Árið 2025, miðvikudaginn 4. júní, tók Arnór Snæbjörnsson, formaður úrskurðarnefndar umhverfis- og auðlindamála, með heimild í 3. mgr. 3. gr. laga nr. 130/2011, fyrir:
Mál nr. 55/2025, kæra á ákvörðun Orkustofnunar frá 12. september 2024 um að veita Landsvirkjun virkjunarleyfi fyrir 215 MW Sigölduvirkjun.
Í málinu er nú kveðinn upp svofelldur
úrskurður:
Með bréfi til úrskurðarnefndar umhverfis- og auðlindamála, dags. 7. apríl 2025, er barst nefndinni sama dag, kæra samtökin Náttúrugrið, þá ákvörðun Orkustofnunar frá 12. september 2024 að veita Landsvirkjun virkjunarleyfi fyrir 215 MW Sigölduvirkjun. Er þess krafist að ákvörðunin verði felld úr gildi.
Gögn málsins bárust úrskurðarnefndinni frá Umhverfis- og Orkustofnun 21. maí 2025.
Málsatvik og rök: Í janúar 2023 lagði Landsvirkjun fram umhverfismatsskýrslu um stækkun Sigöldustöðvar til kynningar og athugunar í samræmi við fyrirmæli 23. gr. laga nr. 111/2021 um umhverfismat framkvæmda og áætlana. Í skýrslunni kom fram að framkvæmdin fælist í stækkun stöðvarinnar um allt að 65 MW og væri tilgangurinn hennar að auka afl í raforkukerfinu, auka sveigjanleika í orkuafhendingu og mæta afltoppum þegar eftirspurn væri í hámarki. Álit Skipulagsstofnunar um umhverfismat framkvæmdarinnar lá fyrir 18. desember 2023 og að mati stofnunarinnar uppfyllti umhverfismatsskýrslan skilyrði laga nr. 111/2021. Í janúar 2024 sótti Landsvirkjun um leyfi Orkustofnunar til auka uppsett afl stöðvarinnar úr 150 MW í 215 MW. Umsóknin var auglýst opinberlega í Lögbirtingablaðinu 17. maí s.á. í samræmi við fyrirmæli raforkulaga nr. 65/2003 og kom kærandi að athugasemd á kynningartíma. Hinn 12. september s.á. gaf Orkustofnun út hið umsótta virkjunarleyfi og birtist tilkynning um útgáfuna í Lögbirtingablaðinu 27. s.m. Þá birtist frétt um veitingu virkjunarleyfisins á vefsíðu Orkustofnunar 24. s.m.
Kærandi bendir á að virkjunarleyfið hafi ekki verið auglýst opinberlega í nokkru blaði eða gert almenningi kunnugt með neinum formlegum hætti. Ákvörðunin hafi ekki verið kynnt kæranda sérstaklega þrátt fyrir að samtökin hafi sent umsagnir vegna umhverfismats framkvæmdarinnar. Samkvæmt raforkulögum gildi engin lagafyrirmæli um opinbera birtingu virkjunarleyfa líkt og mælt sé fyrir um í sérlögum er varði önnur leyfi fyrir meiriháttar framkvæmdum. Orkustofnun hafi borið að birta opinberlega með auglýsingu ákvörðun sína á grundvelli hinnar almennu skyldu í 4. mgr. 27. gr. laga nr. 111/2021. Engin slík auglýsing hafi farið fram svo kæranda sé kunnugt. Umhverfismatið sem liggi hinu kærða leyfi til grundvallar hafi verið verulegum annmörkum háð þar sem við málsmeðferð þess hafi ekki verið gætt að þátttökurétti almennings og samspili löggjafar sem byggð sé á tilskipunum 2011/92/ESB og 2000/60/EB. Orkustofnun hafi verið óheimilt að veita virkjunarleyfið vegna ákvæða í lögum nr. 36/2011 um stjórn vatnamála sem leggi þá skyldu á íslenska ríkið að meta ástanda allra vatnshlota.
