Árið 2025, miðvikudaginn 4. júní, tók Arnór Snæbjörnsson, formaður úrskurðarnefndar umhverfis- og auðlindamála, með heimild í 3. mgr. 3. gr. laga nr. 130/2011, fyrir:
Mál nr. 75/2025, kæra á ákvörðun sveitarstjórnar Skeiða- og Gnúpverjahrepps frá 16. apríl 2025 um að samþykkja umsókn um framkvæmdaleyfi fyrir töku á 30.000 m3 af efni á svæði E26 í landi Fossness.
Í málinu er nú kveðinn upp svofelldur
úrskurður
um kröfu kæranda um stöðvun framkvæmda:
Með bréfi til úrskurðarnefndar umhverfis- og auðlindamála, dags. 10. maí 2025, er barst nefndinni sama dag, kærir eigandi, Stöðulfelli, þá ákvörðun sveitarstjórnar Skeiða- og Gnúpverjahrepps frá 16. apríl 2025 að samþykkja umsókn um framkvæmdaleyfi fyrir töku á 30.000 m3 af efni á svæði E26 í landi Fossness. Er þess krafist að ákvörðunin verði felld úr gildi. Jafnframt er þess krafist að framkvæmdir verði stöðvaðar til bráðabirgða á meðan málið er til meðferðar fyrir úrskurðarnefndinni. Verður nú tekin afstaða til framkominnar stöðvunarkröfu, sbr. 5. gr. laga nr. 130/2011 um úrskurðarnefnd umhverfis- og auðlindamála.
Málsatvik og rök: Hinn 12. febrúar 2025 var á fundi skipulagsnefndar Umhverfis- og tæknisviðs Uppsveita bs. tekin fyrir umsókn um leyfi til efnistöku í landi Fossnes, annars vegar 200.000 m3 af efni á svæði E26 og 30.000 m3 af efni á svæði E25. Mæltist nefndin til þess að framlögð umsókn yrði samþykkt á grundvelli heimilda í aðalskipulagi og því umhverfismati sem fram hefði farið vegna Hvammsvirkjunar. Einnig mæltist hún til þess að tekin yrði saman greinargerð og vakti athygli á að framkvæmdin væri háð leyfi Fiskistofu. Sveitarstjórn Skeiða- og Gnúpverjahrepps tók umsóknina fyrir á fundi sínum 19. s.m. þar sem hún samþykkti að framkvæmdaleyfi yrði veitt þegar leyfi Fiskistofu lægi fyrir. Á fundi sveitarstjórnar 16. apríl 2025 var tekin fyrir uppfærð umsókn vegna töku efnis á svæði E26 þar sem magn efnis var tilgreint 30.000 m3. Samþykkti sveitarstjórn umsóknina á grundvelli heimilda í aðalskipulagi.
Kærandi vísar til þess að hann hafi lögvarða hagsmuni af úrlausn kærumálsins þar sem hann sé félagsmaður í Veiðifélagi Þjórsá og hafi því veiðirétt í ánni. Ekki séu nein gögn að finna með bókuninni á vefsíðu sveitarfélagsins. Hvorki sé getið leyfishafa né neins af því sem mælt sé fyrir um í reglugerð nr. 772/2012 um framkvæmdaleyfi. Rannsóknir sýni að á efnistökusvæðinu sé ríkulegt uppeldi seiða og að þar séu góð uppeldissvæði fyrir lax. Í tengslum við hina kærðu ákvörðun hafi ekki verið fjallað um áhrif framkvæmdarinnar á vatnshlotin Þjórsá 1 og Þverá eða önnur vatnshlot er kunni að verða fyrir áhrifum af efnistökunni í samræmi við lög nr. 36/2011 um stjórn vatnamála. Stjórnvaldi sé óheimilt að heimila efnistöku án slíks mats, sbr. m.a. úrskurð úrskurðarnefndar umhverfis- og auðlindamála frá 21. desember 2023 í máli nr. 127/2023. Sé því afar brýnt að framkvæmdir verði stöðvaðar nú þegar, en ella yrði kæruréttur kæranda fyrir borð borinn.
Í umsögn sveitarfélagsins er bent á að efnistaka hafi átt sér stað á þessu svæði í langan tíma sem og víða í grenndinni. Unnið sé að því að færa þau mál í rétt horf hvað leyfisveitingar varði. Efnistakan sé ekki í virkum árfarvegi og því séu áhöld um hvort framkvæmdin falli yfirhöfuð undir lög nr. 61/2006 um lax- og silungsveiði. Framkvæmdaleyfi hafi ekki verið gefið út og verði ekki gert nema að fengnu leyfi Fiskistofu, sem óvíst sé hvenær verði. Engar forsendur séu til að fallast á stöðvunarkröfuna, en efnistakan hafi ekki haft neikvæð áhrif á lífríki. Þá séu hvorki fyrir hendi brýnir hagsmunir kæranda né almennings fyrir stöðvun framkvæmdanna.
