkta aðaluppdrætti og skilmála deiliskipulags. Að áliti úrskurðarnefndarinnar hefði verið tilefni til þess fyrir byggingarfulltrúa að rökstyðja nánar þá afstöðu sína, jafnvel þótt málið hafi þá verið á borði úrskurðarnefndarinnar. Um leið er til þess að líta að framkvæmdum á lóð Lamba­staðabrautar 14 er ólokið þótt séu langt komnar og að ekki hefur farið fram lokaúttekt byggingar­fulltrúa vegna þeirra, en við slíka úttekt er gengið úr skugga um að mannvirki sé reist í samræmi við samþykkta aðal- og séruppdrætti og uppfylli ákvæði mannvirkjalaga og þeirra reglugerða er framkvæmdina varðar. Að öllu framangreindu virtu þykir þó rétt af hálfu úrskurðar­nefndarinnar að fella úr gildi hina kærðu ákvörðun.

Úrskurðarorð:

Felld er úr gildi ákvörðun byggingarfulltrúa Seltjarnarnesbæjar frá 12. nóvember 2024 um að hafna beitingu þvingunarúrræða til að koma á lögmætu ástandi á lóð nr. 14 við Lambastaðabraut.

maí 13
Love0

32/2025 Aðalgata

Með

Árið 2025, þriðjudaginn 13. maí, kom úrskurðarnefnd umhverfis- og auðlindamála saman til fundar í húsnæði nefndarinnar að Borgartúni 21, Reykjavík. Mætt voru Arnór Snæbjörnsson formaður, Karólína Finnbjörnsdóttir lögmaður og Þorsteinn Þorsteinsson byggingar­verkfræðingur.

Fyrir var tekið mál nr. 32/2025, kæra á ákvörðun heilbrigðisnefndar Norðurlands vestra frá 25. febrúar 2025 um niðurrif húss og hreinsun lóðar að Aðalgötu 6b á Siglufirði í Fjallabyggð.

 Í málinu er nú kveðinn upp svofelldur

úrskurður:

Með kæru til úrskurðarnefndar umhverfis- og auðlindamála, er barst nefndinni 20. febrúar 2025, kærir eigandi húss að Aðalgötu 6b á Siglufirði í Fjallabyggð, ákvörðun Heilbrigðiseftirlits Norðurlands vestra frá 14. febrúar 2025 um niðurrif hússins og hreinsun lóðarinnar. Er þess óskað að úrskurðarnefndin hlutist til um að heilbrigðiseftirlitið dragi þá ákvörðun til baka eða hún verði felld úr gildi. Einnig eru lagðar fram óskir um upplýsingar og gögn frá heilbrigðisnefnd Norðurlands vestra.

Gögn málsins bárust úrskurðarnefndinni frá Heilbrigðiseftirliti Norðurlands vestra hinn 12. mars 2025.

Málavextir: Í aftakaveðri á Siglufirði í september 2023 varð skemma á lóð Aðalgötu 6b fyrir verulegu foktjóni, en kærandi er eigandi að stærstum hluta skemmunnar. Samkvæmt máls­gögnum hefur hann leitað aðstoðar Fjallabyggðar við að fjarlægja brak af lóðinni. Hann hefur einnig leitað eftir því að fá að skila lóðinni til sveitarfélagsins gegn því að tekið verði til á lóðinni og rifið það sem eftir stendur af mannvirkinu, en þeirri málaleitan mun hafa verið hafnað af sveitarfélaginu í nóvember 2024.

Hinn 14. febrúar 2025 sendi Heilbrigðiseftirlit Norðurlands vestra kæranda tölvupóst með yfirskriftinni „Krafa um niðurrif húsnæðis og hreinsun lóðar Aðalgata 6 b Siglufirði.“ Í efni tölvupóstsins sjálfs var síðan tilkynnt um meðferð máls skv. 14. gr. stjórnsýslulaga nr. 37/1993 auk þess sem þar sagði að heilbrigðiseftirlitið færi fram á að kærandi myndi sjá um að leifar hússins að Aðalgötu 6b yrðu rifnar og lóðin hreinsuð. Var kæranda leiðbeint um að sækja um tímabundið starfsleyfi fyrir niðurrifi húsa en ef slíkt yrði ekki gert myndi heilbrigðisnefnd fyrirskipa Fjallabyggð að sjá um niðurrifið og hreinsun lóðar á kostnað kæranda. Kæranda var veittur tíu daga frestur til að koma á framfæri andmælum skv. 13. gr. laga 37/1993 og einnig voru veittar upplýsingar um kæruheimild til úrskurðarnefndarinnar skv. 65 gr. laga nr. 7/1998 um hollustuhætti og mengunarvarnir. Er erindi þetta sú ákvörðun sem kæra þessa máls varðar.

Með bréfi Heilbrigðiseftirlits Norðurlands vestra, dags. 13. mars 2025, sem hafði fyrirsögnina „Tilkynning um stjórnsýsluákvörðun skv. 20. gr. stjórnsýslulaga“, var hafnað beiðni kæranda um að ákvörðun eftirlitsins frá 14. febrúar 2025 yrði dregin til baka. Um leið var kæranda tilkynnt að tekin hefði verið ákvörðun um að leifar húsnæðisins á lóð Aðalgötu 6b „verði rifin og lóð hreinsuð, vegna mengunar, óhollustu og fokhættu og hættu á tjóni annarra eigna auk hættu fyrir almenning.“ Vísað var í reglugerð nr. 903/2024 um hollustuhætti, reglugerð nr. 803/2023 um meðhöndlun úrgangs og lög nr. 7/1998 til stuðnings ákvörðuninni. Kæranda var veittur frestur til 31. mars 2025 til sækja um tímabundið starfsleyfi til niðurrifs og hreinsunar á lóðinni. Loks kom fram að eftirfarandi bókun í fundargerð heilbrigðisnefndar Norðurlands vestra frá 25. febrúar 2025 væri staðfest:

Tekin er stjórnvaldsákvörðun í framhaldi af tilkynningu til eigenda með viðeigandi fresti um meðferð máls skv. 14. gr. stjórnsýslulaga nr. 37/1993, um að rífa og fjarlægja leifar af húsnæði að Aðalgötu 6 b (F2130054), 580 Siglufjörður vegna mengunar, óhollustu og fokhættu og hættu á tjóni annarra eigna auk hættu fyrir almenning með tilliti til reglugerðar nr. 903/2024 um hollustuhætti, m.a. kafla IV um húsnæði, einkum 17. gr. um gæði húsnæðis og umhirðu og 18. gr. um lóðir og önnur opin svæði. Sveitarfélaginu Fjallabyggð verður fyrirskipað að sækja um tímabundið starfsleyfi til niðurrifs og hreinsunar á lóðinni Aðalgötu 6 b og framkvæma verkið á kostnað eigenda eftir 31. mars n.k.

Í bréfi sínu tók heilbrigðiseftirlitið einnig fram að Fjallabyggð fengi bréfið í hendur svo hægt yrði að auglýsa það. Að lokum var vísað til þess að um valdsvið og þvingunarúrræði eftirlitsins færi eftir 60. og 61. gr. laga nr. 7/1998 auk þess sem leiðbeint var um kæruheimild.

Málsrök kæranda: Kærandi vísar til þess að Heilbrigðiseftirlit Norðurlands vestra hafi beitt hann þvingunarúrræðum án þess að hann hafi fengið að koma sínum sjónarmiðum að, en með því hafi verið brotið á andmælarétti hans skv. 13. gr. stjórnsýslulaga nr. 37/1993. Heilbrigðis­eftirlitið hafi auk þess ekki heimild til þess að krefjast niðurrifs byggingarinnar því slík heimild sé ekki í lögum nr. 71/1998 um hollustuhætti og mengunarvarnir. Auk þess eru gerðar þær athugasemdir við málsmeðferðina að ljóst sé að málið hafi verið til meðferðar löngu fyrir 14. febrúar 2025.

Málsrök Heilbrigðiseftirlits Norðurlands vestra: Af hálfu heilbrigðiseftirlitsins kemur fram að í bréfi þess, dags. 14. febrúar 2025, hafi kæranda verið veittur tíu daga frestur til að andmæla kröfunni um niðurrif hússins að Aðalgötu 6b og hreinsun lóðarinnar. Einnig hafi starfsmaður eftirlitsins átt fund með kæranda 23. október 2024 til að fara yfir þá möguleika sem honum stæðu til boða vegna fasteignarinnar. Fullyrðingar um að heilbrigðiseftirlitið hafi farið út fyrir valdsvið sitt standist ekki skoðun með vísan til 14. gr. reglugerðar nr. 803/2023 um með­höndlun úrgangs. Ekki komi til greina að draga ákvörðunina til baka eða fella hana úr gildi enda stafi hætta af fasteigninni í núverandi ástandi. Kærandi hafi ekki óskað gagna frá heilbrigðiseftirlitinu en velkomið sé að láta þau í té.

Viðbótarathugasemdir kæranda: Kærandi gerir athugasemd við að hafa ekki fengið öll gögn málsins afhent frá Heilbrigðiseftirliti Norðurlands vestra, bendir á óskýrleika í málsmeðferð stjórnvaldsins, ítrekar að hann sé að vinna að lausn málsins en kvartar undan skorti yfirvalda á samvinnu við hann vegna málsins. Vegna tilvísunar heilbrigðiseftirlitsins til bókunar heil­brigðisnefndar Norðurlands vestra frá 25. febrúar 2025 tekur kærandi fram að hann líti svo á að hann hafi þegar kært þá ákvörðun, en bendir á að ef bókunin sé lesin þá megi skilja hana þannig að hún beinist einnig eða fyrst og fremst að Fjallabyggð.

Niðurstaða: Ágreiningur þessa máls lýtur að fyrirmælum um niðurrif húss og hreinsun lóðar að Aðalgötu 6b á Siglufirði í Fjallabyggð vegna mengunar, óhollustu og fokhættu og hættu á tjóni annarra eigna auk hættu fyrir almenning. Kæruheimild til úrskurðarnefndarinnar er í 65. gr. laga nr. 7/1998 um hollustuhætti og mengunarvarnir.

Í kæru er tilgreint að kærð sé ákvörðun Heilbrigðiseftirlits Norðurlands vestra frá 14. febrúar 2025 um niðurrif húss við Aðalgötu 6b á Siglufirði í Fjallabyggð og hreinsun lóðarinnar. Með þessu er vísað til tölvupósts sem kæranda barst frá heilbrigðiseftirlitinu þann dag. Tölvu­pósturinn var í nokkru misvísandi. Af yfirskrift hans má ráða að tekin sé ákvörðun um að fyrirskipa kæranda um að rífa húsnæði á lóð Aðalgötu 6b og hreinsa lóðina, en í meginefni er tilkynning um að málið sé til meðferðar hjá stjórnvaldinu í samræmi við 14. gr. stjórnsýslulaga nr. 37/1993. Síðar í tölvupóstinum er farið fram á að kærandi „sjái um að leifar fasteignarinnar verði rifin og lóð hreinsuð“ og er veittur frestur til að koma að andmælum innan tíu daga. Því næst er upplýst að ef ekki verði sótt um tímabundið starfsleyfi fyrir niðurrifi og hreinsun lóðar muni heilbrigðisnefnd fyrirskipa Fjallabyggð að sjá um niðurrif og hreinsun á kostnað eiganda. Að lokum er að finna leiðbeiningar um kæruheimild á „ákvörðun heilbrigðiseftirlitsins“ til úrskurðarnefndar umhverfis- og auðlindamála.

Það er óskráð grundvallarregla í stjórnsýslurétti að stjórnvaldsákvörðun verði efnislega að vera bæði ákveðin og skýr, svo að aðili máls geti bæði skilið hana og metið réttarstöðu sína. Eðli málsins samkvæmt gildir hið sama í samskiptum stjórnvalda við borgara sem eru undanfari stjórnvaldsákvörðunar. Í umræddum tölvupósti frá 14. febrúar 2025 er bæði gefið til kynna að mál sé til meðferðar og að tekin hafi verið endanleg stjórnvaldsákvörðun þess efnis að kæranda væri skylt að rífa niður mannvirki á lóð Aðalgötu 6b og hreinsa lóðina. Með þeim leið­beiningum um kæruheimild sem gefnar voru í bréfinu mátti álykta að ákvörðunin væri endanleg jafnvel þótt óskað væri eftir andmælum innan tíu daga.

Heilbrigðisnefnd Norðurlands vestra tók mál kæranda fyrir á fundi sínum 25. febrúar 2025 eftir að kæra hafði borist til úrskurðarnefndarinnar. Af málatilbúnaði kæranda er ljóst að hann lítur svo að kæra hans beinist einnig að ákvörðun heilbrigðisnefndarinnar sem tekin var á þeim fundi. Með hliðsjón af því og þar sem heilbrigðisnefnd Norðurlands vestra hefur ekki beitt heimild 2. mgr. 48. gr. laga nr. 7/1998 til að fela framkvæmdastjóra heilbrigðiseftirlits eða tilteknum heilbrigðisfulltrúum að taka ákvörðun um beitingu þvingunarúrræða, verður í máli þessu tekin afstaða til lögmætis ákvörðunar heilbrigðisnefndarinnar frá 25. febrúar 2025.

Í fundargerð fundarins kemur fram að heilbrigðisnefndin hafi farið yfir „tilkynningu um með­ferð máls og viðbrögð eigenda Aðalgötu 6b“ en að heilbrigðiseftirlitið hafi ekki fengið nein viðbrögð frá eigendum húsnæðisins. Þá er fært til bókar að tekin sé „stjórnvaldsákvörðun í framhaldi af tilkynningu til eigenda með viðeigandi fresti um meðferð máls skv. 14. gr. stjórnsýslulaga nr. 37/1993, um að rífa og fjarlægja leifar af húsnæði Aðalgötu 6b.“ Því næst kemur fram að Fjallabyggð verði „fyrirskipað að sækja um tímabundið starfsleyfi til niðurrifs og hreinsunar á lóðinni“ og framkvæma verkið á kostnað eigenda eftir 31. mars 2025. Ákvörðun heilbrigðisnefndarinnar var tilkynnt kæranda með bréfi, dags. 13. mars 2025.

Fyrir liggur samkvæmt þessu að heilbrigðisnefnd Norðurlands vestra tók ákvörðun um að fyrirskipa kæranda að fjarlægja leifar af mannvirki á lóð Aðalgötu 6b og hreinsa lóðina vegna mengunarhættu og hættu á tjóni og var um leið veittur hæfilegur frestur til úrbóta eða um fimm vikur. Í 14. gr. reglugerðar nr. 803/2023 um meðhöndlun úrgangs, sem sett er með stoð í samnefndum lögum nr. 55/2003 og lögum nr. 7/1998, er kveðið á um heimild heilbrigðisnefndar til að fyrirskipa hreinsun lóða og lendna og, ef sérstök ástæða er fyrir hendi, til niðurrifs húsa og girðinga í niðurníðslu. Þá eru fyrirmæli um umgengi um húsnæði og lóðir í 17. og 18. gr. reglugerðar nr. 903/2024 um hollustuhætti.