Umhverfis- og Orkustofnun bendir á að þar sem um sé að ræða framkvæmd sem sætt hafi mati á umhverfisáhrifum í samræmi við lög nr. 111/2021 miðist upphaf kærufrests við opinbera birtingu virkjunarleyfisins. Auglýsing um útgáfu virkjunarleyfisins hafi birst í Lögbirtingablaðinu 27. september 2024 og því hafi kærufrestur verið liðinn þegar kæra hafi borist úrskurðarnefnd umhverfis- og auðlindamála 7. apríl 2025. Í ljósi þess að ekki séu fyrir hendi afsakanlegar ástæður til að taka kæru til meðferðar beri að vísa málinu frá á grundvelli 2. mgr. 4. gr. laga nr. 130/2011 um úrskurðarnefnd umhverfis- og auðlindamála og 1. mgr. 28. gr. stjórnsýslulaga nr. 37/1993.
Landsvirkjun gerir kröfu um frávísun kærumálsins á grundvelli þess að kæra hafi borist að liðnum kærufresti. Frétt um útgáfu virkjunarleyfisins hafi birst á vefsíðu Landsvirkjunar, á vefsíðum fjölmiðla, í Morgunblaðinu og á vefsíðu Orkustofnunar í september 2024. Umsókn virkjunarleyfisins hafi þar að auki verið auglýst í Lögbirtingablaðinu 17. maí s.á. Sé því beinlínis rangt að virkjunarleyfið hafi ekki sætt opinberri auglýsingu, en kærandi sem og allur almenningur hafi fengið næg tækifæri til að kynna sér efni hinnar kærðu ákvörðunar. Kærandi hafi augljóslega vitað eða mátt vita af útgáfu leyfisins, en hafa beri hugfast að kæra hafi borist nefndinni tæpum sjö mánuðum eftir útgáfu leyfisins.
Niðurstaða: Samkvæmt 2. mgr. 4. gr. laga nr. 130/2011 er kærufrestur til úrskurðarnefndar umhverfis- og auðlindamála einn mánuður frá því að kæranda varð kunnugt eða mátti vera kunnugt um ákvörðunina eða ætlað brot á þátttökurétti almennings. Sé hins vegar um að ræða ákvarðanir sem sæta opinberri birtingu telst kærufrestur frá birtingu ákvörðunar.
Í raforkulögum nr. 65/2003 er ekki kveðið á um skyldu til að birta virkjunarleyfi opinberlega. Aftur á móti hefur sú framkvæmd sem deilt er um í þessu máli sætt mati á umhverfisáhrifum í samræmi við ákvæði laga nr. 111/2021 um umhverfismat framkvæmda og áætlana. Við útgáfu leyfis vegna matsskyldra framkvæmda er leyfisveitanda skv. 4. mgr. 27. gr. laganna skylt að birta slík leyfi opinberlega með auglýsingu. Orkustofnun birti í Lögbirtingablaðinu 27. september 2024 auglýsingu um útgáfu hins kærða virkjunarleyfis og tók kærufrestur að líða degi síðar, sbr. 1. mgr. 8. gr. stjórnsýslulaga nr. 37/1993. Kæra í máli þessu barst úrskurðarnefndinni 7. apríl 2025 og var kærufrestur þá liðinn.
Í 28. gr. stjórnsýslulaga er fjallað um áhrif þess ef kæra berst að liðnum kærufresti. Ber þá skv. 1. mgr. ákvæðisins að vísa kæru frá nema að afsakanlegt verði talið að kæran hafi ekki borist fyrr eða veigamiklar ástæður mæli með því að hún verði tekin til efnismeðferðar. Verður kærumáli þessu vísað frá úrskurðarnefndinni þar sem ekki verður talið eins og atvikum er háttað að skilyrði séu til að taka málið til meðferðar að liðnum kærufresti, en lögmælt opinber birting ákvörðunar hefur þá þýðingu að almenningi telst við hana vera kunnugt um hina birtu ákvörðun. Þá verður ekki séð að til sé að dreifa veigamiklum ástæðum til að taka kærumálið til efnismeðferðar.
Úrskurðarorð:
Kærumáli þessu er vísað frá úrskurðarnefndinni.