Í svörum kæranda við umsögn sveitarfélagsins kemur fram að athygli veki að því sé ekki borið á móti að efnistaka fari fram. Það sé því ágreiningslaust að hún eigi sér stað án lögbundins leyfis Fiskistofu. Einnig fari framkvæmdin fram í skjóli sveitarfélagsins sem leyfisveitanda þrátt fyrir að sveitarfélagið segist ekki hafa gefið út leyfi.
Niðurstaða: Í 1. mgr. 5. gr. laga nr. 130/2011 um úrskurðarnefnd umhverfis- og auðlindamála er tekið fram að kæra til úrskurðarnefndarinnar fresti ekki réttaráhrifum kærðrar ákvörðunar en jafnframt er kæranda þar heimilað að krefjast stöðvunar framkvæmda séu þær hafnar eða yfirvofandi, sbr. 2. mgr. sömu lagagreinar. Þá getur úrskurðarnefndin að sama skapi frestað réttaráhrifum ákvörðunar komi fram krafa um það af hálfu kæranda, sbr. 3. mgr. 5. gr. Með sama hætti er kveðið á um það í 29. gr. stjórnsýslulaga nr. 37/1993 að kæra til æðra stjórnvalds fresti ekki réttaráhrifum kærðrar ákvörðunar en þó sé heimilt að fresta réttaráhrifum hinnar kærðu ákvörðunar til bráðabirgða meðan málið er til meðferðar hjá kærustjórnvaldi þar sem ástæður mæli með því. Tilvitnuð lagaákvæði bera með sér að meginreglan er sú að kæra til æðra stjórnvalds frestar ekki réttaráhrifum kærðrar ákvörðunar og eru heimildarákvæði fyrir stöðvun framkvæmda eða frestun réttaráhrifa kærðrar ákvörðunar undantekning frá nefndri meginreglu sem skýra ber þröngt. Verða því að vera ríkar ástæður eða veigamikil rök fyrir ákvörðun um stöðvun framkvæmda eða frestun réttaráhrifa. Geta þar verið af þýðingu réttmætir hagsmunir allra aðila máls auk þess sem horfa þarf til þess hversu líklegt er að ákvörðuninni verði breytt. Almennt mælir það á móti því að fallast á kröfu um stöðvun ef fleiri en einn aðili eru að máli og þeir eiga gagnstæðra hagsmuna að gæta. Einnig geta komið til álita þau tilvik þar sem kæruheimild verður í raun þýðingarlaus ef framkvæmdir eru ekki stöðvaðar, svo sem ef sú framkvæmd sem krafist er stöðvunar á er óafturkræf.
Fyrir liggur í máli þessu að sveitarstjórn Skeiða- og Gnúpverjahrepps samþykkti 16. apríl 2025 umsókn um framkvæmdaleyfi fyrir töku á 30.000 m3 af efni á svæði E26 í landi Fossness. Kærandi bendir á að efnistaka eigi sér nú þegar stað á umræddu svæði og hefur því ekki verið mótmælt af hálfu sveitarfélagsins. Aftur á móti kemur fram í umsögn þess að ekkert framkvæmdaleyfi hafi verið gefið út og verði ekki gert fyrr en leyfi Fiskistofu liggi fyrir. Með hliðsjón af því verður ekki talið að efni séu til að stöðva framkvæmdir, enda fara þær framkvæmdir sem kærandi vísar til að séu nú í gangi ekki fram á grundvelli hinnar kærðu ákvörðunar. Þykir af því tilefni rétt að benda á að í 53. gr. skipulagslaga nr. 123/2010 er mælt fyrir um þvingunarúrræði sem skipulagsfulltrúi getur beitt ef framkvæmdaleyfisskyld framkvæmd er hafin án þess að framkvæmdaleyfi sé fengið fyrir henni. Unnt er að beina erindi til skipulagsfulltrúa um beitingu þvingunarúrræða á þeim grundvelli en synji hann þeirri beiðni er eftir atvikum hægt að kæra þá ákvörðun til úrskurðarnefndarinnar. Þá þykir jafnframt rétt að benda á að verði framkvæmdaleyfi gefið út er hægt að óska eftir endurupptöku á bráðabirgðaúrskurði þessum með vísan til 2. töluliðar 24. gr. stjórnsýslulaga.
Úrskurðarorð:
Hafnað er kröfu kæranda um stöðvun framkvæmda til bráðabirgða á grundvelli hinnar kærðu ákvörðunar sveitarstjórnar Skeiða- og Gnúpverjahrepps frá 16. apríl 2025 um að samþykkja umsókn um framkvæmdaleyfi fyrir töku á 30.000 m3 af efni á svæði E26 í landi Fossness.