Í 60. gr. laga nr. 7/1998 er kveðið á um að til að knýja á um framkvæmd ráðstöfunar samkvæmt lögunum, reglugerðum, starfsleyfum eða samþykktum sveitarfélaga sé heilbrigðisnefnd heimilt að veita viðkomandi aðila áminningu. Jafnframt skuli veittur hæfilegur frestur til úrbóta ef þess sé þörf. Í 61. gr er kveðið á um heimild heilbrigðisnefndar til að ákveða aðila dagsektir þegar fyrirmælum er ekki sinnt innan tiltekins frests. Jafnframt til að láta vinna verk á kostnað hins vinnuskylda ef fyrirmæli um framkvæmd eru vanrækt. Telja verður að hin kærða ákvörðun eigi sér næga stoð í þessum fyrirmælum.

Af hálfu úrskurðarnefndarinnar verður gerð athugasemd við að kæranda var eigi tilkynnt um ákvörðun heilbrigðisnefndarinnar fyrr en með bréfi heilbrigðiseftirlitsins, dags. 13. mars 2025, en þá voru rúmlegar tvær vikur þegar liðnar af gefnum fresti. Kærandi telur að hann hafi ekki fengið tækifæri til að andmæla ákvörðun heilbrigðisnefndarinnar. Í ljósi þess að hann hafði þegar komið á framfæri sjónarmiðum sínum í kæru til úrskurðarnefndarinnar, sem kynnt voru fyrir heilbrigðiseftirlitinu, verður þó ekki talið að um verulegan annmarka sé að ræða. Með hliðsjón af öllu framangreindu, svo og þeim almannahagsmunum sem liggja að baki hinni kærðu ákvörðun, verður kröfu um ógildingu hafnað.

 Úrskurðarorð:

Hafnað er kröfu um ógildingu ákvörðunar heilbrigðisnefndar Norðurlands vestra frá 25. febrúar 2025 um niðurrif húss og hreinsun lóðar að Aðalgötu 6b á Siglufirði í Fjallabyggð.

maí 02
Love0

43/2025 Vesturvör

Með

Árið 2025, föstudaginn 2. maí, tók Arnór Snæbjörnsson, formaður úrskurðarnefndar umhverfis- og auðlindamála, með heimild í 3. mgr. 3. gr. laga nr. 130/2011, fyrir:

Mál nr. 43/2025, kæra á ákvörðun Heilbrigðiseftirlits Garðabæjar, Hafnarfjarðar, Kópavogs, Mosfellsbæjar og Seltjarnarness frá 7. mars 2025 að starfsemi þvottahúss Hreint ehf. teljist starfsleyfisskyld og um stöðvun starfseminnar.

Í málinu er nú kveðinn upp svofelldur

úrskurður:

Með bréfi til úrskurðarnefndar umhverfis- og auðlindamála, dags. 18. mars 2025, er barst nefndinni sama dag, kærir Hreint ehf., þá ákvörðun Heilbrigðiseftirlits Garðabæjar, Hafnarfjarðar, Kópavogs, Mosfellsbæjar og Seltjarnarness frá 7. mars 2025 að starfsemi þvottahúss fyrirtækisins teljist starfsleyfisskyld og um stöðvun starfseminnar. Er þess krafist að ákvörðunin verði felld úr gildi.

Með úrskurði, dags. 28. mars 2025, frestaði úrskurðarnefndin réttaráhrifum þeirrar ákvörðunar að stöðva þvottahússþjónustu kæranda meðan málið væri til meðferðar hjá nefndinni.

Gögn málsins bárust úrskurðarnefndinni frá Heilbrigðiseftirliti Garðabæjar, Hafnarfjarðar, Kópavogs, Mosfellsbæjar og Seltjarnarness 4. apríl 2025.

Málavextir: Af gögnum þessa máls má ráða að á árinu 2024 kom upp ágreiningur milli kæranda og Heilbrigðiseftirlits Garðabæjar, Hafnarfjarðar, Kópavogs, Mosfellsbæjar og Seltjarnarness um það hvort þvottastarfsemi í starfsstöð kæranda að Vesturvör 11 í Kópavogi væri starfsleyfisskyld sem þvottahús sbr. 118. lið IV. viðauka laga nr. 7/1998, sbr. 1. mgr. 6. gr. laganna. Leiddi þetta m.a. til þess að kæranda barst tölvupóstur 5. júní 2024 þar sem hann var minntur á að sækja um starfsleyfi og gefin ábending um hvernig að því væri staðið.

Sú leiðbeining kom fram í tölvubréfi til kæranda frá 6. september 2024 að til þvottahúsa teldist starfsemi fyrirtækja „sem sinna stórþvotti, þar sem eru iðnaðarþvottavélar og þurrkarar“ og gilti einu hvort um væri að ræða eigin þvott eða þvott fyrir þriðja aðila, en um það hafði kærandi gert ágreining. Var kæranda gert að sækja um starfsleyfi fyrir reksturinn með tölvubréfi frá 21. febrúar 2025. Kærandi kom á framfæri frekari andmælum í framhaldi þessa, seinast með tölvubréfi frá 25. september 2025 og benti m.a. á að öll starfsemi hans væri Svansvottuð þar sem tekið væri mið af efnanotkun, efnategundum, úrgangsflokkun o.fl.

Með bréfi heilbrigðiseftirlitsins til kæranda, dags. 7. mars 2025, var vísað til þess að hann auglýsti þvottaþjónustu á vefsvæði sínu og að starfsemi hans væri starfsleyfisskyld. Væri kæranda, sem rekstraraðila starfseminnar, skylt að sækja um starfsleyfi þar sem fram kæmu upplýsingar um „lýsingu á starfseminni, umfangi hennar, umfangi einstakra rekstrarþátta, fasteignanúmer fasteignar og staðsetning.“ Kom og fram að óheimilt væri að hefja starfsleyfisskyldan atvinnurekstur hefði starfsleyfi ekki verið gefið út. Í því skyni að knýja á um framkvæmd ráðstöfunar samkvæmt 6. gr. laga nr. 7/1998 hygðist heilbrigðiseftirlitið stöðva þennan þátt í starfsemi kæranda í samræmi við heimild í 63. gr. laganna yrði ekki sótt um starfsleyfi fyrir 31. mars s.á.

Málsrök kæranda: Kærandi gerir ágreining um að fyrirtæki sem noti þvottavélar og þurrkara í rekstri sínum þurfi að sækja um starfsleyfi sem þvottahús í skilningi laga nr. 7/1998. Það viðhorf að miða við „eitthvað sem kallist stórþvottur“ og notkun iðnaðarþvottavéla og þurrkara, sé ekki í samræmi við lög. Það sé ekkert í lögskýringargögnum sem skjóti stoðum undir slíka afmörkun og væri nær að horfa til atvinnugreinaflokkunar Hagstofu Íslands. Kærandi starfræki hvorki þvottahús né efnalaug, ekki frekar en almenningssalerni eða skólahúsnæði, þrátt fyrir að öllum sé velkomið að nota salerni og að fræðsla til starfsfólks fari fram í eigin húsnæði.

Tilgangur laga nr. 7/1998 sé að búa landsmönnum heilnæm lífsskilyrði og vernda þau gildi sem felist í heilnæmu og ómenguðu umhverfi. Kærandi sé ræstingarfyrirtæki og fari starfsemi fram á verkstað hvers og eins viðskiptavinar. Notast sé við þvottavél og þurrkara til að geta framkvæmt þjónustu en ekki sé boðið upp á að þvo vörur viðskiptavina. Öll efni sem notuð séu og tengist ræstingum séu Svansvottuð samhliða því að haldið sé grænt bókhald. Krafa heilbrigðiseftirlitsins um að fella lítinn hluta starfseminnar undir „þvottahús“ falli ekki undir meðalhófsreglu stjórnsýslulaga og hefði verið unnt að ná markmiðum og tilgangi laganna á vægari hátt.

Málsrök Heilbrigðiseftirlits Garðabæjar, Hafnarfjarðar, Kópavogs, Mosfellsbæjar og Seltjarnarness: Af hálfu Heilbrigðiseftirlitsins er vísað til þess að þvottahús séu starfsleyfisskyld sbr. 118. tl. viðauka IV., sbr. 1. mgr. 6. gr. laga nr. 7/1998. Óumdeilt sé að kærandi reki þvottahús í atvinnuskyni og auglýsi þvottaþjónustu á heimasíðu sinni fyrir viðskiptavini þar sem leigð sé vara. Þá sé þvottur sóttur til viðskiptavina og honum skilað hreinum til baka. Um töluvert umfang sé að ræða enda sé þvottur þveginn bæði fyrir kæranda og viðskiptavini hans.

Markmið laga nr. 7/1998 sé að búa landsmönnum heilnæm lífsskilyrði og vernda þau gildi sem felist í heilnæmu og ómenguðu umhverfi. Jafnframt sé það markmið laganna að koma í veg fyrir eða draga úr losun út í andrúmsloft, vatn og jarðveg og koma í veg fyrir myndun úrgangs í því skyni að vernda umhverfið. Markmið með útgáfu starfsleyfa sé að tryggja að upplýsingar um starfsemi sem geti haft í för með sér mengun sé til staðar hjá þeim eftirlitsaðilum sem eigi að gæta þess að starfsemin eða athafnir séu í samræmi við ákvæði laganna og reglugerða settra á grundvelli þeirra. Með skipulagðri starfsleyfisútgáfu og/eða skráningu sé hægt að gera áætlanir um reglubundið eftirlit með starfseminni þar með talið um tíðni vettvangsheimsókna.

Um starfsemi þvottahúsa gildi almenn starfsleyfisskilyrði sem gefin séu út af Umhverfis- og orkustofnun. Starf heilbrigðiseftirlits felist meðal annars í að hafa eftirlit með geymslu og meðhöndlun hættulegra efna og efnasambanda, eftirlit með meðhöndlun spilliefna og að spilliefnum sé skilað í viðurkennda söfnunar- eða móttökustöð. Þá sé einnig haft eftirlit með að loftræsingu sé þannig háttað að hún valdi ekki óþægindum eða heilsufarslegri hættu vegna loft- eða hávaðamengunar. Komi upp vandamál vegna lyktar eða mengandi efna frá útblæstri sé heilbrigðiseftirliti heimilt að krefjast úrbóta.

Það sé ekki um íþyngjandi ákvörðun að ræða enda séu réttindi kæranda til starfsemi ekki skert á nokkurn hátt. Starfsleyfis- og eftirlitskostnaður sé óverulegur miðað við stærð og umfang starfseminnar. Samkvæmt 44. gr. reglugerðar nr. 903/2024 um hollustuhætti beri að framfylgja ákvæðum laga nr. 7/1998 og hafa eftirlit með atvinnurekstri, annarri starfsemi og framkvæmdum. Þá geti heilbrigðisnefnd haft eftirlit með starfsemi og athöfnum sem séu hvorki starfsleyfis- né skráningarskyld. Krafa um að starfsemi þvottahúss sé starfsleyfisskyld og þar með áhættumetin og tíðni eftirlits ákvörðuð á þeim grundvelli, veiti rekstraraðila meiri fyrirsjáanleika og sé minna íþyngjandi en tilviljunarkennt eftirlit með starfsemi. Vísað sé til 3. mgr. 44. gr. reglugerðar nr. 903/2024 um hollustuhætti til nánari skýringar.

Í X. viðauka reglugerðar nr. 550/2018 um losun frá atvinnurekstri og mengunarvarnaeftirlit sé talinn sá atvinnurekstur sem heilbrigðisnefnd veiti starfsleyfi. Undir lið 9, um ýmislegan atvinnurekstur séu talin þvottahús, sbr. undirlið 9.8. Ekki sé nánari skilgreining á hugtakinu í reglugerðinni og sé það verkefni heilbrigðiseftirlitsins að skilgreina hversu viðamikil starfsemi þvottahúss krefjist starfsleyfis. Forsenda laga nr. 7/1998 um að um atvinnustarfsemi sé að ræða, sé viðamikil þáttur í slíku mati. Umfang starfseminnar sé metið og stuðst sé við meðalhóf og jafnræðisreglu stjórnsýsluréttar þar sem horft sé til annarra þvottahúsa. Það að fyrirtækið hafi Svansvottun beri merki um metnað í rekstri en þar sé um valkvæða vottun að ræða sem varði ekki skilyrði laga eða reglugerða og ekkert tryggi að slík vottun haldi áfram.

Viðbótarathugasemdir kæranda: Af hálfu kæranda er því mótmælt að heilbrigðiseftirlitið hafi heimild til að skilgreina hvað sé þvottahús. Það eigi fyrst og fremst að vera hlutverk löggjafans að skilgreina slík matskennd hugtök. Verði skilningur heilbrigðiseftirlitsins lagður til grundvallar sé ljóst að fjölmörg fyrirtæki muni skilgreinast sem þvottahús og þurfa starfsleyfi fyrir það eitt að hafa yfir að ráða iðnaðarþvottavél og þurrkara sem séu nýtt í atvinnustarfsemi. Þessi túlkun leiði af sér réttaróvissu og fari það  gegn meðalhófsreglu að krefjast starfsleyfis vegna notkunar búnaðar sem almennt sé notaður í fjölbreyttri starfsemi án tillits til umfangs eða áhættu.

Heilbrigðiseftirlitið hafi engar forsendur til að meta umfang þjónustu kæranda og hvað þá til að staðhæfa hún sé umtalsverð. Vissulega séu þvottavélar notaðar í starfseminni en einnig sé algengt að notaðar séu þvottavélar hjá viðskiptavinum og fjölmörg dæmi séu um að stærri viðskiptavinir vilji notast við efnalaugar til að sjá um þvott. Það sé óásættanlegt að stjórnvöld komist að þeirri niðurstöðu að umfang starfsemi sé umtalsverð án þess að leggja fram gögn eða rökstyðja um hversu stóran hluta starfseminnar þurfi að vera að ræða. Á meðan ekki liggi fyrir skýr viðmið frá löggjafanum um hvað teljist verulegt eða töluvert í þessu samhengi verði ekki lögð rík skylda á fyrirtæki sem hingað til hafi ekki þurft starfsleyfi.

Niðurstaða: Í máli þessu er deilt um ákvörðun Heilbrigðiseftirlits Garðabæjar, Hafnarfjarðar, Kópavogs, Mosfellsbæjar og Seltjarnarness með bréfi dags. 7. mars 2025 um að starfsemi þvottahúss kæranda teljist starfsleyfisskyld og ákvörðun um að stöðva þvottahússhluta starfseminnar. Kæruheimild til úrskurðarnefndarinnar er í 65. gr. laga nr. 7/1998 um hollustuhætti og mengunarvarnir og barst kæra innan kærufrests.

Í 44. gr. reglugerðar nr. 903/2024 um hollustuhætti er fjallað um eftirlitshlutverk heilbrigðisnefndar. Samkvæmt 3. mgr. 44. gr. getur heilbrigðisnefnd haft eftirlit með starfsemi og athöfnum sem hvorki eru starfsleyfis- né skráningarskyldar í því skyni að kanna hvort starfsemin eða athafnirnar séu í samræmi við reglugerðina, sbr. ákvæði laga um hollustuhætti og mengunarvarnir. Í 4. mgr. kemur fram að heilbrigðisfulltrúi annist eftirlit  í umboði heilbrigðisnefndar. Heilbrigðisnefnd geti falið framkvæmdastjóra heilbrigðiseftirlits eða tilteknum heilbrigðisfulltrúum afgreiðslu einstakra mála í tilteknum málaflokkum sem undir heilbrigðisnefnd heyra.

Samþykkt um heilbrigðiseftirlit fyrir Garðabæ, Hafnarfjörð, Kópavog, Mosfellsbæ og Seltjarnarnes var samþykkt 1. febrúar 2022 og tók gildi með birtingu í B-deild Stjórnartíðinda 16. s.m. Í gr. 6.1. samþykktarinnar eru framkvæmdastjóra og eftir atvikum heilbrigðisfulltrúa heimilaðar tilteknar embættisafgreiðslur, þar á meðal er útgáfa starfsleyfa sbr. gr. 6.1.1. Fyrirmæli heilbrigðiseftirlits um að rekstraraðila beri að sækja um starfsleyfi verða þó ekki talin til slíkrar ákvörðunar heldur virðist nær að líta á þau sem leiðbeiningu sem m.a. er ætlað að leiða fram upplýsingar um starfsemi kæranda sem eftir atvikum geta verið af þýðingu við nánara mat á starfsleyfisskyldu. Er og til þess að líta að framfylgd eða hlítni við slíka leiðbeiningu er háð annarri ákvörðun, þ.e. um beitingu þvingunaraðgerða.

Ákvörðun um stöðvun þvottahússstarfsemi kæranda var undirrituð af heilbrigðisfulltrúa fyrir hönd Heilbrigðiseftirlits Garðabæjar, Hafnarfjarðar, Kópavogs, Mosfellsbæjar og Seltjarnarness. Í 6. mgr. 44. gr. reglugerðar nr. 903/2024 segir á hinn bóginn: „Heimild til að knýja á um framkvæmd ráðstöfunar við framsal eftirlits og annað sem varðar valdsvið og þvingunarúrræði er þó eingöngu í höndum heilbrigðisnefndar.“ Verður slík ákvörðun samkvæmt þessu einungis tekin af heilbrigðisnefndinni sjálfri og hafði heilbrigðisfulltrúi því ekki valdheimild til töku ákvörðunarinnar. Má raunar skilja ákvörðunina að þessu leyti til þannig að boðuð sé önnur ákvörðun þessa efnis, sem þó er ekki til að dreifa.

Samkvæmt 1. gr. laga nr. 130/2011 um úrskurðarnefnd umhverfis- og auðlindamála hefur nefndin það hlutverk að úrskurða í kærumálum vegna stjórnvaldsákvarðana og í ágreiningsmálum vegna annarra úrlausnaratriða á sviði umhverfis- og auðlindamála eftir því sem mælt er fyrir um í lögum á þessu sviði. Verður að framanröktu virtu að vísa kærumáli þessu frá úrskurðarnefndinni þar sem engri kæranlegri ákvörðun er til að dreifa.

Úrskurðarorð:

Kærumáli þessu er vísað frá úrskurðarnefndinni.

apr 25
Love0

22/2025 Fagraþing

Með

Árið 2025, föstudaginn 25. apríl, tók Arnór Snæbjörnsson, formaður úrskurðarnefndar umhverfis- og auðlindamála, með heimild í 3. mgr. 3. gr. laga nr. 130/2011, fyrir:

Mál nr. 22/2025, kæra á ákvörðun byggingarfulltrúans í Kópavogi frá 13. janúar 2025 um að aðhafast ekki vegna geymsluskúrs á lóð nr. 2 við Fagraþing, Kópavogi.

Í málinu er nú kveðinn upp svofelldur

úrskurður:

Með bréfi til úrskurðarnefndar umhverfis- og auðlindamála, dags. 7. febrúar 2025, er barst nefndinni sama dag kærir Óðinn Fjárfestingar ehf., eigandi fasteignarinnar Fagraþings 4, Kópavogi, þá ákvörðun byggingarfulltrúans í Kópavogi frá 13. janúar 2025 um að aðhafast ekki vegna geymsluskúrs á lóð nr. 2 við Fagraþing, Kópavogi. Er þess krafist að ákvörðunin verði felld úr gildi og eigendum Fagraþings 2 verði gert að fjarlægja skúrinn að viðlögðum dagsektum. Kærandi krefst þess einnig að úrskurðarnefndin úrskurði um hvort að bygging skúrsins hafi verið byggingarleyfisskyld framkvæmd sbr. 4. mgr. 9. gr. laga nr. 160/2010 um mannvirki.

Gögn málsins bárust úrskurðarnefndinni frá Kópavogsbæ 18. febrúar 2025.

Málavextir: Með bréfi dags. 29. apríl 2024 barst byggingarfulltrúanum í Kópavogi erindi fyrirsvarsmanns kæranda þar sem farið var fram á að framkvæmdir við byggingu geymsluskúrs á lóðarmörkum Fagraþings 2 og 4 yrði stöðvuð. Með bréfi dags. 5. júní s.á. gerði byggingarfulltrúi eigendum Fagraþings 2 grein fyrir ákvæðum f. liðar 2.3.5. gr. byggingarreglugerðar nr. 112/2012 sem varða minniháttar mannvirki og framkvæmdir, undanþegnar byggingarleyfi. Var óskað eftir því að gerð yrði grein fyrir stærð skúrsins og látin í té staðfesting um að fyrir lægi samþykki lóðarhafa aðliggjandi lóðar, eigi síðar en 19. júní 2024. Með tölvupósti 14. október 2024, tilkynnti byggingarfulltrúinn í Kópavogi eigendum Fagraþings 2 að hann krefðist þess að smáhýsið yrði fjarlægt eigi síðar en 11. nóvember s.á. ef eigi lægi fyrir samþykki lóðarhafa aðliggjandi lóðar fyrir þann tíma. Veittur var frestur til úrbóta til 20. október s.á. Hinn 16. desember s.á. fór byggingarfulltrúi auk þess fram á að lóðamörk milli lóðanna yrðu mæld.

Með bréfi til kæranda dags. 13. janúar 2025 tilkynnti byggingarfulltrúi að tekin hafi verið ákvörðun um að aðhafast ekki frekar í málinu. Í bréfinu sagði að þrátt fyrir þann annmarka að undirritað samkomulag hafi ekki verið lagt fram verði ekki séð að umræddur skúr hafi nein umtalsverð neikvæð áhrif á hagsmuni aðliggjandi lóðar. Ekki verði heldur séð að fyrir hendi séu þeir almanna- eða öryggishagsmunir sem kalli á beitingu þvingunaraðgerða af hálfu byggingarfulltrúa.

Málsrök kæranda: Kærandi vísar til þess að samkvæmt byggingarreglugerð nr. 112/2012 sé heimilt að reisa smáhýsi undir ákveðnum stærðarmörkum sem kveðið sé á um í f. lið 2.3.5. gr. Hins vegar sé jafnframt skilyrði við byggingu smáhýsa af þessari stærð, að aflað sé leyfis frá eigendum aðliggjandi lóðar, standi smáhýsið innan þriggja metra frá aðliggjandi lóð en skúrinn standi 1.8 metra frá lóðarmörkum. Þá sé skúrinn upphitaður og einangraður og falli með því ekki undir skilgreiningu smáhýsis skv. 81. tl. gr. 1.2.1. í byggingarreglugerð. Hafi framkvæmdin því verið byggingarleyfisskyld en þess hafi ekki verið gætt við töku hinnar kærðu ákvörðunar.

Þar sem skriflegt samþykki aðliggjandi lóðarhafa liggi ekki fyrir sé um óleyfisframkvæmd að ræða og hvíli sú skylda á byggingarfulltrúa að krefjast þess að hið ólöglega mannvirki verði fjarlægt sbr. 2. mgr. 55. gr. laga um mannvirki. Byggingarfulltrúi hafi þegar beint þeim fyrirmælum til eigenda Fagraþings 2 að fjarlægja skúrinn og ekkert í gögnum málsins skýri hvers vegna sú ákvörðun hafi verið afturkölluð eða henni breytt. Ekkert í byggingarreglugerð né lögum um mannvirki nr. 160/2010 heimili byggingarfulltrúa að leggja huglægt mat á óleyfisframkvæmdir m.t.t. neikvæðra áhrifa á hagsmuni aðliggjandi lóðar, eða almanna- eða öryggishagsmuna.

Málsrök Kópavogsbæjar: Af hálfu bæjarfélagsins er vísað til þess að ákvörðun um beitingu þvingunarúrræða skv. lögum nr. 160/2010 um mannvirki og byggingarreglugerð nr. 123/2010 sé háð mati stjórnvalds hverju sinni og er nánar um þau rök vísað til skýringa sem fylgdu frumvarpi því sem varð að lögum um mannvirki. Ákvörðun byggingarfulltrúa hafi verið studd þeim rökum að ekki væri séð að umræddur skúr hefði nein umtalsverð neikvæð áhrif á hagsmuni kæranda og að ekki yrði séð að fyrir hendi væru þeir almanna- eða öryggishagsmunir sem kölluðu á beitingu þvingunarúrræða af hálfu byggingarfulltrúa í málinu.

Athugasemdir framkvæmdaraðila: Framkvæmdaraðili bendir á að geymsluskúrinn standi a.m.k. 1,8 m. frá lóðamörkum og sé 1,8 m á breidd, 5,8 m á lengd og 2,33 m á hæð. Hann sé um 10,4 fm að flatarmáli og sé til helminga ruslatunnuskýli og köld geymsla fyrir garðverkfæri og útihúsgögn. Geymslurýmið sé ekki upphitað og sá hluti sem rými ruslatunnur sé óeinangraður og óhitaður. Vettvangskönnun byggingarfulltrúa í Kópavogi hafi leitt í ljós að skúrinn hefði engin neikvæð áhrif á hagsmuni aðliggjandi lóðar. Loks var af framkvæmdaraðila staðhæft að leyfi frá fyrri eiganda Fagraþings 4 hafi legið fyrir þegar undirbúningur og gerð undirstaðna hófst sumarið 2021. Engin gögn voru lögð fram þar að lútandi.

Viðbótarathugasemdir kæranda: Ítrekuð eru fyrri ummæli um að Kópavogsbær hafi þegar beint þeirri ákvörðun að eigendum Fagraþings 2, að þeim beri að fjarlægja geymsluskúrinn eigi síðar en 11. október 2024. Sú ákvörðun sé bindandi lögum samkvæmt. Ekki verði séð að í fyrirliggjandi máli séu neinar forsendur fyrir því að ákvörðuninni frá því í október 2024 sé breytt, skv. 23. gr. stjórnsýslulaga nr. 37/1993, eða þá að forsendur séu fyrir endurupptöku skv. 24. gr. nefndra laga.

———-

Kærandi hefur fært fram ítarlegri rök fyrir máli sínu, sem ekki verða rakin hér frekar, en úrskurðarnefndin hefur haft þau öll til hliðsjónar við úrlausn málsins.

Niðurstaða: Í máli þessu er deilt um lögmæti ákvörðunar byggingarfulltrúans í Kópavogi frá 13. janúar 2025 um að aðhafast ekki vegna geymsluskúrs á lóð nr. 2 við Fagraþing í Kópavogi. Er þess krafist að ákvörðunin verði felld úr gildi og eigendum Fagraþings 2 verði gert að fjarlægja skúrinn að viðlögðum dagsektum. Þess er einnig krafist að úrskurðað verði um hvort bygging skúrsins sé byggingarleyfisskyld. Kæruheimild til úrskurðarnefndarinnar er í 59. gr. laga nr. 160/2010 og barst kæra innan kærufrests.

Í 4. mgr. 9. gr. laga um mannvirki er kveðið á um að leiki vafi á því hvort mannvirki sé háð byggingarleyfi eða falli undir 2. eða 3. mgr. skuli leita niðurstöðu úrskurðarnefndar, sbr. 59. gr. laganna. Kemur og fram að niðurstaða nefndarinnar skuli liggja fyrir innan eins mánaðar frá því að slíkt erindi berst. Til þess er að taka af þessu tilefni að skv. tl. 81. gr. 1.2.1. í byggingarreglugerð nr. 112/2012 er smáhýsi, skýli sem almennt er ætlað til geymslu garðáhalda o.þ.h. og ekki ætlað til íveru. Tekið er fram að smáhýsi sé ekki upphitað og hámarksstærð þess sé 15 m². Af málsgögnum verður ráðið að hið umþrætta mannvirki, sem er rúmir 10 m2 að stærð sé innan þessara marka en með því er m.a. tekið tillit til upplýsinga frá framkvæmdaraðila, sem ekki er ástæða til að bera brigður á. Af því leiðir að mannvirkið er ekki háð byggingarheimild eða leyfi sbr. f. lið gr. 2.3.5. í byggingarreglugerð nr. 112/2012.

Í gr. 2.3.5. í byggingarreglugerð kemur fram að sé smáhýsi minna en 3,0 m frá aðliggjandi lóð þurfi samþykki eigenda þeirrar lóðar. Í bréfi til eiganda Fagraþings 2., dags. 5. júní 2024, var af byggingarfulltrúa staðfest að skúrinn væri nær lóðarmörkum en 3 m og að fyrir honum þurfi því samþykki aðliggjandi lóðarhafa. Var þetta einnig staðfest í vettvangsferð starfsmanna embættisins 7. janúar 2025. Slíkt samþykki aðliggjandi lóðarhafa liggur ekki fyrir og var mannvirkið því ekki reist í samræmi við áskilnað f. liðar gr. 2.3.5. í byggingarreglugerð.

Það er hlutverk byggingarfulltrúa hvers sveitarfélags að hafa eftirlit með því að mannvirki og notkun þeirra sé í samræmi við útgefin leyfi og beita eftir atvikum þvingunarúrræðum, sbr. 55. og 56. gr. laga um mannvirki nr. 160/2010. Er nánar kveðið á um það í 2. mgr. 55. gr. laganna að sé byggingarframkvæmd hafin án þess að leyfi sé fengið fyrir henni eða hún brjóti í bága við skipulag geti byggingarfulltrúi krafist þess að hið ólöglega mannvirki eða byggingarhluti sé fjarlægt. Þá er fjallað um aðgerðir til að knýja fram úrbætur í 56. gr. laganna. Er þar m.a. tekið fram í 1. mgr. að sé ásigkomulagi, frágangi, umhverfi eða viðhaldi húss, annars mannvirki eða lóðar ábótavant að mati byggingarfulltrúa eða frágangur ekki samkvæmt samþykktum uppdráttum, lögum, reglugerðum og byggingarlýsingu, skuli gera eiganda eða umráðamanni eignarinnar aðvart og leggja fyrir hann að bæta úr því sem áfátt sé. Sé það ekki gert er heimilt að beita dagsektum eða láta vinna verk á kostnað þess sem vanrækt hefur að vinna verkið, sbr. 2. og 3. mgr. nefnds lagaákvæðis.

Í athugasemdum við frumvarp það sem varð að mannvirkjalögum er tekið fram að sú breyting hafi verið gerð frá fyrri lögum að byggingarfulltrúa sé heimilt en ekki skylt að beita þvingunarúrræðum. Þar kemur fram að eðlilegt sé að ákvörðun um beitingu úrræðanna sé metin í hverju tilviki, m.a. með tilliti til meðalhófs. Ákvörðun um beitingu þvingunarúrræða er því háð mati stjórnvalds hverju sinni og gefur sveitarfélögum kost á að bregðast við sé gengið gegn almannahagsmunum þeim er búa að baki mannvirkjalögum, svo sem skipulags-, öryggis- og heilbrigðishagsmunum. Fer það því eftir atvikum hvort nefndum þvingunarúrræðum verði beitt í tilefni af framkvæmd sem telst vera ólögmæt. Með hliðsjón af þessu verður ekki talið að einstaklingum sé tryggður lögvarinn réttur til að knýja byggingaryfirvöld til beitingar þvingunarúrræða vegna einstaklingshagsmuna enda eru þeim tryggð önnur réttarúrræði til að verja þá hagsmuni sína. Þótt beiting þvingunarúrræða sé háð mati stjórnvalds þarf ákvörðun þess efnis að vera studd efnislegum rökum, m.a. með hliðsjón af þeim hagsmunum sem búa að baki fyrrgreindum lagaheimildum og fylgja þarf meginreglum stjórnsýsluréttarins, s.s. um rannsókn máls og að málefnaleg sjónarmið búi að baki ákvörðun.

Ákvörðun byggingarfulltrúa um að aðhafast ekki frekar með beitingu þvingunarúrræða var studd þeim rökum að þrátt fyrir framangreindan annmarka og eftir að hafa metið aðstæður verði ekki séð að umræddur skúr hafi nein umtalsverð neikvæð áhrif á hagsmuni aðliggjandi lóða. Ekki verði heldur séð að fyrir hendi séu þeir öryggis- og almannahagsmunir sem kalli á beitingu þvingunaraðgerða af hálfu byggingarfulltrúa í málinu. Með þessu var ákvörðunin studd efnislegum rökum, en ekki verður séð að umdeildar framkvæmdir raski almannahagsmunum. Þá verður ekki annað séð en að við undirbúning hinnar kærðu ákvörðunar hafi verið gætt nægilega að skyldum stjórnvalda skv. 10. sbr. 13. gr. stjórnsýslulaga. Verður kröfu kæranda um ógildingu hinnar kærðu ákvörðunar af þeim sökum hafnað.

Úrskurðarorð:

Geymsluskúr á lóð nr. 2 við Fagraþing, Kópavogi, er ekki háður byggingarleyfi.

Hafnað er kröfu kæranda um að felld verði úr gildi ákvörðun byggingarfulltrúans í Kópavogi frá 13. janúar 2025 um að aðhafast ekki vegna geymsluskúrs á lóð nr. 2 við Fagraþing, Kópavogi.

apr 16
Love0

34/2025 Breiðholtsbraut

Með

Árið 2025, þriðjudaginn 15. apríl, kom úrskurðarnefnd umhverfis- og auðlindamála saman til fundar í húsnæði nefndarinnar að Borgartúni 21, Reykjavík. Mætt voru Ómar Stefánsson varaformaður, Karólína Finnbjörnsdóttir lögmaður og Þorsteinn Þorsteinsson byggingar­verkfræðingur.

Fyrir var tekið mál nr. 34/2025, kæra á ákvörðun byggingarfulltrúans í Reykjavík frá 22. janúar 2025 um að slökkva skuli á LED skiltum á horni Breiðholtsbrautar og Skógarsels.

 Í málinu er nú kveðinn upp svofelldur

úrskurður:

Með kæru til úrskurðarnefndar umhverfis- og auðlindamála, er barst nefndinni 21. febrúar 2025, kærir Íþróttafélag Reykjavíkur þá ákvörðun byggingarfulltrúans í Reykjavík frá 22. janúar s.á. að slökkva skuli á LED skiltum á horni Breiðholtsbrautar og Skógarsels. Er þess krafist að ákvörðunin verði felld úr gildi.

Gögn málsins bárust úrskurðarnefndinni frá Reykjavíkurborg 27. mars 2025.

Málavextir: Árið 2016 gerði Reykjavíkurborg og kærandi samkomulag þar sem meðal annars kom fram að unnið yrði að því í sameiningu að finna auglýsingaskilti, sem staðsett var á mótum Breiðholtsbrautar og Skógarsels, nýjan stað. Með umsókn, dags. 31. mars 2021, óskaði kærandi eftir leyfi til að koma fyrir stafrænu skilti í stað flettiskiltis ásamt því að skoðaður yrði möguleiki á að hækka skiltið eða koma því fyrir við mót Breiðholtsbrautar og Skógarsels/Stekkjarbakka. Var umsókninni synjað á grundvelli umsagnar skipulagsfulltrúa þar sem meðal annars hefði legið fyrir neikvæð afstaða Vegagerðarinnar sem veghaldara. Var synjun byggingarfulltrúa kærð til úrskurðarnefndarinnar sem hafnaði kröfu kæranda um ógildingu með úrskurði 29. október 2021. Þrátt fyrir framangreind málalok var skiltinu breytt úr flettiskilti í stafrænt skilti.

Með fyrirspurn til skipulagsfulltrúa, dags. 2. október 2023, óskaði kærandi eftir samtali um staðsetningu og sýnileika hins umdeilda skiltis þar sem sýnileiki væri orðinn takmarkaður vegna trjágróðurs og ylli félaginu tekjutapi þar sem leigutaki skiltisins væri ekki tilbúinn til að greiða fyrir leigu á því. Í umsögn skipulagsfulltrúa, dags. 18. janúar 2024, kom fram að ekki væru gerðar athugasemdir við að kærandi léti vinna að breytingu á deiliskipulagi til að heimila skilti innan lóðar, sambærilegu því sem væri til staðar við Breiðholtsbraut.

Deild afnota og eftirlits hjá Reykjavíkurborg bárust í desember 2024 ábendingar um óþægindi vegna ljósmengunar af hinu umdeilda skilti. Með tölvupósti 13. desember 2024 var óskað eftir að kærandi léti framkvæma faglega ljósmælingu til að stilla skiltið og vísað þar um til samþykktar Reykjavíkurborgar um skilti þar sem í kafla 3.3. væri kveðið á um hámarksbirtustig skilta og mestan leyfilegan ljóma með hliðsjón af staðsetningu. Þá kom fram að samkvæmt fyrirliggjandi upplýsingum hefði kærandi fengið leyfi „á sínum tíma“ til að reisa þarna flettiskilti en nú væri þarna kominn LED skjár. Var óskað upplýsinga um hvort skiltið væri á forræði kæranda. Með svarpósti sama dag upplýsti kærandi að búið væri að lækka birtustig skiltisins.

Byggingarfulltrúi sendi kæranda bréf, dags. 22. janúar 2025, þar sem fram kom að tekin hefði verið til skoðunar uppsetning og notkun LED skilta á horni Breiðholtsbrautar og Skógarsels sem væru án útgefins byggingarleyfis. Við skoðun hefði komið í ljós að tveimur flettiskiltum hefði verið skipt út fyrir LED skilti. Um væri að ræða byggingarleyfisskyldar framkvæmdir skv. 9. gr. laga nr. 160/2010 um mannvirki og gr. 2.5.1. byggingarreglugerðar nr. 112/2012. Væri öll notkun umræddra LED skilta stöðvuð með vísan til 55. gr. laga 160/2010 og gr. 2.9.1. byggingarreglugerðar og slökkva skyldi á skiltunum. Yrði fyrirmælum byggingarfulltrúa ekki sinnt yrði tekin ákvörðun um framhald málsins sem gæti falið í sér aðstoð lögreglu, sbr. 4. mgr. 55. gr. laga nr. 160/2010.

Málsrök kæranda: Bent er á að hin umdeildu skilti hafi staðið þarna árum saman. Fyrst hafi verið um flettiskilti að ræða en þau hafi verið uppfærð og gerð stafræn. Heimild fyrir slíkri uppfærslu sé í gr. 4.8. í samþykkt Reykjavíkurborgar um skilti frá maí 2020. Í framhaldi af samkomulagi Íþróttafélags Reykjavíkur og borgarinnar frá maí 2016 hafi borgin ætlað að finna skiltunum nýjan stað þar sem trjágróður á núverandi stað hafi verið farinn að skerða sýnileika þeirra. Auglýsingatekjur af skiltunum séu mikilvæg tekjulind fyrir barna- og unglingastarf félagsins. Síðla árs 2023 hafi samkomulaginu verið fylgt eftir af hálfu kæranda og óskað eftir að skoðaðar yrðu leiðir til að auka sýnileika skiltanna. Í bréfi, dags. 18. janúar 2024, frá skipulagsfulltrúa hafi komið fram að þegar væri heimild fyrir skiltunum í deiliskipulagi og hvergi nefnt að það vantaði leyfi fyrir því. Niðurstaðan hefði verið að ekki væru gerðar athugasemdir við að kærandi léti vinna að breytingu á deiliskipulagi til að heimila færslu á skiltunum innan lóðar.

Málsrök Reykjavíkurborgar: Vísað er til þess að skiltin séu byggingarleyfisskyld samkvæmt 1. mgr. 9. gr. laga nr. 160/2010 um mannvirki, sbr. einnig 1. mgr. 2. gr. og 13. tl. 3. gr. laganna. Þá sé einnig fjallað um kröfur til skilta í kafla 2.5. byggingarreglugerðar nr. 112/2012.

Í Aðalskipulagi Reykjavíkur 2040 komi fram það markmið að móta skuli stefnu um auglýsinga- og upplýsingaskilti í borgarlandi. Samþykkt um skilti í Reykjavík hafi verið samþykkt á fundi borgarráðs 7. maí 2020 og birt á vef borgarinnar 11. s.m. Markmið samþykktarinnar sé meðal annars að auðvelda afgreiðslu byggingarleyfisumsókna, sbr. 3. tl. 1.2. kafla samþykktarinnar. Sú heimild sem vísað sé til í kæru og finna megi í kafla 4.8. fyrir ný stafræn skilti í stað eldri flettiskilta hafi ekki áhrif á kröfu laga nr. 160/2010 og byggingarreglugerðar um byggingarleyfi. Sækja þurfi um byggingarleyfi þegar setja eigi upp ný stafræn auglýsingaskilti í stað flettiskilta. Þetta hafi kærandi gert á sínum tíma og verið hafnað um leyfi vegna synjunar Vegagerðarinnar með vísan til 90. gr. umferðarlaga nr. 77/2019.

Um sé að ræða ný stór stafræn skilti sem falli undir ákvæði laga nr. 160/2010 og séu háð leyfi frá byggingarfulltrúa samkvæmt 1. mgr. 9. gr. laganna. Fyrir liggi að skiltin hafi verið sett upp án byggingarleyfis og að kæranda hafi verið synjað um leyfi fyrir þeim. Úrskurðarnefndin hafi staðfest synjun um byggingarleyfi með úrskurði 29. október 2021, í máli nr. 142/2021. Byggingarfulltrúa hafi því verið heimilt á grundvelli 2. mgr. 55. gr. laga nr. 160/2010 að gera kröfu um að slökkt yrði á skiltunum.

Niðurstaða: Í máli þessu er deilt um lögmæti ákvörðunar byggingarfulltrúans í Reykjavík að slökkva skuli á LED skiltum á horni Breiðholtsbrautar og Skógarsels. Kæruheimild til úrskurðarnefndarinnar er í 59. gr. laga nr. 160/2010 um mannvirki.

Samkvæmt 1. mgr. 2. gr. og 13. tl. 3. gr. laga nr. 160/2010 falla skilti eins og hér um ræðir undir gildissvið laganna. Þá er fjallað um kröfur til skilta í kafla 2.5. byggingarreglugerðar nr. 112/2012. Þar segir að sækja skuli um byggingarleyfi fyrir öllum frístandandi skiltum og skiltum á byggingum sem séu yfir 1,5 m2 að flatarmáli. Þá skal stærð og staðsetning skilta vera í samræmi við gildandi skipulag.

Samkvæmt Aðalskipulagi Reykjavíkur 2040 eru hin umræddu skilti staðsett á skilgreindu svæði fyrir íbúðabyggð, ÍB43. Þar er í gildi deiliskipulag Suður Mjóddar, þar sem gert er ráð fyrir flettiskilti á þeim stað er skiltin eru staðsett. Skiltin eru einnig staðsett í lítilli fjarlægð frá Breiðholtsbraut sem er stofnbraut. Í aðalskipulagi kemur fram það markmið að móta skuli stefnu um auglýsinga- og upplýsingaskilti í borgarlandinu. Samþykkt um skilti í Reykjavík var samþykkt á fundi borgarráðs 7. maí 2020 og birt á vef borgarinnar 11. maí s.á. Í gr. 4.2.7. samþykktarinnar er fjallað um stafræn skilti á íbúðarsvæðum og samfélagsþjónustu með landnotkun Íb og S. Þar kemur fram að stafræn skilti með eða án hreyfimynda séu óheimil, þ. á m. þjónustuskilti eða veggspjöld sem vísi út á götu með nafni fyrirtækis eða auglýsingum. Í gr. 4.8. er fjallað um skilti innan landnotkunar stofn- og tengibrauta og þar segir að leyfilegt sé að setja upp ný stafræn auglýsingaskilti við stofn- og tengibrautir, sem séu stærri en 10 m2 ef að fyrir sé sambærilegt flettiskilti eða ef deiliskipulag heimili slíkt skilti. Þá er í gr. 6.2. í samþykkt um skilti fjallað um leyfisveitingar fyrir skiltum og auglýsingum. Þar kemur fram að byggingarfulltrúi veiti leyfi fyrir skiltum og auglýsingum ef umsókn uppfylli ákvæði samþykktarinnar og gildandi skipulags. Þá kemur einnig fram að sé skilti breytt, t.d. úr stafrænu skilti í aðra gerð, þá þurfi að sækja um nýtt byggingarleyfi. Verður samþykkt Reykjavíkur­borgar um skilti ekki skilin á annan veg en að þrátt fyrir að í tilteknum tilfellum sé heimilt að uppfæra eldri skilti í stafræn skilti, sbr. t.d. gr. 4.8. í samþykktinni, þá verði slík breyting ekki framkvæmd nema að fengnu nýju byggingarleyfi.

Samkvæmt 1. mgr. 9. gr. laga nr. 160/2010 er óheimilt að grafa grunn fyrir mannvirki, reisa það, rífa eða flytja, breyta því, burðarkerfi þess eða lagnakerfum eða breyta notkun þess, útliti eða formi nema að fengnu leyfi viðkomandi byggingarfulltrúa. Hlutverk byggingarfulltrúa hvers sveitarfélags er að hafa eftirlit með því að mannvirki og notkun þeirra sé í samræmi við útgefin leyfi og beita eftir atvikum þvingunarúrræðum, sbr. 55. og 56. gr. laga nr. 160/2010. Er nánar kveðið á um það í 2. mgr. 55. gr. laganna að sé byggingarframkvæmd hafin án þess að leyfi sé fengið fyrir henni eða hún brjóti í bága við skipulag geti byggingarfulltrúi krafist þess að hið ólöglega mannvirki eða byggingarhluti sé fjarlægður.

Í máli þessu er um að ræða stafrænt skilti sem fellur undir ákvæði laga nr. 160/2010 og er háð leyfi frá byggingarfulltrúa skv. 1. mgr. 9. gr. laganna auk nánar útfærðum reglum sem finna má í samþykkt um skilti í Reykjavík. Fyrir liggur að tvö stafræn skilti voru sett upp í stað eldri flettiskilta eftir að kæranda hafði verið synjað um byggingarleyfi fyrir því. Var byggingarfulltrúa því heimilt á grundvelli 2. mgr. 55. gr. laga nr. 160/2010 að gera kröfu um að slökkt yrði á skiltunum.

Með vísan til alls þess sem að framan er rakið er kröfum kæranda um ógildingu hinnar kærðu ákvörðunar hafnað.  

Úrskurðarorð:

Hafnað er kröfu kæranda um að ógilda ákvörðun byggingarfulltrúans í Reykjavík frá 22. janúar 2025 um að slökkva skuli á LED skiltum á horni Breiðholtsbrautar og Skógarsels.

apr 10
Love0

170/2024 Hagasel

Með

Árið 2025, fimmtudaginn 10. apríl, kom úrskurðarnefnd umhverfis- og auðlindamála saman til fundar í húsnæði nefndarinnar að Borgartúni 21, Reykjavík. Mætt voru Arnór Snæbjörnsson formaður, Karólína Finnbjörnsdóttir lögmaður og Þorsteinn Þorsteinsson byggingar­verkfræðingur.

Fyrir var tekið mál nr. 170/2024, kæra á ákvörðun byggingarfulltrúans í Reykjavík frá 4. nóvember 2024 um að krefjast þess að kærendur færi smáhýsi á lóð þeirra að Hagaseli 2 a.m.k. þrjá metra frá gangstétt innan 14 daga, en verði ekki orðið við þeirri kröfu áformi embættið að leggja á dagsektir að fjárhæð kr. 25.000.

 Í málinu er nú kveðinn upp svofelldur

úrskurður:

Með bréfi til úrskurðarnefndar umhverfis- og auðlindamála, dags. 4. desember 2024, er barst nefndinni sama dag, kæra eigendur fasteignarinnar Hagasels 2, Reykjavík, þá ákvörðun byggingarfulltrúans í Reykjavík frá 4. nóvember 2024 að krefjast þess að þau færi smáhýsi á lóð þeirra að Hagaseli 2 a.m.k. þrjá metra frá gangstétt innan 14 daga, en verði ekki orðið við þeirri kröfu áformi embættið að leggja á dagsektir að fjárhæð kr. 25.000. Er þess krafist að ákvörðunin verði felld úr gildi og réttaráhrifum hennar frestað á meðan málið sé til meðferðar hjá úrskurðarnefndinni. Í tölvupóstum til úrskurðarnefndarinnar 11. desember 2024 og 13. janúar 2025 frá Reykjavíkur­borg var tekið fram að ekki væri gerð athugasemd við frestun réttaráhrifa og hafa dagsektir ekki verið lagðar á.

Gögn málsins bárust úrskurðarnefndinni frá Reykjavíkurborg 2. janúar 2025.

Málavextir: Lóð kærenda að Hagaseli 2, Reykjavík, er á horni Hagasels og Grófarsels í Breiðholtshverfi. Á lóðinni hefur verið komið fyrir smáhýsi. Með bréfi frá eftirlitsdeild umhverfis- og skipulagssviðs Reykjavíkurborgar til kærenda, dags. 11. júlí 2023, var þeim tilkynnt um að Reykjavíkurborg hefði borist ábending um smáhýsið og hefði vettvangsskoðun leitt í ljós að smáhýsið og runnar skyggðu á sýn vegfarenda þannig að hætta væri talin stafa af. Í bréfinu var rakið fyrirliggjandi álit samgöngudeildar umhverfis- og skipulagssviðs um aðstæður á umræddum gatnamótum. Var kærendum gert að leggja fram skriflegar skýringar vegna málsins og tekið fram að eftirlitsdeild umhverfis- og skipulagssviðs áformaði að gera kröfu um að þeim yrði gert að lækka runnana og færa smáhýsið til í því skyni að tryggja betur sýn vegfarenda við gatnamótin. Með tölvupósti til umhverfis- og skipulagssviðs 22. s.m. höfnuðu kærendur því að færa smáhýsið og lækka runna á lóðinni. Var þeim svarað 2. ágúst s.á. með tölvupósti þar sem fram komu nánari skýringar á fyrra bréfi og kom þar einnig fram að yrði tilmælunum ekki sinnt yrði tekin ákvörðun um framhald málsins með hliðsjón af ákvæðum laga nr. 160/2010 um mannvirki og byggingarreglugerðar nr. 112/2012. Gæti sú ákvörðun falið í sér að ráðist yrði í úrbætur á kostnað kærenda eða beitingu dagsekta. Þá var einnig leiðbeint um kæruheimild og kærufrest til úrskurðarnefndarinnar.

Í bréfi frá eftirlitsdeild umhverfis- og skipulagssviðs til kærenda, dags. 1. september 2023, var vísað til fyrra bréfs og þess að ekki hefði verið brugðist við kröfum byggingarfulltrúa. Yrði það ekki gert innan 14 daga áformaði byggingarfulltrúi að leggja á dagsektir að fjárhæð kr. 25.000 fyrir hvern þann dag sem drægist að verða við kröfunum. Var jafnframt veittur 14 daga frestur til andmæla. Lögmaður kærenda andmælti með bréfi til byggingarfulltrúa, dags. 14. s.m. Var andmælunum svarað með bréfi frá starfsmanni umhverfis- og skipulagssviðs til kærenda, dags. 5. október s.á. Var þar bent á að ákvörðunin hefði byggt á rökstuddu áliti samgöngudeildar og þætti nauðsynleg til að tryggja öryggi vegfarenda. Voru kröfur um leið ítrekaðar og minnt á fyrirhugaðar dagsektir. Mundi byggingarfulltrúi taka ákvörðun um álagningu dagsekta á næstu dögum að því er fram kom í svarbréfinu.

Í bréfi byggingarfulltrúa til kærenda, dags. 4. nóvember 2024, kom fram að búið væri að lækka runna á horni Grófarsels og Hagasels. Aflað hefði verið nýs álits samgöngudeildar umhverfis- og skipulagssviðs og hefði niðurstaða þess verið sú að staðsetning smáhýsisins stytti eftir sem áður sjónlínur vegfarenda svo mjög að umferðaröryggi almennings væri ógnað. Því stæði krafa um að færa smáhýsið óhögguð. Var veittur lokafrestur til að verða við kröfunni innan 14 daga en yrði ekki brugðist við henni væri áformað að leggja á dagsektir. Einnig var veittur 14 daga frestur til að koma að nýju á framfæri andmælum.

Málsrök kærenda: Kærendur telja að hin kærða ákvörðun sé haldin formannmarka en ekki verði séð að byggingarfulltrúi hafi heimild til að beita þvingunarúrræðum laga nr. 160/2010 um mannvirki og byggingarreglugerðar nr. 112/2012 til þess að tryggja umferðaröryggi. Í besta falli sé um skipulagsmál að ræða sem falli þá undir valdsvið skipulagsfulltrúa og sé því um valdþurrð að ræða. Málið hafi verið á borði eftirlitsdeildar umhverfis- og skipulagssviðs þar til ákvörðun byggingarfulltrúa, dags. 4. nóvember 2023, hafi verið send til kærenda. Kröfur af hálfu eftirlitsdeildar gagnvart kærendum hafi verið gerðar á óljósum lagagrundvelli. Deildina sé ekki að finna í skipuriti Reykjavíkurborgar og hafi kærendur því ekki getað séð hvaða stjórnvald beitti þau þvingunarúrræðum samkvæmt lögum um mannvirki. Brjóti þetta gegn grundvallarsjónarmiðum um fyrirsjáanleika, valdbærni og gagnsæi í stjórnsýslu.

Ekki sé nægilega skýrt hvort hin kærða ákvörðun teljist stjórnvaldsákvörðun en í henni komi ekki fram leiðbeiningar um kæruheimild né kærufrest eða á hvaða lagagrundvelli byggingar­fulltrúi taki ákvörðun sína. Fari þetta í bága við skýrleikareglu stjórnsýsluréttar auk þess að leiðbeiningarskyldu hafi verið ábótavant og hafi kærendur með því ekki fengið að njóta andmælaréttar í samræmi við 13. gr. stjórnsýslulaga nr. 37/1993.

Samkvæmt f-lið 1. mgr. gr. 2.3.5. í byggingarreglugerð séu smáhýsi undanþegin byggingarleyfi og uppfylli smáhýsi á lóð kærenda öll skilyrði ákvæðisins. Vísað hafi verið til þess að skilyrði um fjarlægð frá lóðarmörkum sé ekki uppfyllt. Umrætt skilyrði eigi ekki við nema annar borgari eigi aðliggjandi lóð. Það sé byggt á óskráðum réttarreglum um nábýlisrétt en stjórnvald geti ekki haft hagsmuni í skilningi nábýlisréttar. Hagsmunir sveitarfélaga séu tryggðir með skipulagsskilmálum, reglum og samþykktum sveitarfélagsins. Því verði ekki séð að hin kærða ákvörðun eigi sér lagastoð og bresti byggingarfulltrúa með því heimild til álagningar dagsekta samkvæmt lögmætisreglu stjórnsýsluréttar.

Hin kærða ákvörðun sé ekki í samræmi við meginsjónarmið og reglur stjórnsýsluréttarins um meðalhóf og jafnræði. Hvorki hefðu önnur úrræði verið metin til að tryggja umferðaröryggi, s.s. að setja stöðvunarskyldu, hraðahindrun eða spegil, né hefði verið gengið úr skugga um að vægasta úrræðinu væri beitt til að ná settu markmiði. Ekki verði séð að hagsmunir kærenda hafi verið vegnir og metnir gegn þeim hagsmunum sem byggingarfulltrúi byggi ákvörðun sína á. Stjórnarskrárvarinn eignarréttur kærenda leiði til þess að ekki sé hægt að virða rétt þeirra að vettugi. Smáhýsið sé á steyptum grunni og óvíst sé hvort hægt sé að færa það án þess að valdi sambrunahættu við hús kærenda á lóðinni. Tilfærsla myndi valda þeim verulegu raski og tjóni. Þá hafi sveitarfélagið haft jafnmikil áhrif á umferðaröryggi með því að haga snjómokstri þannig að skaflar hindri algjörlega sömu sjónlínu. Við mörg önnur gatnamót í hverfinu séu aðstæður með sama hætti en ekki séu gerðar neinar kröfur gagnvart öðrum fasteignaeigendum.

Málsrök Reykjavíkurborgar: Af hálfu Reykjavíkurborgar kemur fram að byggingarfulltrúi beri lögbundna skyldu til að annast eftirlit með mannvirkjagerð, sbr. 2. mgr. 4. gr. laga nr. 160/2010 um mannvirki og gr. 2.1.2. og 3.10.1. í byggingarreglugerð nr. 112/2012. Embætti byggingarfulltrúa tilheyri umhverfis- og skipulagssviði og honum sé frjálst að útdeila verkefnum sem honum séu falin með lögum og reglugerðum, sbr. 26. tl. gr. 1.2.1. í byggingarreglugerð þar sem segi að eftirlitsaðilar samkvæmt reglugerðinni geti m.a. verið byggingarfulltrúar og starfsmenn þeirra. Samkvæmt skipuriti umhverfis- og skipulagssviðs sé deild afnota og eftirlits á skrifstofu stjórnsýslu og gæða, sem m.a. haldi utan um stoðþjónustu fyrir sviðið, þ.m.t. byggingarfulltrúa. Deild afnota og eftirlits sjái um eftirlit með byggingar­leyfisskyldum framkvæmdum fyrir hönd byggingarfulltrúa og sinni samskiptum þeim tengdum í hans umboði. Starfsfólk deildarinnar starfi því í umboði byggingarfulltrúa að því er varði eftirlit með því að mannvirki og notkun þeirra sé í samræmi við útgefin leyfi, lög um mannvirki og byggingarreglugerð. Ákvarðanir um beitingu þvingunarúrræða séu þó ávallt teknar af byggingarfulltrúa, sbr. 55. og 56. gr. laga um mannvirki.

Byggingarreglugerð gildi um öll mannvirki sem reist séu hér á landi sem og alla þætti mannvirkja að undanþegnum ákveðnum hafnar- og samgöngumannvirkjum, sbr. gr. 1.2.1. Smáhýsi teljist til mannvirkja, sbr. 55. tl. greinarinnar. Verði byggingarfulltrúi þess var að mannvirki eða notkun þess brjóti í bága við skipulagsskilmála skuli hann grípa til viðeigandi aðgerða og úrræða í samræmi við ákvæði byggingarreglugerðar og X. kafla um mannvirki. Sama gildi ef ásigkomulagi, frágangi, umhverfi eða viðhaldi húss, annars mannvirkis eða lóðar sé ábótavant, af því stafi hætta eða það teljist skaðlegt heilsu að mati byggingarfulltrúa eða ekki sé gengið frá því samkvæmt samþykktum uppdráttum, lögum, reglugerðum og byggingar­lýsingu, sbr. gr. 3.10.1. reglugerðarinnar. Þá sé byggingarfulltrúa heimilt að beita dagsektum til að knýja á um úrbætur, sbr. gr. 2.9.2. reglugerðarinnar.

Samkvæmt f-lið gr. 2.3.5. í byggingarreglugerð séu smáhýsi, sem séu að hámarki 15 m2 og með mestu hæð þaks í 2,5 m mælt frá yfirborði, undanþegin byggingarheimild og -leyfi enda séu þau í samræmi við deiliskipulag og önnur ákvæði byggingarreglugerðar. Þó sé gerður áskilnaður um samþykki eigenda aðliggjandi lóðar sé smáhýsið í innan við 3 m fjarlægð frá aðliggjandi lóð. Smáhýsi kærenda sé innan stærðarmarka samkvæmt gr. 2.3.5. reglugerðarinnar en það sé í innan við 3 m fjarlægð frá lóðamörkum. Aðliggjandi lóðarhafi sé Reykjavíkurborg en hvorki hafi verið veitt samþykki fyrir umræddu smáhýsi né hafi kærendur leitast eftir því að kanna afstöðu borgarinnar til staðsetningar þess. Ekki sé fallist á röksemdir kærenda um að áskilnaður um samþykki aðliggjandi lóðarhafa eigi ekki við þegar aðliggjandi lóð sé í eigu sveitarfélags.

Í skipulagsskilmálum Seljahverfis í hverfisskipulagi fyrir Breiðholt frá 30. apríl 2021 segi að á lóðamörkum sem snúi að götum, gatnamótum, innkeyrslum og/eða stígum megi ekki hefta sjónlínur með girðingum eða gróðri. Hámarkshæð girðinga á slíkum stöðum sé 1,2 m. Þá geti við sérstakar aðstæður þurft að draga girðingar og gróður inn á lóð til að tryggja sjónlínur, en lóðarhafi beri ábyrgð á að gróður vaxi ekki fyrir sjónlínur vegfarenda. Ekki verði annað séð en að hið sama eigi við um smáhýsi, þótt þau séu ekki tilgreind sérstaklega, enda séu þau með sama hætti og girðingar til þess fallin að hindra sjónlínur vegfarenda þegar lóðarmörk snúi að götum og gatnamótum. Að sögn kærenda sé hæð smáhýsisins 2,4 m frá jarðvegi og því u.þ.b. 1,2 m hærra en heimilt sé samkvæmt skipulagsskilmálum miðað við staðsetningu þess. Þá þegar af þeim sökum telji byggingarfulltrúi að fjarlægja beri smáhýsið, enda sé ófrávíkjanleg krafa fyrir því að bygging smáhýsis sé undanþegið byggingarheimild og -leyfi að það sé í samræmi við deiliskipulag, sbr. 1. mgr. gr. 2.3.5. í byggingarreglugerð. Eigandi mannvirkis, sem ráðist í framkvæmdir sem undanþegnar séu byggingarleyfi, beri ábyrgð á því að ekki skapist hætta fyrir fólk og eignir vegna mannvirkisins og að virt séu öll viðeigandi ákvæði byggingar­­­reglugerðar. Enn fremur beri honum að tryggja að framkvæmdirnar séu í samræmi við skipulagsáætlanir, sbr. gr. 2.3.9. reglugerðarinnar. Ekki sé gert ráð fyrir smáhýsi á lóðinni eða mannvirki utan skilgreinds byggingarreits samkvæmt mæliblaði fyrir lóðina frá 1. júlí 1977.

Í gr. 6.2.1. í byggingarreglugerð komi fram að bygging á lóðarmörkum að gangstétt, við gatnamót eða að almennum gangstíg megi aldrei hindra útsýni yfir götu eða gangstíg þar sem gera megi ráð fyrir akandi umferð. Hugtakið bygging sé skilgreint sem hús, byggt á staðnum eða sett saman úr einingum, og önnur sambærileg mannvirki, sbr. 21. tl. gr. 1.2.1. reglugerðarinnar. Þá liggi fyrir álit samgöngudeildar þess efnis að smáhýsið skerði sjónlínur og valdi þar með öryggis- og almannahættu fyrir vegfarendur.

Kærendum hafi verið veitt ítrekuð tækifæri til að koma sjónarmiðum sínum á framfæri og hafi þau verið upplýst um kæruheimildir. Byggingarfulltrúi hafi í tvígang kallað eftir áliti samgöngudeildar til þess að fullvissa sig um að staðsetning smáhýsisins valdi öryggis- og almannahættu og því hafi verið nauðsynlegt að krefja kærendur um úrbætur. Þannig hafi verið gætt að leiðbeiningarskyldu, rannsóknarreglunni og meðalhófi í samræmi við góða stjórnsýslu­hætti. Enn fremur sé það mat byggingarfulltrúa að framkvæmd málsins hafi verið í samræmi við útgefnar leiðbeiningar Húsnæðis- og mannvirkjastofnunar við byggingarreglugerð. Þá liggi ekki fyrir hvort um sambærilegar aðstæður sé að ræða við önnur gatnamót í hverfinu en hins vegar geti framkvæmd sem ekki samrýmist lögum og reglum ekki haft fordæmisgildi fyrir aðrar síðari framkvæmdir.

 Viðbótarathugasemdir kærenda: Kærendur ítreka fyrri röksemdir sínar en benda einnig á að þeir telji málsmeðferð af hálfu skrifstofu stjórnsýslu og gæða í raun ógilda vegna valdþurrðar og líta skuli svo á að málið hafi fyrst hafist með ákvörðun byggingarfulltrúa, dags. 4. nóvember 2024. Þar sé hins vegar í engu upplýst um það á grundvelli hvaða ákvæða laga eða reglugerða krafa embættisins um tilfærslu smáhýsis á lóð kærenda byggi. Í ákvörðuninni sé vísað til bréfs, dags. 11. júlí 2024, en kærendur telji sig ekki bundna af þeirri málsmeðferð. Þótt litið verði til upplýsinga sem komi fram í því bréfi breyti það engu um að grundvöllur hinnar kærðu ákvörðunar sé óljós og óskýr.

 Kærendur hafi ekki fengið afrit af nýju áliti samgöngudeildar umhverfis- og skipulagssviðs sem vísað sé til í hinni kærðu ákvörðun, en telja verði að það sé forsenda þess að geta andmælt ákvörðuninni. Jafnframt hafi tilvísun Reykjavíkurborgar til skipulagsskilmála Seljahverfis fyrst komið fram í umsögn í kærumáli þessu. Fráleitt sé að túlka umrædda skilmála svo rúmt, sér í lagi þegar stjórnvald telji sig byggja heimild sína til að beita þvingunarúrræðum á téðum skipulagsskilmálum. Það sé í andstöðu við þá meginreglu að lagaákvæði og reglur skuli túlka þröngt séu þau grundvöllur íþyngjandi ákvarðana stjórnvalds gagnvart borgurum. Í umræddum skipulagsskilmálum sé ekki fjallað um smáhýsi.

Samkvæmt 21. tl. gr. 1.2.2. í byggingarreglugerð sé bygging skilgreind sem hús eða sambærileg mannvirki. Í gr. 6.2.1. reglugerðarinnar komi fram að byggingu skuli staðsetja innan byggingarreits og sé þar átt við íbúðarhúsnæði, þ.e. hús eða sambærileg mannvirki. Ekki sé skylda að reisa smáhýsi samkvæmt gr. 2.3.5. í reglugerðinni innan byggingarreits og því ljóst að gr. 6.2.1. eigi ekki við um smáhýsi.

Úrskurðarnefndin kynnti sér aðstæður á vettvangi 10. apríl 2025.

Niðurstaða: Í máli þessu er deilt um þá ákvörðun byggingarfulltrúans í Reykjavík frá 4. nóvember 2024 að krefjast þess að kærendur færi smáhýsi á lóð þeirra að Hagaseli 2 a.m.k. þrjá metra frá gangstétt að viðlögðum dagsektum. Smáhýsið er 6,6 m2 og 2,4 m á hæð, að því er greinir af hálfu kærenda, og stendur á horni lóðarinnar að Hagaseli 2, við gatnamót Hagasels og Grófarsels. Kæruheimild er í 59. gr. laga nr. 160/2010 um mannvirki og barst kæra innan kærufrests.

Samkvæmt 2. mgr. 4. gr. laga um mannvirki ber sveitarstjórn ábyrgð á að stjórnsýsla og eftirlit byggingarfulltrúa sé í samræmi við ákvæði laganna og annast byggingarfulltrúi eftirlit með mannvirkjagerð er fellur undir 1. og 2. mgr. 9. gr. sömu laga. Í 9. gr. laganna er fjallað um byggingarleyfisskyldar framkvæmdir. Þar segir í 1. mgr. að óheimilt sé að grafa grunn fyrir mannvirki, reisa það, rífa eða flytja, breyta því, burðarkerfi þess eða lagnakerfum eða breyta notkun þess, útliti eða formi nema að fengnu leyfi viðkomandi leyfisveitanda. Þá segir að ráðherra geti í reglugerð kveðið á um að minni háttar mannvirkjagerð eða smávægilegar breytingar á mannvirkjum, sbr. flokkun mannvirkja skv. 1. mgr. 17. gr., skuli undanþiggja byggingarleyfi, að slíkar framkvæmdir séu einungis tilkynningarskyldar eða að gera skuli vægari kröfur um fylgigögn eða umsóknarferli.

Í samræmi við framangreint eru í 1. mgr. gr. 2.3.5. í byggingarreglugerð nr. 112/2012 talin upp þau minni háttar mannvirki og framkvæmdir sem undanþegnar eru byggingarheimild og -leyfi, auk þess sem sú krafa er gerð að þær séu í samræmi við deiliskipulag og önnur ákvæði reglugerðarinnar. Samkvæmt f-lið greinarinnar er þar á meðal smáhýsi sem er að hámarki 15 m2 og mesta hæð þaks 2,5 m mælt frá yfirborði jarðvegs. Jafnframt kemur þar fram að sé smáhýsið minna en 3,0 m frá aðliggjandi lóð þurfi samþykki eigenda þeirrar lóðar. Slík smáhýsi séu ekki ætluð til gistingar eða búsetu. Í bréfi eftirlitsdeildar umhverfis- og skipulagssviðs til kærenda, dags. 11. júlí 2023, er vísað til þessarar greinar.

Hlutverk byggingarfulltrúa hvers sveitarfélags er að hafa eftirlit með því að mannvirki og notkun þeirra sé í samræmi við útgefin leyfi og beita eftir atvikum þvingunarúrræðum, sbr. 55. og 56. gr. laga nr. 160/2010. Fjallað er um aðgerðir til að knýja fram úrbætur í 56. gr. laganna. Er þar m.a. tekið fram í 1. mgr. ákvæðisins að sé ásigkomulagi, frágangi, umhverfi eða viðhaldi húss, annars mannvirkis eða lóðar ábótavant, af því stafi hætta eða það teljist skaðlegt heilsu að mati byggingarfulltrúa eða frágangur ekki samkvæmt samþykktum uppdráttum, lögum, reglugerðum eða byggingarlýsingu, skuli gera eiganda eða umráðamanni þess aðvart og leggja fyrir hann að bæta úr því sem áfátt er. Sé það ekki gert er heimilt að beita dagsektum eða láta vinna verk á kostnað þess sem vanrækt hefur að vinna verkið, sbr. 2. og 3. mgr. nefnds lagaákvæðis.

Beiting þvingunarúrræða samkvæmt lögum um mannvirki verða að teljast til íþyngjandi ákvarðana sem háðar eru mati stjórnvalds hverju sinni. Tekið er fram í athugasemdum með frumvarpi því sem varð að mannvirkjalögum að eðlilegt sé að slík ákvörðun sé metin í hverju tilviki, m.a. með tilliti til meðalhófs. Verði þeim fyrst og fremst beitt sé það mat viðkomandi stjórnvalds að gengið sé gegn almannahagsmunum þeim er búi að baki mannvirkjalögum og skipulagslögum, svo sem skipulags-, öryggis- og heilbrigðishagsmunum. Við beitingu þvingunarúrræða eru stjórnvöld sem endranær bundin af meginreglum stjórnsýsluréttarins, s.s. um meðalhóf og andmælarétt.

Við meðferð þessa máls aflaði eftirlitsdeild umhverfis- og skipulagssviðs álits samgöngudeildar sviðsins um aðstæður á umræddum gatnamótum. Kemur þar fram að smáhýsið sé illa staðsett með tilliti til umferðaröryggis en það stytti verulega sjónlínur gagnvart gangandi og hjólandi vegfarendum. Þá séu runnar, sem nú hafa verið klipptir, taldir skapa sama vandamál. Hornið sé „frekar blint“ fyrir akandi vegfarendur sem mætist á horninu. Til að koma í veg fyrir slys sé mjög mikilvægt að vegfarendur hafi möguleika á að sjá hvern annan. Blindhorn komi í veg fyrir það og geti skapað mjög hættulegar aðstæður sem leitt geti til umferðarslysa og slysa á fólki. Á umræddum gatnamótum gæti blindhornið leitt til árekstra milli gangandi og hjólandi vegfarenda, milli bifreiðar sem komi frá Hagaseli og gangandi eða hjólandi vegfarenda sem komi að blindhorninu og milli bifreiða á Hagaseli og Grófarseli. Er þessu lýst nánar í álitinu með eftirfarandi dæmum:

(a) Tveir gangandi/hjólandi aðilar sem koma annars vegar frá Hagaseli og hins vegar frá Grófarseli að blindhorninu munu ekki sjá hinn aðilann fyrr en rétt áður en kemur að horninu. Það getur hæglega leitt til áreksturs milli þeirra. Þó svo að í því tilfelli væri engin bifreið í árekstrinum, þá eru þessi slys oft alvarleg.

(b) Ef ökumaður kemur frá Hagaseli að Grófarseli, þá sér hann u.þ.b. 8,5 m inn eftir gangstéttinni. Ef það kemur samtímis t.d. barn eftir gangstéttinni (t.d. á hjóli eða rafhlaupahjóli), þá tekur það barnið u.þ.b. 1,2–2 sekúndur að fara þessa 8,5 m og fara í veg fyrir bílinn, sjá mynd 1. Bæði barnið og ökumaðurinn munu því hafa mjög takmarkaða möguleika til að koma í veg fyrir árekstur þeirra á milli. Þess má geta að barnið er hugsanlega nær en 8,5 m frá gatnamótunum þegar bíllinn kemur að og þá hafa vegfarendurnir enn styttri tíma til stefnu til að koma í veg fyrir slys. Ef við gerum nú ráð fyrir að um sé að ræða mjög ábyrgan og varkáran ökumann sem stoppar til að sjá hvort að það sé að koma barn fyrir hornið, þá mun hann samt þurfa að fara fyrir leið barnsins (þ.e. út á gönguþverunina). Í því tilfelli mun barnið eiga erfitt með að stoppa áður en það fer á bílinn sem er þá stopp í veg fyrir barninu. Þetta eru því aðstæður sem geta mjög hæglega leitt til slyss. Ástæða þess að við notumst við barn í þessu dæmi er að þessi gönguþverun er mikið notuð af börnum á leið til og frá skóla.

(c) Ef tvær bifreiðar koma samtímis að gatnamótunum sitt hvoru megin við hornið, þá sér ökumaður frá Hagaseli u.þ.b. 17,5 m inn eftir Grófarseli, sjá mynd 2. Ef ökumaður á Grófarseli er á 40 km/klst (sem er ekkert ósjaldgæft á 30 km/klst götum), þá hafa ökumenn u.þ.b. 1,6 sekúndur til að bregðast við. Sbr. fyrri umræðu, þá er það mjög skammur tími til að koma í veg fyrir slys.

Í álitinu eru sýnd viðmið um sjónlengdir til að auka umferðaröryggi gatnamóta í íbúðagötum. Kemur fram að miðað sé við að gróður eða aðrar hindranir skyggi ekki á 10 m frá gatnamótum. Á skýringarmynd er sýnt hversu langt vegfarendur myndu sjá ef notast væri við þessi viðmið. Ökumaður mundi sjá u.þ.b. 18,5 m inn eftir gangstéttinni, sem myndi gefa vegfarendum u.þ.b. 2,4–4,5 sekúndur til að bregðast við. Ökumaður mundi á sama máta sjá u.þ.b. 27,5 m inn eftir götunni, sem gæfi u.þ.b. 2,5 sekúndur til að bregðast við. Þær aðstæður mundu því gefa vegfarendum umtalsvert betri aðstæður til að fara yfir gatnamótin á öruggan hátt, og þar með minnka líkur á að slys myndi eiga sér stað, sem og „auka upplifað öryggi vegfarenda“. Það skal athugað að á gatnamótum Grófarsels og Hagasels gildir hægri regla þar sem engin bið- eða stöðvunarskylda er frá Hagaseli og má því vera um vanmat að ræða á viðbragðstíma ökumanns sem ekur upp Grófarsel.

Í hinni kærðu ákvörðun er vísað til þess að aflað hefði verið nýs álits samgöngudeildar eftir að runnar á lóðinni voru lækkaðir. Niðurstaða hins nýja álits hafi verið sú að staðsetning smá­hýsisins stytti eftir sem áður sjónlínur vegfarenda svo mjög að umferðaröryggi almennings væri ógnað og því stæði krafa byggingarfulltrúa um að færa smáhýsið a.m.k. þrjá metra frá gangstétt óhögguð. Við meðferð kærumáls þessa óskaði úrskurðarnefndin eftir afriti af hinu nýju áliti og var það látið í té í tölvupósti frá samgönguverkfræðingi til starfsmanns eftirlitsdeildar umhverfis- og skipulagssviðs. Kemur þar fram að verkfræðingurinn hafi farið á vettvang en markmiðið hafi ekki verið að gera nýtt mat „enda vitað að kofinn skyggir á æskilegar sjónlínur“. Væri að hans áliti æskilegt að kofinn yrði færður.

Svo sem áður er rakið er kveðið á um það í byggingarreglugerð að minni háttar mannvirki sem undanþegin séu byggingarheimild og -leyfi skuli vera í samræmi við deiliskipulag og önnur ákvæði reglugerðarinnar sem við eiga hverju sinni. Í gr. 6.2.1. í byggingarreglugerð kemur fram að bygging á lóðarmörkum að gangstétt, við gatnamót eða að almennum gangstíg megi aldrei hindra útsýni yfir götu eða gangstíg þar sem gera megi ráð fyrir akandi umferð. Hin kærða ákvörðun var studd ítarlegum efnisrökum sem færð voru fram í áliti samgöngudeildar umhverfis- og skipulagssviðs Reykjavíkurborgar. Um er að ræða mannvirki sem skerðir verulega æskilega sjónlínu svo sem ljóst er af skýringarmynd sem er hluti umrædds álits. Verða slík sjónarmið um umferðaröryggi sem þar eru færð fram talin til þeirra sjónarmiða sem eðlilegt er að líta til við mat á því hvort beitt verði þvingunarúrræðum skv. 55. og 56. gr. laga nr. 160/2010.

Af málsgögnum verður ekki annað ráðið en að gætt hafi verið að andmælarétti. Í aðdraganda hinnar kærðu ákvörðunar var ítrekað í þremur bréfum til kærenda að ef ekki yrði farið eftir kröfum byggingarfulltrúa, yrði tekin ákvörðun um framhald málsins með hliðsjón af ákvæðum mannvirkjalaga og gr. 2.9.2. í byggingarreglugerð. Var og tekið fram að sú ákvörðun gæti falið í sér að ráðist yrði í úrbætur á kostnað eigenda eða beitingu dagsektarákvæða. Var kærendum gefinn kostur á að koma sjónarmiðum sínum á framfæri sem þeir og gerðu. Þrátt fyrir að verulega hafi skort á nákvæmni við lagatilvísanir eftirlitsdeildar umhverfis- og skipulagssviðs og byggingarfulltrúa verður að líta til þess að í bréfunum kemur skýrt fram til hvers er ætlast af kærendum. Þá hafa kærendur við meðferð þessa kærumáls átt þess kost að koma ítarlegri sjónarmiðum á framfæri. Loks verður ekki séð að önnur og vægari úrræði, sem nái sama markmiði, séu möguleg. Ekki er að finna leiðbeiningar um kæruheimild og kærufrest í hinni kærðu ákvörðun og verður það átalið.

Með vísan til ofangreinds verður að hafna kröfu um ógildingu ákvörðunar byggingarfulltrúans í Reykjavík frá 4. nóvember 2024 um að krefjast þess að kærendur færi smáhýsi á lóð þeirra að Hagaseli 2 a.m.k. þrjá metra frá gangstétt.

Samkvæmt 2. mgr. 56. gr. laga nr. 160/2010 er byggingarfulltrúa heimilt að beita dagsektum allt að kr. 500.000 til að knýja menn til þeirra verka sem þeir skulu hlutast til um samkvæmt lögunum og reglugerðum settum samkvæmt þeim eða láta af ólögmætu athæfi. Líta verður svo á að með hinni kærðu ákvörðun hafi byggingarfulltrúi ekki tekið lokaákvörðun um álagningu dagsekta heldur einungis krafist þess af kærendum að aðhafast með tilgreindum hætti og tilkynnt þeim jafnframt að áformað væri að leggja á dagsektir ef kærendur myndu ekki verða við kröfunni. Þeim áformum hefur ekki verið hrint í framkvæmd með ákvörðun um álagningu dagsekta og liggur því ekki fyrir ákvörðun sem bindur enda á mál í skilningi 26. gr. stjórnsýslulaga sem borin verður undir úrskurðarnefndina. Verður þeim hluta málsins því vísað frá úrskurðarnefndinni.

 Úrskurðarorð:

Hafnað er kröfu kærenda um að felld verði úr gildi ákvörðun byggingarfulltrúans í Reykjavík frá 4. nóvember 2024 um að krefjast þess að kærendur færi smáhýsi á lóð þeirra að Hagaseli 2 a.m.k. þrjá metra frá gangstétt innan 14 daga. Að öðru leyti er máli þessu vísað frá nefndinni.

apr 10
Love0

17/2025 Urðarbrunnur

Með

Árið 2025, fimmtudaginn 10. apríl, kom úrskurðarnefnd umhverfis- og auðlindamála saman til fundar í húsnæði nefndarinnar að Borgartúni 21, Reykjavík. Mætt voru Arnór Snæbjörnsson formaður, Karólína Finnbjörnsdóttir lögmaður og Þorsteinn Þorsteinsson byggingar­verkfræðingur.

Fyrir var tekið mál nr. 17/2025, kæra á ákvörðun byggingarfulltrúans í Reykjavík frá 28. nóvember 2024 um að aðhafast ekki frekar vegna smáhýsis á lóð Urðarbrunns 114.

 Í málinu er nú kveðinn upp svofelldur

úrskurður:

Með bréfi til úrskurðarnefndar umhverfis- og auðlindamála, dags. 31. janúar 2025, er barst nefndinni sama dag, kærir eigandi, Urðarbrunni 112, Reykjavík, þá ákvörðun byggingarfulltrúans í Reykjavík frá 28. nóvember 2024 að aðhafast ekki frekar vegna smáhýsis á lóð Urðarbrunns 114. Er þess krafist að byggingarfulltrúi taki ábendingu kæranda aftur til skoðunar og rannsaki málið og fari m.a. eftir ákvæðum byggingarreglugerðar. Þess er einnig krafist, komist byggingarfulltrúi að þeirri niðurstöðu að umræddar framkvæmdir séu í bága við ákvæði byggingarreglugerðar, að beitt verði viðeigandi þvingunarúrræðum X. kafla laga nr. 160/2010 um mannvirki.

Gögn málsins bárust úrskurðarnefndinni frá Reykjavíkurborg 14. febrúar 2025.

Málavextir: Með erindi til umhverfis- og skipulagssviðs Reykjavíkurborgar 21. nóvember 2024 bentu eigendur Urðarbrunns 112 á framkvæmdir á lóðinni að Urðarbrunni 114. Í erindinu kom fram að þar hefði verið reist þriggja metra hátt hús við mörk lóðanna og óskuðu þeir eftir að framkvæmdirnar yrðu skoðaðar nánar með hliðsjón af reglum þar að lútandi. Starfsmenn eftirlitsdeildar byggingarfulltrúa fóru á vettvang 22. s.m. og var málið tekið fyrir á fundi deildarinnar 28. s.m. að byggingarfulltrúa viðstöddum. Á fundinum var ákveðið að ekki væri nauðsynlegt að aðhafast frekar vegna smáhýsisins þar sem af því stafaði ekki almannahætta. Í kjölfarið var eigendum Urðarbrunns 114 sent bréf, dags. 3. desember 2024, þar sem þeir voru upplýstir um málið og ákvörðun byggingarfulltrúa. Fram kom að mat byggingarfulltrúa hafi verið að umrætt smáhýsi raskaði ekki öryggis- og almannahagsmunum og myndi af þeim sökum ekki verða aðhafst frekar með beitingu þvingunarúrræða. Við skoðun á vettvangi hafi hins vegar komið í ljós að búið væri að setja upp heitan og kaldan pott á lóðinni og vísað til þess að um væri að ræða tilkynningarskyldar framkvæmdir og skorað á eigendur að senda tilkynningu til byggingarfulltrúa.

Kærandi var upplýstur um framangreinda ákvörðun með tölvupósti frá deild afnota og eftirlits á umhverfis- og skipulagssviði Reykjavíkurborgar 7. janúar 2025. Kærandi óskaði eftir frekari skýringum og rökstuðningi fyrir ákvörðuninni. Í tölvupósti frá sömu deild 13. janúar 2025 var vísað til fyrra svars og þess að byggingarfulltrúi teldi ekki ástæðu til að knýja eigendur á um aðgerðir. Var einnig vakin athygli á kæruheimild og kærufresti til úrskurðarnefndar umhverfis- og auðlindamála vegna stjórnvaldsákvarðana teknum á grundvelli laga nr. 160/2010 um mannvirki.

Málsrök kæranda: Kærandi bendir á að umrætt smáhýsi sé hærra en 2,5 m á hæð og innan við 60 cm frá lóðamörkum. Búið sé að tengja skúrinn við fráveitukerfi hússins, enda sé hann hugsaður sem gufubað/sturtuaðstaða og geymsla. Samhliða byggingu smáhýsisins hafi verið reistur pallur með heitum potti sem felldur hafi verið ofan í jörðina. Ekki hafi verið leitað samþykkis kæranda fyrir smáhýsinu en það skyggi á útsýni frá hans húsi. Þegar kærandi hafi leitað til Reykjavíkurborgar með frekari spurningar og ósk um rökstuðning fyrir hinni kærðu ákvörðun hafi í svörum borgarinnar aðeins verið vísað til mats byggingarfulltrúa um að smáhýsið raskaði ekki öryggis- og almannahagsmunum.

Í bréfi til eigenda Urðarbrunns 114, dags. 3. desember 2024, þar sem gerð sé grein fyrir ákvörðun byggingarfulltrúa sé hvergi að finna rökstuðning fyrir þeirri ákvörðun að aðhafast ekki í málinu. Þar sé vísað til f-liðar gr. 2.3.5. í byggingarreglugerð nr. 112/2012 og þess að smáhýsi séu undanþegin byggingarleyfi uppfylli þau kröfur ákvæðisins. Í ákvæðinu komi hins vegar fram að sé smáhýsi minna en þrjá metra frá lóðamörkum þurfi samþykki eiganda aðliggjandi lóðar. Samkvæmt 4. gr. laga nr. 160/2010 um mannvirki annist byggingarfulltrúar eftirlit með mannvirkjagerð sem falli undir 1. og 2. mgr. 9. gr. sömu laga. Í gr. 2.3.5. í byggingar­reglugerð sé fjallað um minniháttar mannvirkjagerð sem sé undanþegin byggingar­heimild og -leyfi. Umrætt smáhýsi uppfylli ekki skilyrði f-liðar fyrrnefnds ákvæðis. Huglægt mat byggingarfulltrúa á almanna- og öryggismálum geti ekki talist gildur rökstuðningur. Þá sé í áðurgreindu bréfi skorað á eigendur Urðarbrunns 114 að tilkynna heitan og kaldan pott á lóðinni. Samkvæmt gr. 12.10.4. í byggingarreglugerð skuli barmur setlaugar vera a.m.k. 0,4 metra yfir göngusvæði umhverfis hana. Heitur pottur á lóðinni að Urðarbrunni 114 hafi verið grafinn ofan í jörðu og því sé hæð á barmi pottsins langt undir skilyrðum samkvæmt byggingarreglugerð. Í hverfinu sé fjöldi barna sem stytti sér leiðir í gegnum garða og því sé potturinn stórhættulegur og gera verði kröfu um að byggingarfulltrúi skoði málið betur og sinni lögbundnu eftirlitshlutverki sínu í samræmi við gildandi reglur.

Byggingarfulltrúa beri að fara eftir stjórnsýslulögum nr. 37/1993. Ljóst sé að byggingarfulltrúi hafi ekki uppfyllt skyldur þær sem hvíli á honum samkvæmt rannsóknarreglu 10. gr. stjórnsýslulaga en hún kveði á um að stjórnvald skuli sjá til þess að mál sé nægjanlega upplýst áður en ákvörðun sé tekin í því. Ekki hafi verið kallað eftir samþykki eigenda aðliggjandi lóðar þó hýsið standi nær lóðamörkum en 3,0 metra. Þá hafi barmur setlaugar ekki verið mældur, eða í það minnsta ekki gerð athugasemd við að hann sé of lágur samkvæmt byggingarreglugerð.

Þá hafi kæranda ekki verið birt ákvörðun byggingarfulltrúa, dags. 3. desember 2024, líkt og 20. gr. stjórnsýslulaga geri kröfu um og enginn efnislegur rökstuðningur hafi komið fram, hvorki í ákvörðuninni eða tölvupóstum, þó óskað hafi verið eftir honum. Brjóti það í bága við ákvæði V. kafla stjórnsýslulaga.

Málsrök Reykjavíkurborgar: Af hálfu Reykjavíkurborgar kemur fram að starfsmenn eftirlitsdeildar hafi farið á vettvang í umboði byggingarfulltrúa og skoðað aðstæður eftir að kvörtun kæranda máls þessa hafi borist í nóvember 2024. Stærð smáhýsisins hafi verið mæld ásamt fjarlægð frá lóðamörkum. Myndir hefðu verið teknar og málið lagt fyrir á næsta reglulega afgreiðslufundi með byggingarfulltrúa. Mat byggingarfulltrúa sé að smáhýsið falli undir f-lið gr. 2.3.5. í byggingarreglugerð nr. 112/2012 hvað varði stærð og sé undanþegið byggingarheimild og -leyfi. Breyti þar engu um hvort hýsið sé tengt rafmagns, neysluvatns- og fráveitulögnum eða verði notað sem sauna, enda sé slíkt heimilt skv. leiðbeiningum Húsnæðis- og mannvirkjastofnunar með fyrrnefndri gr. 2.3.5. Smáhýsið standi of nálægt lóðamörkum en mat byggingarfulltrúa hafi verið að ekki fengist séð að hýsið ylli hættu né væri skaðlegt heilsu nágranna og af því leiddi að öryggis- eða almannahagsmunum væri ekki raskað. Þar af leiðandi myndi embættið ekki beita þvingunarúrræðum samkvæmt lögum nr. 160/2010 um mannvirki.

Ákvæði 56. gr. laga um mannvirki feli í sér heimild fyrir byggingarfulltrúa, en ekki skyldu til að taka ákvörðun um beitingu þvingunarúrræða en sú ákvörðun sé háð mati byggingarfulltrúa. Lagaákvæðið gefi byggingarfulltrúa kost á að bregðast við sé gengið gegn þeim almanna­hagsmunum sem búi að baki lögum nr. 160/2010, s.s. skipulags-, öryggis eða heilbrigðis­hagsmunum. Það sé því ávallt mat á aðstæðum sem ráði því hvort þvingunarúrræðum sé beitt eða ekki í tilefni af ólögmætri framkvæmd. Einstaklingum sé ekki tryggður lögvarinn réttur til að knýja byggingaryfirvöld til beitingar þvingunarúrræða vegna einstaklingshagsmuna enda séu þeim tryggð önnur réttarúrræði til þess að verja þá hagsmuni sína.

Í ljósi þess að starfsmenn eftirlitsdeildar hafi vissulega farið á vettvang og skoðað aðstæður sé því hafnað að rannsókn byggingarfulltrúa í málinu hafi ekki verið fullnægjandi. Hvað varði skort á birtingu ákvörðunar og rökstuðning í samræmi við 20. gr. stjórnsýslulaga nr. 37/1993 hafi byggingarfulltrúi ekki litið á kæranda sem aðila máls í samræmi við almennar reglur stjórnsýsluréttar. Því hafi ekkert komið fram sem valdið geti ógildingu ákvörðunar um að aðhafast ekki vegna umrædds smáhýsis.

 Athugasemdir eigenda Urðarbrunns 114: Eigandi Urðarbrunns 114 bendir á að úrskurðar­nefnd umhverfis- og auðlindamála geti einungis fellt stjórnvaldsákvörðun úr gildi eða breytt henni. Kærandi í máli þessu geri kröfu um endurupptöku málsins en þeirri kröfu þyrfti hann að beina að byggingarfulltrúa. Engin ákvörðun hafi verið tekin um beiðni um endurupptöku og því hafi engin stjórnvaldsákvörðun verið tekin sem úrskurðarnefndin geti tekið til endur­skoðunar til samræmis við kröfugerð kærenda. Því skuli vísa kærunni frá þar sem kröfugerð skorti lagastoð.

Munnlegt samþykki kæranda hafi legið fyrir frá fyrsta degi fyrirætlana um að reisa smáhýsi á lóðinni að Urðarbrunni 114. Að auki hafi hann samþykkt staðsetningu þess, bæði í verki og með athafnaleysi og tómlæti. Myndir og önnur gögn um samskipti staðfesti að kærandi hafi verið hafður með í ráðum frá upphafi.

Í kæru komi fram að umræddur skúr sé hærri en 2,5 m, sem sé skilyrði fyrir undanþágu frá byggingarleyfi. Hið rétta sé að fyrir mistök eigenda Urðarbrunns 114 hafi skúrinn upprunalega verið yfir þeim hæðarmörkum en þak smáhýsisins hafi verið lækkað um leið og það hafi orðið ljóst. Því sé hýsið í dag undir 2,5 m á hæð, sbr. heimild í gr. 2.3.5. í byggingarreglugerð. Þá hafi fráveitu og lagnakerfum hússins að Urðarbrunni 114 í engu verið breytt. Smáhýsið sé nýtt sem geymsla og gufubað. Eðli málsins samkvæmt hafi verið dregið í rafmagn líkt og tíðkist í smáhýsum í görðum á höfuðborgarsvæðinu. Engar lagnir séu tengdar við lagnakerfi húss nr. 114 að Urðarbrunni.

Vegna athugasemda um að hætta stafi af heitum potti sé á það bent að potturinn sé með læsanlegu loki og hafi alltaf verið þannig.

 Viðbótarathugasemdir kæranda: Kærandi ítrekar fyrri sjónarmið sín en bendir jafnframt á að hann sé ósammála því að ákvörðun um beitingu þvingunarúrræða sé háð mati. Í gr. 3.10.1 í byggingarreglugerð sé fjallað um eftirlit í byggðu umhverfi og hlutverk byggingarfulltrúa. Þar segi m.a. að byggingarfulltrúi skuli hafa eftirlit með því að sótt sé um byggingarleyfi fyrir byggingarleyfisskyldum framkvæmdum, sbr. 2.3 kafla, og breyttri notkun mannvirkja í umdæmi hans og að öðru leyti sé fylgt ákvæðum reglugerðarinnar í umdæmi hans. Þar segi einnig að verði byggingarfulltrúi þess var að byggingarleyfisskyld framkvæmd sé hafin án þess að leyfi sé fengið fyrir henni skuli hann grípa til viðeigandi aðgerða og úrræða í samræmi við ákvæði reglugerðarinnar og X. kafla laga nr. 160/2010 um mannvirki. Því sé mótmælt að byggingarfulltrúa sé ekki skylt að grípa til viðeigandi aðgerða þegar byggingarleyfisskyld framkvæmd sé hafin í hans umdæmi án viðeigandi leyfa, enda sýni mælingar byggingarfulltrúa að umrætt hús geti ekki fallið undir skilgreiningu smáhýsis í gr. 2.3.5. í byggingarreglugerð sökum hæðar og nálægðar við lóðamörk og sé þar af leiðandi byggingarleyfisskylt.

Þá hafni kærandi því að samþykki hans hafi legið fyrir frá fyrsta degi og að kærandi hafi samþykkt staðsetningu í verki og með athafnaleysi og tómlæti. Kærandi hafi ekki verið á landinu þegar eigandi Urðarbrunns 114 hafi hafist handa við framkvæmdir. Það geti ekki talist til tómlætis að vera ekki staddur á landinu til að fylgjast með og stöðva framkvæmdir og það veiti ekki rétt til að ganga á nábýlisrétt annarra.

———-

Aðilar máls þessa hafa fært fram ítarlegri rök fyrir máli sínu, sem ekki verða rakin hér frekar, en úrskurðarnefndin hefur haft þau öll til hliðsjónar við úrlausn málsins.

Niðurstaða: Í máli þessu er deilt um lögmæti ákvörðunar byggingarfulltrúans í Reykjavík frá 3. desember 2024 um að aðhafast ekki frekar með beitingu þvingunarúrræða vegna smáhýsis á lóð Urðarbrunns 114. Kæruheimild er í 59. gr. laga nr. 160/2010 um mannvirki.

Samkvæmt 1. gr. laga nr. 130/2011 um úrskurðarnefnd umhverfis- og auðlindamála er það hlutverk nefndarinnar að úrskurða í kærumálum vegna stjórnvaldsákvarðana og í ágreinings­málum vegna annarra úrlausnaratriða á sviði umhverfis- og auðlindamála eftir því sem mælt er fyrir um í lögum á því sviði. Í samræmi við þetta tekur úrskurðarnefndin lögmæti kærðrar ákvörðunar til endurskoðunar en tekur ekki nýja ákvörðun í málinu eða breyti efni ákvörðunar. Verður því ekki tekin afstaða til þeirrar kröfu kæranda að byggingarfulltrúi skuli beita viðeigandi þvingunarúrræðum X. kafla laga nr. 160/2010 komist hann að þeirri niðurstöðu að umræddar framkvæmdir séu í bága við ákvæði byggingarreglugerðar. Af kæru og málsatvikum verður hins vegar ráðið að farið sé fram á að lögmæti hinnar kærðu ákvörðunar verði tekið til endurskoðunar og verður kærumálið tekið til efnismeðferðar á þeim grunni.

Í 2. mgr. 4. gr. laga nr. 130/2011 er mælt fyrir um að kærufrestur til úrskurðarnefndarinnar sé einn mánuður frá því að kæranda varð kunnugt eða mátti vera kunnugt um ákvörðunina. Samkvæmt 1. mgr. 28. gr. stjórnsýslulaga nr. 37/1993 skal vísa kæru frá hafi hún borist að liðnum kærufresti nema afsakanlegt verði talið að kæran hafi ekki borist fyrr, sbr. 1. tl. 1. mgr. 28. gr., eða veigamiklar ástæður mæli með því að kæran verði tekin til efnismeðferðar, sbr. 2. tl. ákvæðisins. Hin kærða ákvörðun var tekin á fundi byggingarfulltrúa 28. nóvember 2024. Kæra í máli þessu barst 31. janúar 2025 og því utan kærufrests, sbr. 2. mgr. 4. gr. laga nr. 130/2011. Kæranda var hins vegar ekki tilkynnt um hina kærðu ákvörðun fyrr en 7. janúar 2025 í kjölfar þess að hann leitaði upplýsinga um málið og var honum leiðbeint um málsskotsrétt til úrskurðarnefndarinnar og um kærufrest í tölvupósti 13. s.m. í samræmi við 2. tl. 2. mgr. 20. gr. stjórnsýslulaga. Með hliðsjón af því þykir afsakanlegt að kæran hafi borist að liðnum kærufresti, sbr. 1. tl. 1. mgr. 28. gr. stjórnsýslulaga og verður hún því tekin til efnismeðferðar.

Í bréfi byggingarfulltrúa til eiganda Urðarbrunns 114, dags. 3. desember 2024, kemur fram að deild afnota og eftirlits á umhverfis- og skipulagssviði Reykjavíkurborgar hafi borist ábending vegna framkvæmda við Urðarbrunn 114 um að búið væri að reisa hús við lóðarmörk Urðarbrunns 112. Er svo vísað til þess að smáhýsi séu undanþegin byggingarleyfi ef þau uppfylla kröfur sem gerðar eru í f-lið gr. 2.3.5. í byggingarreglugerð nr. 112/2012. Því næst kemur fram að málið hafi verið lagt fyrir á fundi með byggingarfulltrúa sem hafi skoðað aðstæður nánar og væri það mat hans að umrætt smáhýsi raski ekki öryggis- og almanna­hagsmunum og af þeim sökum muni hann ekki aðhafast frekar með beitingu þvingunarúrræða.

Það er hlutverk byggingarfulltrúa hvers sveitarfélags að hafa eftirlit með því að mannvirki og notkun þeirra sé í samræmi við útgefin leyfi og beita eftir atvikum þvingunarúrræðum, sbr. 55. og 56. gr. laga um mannvirki nr. 160/2010. Er nánar kveðið á um það í 2. mgr. 55. gr. laganna að sé byggingarframkvæmd hafin án þess að leyfi sé fengið fyrir henni eða hún brjóti í bága við skipulag geti byggingarfulltrúi krafist þess að hið ólöglega mannvirki eða byggingarhluti sé fjarlægt. Þá er fjallað um aðgerðir til að knýja fram úrbætur í 56. gr. laganna. Er þar m.a. tekið fram í 1. mgr. að sé ásigkomulagi, frágangi, umhverfi eða viðhaldi húss, annars mannvirki eða lóðar ábótavant að mati byggingarfulltrúa eða frágangur ekki samkvæmt samþykktum uppdráttum, lögum, reglugerðum og byggingarlýsingu, skuli gera eiganda eða umráðamanni eignarinnar aðvart og leggja fyrir hann að bæta úr því sem áfátt sé. Sé það ekki gert er heimilt að beita dagsektum eða láta vinna verk á kostnað þess sem vanrækt hefur að vinna verkið, sbr. 2. og 3. mgr. nefnds lagaákvæðis.

Í athugasemdum við frumvarp það sem varð að mannvirkjalögum er tekið fram að sú breyting hafi verið gerð frá fyrri lögum að byggingarfulltrúa sé heimilt en ekki skylt að beita þvingunarúrræðum. Þar kemur fram að eðlilegt sé að ákvörðun um beitingu úrræðanna sé metin í hverju tilviki, m.a. með tilliti til meðalhófs. Ákvörðun um beitingu þvingunarúrræða er því háð mati stjórnvalds hverju sinni og gefur sveitarfélögum kost á að bregðast við sé gengið gegn almannahagsmunum þeim er búa að baki mannvirkjalögum, svo sem skipulags-, öryggis- og heilbrigðishagsmunum. Fer það því eftir atvikum hvort nefndum þvingunarúrræðum verði beitt í tilefni af framkvæmd sem telst vera ólögmæt. Með hliðsjón af þessu verður ekki talið að einstaklingum sé tryggður lögvarinn réttur til að knýja byggingaryfirvöld til beitingar þvingunarúrræða vegna einstaklingshagsmuna enda eru þeim tryggð önnur réttarúrræði til að verja þá hagsmuni sína. Þótt beiting þvingunarúrræða sé háð mati stjórnvalds þarf ákvörðun þess efnis að vera studd efnislegum rökum, m.a. með hliðsjón af þeim hagsmunum sem búa að baki fyrrgreindum lagaheimildum og fylgja þarf meginreglum stjórnsýsluréttarins, s.s. um rannsókn máls og að málefnaleg sjónarmið búi að baki ákvörðun.

Við undirbúning hinnar kærðu ákvörðunar fóru starfsmenn á vegum embættis byggingar­fulltrúa á vettvang þar sem þeir mældu umdeilt smáhýsi og tóku ljósmyndir. Óumdeilt er í máli þessu að smáhýsið uppfyllir ekki öll skilyrði f-liðar gr. 2.3.5. í byggingarreglugerð en samkvæmt gögnum málsins stendur smáhýsið 60 cm frá lóðarmörkum aðliggjandi lóðar í eigu kæranda og hefur hann ekki veitt samþykki fyrir því. Ákvörðun um að aðhafast ekki frekar með beitingu þvingunarúrræða var studd þeim rökum að öryggis- og almannahagsmunum væri ekki raskað með umræddu smáhýsi. Í umsögn Reykjavíkurborgar í málinu kemur einnig fram að smáhýsið standi of nálægt lóðamörkum en það sé mat byggingarfulltrúa að ekki verði séð að húsið valdi hættu né sé það skaðlegt heilsu nágranna og af því leiði að öryggis- eða almannahagsmunum sé ekki raskað.

Með hliðsjón af framangreindu verður að telja að ákvörðun byggingarfulltrúa um að aðhafast ekki frekar með beitingu þvingunarúrræða vegna smáhýsis á lóð Urðarbrunns 114 sé studd efnislegum rökum og ekki verður séð að umdeildar framkvæmdir raski almannahagsmunum. Þá verður ekki annað séð en að kröfum um rannsókn máls samkvæmt 10. gr. stjórnsýslulaga nr. 37/1993 hafi verið fullnægt. Verður kröfu kæranda um ógildingu hinnar kærðu ákvörðunar af þeim sökum hafnað.

 Úrskurðarorð:

Hafnað er kröfu kæranda um að felld verði úr gildi ákvörðun byggingarfulltrúans í Reykjavík frá 3. desember 2024, um að aðhafast ekki frekar með beitingu þvingunarúrræða vegna smáhýsis á lóð Urðarbrunns 114.